Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 312/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 5 października 2021 r., sygn. akt III Ko 87/21

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca oskarżonego

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny pełnomocnik

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

co do winy

co do kary

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

uchylenie

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Pełnomocnik wnioskodawczyni E. V. zaskarżył wyrok „w części, tj. co do punktu I i II co do odsetek oraz co do punktu III w zakresie, w jakim oddala on dalej idące żądanie wniosku o odszkodowanie, tj. ponad kwotę 12.716,49 zł oraz o zadośćuczynienie, tj. ponad kwotę 104.000,00 zł” i wskazał, że:

„I. Na zasadzie art. 427 § 2 oraz art. 438 §1a i 2 k.p.k., w zakresie zasądzonego zadośćuczynienia zarzucam obrazę przepisów prawa materialnego i procesowego, a mianowicie:

1. art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. oraz art. 448 k.c. poprzez błędną ich wykładnię skutkującą bezzasadnym oddaleniem w części wniosku o zasądzenie dalszego zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez B. J. (1) spowodowane na skutek wydania i wykonania wyroku Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie z dnia 21.04.1984 r. sygn. akt III Kr 4/84, uchylającego wyrok Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 30.06.1983 r., sygn. akt VIK 295/83, w części dotyczącej skazania B. J. (1) za czyn z art. 46 ust. 1 i ust. 2 Dekretu z dnia 12.12.1982 r. o stanie wojennym w zb. z art. 270 § 1 k.k., tj. pkt I oraz utrzymującego ww. wyrok co do czynów z art. 235 k.k., tj. pkt II i III oraz niesłusznego pozbawienia wolności w okresie od dnia 26.01.1983 r. do dnia 22.02.1984 r., gdyż kwota zadośćuczynienia zasądzona przez Sąd I instancji jawi się jako rażąco niska oraz niewspółmierna do rozmiaru doznanych przez ojca wnioskodawczyni krzywd i cierpień, ich intensywności i nieodwracalnego charakteru, zaś okoliczności te przemawiają za zasądzeniem na rzecz wnioskodawczym zadośćuczynienia w wyższej wysokości,

2. art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 k.c. poprzez błędne ich zastosowanie skutkujące uznaniem, iż w okolicznościach niniejszej sprawy sumą odpowiednią zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez B. J. (1) jest kwota 104.000,00 podczas gdy Sąd I instancji nie uwzględnił we właściwy sposób wszystkich istotnych okoliczności, które w sposób wyjątkowy miały wpływ na wymiar krzywd ojca wnioskodawczym, a w konsekwencji na wysokość zadośćuczynienia, tj. okoliczności osadzenia i warunków, w jakich ojciec wnioskodawczym odbywał izolację, długotrwałości izolacji (13 miesięcy), braku kontaktów z rodziną zastraszania i bicia, skutków zdrowotnych i psychicznych osadzenia, obawy o dalszą przyszłość, zdrowie i życie, złych warunków bytowych w trakcie pozbawienia wolności, konsekwencji dla zdrowia, skali maltretowania, co doprowadziło do poczucia rażącej niesprawiedliwości przez wnioskodawczynię dodatkowo na skutek zasądzenia powyżej wskazanej symbolicznej kwoty zadośćuczynienia w wysokości niewspółmiernie niskiej - w stosunku do rozmiaru krzywdy doznanej przez pokrzywdzonego,

3. art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. oraz art. 448 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i nieuwzględnienie we właściwy sposób wszystkich istotnych okoliczności, które miały wpływ na wymiar krzywd B. J. (1), a zwłaszcza poczucia rażącej niesprawiedliwości z powodu niesłusznego pozbawienia go wolności w związku z działalnością niepodległościową warunków, w jakich wówczas przebywał, pośrednio - niepewności co do rzeczywistego okresu pozbawienia wolności, sposobu w jaki był traktowany, tęsknoty związanej z rozłąką z rodziną a w konsekwencji nieprawidłowe oddalenie wniosku o zadośćuczynienie w dalej dochodzonym zakresie,

4. art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 k.c. poprzez błędną ich wykładnię skutkującą nieprawidłowym sposobem szacowania zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez B. J. (1) na skutek przymusowego umieszczenia w izolacji, poprzez przemnożenie liczby miesięcy izolacji (13) przez kwotę 8.000,00 zł, podczas gdy szacowanie odpowiedniego zadośćuczynienia nie powinno polegać na mechanicznym przeliczeniu powyższych wartości, ale na uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności krzywdy doznanej przez represjonowanego, co w ocenie skarżącej przełożyło się na zaniżenie przyznanego zadośćuczynienia,

5. art. 7 k.p.k., polegające na dowolnej ocenie dowodów i wyciągnięcie z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wniosków sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy, a w konsekwencji błędne przyjęcie, że zasądzona kwota zadośćuczynienia jest kwotą odpowiednią podczas gdy w istocie jest kwotą nieadekwatną do okoliczności niniejszej sprawy, w tym wynikających z treści zeznań wnioskodawczym, skutkiem czego było zasądzenie zaniżonej w stosunku do znacznego rozmiaru krzywdy doznanej przez ojca wnioskodawczym kwoty zadośćuczynienia, co prowadzi do poczucia rażącej niesprawiedliwości odnośnie osoby B. J. (1) z powodu skazania za działania niepodległościowe, stanowiące kluczową aktywność w jego życiu.

II. Na zasadzie art. 427 § 2 oraz art. 438 § 1a i 2 k.p.k. w zakresie zasądzonego odszkodowania zarzucam obrazę przepisów prawa materialnego i procesowego, a mianowicie:

a) art. 445 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 361 k.c. w zb. z art. 552 § 1 i 4 k.p.k. poprzez ich błędną wykładnię i niezastosowanie polegającą na błędnym oddaleniu wniosku w części odnośnie kwoty 19.781,01 zł z tytułu szkody doznanej przez ojca wnioskodawczym z tytułu utraconych zarobków za okres pobytu w izolacji więziennej, podczas gdy Sąd ograniczył się jedynie do polemiki co do zasady dochodzonej przez wnioskodawczynię sumy pieniężnej z tytułu odszkodowania w pełnym zakresie,

b) art. 558 k.p.k. w zw. z art. 322 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji wynika, że ojciec wnioskodawczym w okresie jego uwięzienia doznał szkody w wysokości wskazanej w złożonym w sprawie wniosku, a ponadto wnioskodawczym wykazała podstawy do zasądzenia pełnej kwoty odszkodowania,

c) art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 552 § 1 k.p.k., art. 361 § 1 i 2 k.c. poprzez błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że należne odszkodowanie stanowiące wynagrodzenie, jakiego podczas izolacji więziennej nie uzyskał B. J. (1), należy pomniejszyć o koszty utrzymania, czyli o 1/2 z uwagi na to, że w ocenie Sądu pierwszej instancji na wolności pokrzywdzony zaoszczędziłby jedynie 50% tego wynagrodzenia, co przeczy zasadzie pełnej kompensacji szkody, zgodnie z którą odszkodowanie powinno stanowić kwotę będącą pełnym naprawieniem doznanej przez niego szkody (100% uzyskanego wynagrodzenia),

d) art. 322 k.p.c. przez jego brak zastosowania i polegający na przyjęciu, że wysokość odszkodowania z tytułu utraconego wynagrodzenia wynosi 12.226,49 zł i zdaniem Sądu w sprawie wyłączona jest możliwość dochodzenia odszkodowania w pełnym zakresie, podczas gdy w ocenie wnioskodawczyni na potrzeby szacowania tego odszkodowania należy przyjąć wynagrodzenie w pełnej wskazanej wysokości, gdyż to właśnie ze względu na izolację represjonowany został pozbawiony możliwości rozwoju zawodowego i osobistego, wobec czego należy dojść do wniosku, że gdyby B. J. (1) nie został niesłusznie pozbawiony wolności, mógłby uzyskiwać wynagrodzenie w pełnym zakresie w czasie, który spędził w izolacji.”

