Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2021 r., wydanym w sprawie z powództwa Miasta Ł. przeciwko M. P. i R. P. o opróżnienie pomieszczenia tymczasowego, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi nakazał pozwanym, aby opróżnili tymczasowe pomieszczenie Nr 307 znajdujące się w budynku położonym w Ł. przy ulicy (...) i wydali to pomieszczenie powodowi oraz zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 440,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od tego wyroku wnieśli pozwani, zaskarżając go w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, a także o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, zarzucając przy tym niesprawiedliwość zapadłego rozstrzygnięcia i nieuwzględnienie przez Sąd stanu zdrowia R. P. i ogłoszonej wobec niej upadłości konsumenckiej.

Apelacja została następnie uzupełniona pismem procesowym z dnia 17 maja 2021 r., w którym pozwani doprecyzowali zarzuty apelacyjne, wskazując na naruszenie:

1.  art. 14 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 172 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji błędne przyjęcie, że pozwanym nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego;

2.  art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 172 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie i orzeczenie eksmisji pozwanych z pomieszczenia tymczasowego w sytuacji, gdy do zadań powoda należy zapewnianie lokali socjalnych, a także zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o niskich dochodach;

3.  art. 5 k.c. poprzez wydanie wyroku nakazującego pozwanym opróżnienie pomieszczenia tymczasowego numer 307 położonego w Ł. przy ul. (...) i wydania tego pomieszczenia powodowi w sytuacji, gdy pozwani z uwagi na swoją sytuację finansową i zdrowotną nie są w stanie wynająć innego lokalu mieszkalnego, a takie rozstrzygnięcie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

4.  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności sytuacji finansowej i zdrowotnej pozwanych, a w konsekwencji poczynienie istotnych ustaleń sprzecznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i błędne przyjęcie, że pozwani mimo znajdowania się w trudnej sytuacji majątkowej mają opróżnić pomieszczenie tymczasowe numer 307 położone w Ł. przy ul (...) i wydać je powodowi.

Pozwani uzupełnili również wnioski apelacji, domagając się także zmiany zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie, że przysługuje im prawo do lokalu socjalnego i wstrzymanie wykonania eksmisji do czasu złożenia przez powoda oferty zawarcia umowy najmu takiego lokalu oraz nieobciążania ich kosztami postępowania przed Sądami obu instancji, a ponadto ich pełnomocnik wniósł o przyznanie kosztów udzielonej pomocy prawnej z urzędu, oświadczając, że nie zostały one uiszczone w całości ani w części.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy ustalił dodatkowo następujące okoliczności faktyczne:

R. P. została zaliczona orzeczeniem Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. do osób niepełnosprawnych w stopniu lekkim na stałe (pismo Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności, k. 33).

R. P. otrzymuje emeryturę w wysokości 623,97 zł netto (pismo ZUS, k. 49).

M. P. otrzymuje zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i otrzymuje miesięczne wynagrodzenie w kwocie 1.920,62 zł (zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach, k. 53).

W dniu 30 października 2020 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi wydał w sprawie XIV GU 959/20 orzeczenie o ogłoszeniu upadłości (...) jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (odpis postanowienia, k. 84).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona. Sąd II instancji uznaje za prawidłowe ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd meriti i przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, uznając je jednocześnie za własne. Uzupełnienie tych ustaleń w opisanym powyżej zakresie okazało się potrzebne na etapie postępowania apelacyjnego w związku z podniesieniem przez skarżących zarzutu nieuzasadnionego udzielenia przez Sąd ochrony prawnej roszczeniu powoda, którego dochodzenie, w ocenie autorów apelacji, jest nadużyciem przysługującego powodowi prawa podmiotowego.

