Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 sierpnia 2022 roku w Warszawie

sprawy Wyższej Szkole (...) w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z udziałem R. W., A. A., M. B. (1) i J. Ł.

o obowiązek ubezpieczenia społecznego

na skutek odwołania Wyższej Szkole (...) w W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 2 marca 2020r., nr (...)

z dnia 2 marca 2020r., nr (...)

z dnia 2 marca 2020r., nr (...)

z dnia 2 marca 2020r., nr (...)

z dnia 2 marca 2020r., nr (...)

oddala odwołania.

UZASADNIENIE

Wyższa Szkoła (...) ((...)) w dniu 3 sierpnia 2020r. złożyła odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 2 marca 2020r.:

1)  nr (...), dotyczącej R. W. ( k. 5-8 a.s.);

2)  nr (...), dotyczącej W. P. ( k. 5-8 akt o sygn. VII U 1140/20);

3)  nr (...), dotyczącej J. Ł. ( k. 5-7 akt o sygn. VII U 1150/20);

4)  nr (...), dotyczącej M. B. (1) ( k. 5-8 akt o sygn. VII U 1166/20);

5)  nr (...), dotyczącej A. A. ( k. 5-7 akt o sygn. VII U 1167/20).

Strona odwołująca się zarzuciła w odwołaniach od każdej z zaskarżonych decyzji naruszenie:

a)  art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 750 k.c. i art. 627 k.c. poprzez błędne zdefiniowanie umów zawartych przez (...) i zainteresowanych, jako umów o świadczenie usług, zamiast umów o dzieło, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez błędne ustalenie, że zainteresowani podlegają obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, wypadkowego i zdrowotnego;

b)  art. 58 § 1, art. 627, art. 734 § 1 i 2, art. 750 k.c. poprzez stwierdzenie, że zawarcie umowy o dzieło między stronami miało na celu obejście ustawy;

c)  art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych poprzez całkowite pominięcie zawartej przez strony umowy o przeniesienie praw autorskich i braku podlegania z tytułu tej umowy obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym;

d)  przepisów postępowania poprzez całkowite pominięcie charakteru i profilu działania (...) z zakresu artystycznego i oparcie zaskarżonych decyzji jedynie w oparciu o klasyczne szkoły wyższe;

e)  przepisów postępowania poprzez brak oceny wykładów pod względem cech utworu, tj. pod względem ich niestandardowego charakteru, niepowtarzalności, wypełniającego kryteria twórczego i indywidualnego dzieła naukowego;

f)  przepisów postępowania poprzez brak przesłuchania zainteresowanych w przedmiocie charakteru wykonywanego przez nich dzieła, pomimo że wniosek ten znalazł się w zastrzeżeniach do protokołu kontroli.

Dodatkowo w odniesieniu do decyzji dotyczących ubezpieczonych R. W., W. P. i M. B. (1), strona odwołująca się podniosła zarzut przedawnienia za okres od października 2014r. do kwietnia 2015r.

(...) wniosła o zmianę zaskarżonych decyzji i przyjęcie, że R. W., W. P., J. Ł., M. B. (1) i A. A. nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym u płatnika składek w Wyższej Szkole (...) w W..

W uzasadnieniu odwołań strona odwołująca się wskazała, że organ rentowy nie wykazał, że zawarcie umów o dzieło z przeniesieniem praw autorskich miało na celu obejście prawa, a nadto, że strony łączył inny stosunek prawny. Zdaniem (...), Zakład całkowicie pominął charakter czynności wykonywanych przez zainteresowanych oraz artystyczny profil uczelni. Jeśli chodzi o charakter dzieła dydaktycznego, to był określany w zamówieniu – uczelnia dążyła do otrzymania od zainteresowanych autorskiego programu dydaktycznego, uwzględniającego opracowanie tematów artystyczno-dydaktycznych o twórczym charakterze. Władze uczelni nie narzucały zainteresowanym koncepcji stworzenia dzieła, nie wskazywały tematów wykładów – wybór był dokonywany przez nich indywidualnie, a samo dzieło było jedynie sprawdzane pod kątem wad prawnych, takich jak niezgodność z zamówieniem lub użycie cudzych materiałów dydaktycznych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedziach na odwołania, sporządzonych w dniu 26 sierpnia 2020r., wniósł o oddalenie odwołań i o zasądzenie od strony odwołującej się na rzecz ZUS zwrotu kosztów zastępstwa procesowego radcy prawnego według norm przepisanych.

Uzasadniając swe stanowisko, organ rentowy wskazał, że autorski charakter przedmiotu umowy, tj. utworu, nie przesądza o kwalifikacji umowy przez pryzmat przepisów kodeksu cywilnego, bowiem do powstania utworu może dojść na skutek wykonywania umowy o dzieło, ale również umowy zlecenia czy umowy o pracę. Jednym z kryteriów odróżniających umowę o dzieło od umowy o świadczenie usług jest możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych. Jest on niemożliwy do przeprowadzenia, jeśli strony w umowie nie określiły cech i parametrów indywidualizujących dzieło. Dalej organ rentowy podkreślił, że wykonywanie określonej czynności czy szeregu powtarzających się czynności, bez względu na to, jaki rezultat one przyniosą, jest charakterystyczne dla umów zlecenia, jak i dla umów o świadczenie usług nieuregulowanych innymi przepisami. W umowach zawartych z zainteresowanymi nie oznaczono dzieła jako rezultatu wykonania umów. Określenie tematów zajęć dydaktycznych przeprowadzanych przez zainteresowanych było ogólne, nie skonkretyzowano tematów poszczególnych zajęć. Wynika z nich zatem, że chodziło o przekazanie wiedzy odnoszącej się do ogólnego tematu zajęć, szkoleń, ćwiczeń i konsultacji, a nie o wykład na z góry oznaczony temat, który poddawałby się sprawdzianowi na istnienie wad. Według Zakładu, jeśli konkretny temat wykładu nie był znany zarówno w momencie zawierania umów, jak i w trakcie ich realizacji, to nie został oznaczony ich rezultat, tj. dzieło, które mogłoby być poddane sprawdzianowi na istnienie wad. Organ rentowy zwrócił również uwagę na tożsamość tematów kolejnych cyklów zajęć dydaktycznych, wskazującą na powtarzający się zakres przedmiotowy wykładów i ćwiczeń. Zaakcentował także, że strona odwołująca się była zainteresowana jedynie przekazywaniem odbiorcom wykładów z danej dyscypliny wiedzy, w ramach ogólnie sformułowanej tematyki szkoleń (kursów, seminariów, konwersatoriów), co wskazywało na zawarcie przez strony umów o świadczenie usług, a nie umów o dzieło ( odpowiedzi na odwołania, k. 13-15 a.s., k. 13-15 akt o sygn. VII U 1140/20, k. 12-14 akt o sygn. VII U 1150/20, k. 13-15 akt o sygn. VII U 1166/20, k. 12-14 akt o sygn. VII U 1167/20).

Zainteresowani R. W., M. B. (1) i J. Ł. na rozprawie w dniu 21 października 2021 roku przyłączyli się do stanowiska, jakie przedstawiła w odwołaniach Wyższa Szkoła (...) (protokół rozprawy z 21 października 2021r., k. 168 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wyższa Szkoła (...) w W. jest uczelnią wyższą, prowadzącą studia na różnych kierunkach m.in. na kierunku malarstwo. Uczelnia nie korzysta z programu narzuconego przez Ministerstwo, z tego względu zatrudniani przez nią wykładowcy mają za zadanie nie tylko przeprowadzenie zajęć, ale w pierwszej kolejności opracowanie sylabusa do powierzonego im przedmiotu ( statut, k. 23-34 a.s., zeznania świadka R. M., k. 168-170 a.s.).