Ponadto, w zakresie zasądzonego zadośćuczynienia i odszkodowania zarzucił:

„- obrazę przepisów prawa materialnego, tj.: art. 481 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieprzyznanie od zasądzonych sum odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, pomimo, że takie żądanie zostało zgłoszone w przedmiotowym wniosku o zadośćuczynienie i odszkodowanie.”

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☒zasadny

☐częściowo zasadny

☐niezasadny

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☒zasadny

☐częściowo zasadny

☐niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Apelacja pełnomocnika wnioskodawczyni E. V. zasługiwała na częściowe uwzględnienie - w zakresie kwestionującym kwoty dotychczas zasądzonego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz odszkodowania, tudzież podważającym rozstrzygnięcie wydane w przedmiocie odsetek i stąd implikowała odpowiednią zmianę zaskarżonego wyroku przez sąd ad quem.

Przed merytorycznym odniesieniem się do wniesionej skargi odwoławczej wskazać należy, iż nie została ona w sposób poprawny i przejrzysty skonstruowana. Mianowicie pełnomocnik wnioskodawczyni nadużywa w niej podstaw odwoławczych i zbędnie multiplikuje formułowane w petitum zarzuty, rozczłonkowując je na rodzaje, punkty, podpunkty, tirety, wręcz dowolnie łączy zarzuty naruszenia prawa materialnego i procesowego, zaś w poszczególnych akapitach apelacji wskazuje na obrazę tych samych przepisów (kilkukrotnie na naruszenie „art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 k.c.” (zarzuty nr I.2, I.4), względnie „art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. oraz art. 448 k.c.” (zarzuty nr I.1, I.3) oraz „art. 361 k.c.” (zarzuty nr II a, II c), czy obrazę przepisów prawa procesowego, np. „art. 322 k.p.c.” (zarzuty nr II b i II d). Wydaje się, że tego typu inicjatywa zupełnie niepotrzebnie czyni przedmiotową apelację nieuporządkowaną i wręcz chaotyczną, co utrudnia wychwycenie tych zasadniczych kwestii, które zdaniem skarżącego są istotne dla rozstrzygnięcia, a w konsekwencji i nie ułatwia merytorycznego (zwięzłego) odniesienie się do tak zaprezentowanej argumentacji zwłaszcza, iż poszczególne strony wniesionej skargi odwoławczej również nie zostały nawet w należyty sposób wskazane (ponumerowane).

Na wstępie przypomnieć należy, iż zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 zd. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U.2021.1693 t.j.), zwanej w dalszej części niniejszego uzasadnienia „ustawą lutową”, osobie wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. Poza sporem pozostaje konstatacja, że B. J. (1) doświadczył represji z powodu prowadzonej działalności niepodległościowej, a co za tym idzie, roszczenie uprawnionej wnioskodawczyni (E. V.) o odszkodowanie i zadośćuczynienie, sformułowane na gruncie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, co do zasady, miało trafne normatywne podstawy.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do kwestii zadośćuczynienia, wskazać należy, że rzeczywiście zasądzona na rzecz wnioskodawczyni suma 105.000 zł nie była „odpowiednia” – art. 445 § 1k.c. W przekonaniu sądu ad quem konstatacja ta nie była jednak rezultatem wyłącznie podzielenia trafności zarzutu (z punktu I.5 apelacji), gdzie podniesiono naruszenie przepisów prawa procesowego – art. 7 k.p.k., polegającego na dowolnej ocenie dowodów i wyciągnięciu z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wniosków sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy, a w tym zeznań wnioskodawczyni. Pełnomocnik w sposób niezasadny łączy zresztą ten zarzut z artykułowaną także obrazą przepisu art. 410 k.p.k. i z bliżej nieznanych powodów podkreśla to dopiero w uzasadnieniu apelacji (art.118 k.p.k.). Owo naruszenie przepisu art. 410 k.p.k. miało polegać na tym, że Sąd I instancji „pominął w czasie wyrokowania istotne krzywdy wynikające z niesłusznego pozbawienia wolności B. J. (1)”, „(…) w uzasadnieniu wyroku Sąd nie wskazał, aby wziął pod uwagę (…) szczególne okoliczności”, „nie da się (…) odnaleźć w treści uzasadnienia żadnych stwierdzeń mówiących o powyższych wyjątkowych krzywdach psychicznych” (s. 6 apelacji). Tymczasem zauważyć należy, iż dowody z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy (w tym dokumenty archiwalne), czy też relacje wnioskodawczyni zostały generalnie dostrzeżone i ocenione przez Sąd I instancji (s. 6 uzasadnienia wyroku SO) w sposób logiczny i nie naruszający wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. Zresztą do naruszenia art. 410 k.p.k. dochodzi na skutek oparcia orzeczenia na okolicznościach nieujawnionych w toku rozprawy głównej, bądź też przez pominięcie przy wyrokowaniu ujawnionych w toku rozprawy głównej okoliczności tak korzystnych, jak i niekorzystnych dla strony (zob. wyrok SN z 17.09.2004 r., IV KK 102/04, LEX nr 126693). Tego zaś w niniejszej sprawie nie wykazano. Nie stanowi zaś obrazy przepisu art. 410 k.p.k. dokonanie takiej, czy innej, oceny dowodu przeprowadzonego lub ujawnionego na rozprawie (por. postanowienie SN z 02.06.2002 r., KKN 34/01, LEX nr 53912).