Za niezasadny uznano zarzut naruszenia art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 172 ze zm.). Przepis ten określa w sposób ogólny, programowy, zadania gmin związane z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej, wskazując w szczególności na zadania polegające na zapewnianiu lokali, na zasadach i w przypadkach określonych w ustawie, w ramach najmu socjalnego i lokali zamiennych, a także na zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o niskich dochodach. W związku z tym, że liczba lokali jest ograniczona (jest to tzw. dobro deficytowe), nałożenie na gminę obowiązków związanych z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych członków wspólnoty samorządowej nie jest równoznaczne z przyznaniem każdej osobie spełniającej ustawowe kryteria roszczenia o zawarcie umowy najmu lokalu mieszkalnego z gminnych zasobów mieszkaniowych (tak w uchwale SN z 25 czerwca 2008 r., III CZP 37/08, OSNC Nr 7-8 z 2009 r., poz. 96). W przepisie tym nie zawarto bowiem normy prawa materialnego, która tworzyłaby uprawnienie mieszkańca gminy do żądania zaspokojenia jego potrzeb mieszkaniowych i wobec tego nie może on również stanowić podstawy prawnej zarzutu peremptoryjnego podnoszonego przez osobę zajmującą pomieszczenie mieszkalne bez tytułu prawnego wobec dochodzonych na drodze sądowej roszczeń gminy o opróżnienie tego pomieszczenia po zakończeniu umowy najmu, ani też kreować po stronie tej osoby uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego.

Uwzględnienia wniosków apelacyjnych nie uzasadnia też zarzut rzekomego poczynienia przez Sąd meriti ustaleń faktycznych sprzecznych z treścią zebranego materiału dowodowego w zakresie sytuacji finansowej i zdrowotnej pozwanych. Po pierwsze, w rzeczywistości Sąd Rejonowy nie poczynił jakichkolwiek ustaleń w tym zakresie – ani zgodnych z treścią zebranego materiału dowodowego, ani tym bardziej sprzecznych z tym materiałem. Po drugie, większość okoliczności przywołanych w apelacji – jak to, że pozwana przebyła trzy udary mózgu, cierpi na nadciśnienie tętnicze, ma założone bajpasy i stenty, jest całkowicie niezdolna do pracy, a na lekarstwa wydaje 400-500 zł miesięcznie – nie ma oparcia w jakimkolwiek materiale dowodowym zawartym w aktach sprawy. Materiałem takim nie jest w szczególności złożone przez R. P. oświadczenie majątkowe, które z mocy art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1125) stanowi szczególny środek dowodowy w postępowaniu incydentalnym o zwolnienie od kosztów sądowych, ale poza nim jest tylko dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c., niestanowiącym dowodu prawdziwości zawartych w nim twierdzeń, ale świadczącym jedynie o tym, że treść oświadczenia pochodzi od osoby, która je podpisała. Dowodów na te okoliczności strona pozwana nie powołała ani w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, ani też na etapie postępowania odwoławczego, kiedy korzystała już z pomocy prawnej pełnomocnika ustanowionego z urzędu. Inne powoływane okoliczności – jak niskie dochody pozwanych, jak również fakt, że R. P. jest osobą niepełnosprawną w stopniu lekkim oraz że doszło do ogłoszenia jej upadłości konsumenckiej (przy czym brak dowodu, że orzeczenie o ogłoszeniu upadłości stało się prawomocne) – wprawdzie nie mogły zostać pominięte w kontekście podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa materialnego i zostały w toku postępowania odwoławczego ustalone na podstawie znajdujących się w aktach sprawy dokumentów, ale w ocenie Sądu II instancji nie mogą ostatecznie mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.