(...) zatrudniała wykładowców na podstawie umów określonych jako „Umowa o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich”, w których przyjmujący zamówienie zobowiązywali się wykonać dzieło, którego przedmiotem było:

1)  przygotowanie i zaprezentowanie wykładów/ćwiczeń na określony temat i w określonej ilości godzin;

2)  opracowanie sylabusów wykładów i ćwiczeń i dostarczenie ich do Biura Organizacji Studiów (...);

3)  opracowanie i udostępnienie, określonym przez (...) osobom, nowych materiałów dydaktycznych i szkoleniowych w zakresie objętym przedmiotem wykładów i ćwiczeń;

4)  zrealizowanie indywidualnych dodatkowych konsultacji merytorycznych, dotyczących przedmiotu wykładów i ćwiczeń wg metod opracowanych przez przyjmującego zamówienie i zatwierdzonych przez zamawiającego;

5)  opracowanie tematów, zadań i case studies do sprawdzianów, zaliczeń i egzaminów (w tym zaliczeń i egzaminów poprawkowych) oraz ich przeprowadzenie, na życzenie zamawiającego;

6)  dokonanie ocen i recenzji pisemnych prac osób określonych przez (...);

7)  prawidłowe, zgodne z zasadami obowiązującymi w (...), prowadzenie dokumentacji studentów w zakresie prowadzonych zajęć oraz przekazanie ww. dokumentacji, po zakończeniu zajęć, do Biura Organizacji Studiów (...);

8)  przeprowadzenie wykładów, ćwiczeń, konsultacji lub innych form dydaktycznych również poza siedzibą zamawiającego, w miejscu przez niego wskazanym.

Przyjmujący zamówienie oświadczali w umowach, że dzieła będą wynikiem ich indywidualnej pracy twórczej i będą im przysługiwały prawa autorskie do wykładów i ćwiczeń w zakresie niezbędnym do wykonania umowy. Przyjmujący zamówienie zobowiązywali się przenieść na zamawiającego, w sposób określony umową i za wynagrodzeniem, przysługujące im do dzieła autorskie prawa majątkowe. Zobowiązywali się ponadto do oddawania poszczególnych elementów dzieła w terminach wynikających z harmonogramu zajęć ( umowy o dzieło autorskie, k. 705-719, 723-727, 733-783, 741-745, 751-779, 783-787, 1331-1335, 1797-1801, 1807-1811, 1815-1819, 1825-1829, 2169-2173, 2179-2183, 2187-2191, 2197-2201, 2203-2207, 2211-2215, 2219-2223, 2227-2231 – akta kontroli ZUS).

Wskazane umowy zawierali z (...) zainteresowani:

1)  A. A., która w roku akademickim 2015/2016 prowadziła przedmiot „(...)” ( umowy: z 11 stycznia 2016r., k. 705-712, z 15 lutego 2016r., k. 713-719 – akta kontroli ZUS);

2)  M. B. (1), która w latach akademickich 2014/2015, 2015/2016, 2016/2017 i 2017/2018 prowadziła zajęcia pt. „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)” ( umowy: z 23 września 2014r., k. 723-727, z 9 lutego 2015r., k. 733-738, z 23 września 2015r., k. 741-745, z 15 lutego 2016r., k. 751-755, z 23 września 2016r., k. 759-763, z 13 lutego 2017r., k. 767-771, z 22 września 2017r., k. 775-779, z 12 lutego 2018r., k. 783-787 – akta kontroli ZUS);

3)  J. Ł., który w czerwcu 2018r. prowadził zajęcia na temat „(...)” ( umowa z 13 czerwca 2018r., k. 1331-1335 – akta kontroli ZUS);

4)  W. P., który w latach akademickich 2014/2015, 2015/2016 i 2016/2017 prowadził zajęcia pt. „(...)” i „(...)” ( umowy: z 23 września 2014r., k. 1797-1801, z 9 lutego 2015r., k. 1807-1811, z 23 września 2015r., k. 1815-1819, z 23 września 2016r., k. 1825-1829 – akta kontroli ZUS);

5)  R. W., który w latach akademickich 2014/2015, 2015/2016, 2016/2017, 2017/2018 prowadził zajęcia pt. „(...)” i „(...)” ( umowy: z 23 września 2014r., k. 2169-2173, z 9 lutego 2015r., k. 2179-2183, z 23 września 2015r., k. 2187-2191, z 15 lutego 2016r., k. 2197-2201, z 23 września 2016r., k. 2203-2207, z 13 lutego 2017r., k. 2211-2215, z 22 września 2017r., k. 2219-2223, z 12 lutego 2018r., k. 2227-2231 – akta kontroli ZUS).

Podczas podpisywania umów na kolejne semestry, zainteresowani składali „Oświadczenia do umowy – zlecenia”, gdzie wskazywali m.in. czy są zatrudnieni u innego płatnika składek na podstawie umowy o pracę za co najmniej minimalne wynagrodzenie oraz czy wnoszą o objęcie ich obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. Wniosek taki przedstawili w oświadczeniach A. A., M. B. (1) (we wrześniu 2014r. i lutym 2015r.), J. Ł. i R. W. ( oświadczenia, k. 721, 725, 739, 747, 757, 765, 773, 781, 789, 1339, 1803, 1813, 1821, 1831, 2175, 2185, 2195, 2209, 2217, 2225, 2233 - akta kontroli ZUS).

W umowach wskazywane było wynagrodzenie należne przyjmującemu zamówienie oraz udział procentowy w ustalonej kwocie wynagrodzenia, należny za przeniesienie praw autorskich. Wynagrodzenie było wypłacane zainteresowanym w ratach miesięcznych ( rachunki do umów cywilnoprawnych, k. 2339-2345, 2651-2669, 2761-2775; historia rachunku, k. 2807-2813, 2823-2825, 2911, 2991, 3007, 3051-3053, 3057-2059, 3105, 3139, 3153, 3285, 3289, 3339, 3389, 3391, 3435, 3439, 3531-3537, 3585-3589, 3633, 3637, 3693-3695, 3867, 3871, 3915, 3917, 3961-3963, 4001, 4005, 4103, 4107, 4155, 4159, 4199, 4203, 4249, 4251, 4389, 4393, 4429, 4433, 4465, 4469, 4509, 4513, 4595, 4599, 4647, 4651-4653, 4689, 4693, 4721, 4729; harmonogramy zajęć, k. 4845-4851, 4873-4879, 4897-4903, 4913-4915, 4921-4933, 4943, 4949-4953, 4965, 4981-4891, 4997, 5005, 5009-5017, 5025-5027, 5033-5037, 5049-5071, 5077-5081, 5105, 5109, 5113, 5117-5131, 5143, 5155-5165, 5173-5175, 5179, 5191, 5195-5197, 5201, 5205-5207, 5235-5245, 5257, 5263-5281, 5287, 5293-5297, 5301-5307, 5311-5315, 5323, 5339, 5359, 5361-5409, 5415-5419, 5433-5447, 5467-5513 – akta kontroli ZUS, zeznania zainteresowanych: J. Ł., k. 170-171 a.s., M. B. (1), k. 171 a.s., R. W., k. 171-172 a.s.).