Wydaje się też, że pełnomocnik wnioskodawczyni E. V.mnożąc zarzuty w odniesieniu do zapadłych rozstrzygnięć Sądu I instancji ( in concreto zadośćuczynienia i odszkodowania), jak się wydaje przyjął założenie, wbrew zasadzie „argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt”, że to ich liczba, a nie waga zadecyduje o skuteczności apelacji. W konsekwencji, z uwagi na to, że cztery pierwsze zarzuty apelacji (punkty I.1, I.2, I.3 i I.4) dotyczą w istocie zakwestionowania wysokości zasądzonego zadośćuczynienia, dlatego w odniesieniu do tej części skargi, w celu uniknięcia powtórzeń, niezbędne będzie przedstawienie łącznego (wspólnego) stanowiska sądu ad quem, zaś takie postąpienie znajduje zresztą akceptację w orzecznictwie (por. postanowienie SN z 04.11.2021 r., II KK 495/21, LEX nr 3333572). Pozostając w tej konwencji rację należało przyznać skarżącemu w tym zakresie, w jakim zarzucił on naruszenie przepisów prawa materialnego, a to: „art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. oraz art. 448 k.c.” (zarzut nr I.1) „art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 k.c.” (zarzut nr I.2), „art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. oraz art. 448 k.c.” (zarzut nr I.3), „art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 k.c.” (zarzut nr I.4), poprzez nieuwzględnienie, przez Sąd I instancji, we właściwy sposób wszystkich istotnych okoliczności sprawy, mających wpływ na określenie rozmiaru krzywdy doznanej przez B. J. (1) na skutek niesłusznego pozbawienia go wolności w okresie od dnia 26.01.1983 r. do dnia 22.02.1984 r., tudzież poprzez - nieprawidłowy sposób wyliczenia należnego zadośćuczynienia, co z kolei skutkowało zasądzeniem zbyt niskiej („nieodpowiedniej”) kwoty zadośćuczynienia. Należy jednak poczynić uwagę, że ustawa lutowa nie daje podstaw do tak szerokiego rekompensowania wyrządzonej krzywdy, jak postrzega to pełnomocnik. Brak jest przecież uzasadnionych podstaw do rekompensowania w ten sposób całokształtu działalności niepodległościowej (opozycyjnej) prowadzonej przez B. J. (1), chociaż podejmowane przez ww. działania (na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego), należy ocenić jako godne podziwu i docenienia. Nie wszystkie zatem argumenty wniesionej apelacji zasługiwały na uwzględnienie. Zwłaszcza żądanie zasądzenia na rzecz wnioskodawczyni dalszej, „astronomicznej” wręcz sumy 2.237.545,36 zł zadośćuczynienia - jawiło się z pewnością jako nazbyt wygórowane i nie pozostające w jakimkolwiek racjonalnym powiązaniu z realiami przedmiotowej sprawy.

W tym miejscu ponownie przypomnieć należy, że art. 8 ust. 1 ustawy lutowej nie przewiduje żadnych sprecyzowanych, normatywnych kryteriów określania wysokości zadośćuczynienia, pozostawiając te oceny praktyce orzeczniczej w konkretnych sprawach. Podobnie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zadość uczynienia ograniczają się do wskazania, ze zasądzona suma ma być „odpowiednia” – art. 445 § 2 w zw. z § 1 k.c. O tym, czy zasądzone zadośćuczynienie spełnia ten miernik decyduje sąd orzekający na podstawie zindywidualizowanych kryteriów, wynikających z materiału dowodowego sprawy, w następstwie rozważenia wszystkich istotnych okoliczności. Zaznaczyć przy tym trzeba, że odnoszenie wysokości należnej kwoty zadośćuczynienia wyłącznie do innych tego rodzaju (podobnych) spraw - in concreto do „(…)utrwalonej linii orzeczniczej i obecnie zasądzanych środków na podstawie ustawy lutowej” ( vide apelacja k. 225 in fine), wbrew odmiennym przekonaniom pełnomocnika, jest nieuprawnione z uwagi na to, że rozmiar krzywdy, w kontekście konkretnych ustaleń stanu faktycznego danej sprawy, musi być zawsze określony indywidualnie. Autor apelacji (a wcześniej wniosku) zdaje się nie dostrzegać, że zajmowane w tym przedmiocie stanowisko nie może pozostawać w oderwaniu od okoliczności konkretnej sprawy, której niepowtarzalność, w zakresie indywidualnego losu osoby represjonowanej nie upoważnia do przeniesienia jej, bez głębszej refleksji na sytuację osoby wnioskodawcy. Wprawdzie zadośćuczynienie rzeczywiście ma mieć charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej i musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość, jednakże z drugiej strony, wysokość ta nie może być nadmierna (w stosunku do doznanej krzywdy) i winna być „odpowiednia”, słowem utrzymana w rozsądnych granicach. Na rozmiar krzywdy, a w konsekwencji – i na wysokość zadośćuczynienia, składają się w szczególności cierpienia fizyczne i psychiczne, których rodzaj, natężenie i czas trwania należy każdorazowo określić - ja to już wyżej zaznaczono - na tle niepowtarzalnych okoliczności konkretnej sprawy (zob. postanowienie SN z 15.03.2017 r., II KK 42/17, LEX nr 2273886; wyroki SN: z 03.07.2007 r., II KK 321/06, LEX nr 299187; z 04.02.2008 r., III KK 349/07, LEX nr 395071; z 01.07.2020 r., V KK 164/19, LEX nr 3082628; z 09.02.2000 r., III CSW 582/98, LEX nr 52776; z 28.06.2005 r., I CK 7/05, LEX nr 153254). Nie sposób przecież pominąć, że ów subiektywny i indywidualny charakter każdej krzywdy, a także i różne okoliczności każdej sprawy (różne tło i uwarunkowania), powodują to, iż jakiekolwiek porównania w tym względzie, czynione zresztą i wcześniej przez pełnomocnika w złożonym wniosku, nie mogły być adekwatne i prawidłowe. Odwoływanie się zaś pełnomocnika do poglądów o jednolitości orzecznictwa sądowego, mogło być uznane za słuszne tylko w takim zakresie, w jakim odnosiły się one do przyjmowania przez sądy podobnych kryteriów i wyznaczników pozwalających określić rozmiary doznanej krzywdy i o ile pozostają w zgodności z zasadą indywidualizowania okoliczności w odniesieniu do konkretnej osoby i sytuacji. W takim zaś świetle, kwoty zadośćuczynienia zasądzane w innych sprawach, nawet podobnych, mogą stanowić jedynie wskazówkę dla sądu rozpoznającego konkretną sprawę, natomiast w żadnym stopniu sądu tego nie wiążą (por. wyroki SN: z 28.06.2005 r., I CK 7/05, LEX nr 153254; z 03.07.2007 r., II KK 321/06, LEX nr 299187; z 28.08.2013 r., WA 18/13, LEX nr 1353966).

