Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 584/08

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2008 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Ewelina Jokiel

Sędziowie:

SA Maria Sokołowska

SA Barbara Lewandowska (spr.)

Protokolant:

ref. stażysta Żaneta Dombrowska

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2008 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa W. L.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku

z dnia 13 września 2007 r. sygn. akt I C 23/07

I. oddala apelację;

II. nie obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

I ACa 584/08

(...)

Wyrokiem z dnia 13 września 2007 r. Sąd Okręgowy w
Słupsku oddalił powództwo W. L. przeciwko pozwanemu
(...) SA w W. o zapłatę
kwoty 150.000 zł, jakiej powódka dochodziła z tytułu
zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie jej dóbr osobistych,
wynikające z pozbawienia jej więzi z synem, który zmarł w
następstwie wypadku drogowego spowodowanego przez kierowcę
związanego z pozwanym umową obowiązkowego ubezpieczenia
komunikacyjnego (OC).

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 9.10.2004 r. A. K., brat powódki, kierujący samochodem (...) podczas manewru wyprzedzania innego uczestnika ruchu drogowego nie zachował szczególnej ostrożności, w wyniku czego stracił panowanie nad kierowanym pojazdem, zjechał na prawe pobocze drogi i uderzył w przydrożne drzewo, wskutek czego on sam oraz jadący wraz z nim pasażer D. L. - syn powódki - ponieśli śmierć. Sprawcę wypadku A. K. łączyła z pozwanym umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego (wspomnianego samochodu (...)).

Według dalszych ustaleń Sądu pierwszej instancji w chwili wypadku D. L. miał 18 lat, mieszkał razem z matką i bratem w D., był uczniem TechnikumH. K. w L.. W przyszłości chciał zajmować się hodowlą koni. Nie miał planów związanych z założeniem rodziny. Spotykał się z kolegami, ale nie chodził na dyskoteki, do domu wracał około godziny 18 - 19.00. Jego relacje z matką były dobre, spędzał z nią dużo czasu, szczególnie po śmierci ojca, kiedy to powódka bała się sama być w domu. Według zeznań powódki syn pomagał jej w obowiązkach domowych, sprzątał, a zdarzało się, że wracając ze szkoły przynosił jej kwiatki polne.

Powódka jest wdową - jej mąż zginął tragicznie w 1999 roku, również w wypadku samochodowym. W dacie wypadku syna powódka przebywała w pracy zagranicą. Po jego śmierci wymagała pomocy lekarza psychiatry - źle się czuła, mdlała, cały czas „waliło jej serce", miała bardzo wysokie ciśnienie, przyjmowała leki. Często i systematycznie korzystała z porad lekarskich. Obecnie nadal się leczy, ale bierze już słabsze leki (N., (...)). Bardzo odczuwa brak dziecka. W tygodniu co najmniej dwa razy jest na cmentarzu.

Powódka nie ma stałego zatrudnienia, korzysta z pomocy swoich sióstr.

Pozwany nie kwestionował swojej odpowiedzialności za skutki wypadku i po zgłoszeniu szkody dobrowolnie wypłacił powódce odszkodowanie z tytułu pogorszenia jej sytuacji życiowej w kwocie 15.000 zł oraz zwrócił jej poniesione koszty pogrzebu w kwocie 2.214 zł. Konsekwentnie odmawia jednak przyjęcia odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych powódki, podnosząc między innymi, że obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego nie obejmuje roszczeń z tytułu ochrony dóbr osobistych innych niż życie i zdrowie.