Wykładowcy przed rozpoczęciem zajęć w każdym semestrze/roku akademickim przedstawiali do Biura Organizacji Studiów (...) sylabus, w którym określali ramowo przebieg zajęć i omawiane w ich trakcie zagadnienia. Natomiast po przeprowadzeniu zajęć byli zobowiązani do dostarczenia listy obecności do Biura Organizacji Studiów, zaś po zakończeniu semestru – do złożenia protokołu i spisu ocen studentów ( zeznania świadka R. M., k. 168-170 a.s., zeznania zainteresowanych: J. Ł., k. 170-171 a.s., M. B. (1), k. 171 a.s., R. W., k. 171-172 a.s., sylabusy, k. 189-238 a.s.).

Zainteresowany J. Ł. podpisał z Wyższą Szkołą (...) umowę w takiej formie, jaką wskazała ta Szkoła. Otrzymał wytyczne, by nauczył studentów ciemni czarno – białej. W ramach tego zadania prowadził ze studentami zajęcia, co polegało na tym, że najpierw odbywał się wykład dotyczący teorii, a potem następowało spotkanie w ciemni, podczas którego J. Ł. pokazywał studentom jak należy coś zrealizować. W dalszej kolejności studenci pewne zadania próbowali wykonać sami. Zadaniem zamawiającego było przygotowywanie na bieżąco materiałów potrzebnych podczas spotkań ze studentami. Ponadto zainteresowany był zobowiązany do opracowania sylabusa, w którym umieszczał ogólny tematyczny plan zajęć oraz opracowywał program zajęć, określając w nim szerzej niż w sylabusie, czego będzie uczył studentów. Prowadząc zajęcia, sporządzał listę obecności studentów, którą pozostawiał w sekretariacie. Ponadto przedstawiał (...) protokoły z ocenami studentów. Nie było natomiast obowiązku przedstawienia sprawozdania comiesięcznego i końcowego. Z ramienia (...) nikt nie koordynował wykonywania ww. zadań (zeznania zainteresowanego J. Ł., k. 170 verte – 171 a.s.).

Zainteresowana M. B. (1) od około 13 lat współpracuje z Wyższą Szkołą (...). Obecnie od około 5 lat ma zawartą z tą Szkołą umowę o pracę, wcześniej wykonywała pracę m.in. na podstawie umów nazwanych umowami o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich. Sposób wykonywania przez nią pracy na podstawie obu wskazanych umów jest podobny, a przedmiot tych umów jest taki sam. Jedynie w przypadku stosunku pracy została zwiększona liczba godzin pracy.

M. B. (1), wykonując pracę na rzecz (...), ma dowolność. Niczego jej nie narzucano. Realizując umowy o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich zainteresowana prowadziła wykłady i ćwiczenia, podczas których uczyła studentów tego, co było tematem jej zajęć. Potem studenci mieli wykonać prace określoną techniką. Zainteresowana przygotowywała dla nich np. slajdy, jak również była dla nich dostępna. Kontakt mógł nastąpić podczas pobytu zainteresowanej w szkole bądź drogą telefoniczną lub e-mailową. Obowiązkiem zainteresowanej było sprawdzanie listy obecności studentów oraz przygotowanie sylabusa i programu zajęć. Pod koniec semestru odbywał się przegląd prac studentów. M. B. (1) była zobowiązana ocenić to co wykonali studenci i przygotować dokumentację fotograficzną prac. Przez cały czas realizacji umów zawartych z Wyższą Szkołą (...) miała kontakt z Biurem Organizacji Studiów ( zeznania zainteresowanej M. B. (1), k. 171 a.s.).

Zainteresowany R. W. sam zasugerował Wyższej Szkole (...) współpracę w oparciu o umowę o dzieło, z uwagi na większą elastyczność, jaką dawała taka umowa. Na początku realizacji takiej umowy był zobowiązany stworzyć sylabusa, a jeśli była taka potrzeba, to także tworzył konspekty dla studentów. Zamawiający wskazywał tylko pryncypia, zaś szczegółowe tematy zajęć R. W. ustalał sam. Szkoła w celu realizacji zawartej umowy przekazywała mu arkusze egzaminacyjne oraz listy obecności, które na bieżąco były wypełniane. Pod koniec roku akademickiego następowała weryfikacja osiągnięć studentów. Wtedy zainteresowany gromadził ich prace, co (...) wykorzystywała do celów reklamowych. Na koniec roku akademickiego było przygotowywane przez R. W. sprawozdanie końcowe (zeznania zainteresowanego R. W., k. 171 verte – 172 a.s.).

W decyzji wydanej w dniu 2 marca 2020r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. stwierdził, że R. W. jako zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu, a podstawa wymiaru składek oraz kwota na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne z tytułu umowy o świadczenie usług u płatnika składek w Wyższej Szkole (...) wynosi:

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że uczelnia na okresy 23.09.2014r. – 31.01.2015r., 9.02.2015r. – 30.06.2015r., 23.09.2015r. – 31.01.2016r., 15.02.2016r. – 30.06.2016r., 23.09.2016r. – 31.01.2017r., 13.02.2017r. – 30.06.2017r., 22.09.2017r. – 31.01.2018r. i 12.02.2018r. – 30.06.2018r. zawarła z R. W. umowy nazwane „umowami o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich” w których zgodnie z § 1 zainteresowany był zobowiązany do wykonania następujących czynności: 1) przygotowanie i zaprezentowanie wykładów/ćwiczeń na tematy (...), (...) – w ilości godzin wskazanych w umowach; 2) opracowania sylabusów wykładów i ćwiczeń i dostarczenia ich do Biura Organizacji Studiów (...); 3) opracowania i udostępnienia, określonym przez (...) osobom, nowych materiałów dydaktycznych i szkoleniowych w zakresie objętym przedmiotem wykładów i ćwiczeń; 4) zrealizowania indywidualnych dodatkowych konsultacji merytorycznych, dotyczących przedmiotu wykładów i ćwiczeń wg metod opracowanych przez przyjmującego zamówienie i zatwierdzonych przez zamawiającego; 5) opracowania tematów, zadań i case studies do sprawdzianów, zaliczeń i egzaminów (w tym zaliczeń i egzaminów poprawkowych) oraz ich przeprowadzenia, na życzenie zamawiającego; 6) dokonania ocen i recenzji pisemnych prac osób określonych przez (...). W § l ust. 2 umowy przyjmujący zamówienie oświadczył, że dzieło będzie wynikiem jego indywidualnej pracy twórczej i będą mu przysługiwały prawa autorskie do wykładów i ćwiczeń w zakresie niezbędnym do wykonania umowy. Przyjmujący zamówienie zobowiązał się przenieść na zamawiającego, w sposób określony umową, przysługujące mu do dzieła autorskie prawa majątkowe.

Płatnik składek zgłosił R. W. do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego, rentowych, wypadkowego, zdrowotnego w okresach wykonywania umów, tj. 23.09.2014r. – 31.01.2015r., 9.02.2015r. – 30.06.2015r., 23.09.2015r. – 31.01.2016r., 15.02.2016r. – 30.06.2016r., 23.09.2016r. – 31.01.2017r., 13.02.2017r. – 30.06.2017r., 22.09.2017r. – 31.01.2018r. i 12.02.2018r. – 30.06.2018r. (podając kod zgłoszenia (...)), jednak nie zadeklarował i nie odprowadził składek na powyższe ubezpieczenia od pełnej kwoty przychodu. Przychód, od którego nie naliczono składek kształtował się następująco: 10/2014 – 422,00 zł, 11/2014 – 422,00 zł, 12/2014 – 422,00 zł, 01/2015 – 422,00 zł, 03/2015 – 422,00 zł, 04/2015 – 422,00 zł, 05/2015 – 422,00 zł, 06/2015 – 422,00 zł, 10/2015 – 422,00 zł, 11/2015 – 422,00 zł, 12/2015 – 422,00 zł, 01/2016 – 422,00 zł, 03/2016 – 263,80 zł, 04/2016 – 263,80 zł, 10/2016 – 886,75 zł, 11/2016 – 886,75 zł, 12/2016 – 886,75 zł, 01/2017 – 886,75 zł, 03/2017 – 887,00 zł, 04/2017 – 887,00 zł, 05/2017 – 887,00 zł, 06/2017 – 887,00 zł, 10/2017 – 791,00 zł, 11/2017 – 791,00 zł, 12/2017 – 731,00 zł, 01/2018 – 791,00 zł, 03/2018 – 554,00 zł, 04/2018 – 554,00 zł, 05/2018 – 554,00 zł, 06/2018 – 554,00 zł.