Wysokość zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, przyznawanego na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej (art. 445 § 1 i 2 k.c.) należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, co implikuje stwierdzenie, że zarzut wadliwego określenia wysokości zadośćuczynienia może być uwzględniony jedynie w sytuacjach, w których przyznane zadośćuczynienie w sposób oczywisty i rażący nie odpowiada relewantnym okolicznościom występującym w danej sprawie, a więc jest niewspółmierne do stopnia i długotrwałości krzywd doznanych przez represjonowanego ( vide wyroki SN: z 17.01.2001 r., II KKN 351/99, LEX nr 51452; z 03.07.2007 r., II KK 321/06, LEX nr 299187; z 12.08.2008 r., V KK 45/08, LEX nr 438427; postanowienia SN: z 27.07.2005 r., II KK 54/05, LEX nr 152495; z 18.12.2012 r., III KK 275/12, LEX nr 1232288; z 24.04.2014 r., V KK 51/14, LEX nr 1466589; z 09.07.2014 r., II KK 166/14, LEX nr 1488900; z 19.10.2010 r., II KK 196/10; z 27.06.2019 r., V KK 276/19; z 30.07.2020 r., V KK 556/19). Właśnie taka sytuacja - w ocenie Sądu Apelacyjnego - miała miejsce w przedmiotowej sprawie. Wprawdzie z treści pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd I instancji generalnie dostrzegł i trafnie wskazał szereg okoliczności, związanych z pozbawieniem wolności ojca wnioskodawczyni, które miały istotne znaczenie dla oceny rozmiaru krzywd, jakich doznał, a w tej mierze: długotrwałość izolacji (13 miesięcy), jej przyczyny (działalność niepodległościowa), niehumanitarne warunki osadzenia, otrzymywane głodowe racje żywieniowe, jak również stosowaną wobec represjonowanego przemoc fizyczną i psychiczną, a nadto wskazał, że uwzględnił negatywne następstwa izolacji w postaci pogorszenia stanu zdrowia fizycznego i psychicznego B. J. (1), a w tym 9 - miesięczny pobyt w oddziale szpitalnym oraz znaczną utratę masy ciała (s. 10 uzasadnienia SO). Rzecz jednak w tym, że wskazanym powyżej okolicznościom, mającym wpływ na miarkowanie wysokości zadośćuczynienia, Sąd I instancji nie nadal jednak należytej rangi i stąd nie znalazły one wystarczającego odzwierciedlenia w zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni E. V.dotychczasowej kwocie zadośćuczynienia. Odnosi się to zwłaszcza do zwłaszcza do cierpień fizycznych, związanych z długotrwałą i dolegliwą izolacją represjonowanego w trudnych warunkach bytowych, higienicznych i sanitarnych. Wprawdzie, jak już wyżej wskazano ustalenie, jaka konkretnie kwota zadośćuczynienia jest „odpowiednia”, z istoty należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, jednak nie może być to uznanie „dowolne”, a uwzględniać musi wszystkie okoliczności sprawy i opierać się na czytelnych kryteriach (zob. wyrok SN z 03.07.2007 r., II KK 321/06, LEX nr 299187; postanowienie SN z 10.01.2013 r., IV KK 292/12, LEX nr 1277775). W tej ostatniej materii nie sposób odmówić racji autorowi apelacji, że w samym procesie ustalania wysokości zadośćuczynienia doszło do uchybienia (błędu), skoro nie były przejrzyste kryteria postąpienia Sądu I instancji. Rzecz bowiem w tym, że Sąd ten miarkując wysokość zadośćuczynienia na kwotę 104.000 zł, z bliżej niewskazanych w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku powodów, niezasadnie posłużył się swoistym przelicznikiem pieniężnym krzywdy (doznanej przez B. J. (1)), poprzez zupełnie dowolne przyjęcie kwoty 8.000 zł, jako rekompensaty za każdy miesiąc pozbawienia wolności (s. 10 uzasadnienia SO), co trafnie podkreślił skarżący pełnomocnik ( vide zarzut nr I.4). Przyjęcie takiego przelicznika (tj. 8.000 zł x 13), w przekonaniu sądu ad quem, nie znajduje jednak żadnego jurydycznego uzasadnienia i powoduje, że tak limitowane zadośćuczynienie nie odzwierciedla rozmiaru rzeczywistej krzywdy, która ma charakter indywidualny. Tymczasem kwota zadośćuczynienia winna być postrzegana jako całość rekompensaty (tj. jednolita kwota) za poniesioną niesłusznie krzywdę (por. wyroki SN: z 20.10.2011 r., IV KK 137/11, OSNKW 2011, z. 11, poz. 105; z 04.02.2014 r., V KK 250/13, LEX nr 1441203; wyroki SA w Katowicach: z 20.03.2008 r., II AKa 71/08, LEX nr 410349; z 07.04.2009 r., II AKa 68/09, LEX nr 1271864; z 10.09.2009 r., II AKa 240/09, LEX nr 1271853; z 27.02.2015 r., II AKa 516/14, LEX nr 1668601; z 20.09.2017 r., II AKa 312/17, LEX nr 2414608; wyrok SA w Krakowie z 17.03.2016 r., II AKa 7/16, LEX nr 2016305; wyrok SA w Lublinie z 02.02.2012 r., II AKa 268/11, LEX nr 1210836). Nadto, nawet gdyby wskazany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, aczkolwiek bliżej niesprecyzowany „przelicznik”, tj. „po 8.000 zł za każdy miesiąc pozbawienia wolności” miał wynikać, jak się wydaje, z dotychczasowej praktyki orzeczniczej Sądu Okręgowego w Szczecinie (co starał się też podkreślić prokurator na rozprawie odwoławczej), to i tak z racjonalnych względów nie sposób zaaprobować tego argumentu dla zaaprobowania wysokości zadośćuczynienia należnego za represje wynikłe z powodu prowadzonej działalności niepodległościowej, na gruncie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, ponieważ prowadziłoby to do unifikacji rozstrzygnięć i pomijania indywidualnego charakteru każdej rozpatrywanej sprawy oraz każdego z dochodzonych roszczeń (zob. wyrok SN z 03.07.2007 r., II KK 321/06, LEX nr 299187; wyroki SA we Wrocławiu: z 06.05.2003 r., II AKa 130/03, OSA 2003/10/98; z 16.10.2013 r., II AKa 307/13, LEX nr 1381625; wyrok SA w Gdańsku z 29.01.2014 r., II AKa 1/14, LEX nr 1430706). Czynienie tego typu porównań, w tak delikatnej i indywidualnej kwestii, jaką jest miarkowanie wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłą z niesłusznego pozbawienia wolności, grozi zawsze dokonywaniem zbyt daleko idących uproszczeń, prowadzących do obrazy prawa materialnego (art. 445 § 1 k.c.). Tymczasem ww. przepis stanowi jednoznacznie, że zadośćuczynienie powinno być „odpowiednie”, czyli ustalone z uwzględnieniem indywidualnych, a więc niepowtarzalnych okoliczności danej sprawy, na podstawie przeprowadzonych dowodów (zob. wyroki SN: z 03.07.2008 r., IV CSK 113/08, LEX nr 447669; z 04.02.2014 r., V KK 250/13, LEX nr 14411203).

Mając zatem na uwadze powyższe względy, jak również całokształt okoliczności rzutujących na rozmiar krzywdy doznanej przez B. J. (1), Sąd Apelacyjny uznał, że w niepowtarzalnych realiach przedmiotowej sprawy, zasądzona kwota zadośćuczynienia winna być podwyższona do wysokości 130.000 zł i dopiero takie zadośćuczynienie będzie „odpowiednie” i adekwatne do doznanej przez represjonowanego krzywdy. Natomiast, jak już to wyżej zaznaczono, przedstawione w apelacji żądanie „(…) zasądzenia na rzecz wnioskodawczyni dalszej kwoty 2.341.545,36 zł, tytułem zadośćuczynienia” było - w ocenie sądu ad quem - rażąco wygórowane, niewspółmierne, nie znajdujące żadnego racjonalnego uzasadnienia w realiach niniejszej sprawy i stąd nie zmierzałoby do uzyskania słusznej rekompensaty, ale niezasadnego przysporzenia majątkowego, zatem nie mogło być zaakceptowane. Ustalenie zaś należnej wysokości zadośćuczynienia w kwocie zdecydowanie odbiegającej od zapatrywań wnioskodawcy jest faktem nie należącym do kategorii naruszeń prawa, o jakiej mowa w art. 523 § 1 k.p.k., w szczególności art. 8 ust. 1 ustawy lutowej i stosowanych przepisów Kodeksu cywilnego, skoro ww. intencje pełnomocnika wyrażały się akcentowaniu dezaprobaty dla ustaleń w zakresie wysokości zasadzonego zadośćuczynienia (zob. uzasadnienie postanowienia SN z 30.07.2020 r., V KK 556/19, LEX 3276579).