Pozwani podnieśli bowiem zarzut naruszenia art. 5 k.c., który stwierdza, że nie można czynić ze swego prawa użytku sprzecznego ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego, a takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony; zasady współżycia społecznego to nieskodyfikowane powszechne normy postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie polskim i mające na celu ochronę społecznie akceptowanych wartości lub dóbr niematerialnych. Dokonanie przez Sąd oceny, czy doszło do zarzucanego nadużycia prawa podmiotowego winna być dokonana z uwzględnieniem całokształtu okoliczności możliwych do ustalenia na gruncie zgromadzonego materiału dowodowego. Wystąpienie z żądaniem eksmisji byłych najemców z pomieszczenia tymczasowego jest wykonywaniem prawa podmiotowego (roszczenia windykacyjnego), jednak z ustalonej od wielu lat linii orzecznictwa Sądu Najwyższego jednoznacznie wynika, że możliwość odmowy udzielenia ochrony prawnej takiemu roszczeniu w oparciu o art. 5 k.c. zachodzi jedynie w sytuacjach zupełnie wyjątkowych. Ostrożność w oddalaniu powództwa windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c. jest tym bardziej konieczna, że oznacza to pozbawienie właściciela ochrony przysługującego mu prawa i możliwości korzystania z jego rzeczy, a stosowana na gruncie tego przepisu klauzula generalna wymaga wszakże rozważenia interesów obu stron. Kryteria nadużycia muszą ponadto zostać zdecydowanie zaostrzone od czasu, kiedy gwarancja ochrona własności została podniesiona do rangi konstytucyjnej (tak np. M. Pyziak-Szafnicka [w:] „System prawa prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna” pod red. M. Safjana, tom I, Warszawa 2007, s. 824-825), co oznacza konieczność odejścia od liberalnego stosowania art. 5 k.c. do roszczeń windykacyjnych praktykowanego w orzecznictwie przed rokiem 1997, jak np. w wyroku SN z dnia 4 lipca 1969 r., III CRN 231/69, OSNC Nr 4 z 1970 r., poz. 72 w celu ochrony uzasadnionych interesów osób eksmitowanych. Powszechnie przyjmuje się w doktrynie i judykaturze, że – jeśli okoliczności sprawy uzasadniają ochronę interesów osób eksmitowanych – nie ma potrzeby sięgania do art. 5 k.c., a ten sam cel Sąd może osiągnąć np. przez skorzystanie z prawa do wyznaczenia odpowiedniego terminu do wydania rzeczy, do czego upoważnia art. 320 k.p.c. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy np. w wyroku z dnia 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94, niepubl. i w innych orzeczeniach i taka opinia jest również powszechnie głoszona przez przedstawicieli doktryny (tak np. S. Rudnicki, „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe”, Warszawa 1996, teza 13 do art. 222, s. 259).

Rozważyć należy zatem, czy na gruncie sprawy niniejszej zachodzą szczególne okoliczności, które uzasadniałyby ochronę pozwanych jako osób eksmitowanych, przy przyjęciu jednak, że nawet pozytywne przesądzenie tej kwestii mogłoby ewentualnie stanowić podstawę jedynie zarzutu dylatoryjnego, nie zaś peremptoryjnego. Wskazać jednak trzeba, że choć z ustalonych w sprawie faktów wynika, iż sytuacja finansowa skarżących nie jest łatwa, a R. P. jest osobą niepełnosprawną w stopniu lekkim, to jednak posiadają oni środki, pozwalające na zaspokojenie potrzeb życiowych, bowiem pozwana otrzymuje emeryturę, a pozwany wynagrodzenie za pracę. Zła sytuacja finansowa byłych najemców nie może sama w sobie być przyczyną odmowy udzielenia przez Sąd ochrony prawu własności wynajmującego i sankcjonować dalszych naruszeń tego prawa. M. P. i R. P. wiedzieli, że zawierają umowę najmu pomieszczenia tymczasowego na czas oznaczony, której maksymalny czas trwania jest nadto ograniczony ustawą, jednak nie zostało wykazane, by przez cały okres najmu, jak również przez przeszło trzy lata od zakończenia umowy, podjęli jakiekolwiek starania zmierzające do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych we własnym zakresie. Pozwani poprzestali na zajmowaniu przez ten czas bez tytułu prawnego pomieszczenia tymczasowego należącego do powoda, a taka postawa nie zasługuje na ochronę prawną. Okoliczności sprawy nie dają też podstaw do postawienia pozytywnej prognozy, że ewentualne zastosowanie przez Sąd instytucji przewidzianej w art. 320 k.p.c. poskutkowałoby podjęciem przez skarżących skutecznych działań pozwalających na zaspokojenie ich potrzeb mieszkaniowych w czasie biegu terminu wyznaczonego do wydania rzeczy.