Ponadto, płatnik składek na okres od 22 września 2017r. do 31 stycznia 2018r. wyrejestrował ubezpieczonego z ubezpieczeń od 31 stycznia 2018r., a powinien był od 1 lutego 2018r. Zgodnie z danymi zawartymi w Kompleksowym Systemie Informatycznym ZUS, ww. ubezpieczony w powyższych okresach nie posiadał innego tytułu do ubezpieczeń społecznych ( decyzja z 2 marca 2020r., nr (...) – nienumerowane karty akt ZUS dot. R. W. ).

W decyzji wydanej w dniu 2 marca 2020r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. stwierdził, że W. P. jako zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, a podstawa wymiaru składek oraz kwota na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne z tytułu umowy o świadczenie usług u płatnika składek w Wyższej Szkole (...) wynosi:

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że uczelnia na okresy 23.09.2014r. – 31.01.2015r., 9.02.2015r. – 30.06.2015r., 23.09.2015r. – 31.01.2016, 15.02.2016r. – 30.06.2016 i 23.09.2016r. – 2.12.2016r. zawarła z W. P. umowy nazwane „umowami o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich”. Zgodnie z § 1 tych umów ubezpieczony był zobowiązany do wykonania następujących czynności: 1) przygotowanie i zaprezentowanie oraz dostosowanie do platformy cyfrowej wykładów/ćwiczeń na temat (...), (...) w ilości godzin wskazanych w umowach; 2) opracowanie sylabusów wykładów, ćwiczeń i dostarczenie do Biura Organizacji Studiów; 3) opracowanie i udostępnienie, określonym przez zamawiającego osobom, nowych materiałów dydaktycznych i szkoleniowych w zakresie objętym przedmiotem wykładów i ćwiczeń; 4) zrealizowanie indywidualnych dodatkowych konsultacji merytorycznych dotyczących przedmiotu wykładów, ćwiczeń; 5) opracowanie tematów, zadań i case studies do sprawdzianów, zaliczeń i egzaminów (w tym egzaminów poprawkowych) oraz ich przeprowadzenie; 6) dokonanie ocen i recenzji pisemnych prac osób określonych przez zamawiającego. W § l ust. 2 umowy przyjmujący zamówienie oświadczył, że dzieło będzie wynikiem jego indywidualnej pracy twórczej i będą mu przysługiwały prawa autorskie do wykładów i ćwiczeń w zakresie niezbędnym do wykonania umowy. Przyjmujący zamówienie zobowiązał się ponadto przenieść na zamawiającego, w sposób określony umową, przysługujące mu do dzieła autorskie prawa majątkowe.

Płatnik składek zgłosił W. P. do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego, rentowych, wypadkowego, zdrowotnego w okresach: 23.09.2014r. – 31.01.2015r., 9.02.2015r. – 30.06.2015r., 23.09.2015r. – 31.01.2016, 15.02.2016r. – 30.06.2016r. i 23.09.2016r. – 2.12.2016r. (podając kod zgłoszenia (...)), jednak nie zadeklarował i nie odprowadził składek na powyższe ubezpieczenia od pełnej kwoty przychodu. Przychód, od którego nie naliczono składek kształtował się następująco: 10/2014 – 1 833,80 zł, 11/2014 – 1 833,80 zł, 12/2014 – 1 833,80 zł, 01/2015 – 1 833,80 zł, 03/2015 – 791,20 zł, 04/2015 – 791,20 zł, 05/2015 – 791,20 zł, 06/2015 – 791,20 zł, 10/2015 – 791,20 zł, 11/2015 – 791,20 zł, 12/2015 – 791,20 zł, 01/2016 – 791,20 zł, 03/2016 – 791,20 zł, 04/2016 – 791,20 zł, 05/2016 – 791,320 zł, 06/2016 – 791,20 zł, 10/2016 – 1 090,00 zł, 11/2016 – 1 090,00 zł.

Zakład na podstawie danych z Kompleksowego Systemu Informatycznego ZUS ustalił, że zainteresowany w powyższych okresach posiadał inny tytuł do ubezpieczeń społecznych, z którego podstawa wymiaru składek wynosiła co najmniej minimalne wynagrodzenie ( decyzja ZUS z 2 marca 2020r., nr (...) – nienumerowane karty akt ZUS dot. W. P. ).

W decyzji wydanej w dniu 2 marca 2020r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że J. Ł. jako zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu, a podstawa wymiaru składek oraz kwota na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne z tytułu umowy o świadczenie usług u płatnika składek w Wyższej Szkole (...) wynosi:

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że uczelnia na okres 13.06.2018r. – 30.06.2018r. zawarła z J. Ł. umowę nazwaną „umową o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich”, w której w § 1 zainteresowany został zobowiązany do wykonania następujących czynności: 1) przygotowanie i zaprezentowanie (w tym w języku obcym, jeśli takie były ustalenia stron) wykładów na temat (...) – w ilości godzin wskazanych w umowie; 2) opracowanie sylabusów wykładów i ćwiczeń i dostarczenia ich do Biura Organizacji Studiów (...); 3) opracowanie i udostępnienie, określonym przez (...) osobom, nowych materiałów dydaktycznych i szkoleniowych w zakresie objętym przedmiotem wykładów i ćwiczeń; 4) zrealizowanie indywidualnych dodatkowych konsultacji merytorycznych, dotyczących przedmiotu wykładów i ćwiczeń wg metod opracowanych przez przyjmującego zamówienie i zatwierdzonych przez zamawiającego; 5) opracowanie tematów, zadań i case studies do sprawdzianów, zaliczeń i egzaminów (w tym zaliczeń i egzaminów poprawkowych) oraz ich przeprowadzenie; 6) dokonanie ocen i recenzji pisemnych prac osób określonych przez (...). W § l ust. 2 umowy przyjmujący zamówienie oświadczył, że dzieło będzie wynikiem jego indywidualnej pracy twórczej i będą mu przysługiwały prawa autorskie do wykładów i ćwiczeń w zakresie niezbędnym do wykonania umowy. Przyjmujący zamówienie zobowiązał się ponadto przenieść na zamawiającego, w sposób określony umową, przysługujące mu do dzieła autorskie prawa majątkowe.

Płatnik składek zgłosił J. Ł. do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego, rentowych, wypadkowego, zdrowotnego w okresie wykonywania umowy
od 13 do 16 czerwca 2018r. (podając kod zgłoszenia (...)), jednak nie zadeklarował i nie odprowadził składek na powyższe ubezpieczenia od pełnej kwoty przychodu. Przychód, od którego nie naliczono składek wyniósł 1 253,00 zł.

Zgodnie z danymi zawartymi w Kompleksowym Systemie Informatycznym ZUS, ww. ubezpieczony w powyższym okresie nie posiadał innego tytułu do ubezpieczeń społecznych ( decyzja ZUS z 2 marca 2020r., nr (...) – nienumerowane karty akt ZUS dot. J. Ł. ).