Generalnie trafne okazały się natomiast te argumenty wniesionej apelacji, które ogniskowały się wokół zaskarżonego rozstrzygnięcia o należnym odszkodowaniu. Przypomnieć należy, że pojęcie i zakres odszkodowania za poniesioną szkodę, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, są takie same, jak w przypadku odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, ujętego w przepisach art. 552 k.p.k., zaś w obu tych przypadkach przy orzekaniu odszkodowania winno się uwzględniać przepisy Kodeksu cywilnego, odnoszące się do szkody i obowiązku jej naprawienia. Potwierdzają to ustawowe odesłania dotyczące przepisów regulujących postępowanie w sprawach o odszkodowanie zawarte w art. 8 ust. 3 ustawy lutowej i w art. 558 k.p.k. Stad przyjąć należy, że odszkodowanie, zarówno oparte na normie z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, jak też na art. 552 k.p.k., czy też orzeczone w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego, opiera się na jednolitym w polskim porządku prawnym rozumieniu szkody i na tych samych regułach dotyczących sposobu jej określenia i naprawienia. Zgodnie zaś z art. 361 § 2 k.c., naprawienie szkody o charakterze majątkowym obejmuje straty, które poszkodowany poniósł ( damnum emergens) oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono ( lucrum cessans), przy czym obowiązuje zasada pełnego odszkodowania, zobowiązująca sąd do precyzyjnego wyliczenia wartości szkody (gdy zaś nie da się tego uczynić, sąd może zastosować przepis art. 322 k.p.c.) i orzeczenia o jej naprawieniu tak, aby uszczerbek w majątku poszkodowanego został dokładnie wyrównany, a przyznane odszkodowanie ani nie było niższe od rzeczywistej wysokości szkody, ani jej nie przewyższało. Wyliczenie wysokości szkody o charakterze majątkowym winno więc mieć co do zasady ścisły, wręcz „matematyczny” charakter i brak jest w nim pola do ocen o charakterze wartościującym, czy odwoływania się do określonego systemu aksjologicznego. Nie sposób też pominąć, że art. 361 k.c. proklamuje zasadę pełnego odszkodowanie, która jest jedną z najdonioślejszych zasad prawa zobowiązań. Oznacza ona, że jeśli nic innego nie wynika z przepisu ustawy ani z umowy między stronami, poszkodowany powinien uzyskać naprawienie szkody w pełnej wysokości obejmującej damnum emergens i lucrum cessans, a sąd, który orzeka w przedmiocie odszkodowania, nie ma swobody jego miarkowania (zob. J. Ciszewski [red.], P. Nazaruk [red.]: Kodek cywilny. Komentarz aktualizowany, LEX/el 2022).

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy, nie sposób było odmówić racji skarżącemu, który zasadnie podnosił (m.in. zarzut nr II a), aczkolwiek znowu zbędnie multiplikując te same kwestie - obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 445 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 361 k.c. w zb. z art. 552 § 1 i 4 k.p.k., w wyniku oddalenia w części wniosku w zakresie szkody doznanej przez ojca wnioskodawczyni z tytułu utraconych zarobków za okres pobytu w izolacji więziennej. Zauważyć należy, iż dokonując oszacowania wysokości szkody poniesionej przez B. J. (1) z tytułu utraconych (w okresie pozbawienia wolności) dochodów, Sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne co do tego, że represjonowany (w czasie zatrzymania w styczniu 1983 r. i tymczasowego aresztowania), był zatrudniony w Zakładzie (...) w S. na stanowisku konwojenta, zaś na skutek tymczasowego aresztowania jego stosunek pracy uległ rozwiązaniu w trybie art. 66 Kodeksu pracy. Jednakże, jak słusznie akcentuje to skarżący, Sąd I instancji bezzasadnie odmówił ustalenia rozmiaru szkody majątkowej z tytułu utraconych zarobków w sposób wskazany przez pełnomocnika w piśmie z dnia 15.09.2021 r. (precyzującym żądanie w zakresie odszkodowania k. 198 i n.), na kwotę 32.007,50 zł (z tytułu utraconych zarobków - k. 198v), przyjmującym za podstawę przeciętne wynagrodzenie represjonowanego przed jego zatrzymaniem, zwaloryzowane na dzień orzekania. W przekonaniu sądu odwoławczego, przedstawiony przez pełnomocnika obliczenie wysokości należnego takiego odszkodowania, w oparciu o wynikającą z dokumentów archiwalnych przeciętną miesięczną wysokość wynagrodzenia B. J. (1) w okresie poprzedzającym jego zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie, tj. kwotę 6.053 zł (zob. kwestionariusz z 26.10.1982 r.- k.205), zdecydowanie bardziej odpowiadało rzeczywistemu naprawieniu szkody w pełnej wysokości (z tytułu utraty wynagrodzenia), niż przyjęta przez Sąd I instancji, w zaskarżonym wyroku inna metoda, polegająca na mnożeniu przeciętnej ilości godzin pracy w miesiącu kalendarzowym oraz stawki godzinowej represjonowanego (tj. 178 godzin x 20 zł = 3.560 zł), a następnie dodaniu uzyskiwanego przez B. J. (1) tzw. „dodatku śniadaniowego” (22 dni x 52,50 zł = 1.155 zł), co odpowiadało „jedynie” kwocie 4.715 zł miesięcznego wynagrodzenia. Wprawdzie Sąd I instancji także zastosował kryterium waloryzacyjne, jednakże w efekcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku sam przyznał, że popełnił błąd rachunkowy w wyliczeniu odszkodowania.