W przedstawionym wyżej stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał powództwo za bezzasadne. Zdaniem tego Sądu przepis art.34 ust. l ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i

Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124,
póz. 1152 ze zm.) nie wyklucza wprawdzie co do zasady
odpowiedzialności ubezpieczyciela w ramach obowiązkowego
ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, jeżeli
wskutek ruchu pojazdu doszło do zdarzenia stanowiącego naruszenie
dóbr osobistych, jeżeli śmierć nastąpiła wskutek ruchu pojazdu, a w
konsekwencji tej śmierci doszło do naruszenia dóbr osobistych osoby
innej niż bezpośrednio poszkodowana. Sąd orzekający zakwalifikował
przy tym więź łączącą rodzica z dzieckiem do kategorii dóbr
osobistych podlegających ochronie na podstawie art.23 i 24 k.c. w
związku z art.448 k.c. oraz stwierdził, że w niniejszej sprawie doszło
do bezprawnego naruszenia powyższego dobra osobistego powódki
czynem sprawcy wypadku, za którego odpowiedzialność ponosi
pozwany ubezpieczyciel. Jednocześnie Sąd pierwszej instancji

wskazał, że z art.448 k.c. wynika możliwość domagania się z tego tytułu zadośćuczynienia pieniężnego, którego przyznanie zależy jednak od oceny Sądu orzekającego co do wszelkich okoliczności danego przypadku, a także od ustalenia, że naruszenie dobra osobistego przez sprawcę było zawinione.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy stwierdził, że brak jest podstaw do przyznania powódce dochodzonego zadośćuczynienia. Zdaniem Sądu wprawdzie zachowanie sprawcy wypadku, w którym zginął syn powódki, było zawinione, jednakże nie było ono nakierowane na naruszenie dóbr osobistych powódki, ale na umyślne naruszenie prawa o ruchu drogowym, natomiast tragiczny skutek tego naruszenia — w postaci śmierci syna powódki - był nieumyślny i dotknął również samego sprawcę. Dodatkowo Sąd orzekający podniósł, że powódka nie wykazała tak znacznego rozmiaru doznanej

krzywdy, który doprowadziłby ją do rozstroju zdrowia bądź zaburzenia więzi rodzinnych. Jako podstawę prawną oddalenia powództwa Sąd orzekający wskazał art.448 k.c. O kosztach orzekł na zasadzie art.102 k.p.c.

W apelacji od przedstawionego wyroku powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art.23, 24 § l i art.448 k.c., a także naruszenie przepisów postępowania - art.227, 228 § l, 230, 231 i 233 § l k.p.c. Wskazując na te zarzuty powódka wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 150.000 zł oraz kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie - o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Pozwany złożył odpowiedź na apelację, w której domagał się jej oddalenia i zasądzenia od powódki na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławcze.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne poczynione w niniejszej sprawie przez Sąd pierwszej instancji, uznając je za wystarczające i opierając na nich również własne rozstrzygnięcie. Odmiennie natomiast przedstawia się ocena prawna tych ustaleń przez Sąd Apelacyjny.

Sąd pierwszej instancji wyraził pogląd, że z przepisu art.34 ust. l ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych (...) może być co do zasady wyprowadzona odpowiedzialność ubezpieczyciela w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za naruszenie dóbr osobistych osoby innej niż bezpośrednio poszkodowana. Poglądu tego jednak Sąd orzekający bliżej nie uzasadnił.

W ocenie Sądu Apelacyjnego na gruncie przepisów prawa obowiązujących w dacie zdarzenia naruszającego dobra osobiste powódki, mających zastosowanie w przedmiotowej sprawie, jak i w stanie prawnym istniejącym w dacie orzekania, stanowisko powyższe przyjęte przez Sąd pierwszej instancji uznać trzeba za błędne.

Podkreślenia wymaga to, że niniejszym powództwem powódka domagała się nie odszkodowania opartego na przepisie art.446 k.c. (takie zostało jej wypłacone dobrowolnie przez pozwanego), ani nie zadośćuczynienia pieniężnego za doznanie rozstroju zdrowia w następstwie wypadku syna. Reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika powódka dochodziła jasno sprecyzowanego roszczenia

z tytułu naruszenia jej dobra osobistego, jakim było tragiczne przerwanie jej bliskiej więzi z dzieckiem. Trafnie Sąd pierwszej instancji wskazał, że tak skonstruowane roszczenie, w świetle przytoczonego orzecznictwa, mogłoby znajdować podstawę prawną w art.23 i 24 § l k.c. w związku z art.448 k.c.