W decyzji wydanej w dniu 2 marca 2020r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. stwierdził, że M. B. (1) jako zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu, a podstawa wymiaru składek oraz kwota na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne z tytułu umowy o świadczenie usług u płatnika składek w Wyższej Szkole (...) wynosi:

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że uczelnia na okresy: 23.09.2014r. – 31.01.2015r., 9.02.2015r. – 30.06.2015r., 23.09.2015r. – 31.01.2016r., 15.02.2016r. – 30.06.2016r., 23.09.2016r. – 31.01.2017r., 13.02.2017r. – 30.06.2017r., 22.09.2017r. – 31.01.2018r. i 12.02.2018r. – 30.06.2018r. zawarła z M. B. (1) umowy nazwane „umowami o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich”, w których w § 1 zainteresowana została zobowiązana do wykonania następujących czynności: 1) przygotowanie i zaprezentowanie oraz dostosowanie do platformy cyfrowej wykładów i ćwiczeń na temat (...) w ilości godzin wskazanych w umowach; 2) opracowanie sylabusów wykładów, ćwiczeń i dostarczenie do Biura Organizacji Studiów uczelni; 3) opracowanie i udostępnienie, określonym przez zamawiającego osobom, nowych materiałów dydaktycznych i szkoleniowych w zakresie objętym przedmiotem wykładów i ćwiczeń; 4) zrealizowanie indywidualnych dodatkowych konsultacji merytorycznych dotyczących przedmiotu wykładów, ćwiczeń; 5) opracowanie tematów, zadań i case studies do sprawdzianów, zaliczeń i egzaminów (w tym egzaminów poprawkowych) oraz ich przeprowadzenie; 6) dokonanie ocen i recenzji pisemnych prac osób określonych przez zamawiającego. W § l ust. 2 umowy przyjmująca zamówienie oświadczyła, że dzieło będzie wynikiem jej indywidualnej pracy twórczej i będą jej przysługiwały prawa autorskie do wykładów i ćwiczeń w zakresie niezbędnym do wykonania umowy. Przyjmująca zamówienia zobowiązała się również przenieść na zamawiającego, w sposób określony umową, przysługujące jej do dzieła autorskie prawa majątkowe.

Płatnik składek zgłosił M. B. (1) do ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego w okresach od 23.09.2014r. – 31.01.2015r., 9.02.2015r. – 30.06.2015r. i 23.09.2015r. - 31.01.2016r. oraz do ubezpieczenia zdrowotnego w okresach 15.02.2016r. – 30.06.2016r., 23.09.2016r. – 31.01.2017r., 13.02.2017r. – 30.06.2017r., 22.09.2017r. – 30.01.2018r., 12.02.2018r. – 30.06.2018r. (podając kod zgłoszenia (...)), jednak nie zadeklarował i nie odprowadził składek na powyższe ubezpieczenia od pełnej kwoty przychodu. Przychód, od którego nie naliczono składek kształtował się następująco: 10/2014 – 1 542,80 zł, 11/2014 – 1 542,80 zł, 12/2014 – 1 542,80 zł, 01/2015 – 1 542,80 zł, 03/2015 – 1 622,00 zł, 04/2015 – 1 622,00 zł, 05/2015 – 1 622,00 zł, 06/2015 – 1 622,00 zł, 10/2015 – 1 542,86 zł, 11/2015 – 1 542,86 zł, 12/2015 – 1 542,86 zł, 01/2016 – 1 542,86 zł, 03/2016 – 1 622,00 zł, 04/2016 – 1 622,00 zł, 05/2016 – 1 622,00 zł, 06/2016 – 1 622,00 zł, 10/2016 – 1 542,75 zł, 11/2016 – 1 542,75 zł, 12/2016 – 1 542,75 zł, 01/2017 – 1 542,75 zł, 03/2017 – 1 543,00 zł, 04/2017 – 1 543,00 zł, 05/2017 – 1 543,00 zł, 06/2017 – 1 543,00 zł, 10/2017 – 1 510,00 zł, 11/2017 – 1 510,00 zł, 12/2017 – 1 510,00 zł, 01/2018 – 1 510,00 zł, 03/2018 – 1 510,00 zł, 04/2018 – 1 510,00 zł, 05/2018 – 1 510,00 zł, 06/2018 – 1 510,00 zł.

Zakład na podstawie danych z Kompleksowego Systemu Informatycznego ZUS ustalił, że zainteresowana w okresach: 1.01.2015r. – 31.01.2015r., 9.02.2015r. – 30.06.2015r., 23.09.2015r. – 31.01.2016r., 15.02.2016r. – 30.06.2016r., 23.09.2016r. – 31.01.2017r., 13.02.2017r. – 30.06.2017r., 22.09.2017r. – 31.01.2018r. i 12.02.2018r. – 30.06.2018r. posiadała inny tytuł do ubezpieczeń społecznych, a w okresie 1.01.2015r. – 31.01.2015r., 9.02.2015r. – 30.06.2015r., 23.09.2015r. – 31.01.2016r. powinna podlegać wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Ubezpieczona nie deklarowała podlegania dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym. Płatnik zgłosił M. B. (1) do ubezpieczenia zdrowotnego za dzień 31 stycznia 2018r. ( decyzja ZUS z 2 marca 2020r., nr (...) – nienumerowane karty akt ZUS dot. M. B. (1) ).

W decyzji wydanej w dniu 2 marca 2020r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. stwierdził, że A. A. jako zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu, a podstawa wymiaru składek oraz kwota na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne z tytułu umowy o świadczenie usług u płatnika składek w Wyższej Szkole (...) wynosi:

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że uczelnia na okresy 11.01.2016r. – 31.01.2016r. i 15.02.2016r. – 30.06.2016r. zawarła z A. A. umowy nazwane „umowami o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich”, w których w § 1 zainteresowana została zobowiązana do wykonania następujących czynności: 1) przygotowanie i zaprezentowanie (w tym w języku obcym, jeżeli takie były ustalenia strony) oraz dostosowanie do platformy cyfrowej wykładów i ćwiczeń na temat (...) w ilości godzin wskazanych w umowach; 2) opracowanie sylabusów wykładów, ćwiczeń i dostarczenie do Biura Organizacji Studiów uczelni; 3) opracowanie i udostępnienie, określonym przez zamawiającego osobom, nowych materiałów dydaktycznych i szkoleniowych w zakresie objętym przedmiotem wykładów i ćwiczeń; 4) zrealizowanie indywidualnych dodatkowych konsultacji merytorycznych dotyczących przedmiotu wykładów, ćwiczeń; 5) opracowanie tematów, zadań i case studies do sprawdzianów, zaliczeń i egzaminów (w tym egzaminów poprawkowych) oraz ich przeprowadzenie; 6) dokonanie ocen i recenzji pisemnych prac osób określonych przez zamawiającego, 7) prawidłowe, zgodne z zasadami obowiązującymi u zamawiającego, prowadzenie dokumentacji studentów w zakresie prowadzonych zajęć; 8) przeprowadzenie wykładów, ćwiczeń, konsultacji lub innych form dydaktycznych również poza siedzibą zamawiającego, w miejscu przez niego wskazanym. W § l ust. 2 umowy przyjmująca zamówienie oświadczyła, że dzieło będzie wynikiem jej indywidualnej pracy twórczej i będą jej przysługiwały prawa autorskie do wykładów i ćwiczeń w zakresie niezbędnym do wykonania umowy. Przyjmująca zamówienie zobowiązała się również przenieść na zamawiającego, w sposób określony umową, przysługujące jej do dzieła autorskie prawa majątkowe.