Rzecz jednak w tym, że Sąd I instancji nie ustrzegł się innego, zasadniczego błędu który polegał na podzieleniu ustalonej kwoty na połowę („bo 50% osiągniętego wynagrodzenia B. J. (1) byłby w stanie zaoszczędzić” – uzasadnienie SO). W świetle powyższej, nieuprawnionej konstatacji tegoż Sądu trafny okazał się zarzut (nr II c) apelacji podnoszący naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 552 §1 k.p.k., art. 361 § 1 i 2 k.c., poprzez ich błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że należne odszkodowanie stanowiące wynagrodzenie, jakiego podczas izolacji więziennej nie uzyskał B. J. (1), należy pomniejszyć o koszty utrzymania, czyli o ½ (zaoszczędzenie 50 %). W odpowiedzi wskazać należy, że Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie nie aprobuje stanowiska Sądu I instancji, odwołującego się w tym właśnie względzie - do wcześniejszych poglądów prezentowanych w orzecznictwie a wskazujących na potrzebę stosowania, w postępowaniu o odszkodowanie za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, takiej metody wyliczenia wysokości szkody. Pomijając już okoliczność, że akceptacja dla jej stosowania (w odniesieniu do niesłusznego skazania, czy tymczasowego aresztowania) jak się wydaje znajduje swe źródło jeszcze w wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej PRL z lat pięćdziesiątych (zob. uchwała ZO SN z 07.06.1958 r., 729/58, OSNCK 1958/4/34), które sformułowane zostały na gruncie odmiennego porządku prawnego i przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 r. i które mogą obecnie budzić uzasadnione wątpliwości i generować potrzebę ich ponownej analizy, to przede wszystkim wzgląd na zasady słuszności i sprawiedliwości społecznej, wyrażone w samej ustawie lutowej (a zatem jej ratio legis) nakazują orzekanie odszkodowania w granicach tego, co osoba represjonowana utraciła na skutek bezprawnego działania państwa (utracony dochód), nie zaś tego, czego w wyniku represji nie zaoszczędziła. Za trafny uznać należy zatem pogląd dominujący obecnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym nie jest prawidłowe sprowadzanie odszkodowania za szkodę spowodowaną uniemożliwieniem pracy zarobkowej osobie represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego do poziomu tych środków, które mogłaby przeznaczyć na swoje oszczędności. Odszkodowanie w oparciu o art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, wynikające z utraty przez represjonowanego dochodów z wynagrodzenia za pracę powinno być zasądzane z uwzględnieniem pełnej kwoty utraconego przez osobę represjonowaną wynagrodzenia, nie zaś miarkowane do hipotetycznej kwoty możliwych do osiągnięcia przez nią oszczędności (por. wyroki SN: z 07.11.2019 r., IV KK 351/18, LEX nr 3275554; z 05.06.2019 r., III KK 189/18, LEX nr 2692735). Sposób określenia zakresu kompensacji szkody, opierający się na założeniu, że przy miarkowaniu wysokości takiego odszkodowania należy odliczyć wydatki, które represjonowany poniósłby na utrzymanie własne i rodziny, wychowanie i kształcenie dzieci, na potrzeby kulturowe, rozrywkowe etc. etc., gdyby pozostawał na wolności, jest zatem błędny. Nadto byłby on niesprawiedliwy szczególnie w sprawach takich, jak przedmiotowa, a zatem w odniesieniu do osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, w których wysokość uzyskiwanych dochodów była, a ich większość musiałaby być przeznaczana na bieżące potrzeby życiowe rodziny. Co więcej, istotą odpowiedzialności odszkodowawczej, o której mowa w art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, ponoszonej przez Skarb Państwa na podstawie ryzyka, jest pełna indemnizacja poniesionej szkody, a zatem tego, co zostało utracone, a nie tego, co nie zostało zaoszczędzone. Akumulowanie środków pochodzących z wynagrodzenia za pracę należy do sfery korzystania z posiadanych dochodów, a nie ich pozyskiwania. Nie może zatem stanowić kryterium ustalania wysokości odszkodowania, które ma naprawiać szkodę wynikłą z pozbawienia możliwości uzyskiwania dochodu. Decydowanie o sposobie pożytkowania potencjalnych dochodów jest uprawnieniem poszkodowanego, którego realizacja nie ma znaczenia w procesie szacowania rozmiaru szkody ( vide wyroki SN: z 05.06.2019 r., III KK 189/18, LEX nr 2692735; z 07.11.2019 r., IV KK 351/18, LEX nr 3275554; z 28.10.2020 r., V KK 592/19, LEX nr 3105475; z 20.11.2020 r., II KK 295/19, LEX nr 3209570; z 16.04.2021 r., IV KK 75/20, LEX nr 3229410). Należy również zauważyć, iż wskazany przez Sąd I instancji sposób miarkowania odszkodowania oparty jest na fikcyjnym założeniu, że możliwe byłoby zaoszczędzenie jakiejś hipotetycznej części wynagrodzenia za pracę, na ogół jego 50 %. Tego typu założenie nie zostało jest jednak oparte na żadnych rzeczywistych obliczeniach, dokonanych przez Sąd I instancji rozstrzygający niniejszą sprawę i stąd, już choćby z tego tytułu, nasuwa uzasadnione wątpliwości co do swojej rzetelności. Co więcej, nawet gdyby - co do zasady - przyjąć, że tego typu wyliczenie ma być rzeczywiście oparte na precyzyjnych ustaleniach, to generalnie w znaczącej części wypadków, trzeba by dojść do wniosku, że represjonowany nie był w stanie w ogóle gromadzić oszczędności (np. w przypadku uzyskiwania niewielkich zarobków, czy posiadania na swoim utrzymaniu wielodzietnej rodziny), co mogłoby powinno (w takiej sytuacji) prowadzić przecież do rozstrzygnięcia oddalającego w całości wniosek o odszkodowanie. Skutek taki pozostawałby jednak w oczywistej, całkowitej sprzeczności z ratio legis ustawy lutowej i niweczyłby jej rekompensacyjne znaczenie. Ponadto dwóch represjonowanych, uzyskujących (przed skazaniem na takie same kary) identyczne dochody, przy zastosowaniu tego nieuzasadnionego sposobu miarkowania, mogłoby „otrzymać” różne odszkodowania, bo mieliby różne możliwości w zakresie oszczędzania. Taki skutek byłby jawnie niesprawiedliwy (por. uzasadnienie wyroku SN z 07.11.2019 r., IV KK 351/18, LEX nr 3275554). Niewątpliwe jest również, że koszty utrzymania osoby represjonowanej w zakładzie karym (w tym wyżywienie, odzież, środki czystości, podstawowa opieka medyczna) nie stanowią korzyści, o którą należałoby pomniejszyć odszkodowanie, przysługujące jej na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej. Zapewnienie każdemu pozbawionemu wolności wyżywienia, odzieży, środków czystości, podstawowej opieki medycznej nie jest niczym innym, jak zwykłym przejawem poszanowania przyrodzonej godności człowieka. Nie można zatem obciążać uprawnionego do odszkodowania obowiązkiem ponoszenia kosztów tego, że w trakcie niesłusznego pozbawienia wolności był traktowany w sposób humanitarny. Zajęcie w tej kwestii odmiennego stanowiska prowadziłoby do wniosków trudnych do pogodzenia ze społecznym poczuciem sprawiedliwości. Oznaczałoby przecież, iż osobie słusznie pozbawionej wolności zapewnia się „nieodpłatną” realizację gwarantowanego w art. 41 ust. 4 Konstytucji RP prawa do traktowania w sposób humanitarny, a osoba, która wolności została pozbawiona niesłusznie musi sama ponieść koszty takiego traktowania, które zostaną potrącone z należnego jej odszkodowania (por. wyroki SN: z 07.11.2019 r., IV KK 351/18, LEX nr 3275554; z 05.06.2019 r., III KK 189/18, LEX nr 2692735). Wreszcie zauważyć także wypada, że art. 5 ust. 5 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284), daje prawo do odszkodowania każdemu, kto został niezgodnie z prawem pozbawiony wolności, zaś art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. nadaje obowiązkowi naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, rangę zasady. Także i w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazuje się, że przepis art. 41 ust. 5 Konstytucji RP jest samodzielnym źródłem prawa do odszkodowania z tego tytułu. Należne uprawnionemu odszkodowanie powinno mieć co zasady charakter pełny - rekompensować zarówno szkodę materialną (doznana strata, utracony zysk), jak i niematerialną (por. wyrok TK z 01.03.2011 r., P 21/09, OTK-A 2011, Nr 2, poz. 7). Mając zatem na uwadze wszystkie przytoczone wyżej względy, w ocenie Sądu Apelacyjnego, odszkodowanie z tytułu utraconych przez B. J. (1) (w okresie izolacji) dochodów powinno być zasądzone z uwzględnieniem pełnej kwoty utraconego przez niego wynagrodzenia, nie zaś miarkowane do hipotetycznej kwoty możliwych do osiągnięcia przez niego „oszczędności” (po potrąceniu 50 % wydatków). W związku z powyższym, zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, poprzez pomniejszenie należnego odszkodowania, z tytułu utraconego przez represjonowanego wynagrodzenia, o koszty utrzymania siebie i rodziny (w wysokości 50 % zarobków, przyjętej przez Sąd I instancji) okazał się zasadny.