Należy jednak mieć na względzie, że roszczenie takie zostało zaadresowane do pozwanego jako ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej sprawcy wypadku, która ma mieć źródło w umowie łączącej pozwanego ze sprawcą wypadku. W myśl art.822 § l k.c. (w brzmieniu obowiązującym w dacie wypadku) przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na rzecz której została zawarta umowa ubezpieczenia. Zasady zawierania i wykonywania umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, mających charakter obowiązkowych, w tym - obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych - określa wspomniana już ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, póz. 1152 ze zm., dalej - ustawa). Ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeżeli ustawa lub ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia (art.3 ust. l ustawy). Do ubezpieczeń obowiązkowych, z mocy art.4 pkt l ustawy, należy ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, zwane dalej „ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych". Umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej obejmuje odpowiedzialność cywilną podmiotu objętego obowiązkiem ubezpieczenia za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym oraz wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, o ile nie sprzeciwia się to ustawie lub właściwości (naturze) danego rodzaju stosunków. Umowa taka obejmuje również szkody wyrządzone umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczającego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność, z zastrzeżeniem wyjątków określonych w ustawie lub w umowie międzynarodowej (art.9 ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie wypadku).

Zasady „działania" tego rodzaju ubezpieczenia reguluje art.34 ustawy, który w ust. l stanowi, że z ubezpieczenia OC posiadaczy

pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego brzmienie powyższego przepisu enumeratywnie wskazuje katalog następstw szkód wyrządzonych w związku z ruchem pojazdu mechanicznego przez posiadacza lub kierującego tym pojazdem. Przepis ten konkretyzuje, naruszenie jakich dóbr osobistych podlega kompensacie w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, a mianowicie wymienia zdrowie i życie.

O ile zatem katalog dóbr osobistych wymienianych w art.23 k.c. jest otwarty i o ile zaliczyć do niego można - jak trafnie przyjął to Sąd pierwszej instancji — dobro osobiste wyrażające się w możliwości trwania osobistej, szczególnego rodzaju, więzi rodzica z dzieckiem, o tyle brak jest podstaw do przyjęcia, że taki sam (otwarty) charakter posiada przepis art.34 ustawy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przepis ten ma charakter lex specialis, normuje specyficzny rodzaj ubezpieczenia i winien być interpretowany ściśle, zgodnie ze swoim brzmieniem. Z tej przyczyny, w ocenie Sądu Apelacyjnego, zakład ubezpieczeń nie był zobowiązany, w ramach odpowiedzialności wynikającej z obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, do kompensowania wszystkich następstw czynu posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, związanego z ruchem tego pojazdu, a tylko tych, które wskazuje art.34 ustawy. Brak jest zatem podstaw do domagania się od pozwanego ubezpieczyciela - w stanie prawnym obowiązującym tak w dacie zdarzenia, jak i w chwili orzekania w przedmiotowej sprawie - ochrony dóbr osobistych (poza wymienionymi w powyższym przepisie) naruszonych czynem niedozwolonym sprawcy wypadku drogowego, jeśli dobrem naruszonym jest przerwanie szczególnej więzi rodzica z dzieckiem.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art.385 k.p.c. Sąd
Apelacyjny oddalił apelację powódki, uznając zaskarżony wyrok za
odpowiadający prawu, aczkolwiek z innych przyczyn niż podniesione
w motywach przez Sąd pierwszej instancji. O kosztach postępowania
apelacyjnego Sąd orzekł na zasadzie art.108 § l k.p.c., przy
zastosowaniu przepisu art.102 k.p.c., biorąc pod rozwagę szczególny
charakter i tło roszczenia powódki, a także jej skromny status
majątkowy.