Płatnik składek zgłosił A. A. do ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego w okresach od 11.01.2016r. – 31.01.2016 i 15.02.2016r. – 30.06.2016r. (podając kod zgłoszenia (...)), jednak nie zadeklarował i nie odprowadził składek na powyższe ubezpieczenia od pełnej kwoty przychodu. Przychód, od którego nie naliczono składek kształtował się następująco: 01/2016 – 832,00 zł, 03/2016 – 857,20 zł, 04/2016 – 857,20 zł, 05/2016 – 857,20 zł, 06/2016 – 857,20 zł.

Zakład na podstawie danych z Kompleksowego Systemu Informatycznego ZUS ustalił, że zainteresowana w powyższych okresach nie posiadała innego tytułu do ubezpieczeń społecznych ( decyzja ZUS z 2 marca 2020r., nr (...) – nienumerowane karty akt ZUS dot. M. B. (1) ).

We wszystkich wskazanych decyzjach ZUS wskazał ponadto, że w umowach zawartych między Wyższą Szkołą (...) – (...) a zainteresowanymi, strony w umowie oznaczyły je jako umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich. Umowy te zostały sporządzone wg określonego schematu, z wyeksponowaniem terminologii służącej podkreśleniu ich charakteru jako umowy o dzieło, co nie jest elementem decydującym samodzielnie o rodzaju zobowiązania, w oderwaniu od oceny rzeczywistego przedmiotu tej umowy i sposobu oraz okoliczności jej wykonania. Organ rentowy na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy ustalił, że w zakresie czynności, do wykonania których zobowiązali się zainteresowani, nie występuje żaden materialny rezultat. Przyjmujący zamówienie zobowiązali się jedynie do starannego działania polegającego na przygotowaniu i przeprowadzeniu wykładów i ćwiczeń, stosownie do posiadanej wiedzy, którą mieli przekazać studentom.

Zakład zwrócił w szczególności uwagę na treść § 2 i 3 umów. W § 2 uczelnia zobowiązała się do udostępnienia zainteresowanym sal wykładowych lub pracowni, zgodnie z harmonogramem wykorzystania sal, w tym również poza siedzibą zamawiającego, sprzętu w postaci rzutników, projektorów, magnetowidów i komputerów, usług w zakresie technicznego wykonawstwa materiałów dydaktycznych oraz zbiorów bibliotecznych, zaś zainteresowana zobowiązała się stosować do ustalonych przez uczelnię zasad i reguł korzystania z ww. środków. W § 3 umów ustalano harmonogramu oddawania poszczególnych elementów dzieła, tj. termin rozpoczęcia dzieła, terminy wykonania prezentacji wykładów, ćwiczeń – zgodnie z harmonogramem zajęć, terminy konsultacji, terminy opracowania tematów, zadań i case studies do sprawdzianów, zaliczeń i egzaminów. Wskazana treść umów oraz dołączone do akt postępowania harmonogramy zajęć, gdzie wskazano przedmioty i rodzaje zajęć, sale wykładowe, konkretne godziny zajęć i terminy zjazdów, w ocenie ZUS, prowadzi do wniosku, że wykładowcy nie posiadali daleko idącej swobody w wykonywaniu przedmiotu umowy.

Czynnością końcową było przeprowadzenie przez zainteresowanych wykładów lub ćwiczeń, czyli standardowych usług dydaktycznych, zleconych przez uczelnię. Rzeczą typową dla każdego etapu edukacji jest przygotowanie programu, który będzie realizowany. Usługi wykonawcy mają charakter ściśle techniczny, pomocniczy i przygotowawczy. Nawet jak zostaną zmaterializowane na piśmie, nie mogą być utożsamiane z dziełem, którego dotyczy umowa, a ta dotyczyła przeprowadzenia wykładów i ćwiczeń w ściśle określonej liczbie godzin. Wynagrodzenie za wykonaną pracę było wypłacane miesięcznie, czyli cyklicznie, co organ rentowy uznał za bezsprzeczną cechę umowy zlecenia. Okresy, na które zawierano umowy, świadczą o systematycznym wykonywaniu pracy o tym samym charakterze, co również jest cechą umowy zlecenia, a nie umowy o dzieło. Powtarzalny charakter czynności, w ocenie ZUS, uprawniał do stwierdzenia, że realizacja wszystkich umów wymagała jedynie starannego działania. Za wykonane czynności, a nie za osiągnięcie rezultatu, zainteresowani otrzymali wynagrodzenie.

Powyższe okoliczności doprowadziły Zakład Ubezpieczeń Społecznych do wniosku, że umowy zawarte przez (...) z R. W., W. P., J. Ł., M. B. (1) i A. A. należy zakwalifikować jako umowy o świadczenie usług/umowy zlecenia i stwierdzić, że zainteresowani na ich podstawie podlegali ubezpieczeniom społecznym.

W umowach oznaczono, że 20% wynagrodzenia obejmuje prowadzenie ćwiczeń i wykładów, a pozostała część – za przeniesienie praw autorskich. W umowach nie określono wysokości wynagrodzenia za samo „dzieło”. Zakład stwierdził, że głównym świadczeniem wynikającym z umowy o przeniesienie praw autorskich jest prowadzenie wykładów i ćwiczeń, a przeniesienie praw autorskich jest konsekwencją wykonania zleconych czynności, a nadto gwarantuje płatnikowi składek możliwość korzystania z „dzieła” oraz jego powielania, co nie zmienia faktu, że umowa nadal ma charakter zlecenia. W konsekwencji ZUS stwierdził, że przychody w wymiarze 80% umówionego wynagrodzenia powinny być przez płatnika składek doliczone do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia zdrowotne, ubezpieczenia społeczne, o czym stanowią ustalenia kontroli zawarte w protokole kontroli.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów, które zostały ocenione jako wiarygodne, co jednak nie zmienia tego, iż w toczącym się postępowaniu – biorąc pod uwagę stanowiska stron i obowiązujące przepisy – konieczne było dokonanie oceny charakteru umów, które z Wyższą Szkołą (...) zawarli zainteresowani, bez względu na nazwę nadaną tym umowom.

Zeznania świadka R. M. oraz zeznania zainteresowanych M. B. (1), R. W. i J. Ł. Sąd ocenił jako wiarygodne. Każda z zeznających osób przedstawiła faktyczny sposób realizacji umów nazwanych umowami o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich, uwzględniając własne doświadczenia, co nie mogło być kwestionowane, gdyż w ogólnym zarysie jest zbieżne. Zainteresowani i świadek – były rektor Wyższej Szkole (...), w podobny sposób przedstawili cel, jaki wiązał się z realizacją ww. umów, a także obowiązki obciążające zamawiającego dzieło i przyjmującego. W związku z tym Sąd dał wiarę ich zeznaniom, nie pomijając jednak, tak na etapie ustaleń faktycznych, jak i rozważań prawnych, tego na co wskazuje treść zawartych umów.

Zeznania zainteresowanej A. A. Sąd pominął. A. A. prawidłowo została wezwana na rozprawę w dniu 21 października 2021r. do osobistego stawiennictwa celem przesłuchania z zastrzeżeniem rygoru pominięcia zeznań. Mimo tego nie stawiła się, ani nie usprawiedliwiła niestawiennictwa, co skłoniło Sąd do ograniczenia dowodu z przesłuchania stron do tych tylko osób, które w ww. dacie stawiły się w sądzie.