Na marginesie ww. zasadniczych kwestii skarżący nie bez racji wskazuje, że nawet brak możliwości dokładnego wykazania wysokości żądanego odszkodowania z tytułu utraconego przez represjonowanego wynagrodzenia - w sytuacji, gdy sam fakt wykonywania tej pracy i jej zarobkowy charakter zostały udowodnione - nakazywał Sądowi I instancji sięgnięcie po art. 322 k.p.c. (zarzuty nr II. b i d), w myśl którego sąd może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swojej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności tej sprawy. Nie sposób przy tej okazji pominąć, że sąd rozpoznający wniosek o odszkodowanie, zgodnie z treścią art. 2 § 2 k.p.k., powinien w procedowaniu dążyć do tego, ażeby podstawę rozstrzygnięcia stanowiły prawdziwe ustalenia faktyczne (zob. wyroki SN: z 22.03.2001 r., V CKN 1072/00, LEX nr 1168068; z 04.11.2004 r., WK 19/04, OSNwSK 2004/1/2011; z 02.03.2010 r., III KK 317/09, LEX nr 577206; postanowienie SN z 06.05.2014 r., V KK 384/13, LEX nr 1463434). Tymczasem w realiach przedmiotowej sprawy Sąd I instancji wskazując, że brak jest możliwości ustalenia w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy, w jakiej wysokości represjonowany ponosiłby wydatki na utrzymanie siebie i rodziny, gdyby nie został pozbawiony wolności, niezasadnie przyjął, że B. J. (1) na siebie i syna wydatkował 50 % osiąganego wynagrodzenia i w takiej samej wysokości byłby w stanie poczynić oszczędności. W konsekwencji, kwotę utraconego przez ojca wnioskodawczyni wynagrodzenia za okres 13 miesięcy (wynoszącego zgodnie z błędnym wyliczeniem Sądu I instancji - 24.452,98 zł, o czym powyżej) podzielił na połowę i nietrafnie skonstatował, że szkoda z powyższego tytułu wyniosła 12.226,49 zł. Z takim rozumowaniem Sądu I instancji nie sposób się zgodzić, albowiem - jak już wskazano powyżej - odszkodowanie wynikające z utraty przez represjonowanego dochodów powinno być zasądzane, zgodnie z art. 361 § 2 k.c., z uwzględnieniem pełnej kwoty utraconego przez poszkodowanego wynagrodzenia za pracę, nie zaś miarkowane do hipotetycznej kwoty możliwych do osiągnięcia przez niego oszczędności, gdyby nie został pozbawiony wolności.

Reasumując, generalnie zasadne okazały się zarzuty zogniskowane w zakresie niewłaściwego ustalenia kwoty zasądzonego odszkodowania. Skutkowało to potrzebą dokonania przez sąd ad quem korekty zaskarżonego wyroku i w tym aspekcie - podwyższeniem zasądzonego odszkodowania do kwoty 32.497,50 zł, żądanej ostatecznie przez pełnomocnika wnioskodawczyni, obejmującej kwotę - 32.007.50 zł z tytułu utraconych zarobków (wyliczoną w sposób należyty przez pełnomocnika w piśmie z dnia 15.09.2021 r. – k. 198v) oraz dodatkowo - kwotę 490 zł z tytułu tzw. „zarekwirowanych przedmiotów” (k. 199v). Trafne było natomiast stanowisko Sądu I instancji w zakresie dochodzonej uprzednio we wniosku sumy 1.680 zł z tytułu „wynagrodzenia obrońcy” (uzasadnienie SO k. 218 in principnio). Niejako uzupełniająco i na marginesie (dla przejrzystości wywodów) wyjaśnić też należy, iż obarczony błędem był zawarty w petitum apelacji wniosek o zasądzenie dalszej kwoty 19.781,01 zł, tytułem odszkodowania, albowiem Sąd I instancji zasądził na rzecz E. V.kwotę 12.768,43 zł, a jedynie w pisemnych motywach wydanego orzeczenia wskazał, iż doszło do omyłki i w rzeczywistości winna to być kwota 12.716,49 zł (s. 8-9 i 11 uzasadnienia SO). Przypomnieć należy, iż w wypadku rozbieżności między uzasadnieniem wyroku, a jego sentencją, decydujące w takiej sytuacji znaczenie ma część dyspozytywna wyroku. Ustawa wiąże skutki prawne wyłącznie z prawomocnym rozstrzygnięciem i to właśnie rozstrzygnięcie sądu, zawarte w dyspozytywnej części wyroku, zostaje publicznie ogłoszone. Zatem, w ocenie sądu odwoławczego, zasądzone odszkodowanie winno być podwyższone do kwoty 32.497,50 zł (tj. zwiększone o kwotę 19.729,07 zł, stanowiącą różnicę pomiędzy należną kwotą 32.497,50 zł, a kwotą 12.768,43 zł, zasądzoną w zaskarżonym wyroku).