Wreszcie, nie może ostać się także zarzut naruszenia art. 14 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 172 ze zm.), gdyż – jak słusznie zauważył Sąd I instancji – z art. 25e tejże ustawy nie wynika, by przepis ten stosował się do instytucji najmu pomieszczeń tymczasowych, a zatem brak jest podstaw prawnych do konstruowania obowiązku Sądu o orzekaniu o uprawnieniu lub braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego w przypadku nakazania eksmisji pozwanych z pomieszczenia tymczasowego. Wniosek o braku podstaw do zastosowania w takiej sytuacji wskazanego przepisu wywieść można także z treści hipotezy art. 14 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 172 ze zm.), z której wynika, że stosuje się go wyłącznie w sytuacji, gdy sąd orzeka o opróżnieniu lokalu. Pojęcie lokalu na gruncie tej ustawy jest zdefiniowane w jej art. 2 ust. 1 pkt 4, który stwierdza, że chodzi o lokal służący do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, a także lokal będący pracownią służącą twórcy do prowadzenia działalności w dziedzinie kultury i sztuki; nie jest w rozumieniu ustawy lokalem pomieszczenie przeznaczone do krótkotrwałego pobytu osób, w szczególności znajdujące się w budynkach internatów, burs, pensjonatów, hoteli, domów wypoczynkowych lub w innych budynkach służących do celów turystycznych lub wypoczynkowych. Inny przepis tej ustawy – a mianowicie jej art. 2 ust. 1 pkt 5a – wprowadza odrębną definicję pomieszczenia tymczasowego, co daje uzasadnione podstawy – w ramach wykładni systemowej – do przyjęcia, że zgodnie z intencjami ustawodawcy pomieszczenie tymczasowe jest czymś innym niż lokal w rozumieniu przedmiotowej ustawy, a skoro nie jest ono lokalem, to nie może też w przypadku eksmisji z pomieszczenia tymczasowego znaleźć zastosowania art. 14 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 172 ze zm.). Dodatkowo podnieść można jeszcze, że wbrew logice byłoby przyjęcie, iż ustawodawca wprost pozbawił w art. 25d pkt. 3 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 172 ze zm.) osobę zobowiązaną do opróżnienia pomieszczenia tymczasowego prawa do pomieszczenia tymczasowego, a jednocześnie dopuścił możliwość przyznania jej niewątpliwie dalej idącego prawa do otrzymania lokalu socjalnego.

W tym stanie rzeczy Sąd odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., mając na uwadze, że apelujący przegrali proces w całości, zatem winni zwrócić powodowi poniesione przez niego koszty tego postępowania, na które składa się wynagrodzenie pełnomocnika, ustalone na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 7 pkt 1 i w związku z § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265). W rozpoznawanej sprawie Sąd II instancji nie dopatrzył się istnienia szczególnie uzasadnionego przypadku uzasadniającego zastosowanie art. 102 k.p.c. – który co do zasady jest instytucją wyjątkową i stanowi odstępstwo od ogólnej zasady odpowiedzialności za wynik procesu – gdyż w okolicznościach rozpoznawanej sprawy sytuacja finansowa pozwanych nie może sama w sobie stanowić do tego wystarczającej podstawy. Należy również zwrócić uwagę, że koszty postępowania apelacyjnego zasądzone od pozwanych są stosunkowo niewielkie, a skarżący przy wnoszeniu apelacji winni byli liczyć się z możliwością wydania niekorzystnego dla nich rozstrzygnięcia, skutkującą koniecznością zwrotu kosztów, jakie poniósł ich przeciwnik w związku z koniecznością obrony swych interesów we wszczętym przez nich postępowaniu odwoławczym. Sąd II instancji nakazał ponadto wypłacić z funduszy Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi na rzecz pełnomocnika reprezentującego pozwanych z urzędu – jako koszt nieopłaconej pomocy prawnej – kwotę 110,70 zł, obliczoną na podstawie § 16 ust. 1 pkt 1 w związku z § 13 pkt 1 w związku z § 5 i w związku z § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 68)