Zeznań W. P. Sąd również nie przeprowadził, z tym że z innych przyczyn. Wskazana osoba z uwagi na przeszkody obiektywne – zgon, który nastąpił w dniu 2 grudnia 2016r. (k. 73 a.s.), nie tylko nie mogła złożyć zeznań, ale także brać udziału w prowadzonym postępowaniu – tak na etapie sądowym, jak i administracyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Z treści art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2021r., poz. 423 ze zm.) wynika, że osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu oraz rentowym od dnia oznaczonego w umowie, jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Zgodnie z przepisami cytowanej ustawy, umowa o dzieło nie stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym.

W związku z powyższym, w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania, kwestią kluczową, a zarazem sporną, był charakter prawny umów zawartych Wyższą Szkołą (...) a M. B. (1), A. A., W. P., R. W. i J. Ł.. Decyduje on o prawnym obowiązku objęcia ubezpieczeniami społecznymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych lub o jego braku.

Dokonując rozważań we wskazanym zakresie, wstępnie należy podkreślić, iż nie ulega wątpliwości, że o rodzaju zawieranej umowy decydują przede wszystkim strony, zgodnie z wynikającą z art. 353 ¹ k.c. zasadą swobody umów. Zasada ta polega m.in. na możliwości wyboru przez strony rodzaju stosunku prawnego, który będzie je łączył. Dotyczy to także wykonywania stale i za wynagrodzeniem określonych czynności, a więc stosunku prawnego określanego jako wykonywanie zatrudnienia w szerokim znaczeniu, bowiem powszechnie przyjmuje się, że zatrudnienie może być wykonywane tak na podstawie stosunku cywilnoprawnego, jak i w oparciu o stosunek pracy. Należy jednak zauważyć, że w systemie ubezpieczeń społecznych nie są rzadkie przypadki, w których nawet zgodnie nazwana przez strony umowa nie jest tą, która stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Organ rentowy kwestię tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym lub jego braku, a tym samym charakteru prawnego zawartej przez strony umowy, bada w ramach uprawnień, jakie nadaje mu art. 86 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Określony w tym przepisie zakres kontroli nie jest ograniczony do ściśle określonych czynności. Świadczy o tym zwrot, że "kontrola może obejmować w szczególności". Oznacza to, że zakres kontroli może objąć wykonywanie przez płatników składek, ubezpieczonych i inne podmioty wszelkich obowiązków związanych z ubezpieczeniami społecznymi. Przedmiotem kontroli mogą być także inne zdarzenia, co do których istnieje podejrzenie, że podejmowane są w celu obejścia przepisów prawa. Dlatego też, choć w polskim prawie obowiązuje zasada swobody zawierania umów, to tak w ramach kontroli prowadzonej przez ZUS, jak i w postępowaniu przed sądem, toczącym się w związku z odwołaniem złożonym przez ubezpieczonego czy też przez płatnika składek, dopuszczalne jest badanie rzeczywistego charakteru prawnego łączącej strony umowy. W szczególności należy zbadać, czy określone postanowienia zawarte w umowie, jak i okoliczności związane z jej wykonywaniem, nie wskazują, że strony, zawierając danego rodzaju umowę, nie wykroczyły poza granice swobody kontraktowej wyznaczonej zgodnie z art. 353 ¹ k.c. m.in. poprzez kryteria właściwości – natury stosunku prawnego wynikającego z zawartej umowy.

Z uwagi na to, iż w rozpatrywanej sprawie ubezpieczeni oraz strona odwołująca się zawierali umowy o dzieło, nazywane umowami o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich, które wedle Zakładu takimi nie są, to w pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z brzmieniem art. 627 k.c. przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Przepis art. 643 k.c. stanowi natomiast, że zamawiający obowiązany jest odebrać dzieło, które przyjmujący zamówienie wydaje mu zgodnie ze swoim zobowiązaniem. Przedmiotem umowy jest zatem zobowiązanie do wykonania określonego dzieła (rezultatu pracy), które może mieć charakter materialny jak i niematerialny, musi mieć indywidualny charakter i odpowiadać osobistym potrzebom zamawiającego, a także nie może wykluczać zastosowania rękojmi za wady. Przy tym cechą konstytutywną dzieła jest samoistność rezultatu, która wyraża się przez niezależność powstałego rezultatu od dalszego działania twórcy oraz od osoby twórcy. Z chwilą ukończenia dzieła staje się ono niezależną od twórcy, autonomiczną wartością w obrocie. Takie stanowisko prezentuje doktryna (W. Czachórski, Zobowiązania, 2007, s. 463, A. Brzozowski, Odpowiedzialność przyjmującego zamówienie za wady dzieła, Warszawa 1986). Również w orzecznictwie eksponuje się, że dzieło powinno być oznaczone, jako wykonane na zamówienie, a zatem odpowiadające osobistym potrzebom, upodobaniom, czy wymaganiom zamawiającego (tak też m. in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 sierpnia 2013 r., sygn. akt III AUa 182/14). Istotne znaczenie ma wymóg dostatecznie precyzyjnego określenia ( verba legis „oznaczenia”; art. 627) dzieła, które przyjmujący zamówienie ma wykonać (rezultatu, który ma osiągnąć). Powinien to być rezultat zindywidualizowany, określony według obiektywnie weryfikowalnych cech (kryteriów), odpowiadający skonkretyzowanym potrzebom zamawiającego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 kwietnia 2013r., III AUa 1435/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 stycznia 2015r., III AUa 386/14, LEX nr 1665148; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 września 2014r., III AUa 542/14, LEX nr 1511700; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 lutego 2014r., III AUa 596/13, LEX nr 1466893), będący zarazem wynikiem umiejętności, wiedzy, doświadczenia oraz osobistych właściwości przyjmującego zamówienie. Dostateczne oznaczenie dzieła jest ważne dla oceny odpowiedzialności przyjmującego zamówienie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471), w tym także odpowiedzialności z tytułu ewentualnych wad dzieła. Ustawodawca położył akcent na wspomniany wymóg, dodając w art. 627 k.c. przymiotnik „oznaczone”, podczas gdy kodeks zobowiązań stanowił o dziele „zamówionym”. Jak wskazuje się w doktrynie, określenie cech dzieła może nastąpić przez zastosowanie jednostek metrycznych, norm, użycie kryteriów porównawczych, odwołanie do dokumentacji technicznej, projektów, rysunków, a także zastosowanie metod opisowych (W. Siuda, Istota i zakres umowy..., s. 16; A. Brzozowski (w:) System..., t. 7, red. J. Rajski, 2011, s. 386). Analizując oczekiwane cechy dzieła, należy w odpowiednich przypadkach oprócz regulacji kontraktowych, brać również pod uwagę powszechnie obowiązujące normy techniczne, o ile dopełniają one treść stosunku cywilnoprawnego zgodnie z art. 56. Wnikliwej i ostrożnej oceny wymaga natomiast stosowanie kryterium dorozumianych (konkludentnych) uzgodnień stron co do cech dzieła. Kryterium to jest uzasadnione w sytuacjach, w których strony dały dostateczny wyraz ich zgodnej woli co do określonych właściwości dzieła (art. 60). Im bardziej złożony jest oczekiwany rezultat, tym większego stopnia dokładności w określeniu jego cech należy oczekiwać od stron. Z uwagi na to, że dzieło jest wykonywane, co do zasady, na zamówienie indywidualne, kształtowane według potrzeb lub upodobań zamawiającego, od tego podmiotu należy oczekiwać większej aktywności w zakresie dostatecznie precyzyjnego i jednoznacznego określenia oczekiwanych cech dzieła. Ponadto w judykaturze trafnie zwraca się uwagę, że ekwiwalentność świadczeń stron umowy o dzieło uzasadnia wymóg dokładnego określenia parametrów dzieła, co pozwala przyjmującemu zamówienie na dokonanie prawidłowej oceny, czy nakłady potrzebne do jego wykonania, a także ryzyko związane z osiągnięciem danego rezultatu są równoważone przez wynagrodzenie. W wyroku z dnia 5 marca 2004r. (I CK 329/03) Sąd Najwyższy podkreślił, że „przepis art. 627 k.c. wskazuje tylko na potrzebę «oznaczenia dzieła» i dopuszcza określenie świadczenia ogólnie w sposób nadający się do przyszłego dookreślenia na podstawie wskazanych w umowie podstaw lub bezpośrednio przez zwyczaj bądź zasady uczciwego obrotu (art. 56 k.c.). Przy dziełach skomplikowanych, poza określeniem wszystkich istotnych cech dzieła, niezbędna jest dalsza indywidualizacja jego przedmiotu w postaci rozwiniętego opisu rezultatu pod względem technicznym, funkcjonalnym bądź estetycznym. Relacja pomiędzy świadczeniami wzajemnymi zamawiającego i przyjmującego zamówienie w tym znaczeniu, że jedno stanowi ekonomiczny odpowiednik drugiego, wymaga dokładnej znajomości parametrów przyszłego dzieła i nakładów (kosztów) potrzebnych do jego wytworzenia oraz osiągnięcia ustalonego poziomu jakości”. W orzecznictwie wskazuje się zarazem, iż projekt lub dokumentacja techniczna określające przyszłe dzieło nie stanowią elementu przedmiotowo istotnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012r., IV CSK 182/11, OSNC 2012, nr 7–8, poz. 90, z glosą S. Szejny, Jurysta 2013, nr 5, s. 44: „w pojęciu «dzieła» (art. 627 i nast. k.c.) nie mieści się jako niezbędny element projekt mającego powstać dzieła (plan, dokumentacja projektowa). Od umowy zależy, co ma stanowić dzieło, do którego wykonania zobowiązuje się wykonawca. Projekt (dokumentacja projektowa) może być przedmiotem odrębnej umowy o dzieło i jest to nieraz stosowane w praktyce).