Nie sposób było również odmówić racji skarżącemu w zakresie dotyczącym ostatniego zarzutu apelacji - obrazy przepisów prawa materialnego, tj. art. 481 § 1 k.c., „poprzez jego niezastosowanie i nieprzyznanie od zasądzonych sum odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, pomimo zgłoszenia takiego żądania w przedmiotowym wniosku”. W tej mierze wyjaśnić należy, iż w postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy lutowej, mają wprost zastosowanie przepisy prawa materialnego cywilnego, a takim przepisem jest m.in. art. 481 k.c., chyba że są sprzeczne z normami materialnoprawnymi zawartymi w rozdziale 58 k.p.k. ( vide A. Lach [red.], Dochodzenie roszczeń cywilnych a proces karny, WKP 2018, LEX). Konieczność wyraźnego wskazania w wyroku uwzględniającym w części wniosek o zadośćuczynienie i odszkodowanie, że wnioskodawczyni należą się odsetki ustawowe za opóźnienie, a nie po prostu odsetki ustawowe, jak to uczynił Sąd I instancji, wynika ze zmian tej instytucji zaistniałych w prawie cywilnym. Przypomnieć bowiem należy, że z dniem 1 stycznia 2016 r. doszło do nowelizacji art. 481 k.c., a w jego § 2 (4) została zawarta delegacja ustawowa dla Ministra Sprawiedliwości do ogłoszenia - w drodze obwieszczenia w Monitorze Polskim - wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (zob. wyrok SA w Katowicach z 07.09.2018 r., II AKa 200/18, LEX nr 2578325). Ustawa z dnia 9 października 2015 r. zmieniająca Kodeks cywilny zmodyfikowała także treść przepisu art. 481 k.c. W wyniku dokonanej nowelizacji obecnie wyróżnia się dwie odrębne instytucje (i kategorie pojęciowe), a mianowicie: odsetki ustawowe (o których mowa w art. 359 § 2 k.c.), określane niekiedy mianem odsetek ustawowych „zwykłych” oraz odsetki ustawowe za opóźnienie, które zostały uregulowane w art. 481 § 2 k.c. Dodatkowo, odnosząc się w tym miejscu do istoty żądania zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie, zauważyć należy, że art. 481 k.c. i art. 455 k.c. w tego typu sprawach muszą uwzględniać specyfikę spraw o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Jedynie dla porządku należy przypomnieć, że odszkodowanie i zadośćuczynienie, dochodzone w trybie ustawy lutowej, zachowują szereg odrębności w stosunku do zasad obowiązujących przy dochodzeniu roszczeń na podstawie przepisów prawa cywilnego. Zgłoszenie wniosku o przyznanie odszkodowania (zadośćuczynienia) na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej nie jest wezwaniem do zapłaty w rozumieniu prawa cywilnego materialnego, ale czynnością procesową inicjującą rozpoznanie sprawy. Prowadzi to do przyjęcia wniosku, że ustawodawca, wyłączając cywilnoprawny tryb dochodzenia omawianych roszczeń, ukształtował je w ten sposób, że dopiero wykonalne orzeczenie sądu staje się podstawą do wypłaty należności. Orzeczenie wydane w tym postępowaniu staje się zaś wykonalne dopiero po uprawomocnieniu się i dopiero z tą chwilą można przyjąć, że Skarb Państwa powinien spełnić świadczenie. Należy zatem uznać, że z właściwości zobowiązania Skarbu Państwa do wypłaty odszkodowania i zadośćuczynienia przewidzianego w przepisie art. 8 ust. 1 cytowanej ustawy wynika, że „terminem spełnienia świadczenia” (art. 455 k.c.) jest uprawomocnienie się orzeczenia o zasądzeniu odszkodowania (zob. uchwała SN z 10.12.1991 r., I KZP 35/91, OSNKW 1992, z. 3-4, poz. 26; postanowienia SN: z 29.04.1991 r., V KRN 475/90, OSNKW 1991, z. 10-12, poz. 52; wyrok SA w Krakowie z 04.10.2007 r., II AKa 148/07, KZS 2007/10/60; wyrok SA w Łodzi z 15.01.2008 r., II AKa 247/07, LEX nr 517158; wyrok SA w Katowicach z 07.10.2010 r., II AKa 297/10, LEX nr 1271857). Wprawdzie odsetki od roszczeń przewidzianych w art. 8 ust. 1 ustawy lutowej są należne od momentu uprawomocnienia się orzeczenia sądu w tym przedmiocie, jednakże niewątpliwie rację ma skarżący pełnomocnik, że doszło do obrazy prawa materialnego (art. 481 § 1 k.c.), polegającej na zasądzeniu przez Sąd I instancji „odsetek ustawowych”, zamiast prawidłowo - odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonych od dnia uprawomocnienia się wyroku, pomimo złożenia przez wnioskodawczynię stosownego wniosku, albowiem ww. regulacja dotyczy właśnie „odsetek ustawowych za opóźnienie”. W konsekwencji należało zmienić zaskarżone również rozstrzygnięcie zapadłe w przedmiocie odsetek, przyjmując iż winno ono obejmować odsetki ustawowe za opóźnienie od przyznanych kwot tytułem zadośćuczynienia oraz odszkodowania, liczone od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Mając na uwadze zaprezentowane wyżej względy Sąd Apelacyjny orzekł, jak w wyroku.

Wniosek

Pełnomocnik wnioskodawczyni E. V. wniósł o:

„- zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie III Wydziału Karnego z dnia 5 października 2021 r. w sprawie o sygn. akt III Ko 87/21 poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni dalszej kwoty 2.237.545,36 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty oraz dalszej kwoty 19.781.01 zł tytułem odszkodowania za doznaną szkodę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, zgodnie z przedmiotowym wnioskiem.

Ewentualnie

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.”

☐zasadny

☒częściowo zasadny

☐niezasadny

☐zasadny

☐częściowo zasadny

☒niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Z przyczyn szczegółowo wskazanych we wcześniejszych akapitach niniejszego uzasadnienia, za częściowo trafne uznać należało wnioski apelacji pełnomocnika w zakresie zmierzającym do konieczności dokonania korekty zaskarżonego wyroku, odnośnie zasądzonego na rzecz E. V. zadośćuczynienia oraz odszkodowania, tudzież rozstrzygnięcia dotyczącego odsetek. Nietrafny był natomiast wniosek alternatywny. Mianowicie pełnomocnik w ogóle nie wskazał nawet, z jakich in concreto powodów i na jakiej podstawie prawnej (w świetle treści art. 437 § 2 k.p.k.), Sąd Apelacyjny miałby zdecydować „o uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania”, skoro autor apelacji ani nie wskazywał na przyczyny z art. 439 § 1 k.p.k., ani (co oczywiste) z art. 454 k.p.k., ani też nie akcentował perspektywy (konieczności) przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości ( arg. ex art. 437 § 2 in fine k.p.k.).

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1

Przedmiot i zakres zmiany

Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1) podwyższył wysokość zasadzonego w punkcie 1 odszkodowania od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni E. V. - do kwoty 32.497,50 zł, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty,

2) podwyższył wysokość zasadzonego w punkcie 2 zadośćuczynienia od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni E. V. - do kwoty 130.000 zł, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Zwięźle o powodach zmiany

Dokonana zmiana zaskarżonego wyroku była konsekwencją częściowej zasadności apelacji pełnomocnika wnioskodawczyni E. V., zaś szczegółowa argumentacja postąpienia sądu ad quem, zaprezentowana została w niniejszych motywach orzeczenia odwoławczego.

0.1. 5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

1.9.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

II

Wszystkie zaprezentowane powyżej względy sprawiły, że Sąd Apelacyjny, dokonał w orzeczeniu Sądu I instancji opisanej powyżej zmiany, zaś wobec oczywistego braku innych przyczyn z art. 435 k.p.k., art. 439 § 1 k.p.k., art. 440 k.p.k. oraz z art. 455 k.p.k., w pozostałej części, na podstawie art. 437 § 1 k.p.k., zaskarżony wyrok jako trafny i sprawiedliwy - utrzymał w mocy.

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III i IV

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono w oparciu o unormowanie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U.2021.1693 t.j. z dnia 2021.09.15), zgodnie z którym koszty postępowania w sprawach objętych ustawą, ponosi Skarb Państwa (przy czym rzecz jasna dotyczy to tylko kosztów powstałych do czasu prawomocnego zakończenia postępowania - zob. postanowienia SN: z 21.03.1997 r., WKN 5/97, OSNKW 1997, z. 7-8, poz. 55; z 24.04.2014 r., V KK 51/14, LEX nr 51/14; z 09.09.2020 r., III KO 50/20, LEX nr 3149325). Sąd Apelacyjny zasądził również od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni E. V. kwotę 240 zł, tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym, zaś podstawę do takiego postąpienia stanowiły nadto przepisy § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2018.265 t.j. z dnia 2018.01.30) w zw. z art. 22(5) ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U.2020.75 t.j. z dnia 2020.01.16).

7.  PODPIS

SSA Andrzej Olszewski SSA Jacek Szreder SSA Stanisław Stankiewicz

1.10.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik wnioskodawczyni E. V.

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

wskazana w apelacji część zaskarżonego wyroku

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

co do winy

co do kary

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

uchylenie

zmiana