Podsumowując, wykładnia art. 627 k.c. w kontekście formułowanego wymogu precyzyjnego określenia przedmiotu umowy o dzieło, przez wskazanie, czy warunkiem zakwalifikowania danej umowy, jako umowy o dzieło, jest określenie konkretnych cech (parametrów) planowanego dzieła w tekście zawieranej przez strony umowy, czy też kwalifikacja taka jest prawidłowa również w sytuacji, gdy, co prawda sam tekst umowy w sposób bardzo ogólny określa przedmiot umowy, ale jej zakres, jak i parametry planowanego do osiągnięcia efektu wynikają z innych okoliczności sprawy, nie budzi rozbieżności w orzecznictwie. W wyroku z 27 lutego 2020r. (III UK 392/18, (niepubl.), Sąd Najwyższy po raz kolejny przypomniał, że nie jest możliwe poddania dzieła sprawdzeniu na istnienie wad fizycznych, jeżeli strony nie określiły w umowie cech i parametrów indywidualizujących dzieło (tak również wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 stycznia 2020r., II GSK 3037/17). Rezultatem umowy o dzieło, nieucieleśnionym w rzeczy, nie jest czynność, a jedynie jej wynik (wyrok Sądu Najwyższego z 9 maja 2018r., III UK 67/17, LEX nr 2497580).

Analizując różnice pomiędzy umową o dzieło a umową o świadczenie usług, należy podkreślić, że umowy o świadczenie usług, do których z mocy art. 750 k.c., stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zlecenia, zalicza się do zobowiązań starannego działania, a nie zobowiązań rezultatu. Choć sama definicja tego sformułowania zakłada dążenie do osiągnięcia określonego rezultatu - dokonania czynności prawnej, to jednak w razie jego nieosiągnięcia, ale jednoczesnego dołożenia wszelkich starań w tym kierunku przy oczywistym zachowaniu należytej staranności, zleceniobiorca nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania. Przedmiotem zlecenia jest zatem dokonanie określonej czynności prawnej lub faktycznej (usługi). Czynność taka może zostać wskazana w sposób zindywidualizowany, m.in. poprzez określenie jej rodzaju, przedmiotu, innych postanowień, zwłaszcza przedmiotowo istotnych oraz ewentualnie drugiej strony bądź adresata, albo też tylko przez wskazanie rodzaju takiej czynności. Nie ulega zatem wątpliwości, że przy umowie zlecenia, w odróżnieniu od umowy o dzieło, nacisk położono nie na "oznaczenie" efektu, ale na "określenie" kategorii czynności prawnej (usługi) podlegającej wykonaniu. Doszło zatem w umowie o dzieło do przesunięcia punktu ciężkości z aspektu czynnościowego na finalny. Nie można zrealizować dzieła, jeśli nie zostało ono umownie wytyczone. W przeciwnym razie, niemożliwe będzie poddanie dzieła sprawdzianowi w zakresie wad fizycznych. Właściwości te nie są natomiast udziałem umowy zlecenia. Wykonanie zobowiązania następuje przez zrealizowanie umówionej czynności prawnej, przy czym jej następstwo, choć ma miejsce, to jednak wykracza poza wzorzec normatywny. Przedstawione różnice w takim samym stopniu występują między umową o dzieło a umową o świadczenie usług (art. 750 k.c.). Odmienność polega tylko na tym, że w miejsce czynności prawnej wykonawca realizuje usługę, na którą składa się zespół czynności faktycznych.

Sumą przedstawionych rozważań jest wniosek, że różnica omawianych rodzajów umów ogniskuje się wokół sposobu ułożenia efektu zobowiązania (aspekt czynnościowy, prowadzący do jego uzyskania ma drugorzędne znaczenie). Wyjaśnia to niezdefiniowanie określenia dzieło. Posłużono się nim w celu podkreślenia relacji zachodzącej między "oznaczeniem" zachowania wykonawcy a uzyskaniem efektu końcowego. W oparciu o tę zależność ustawodawca uregulował kwestię wynagrodzenia (terminu jego zapłaty), rozliczenia materiałów, sposobu naprawy wad dzieła, prawa do odstąpienia od umowy, terminu przedawnienia roszczeń. Przy umowach zlecenia (o świadczenie usług) występuje odmienny wzorzec. W tym schemacie normatywnym zależność zakreślono między określeniem rodzaju czynności prawnej (usługi) a jej dokonaniem. Zlecający zmierza wprawdzie do danego celu, jednak nie stanowi on elementu istotnego tej więzi prawnej. Wypełnia ją bowiem sama czynność i jej dokonanie (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 sierpnia 2014r., II UK 12/14, LEX nr 1521243; z dnia 4 czerwca 2014r., II UK 548/13, LEX nr 1496287; z dnia 3 października 2013r., II UK 103/13, LEX nr 1506184; z dnia 10 stycznia 2017r., III UK 53/16, LEX nr 2188651).

Dodatkowo należy pamiętać, że nie jest umową o dzieło wielokrotne, systematyczne świadczenie pracy, nawet gdy zmierza do osiągnięcia określonych rezultatów, gdyż z prawnego punktu widzenia jest to umowa zlecenia bądź umowa o świadczenie usług ( K. Walacz, Zasady ubezpieczenia społecznego osób pracujących na podstawie umowy agencyjnej oraz umowy zlecenia, MP 1995/4/106 ). Szereg powtarzalnych czynności, nawet gdy prowadzi do wymiernego efektu, nie może być rozumiany jako jednorazowy rezultat i kwalifikowany jako realizacja umowy o dzieło. Przedmiotem umowy o dzieło nie może być bowiem osiąganie kolejnych, bieżąco wyznaczanych rezultatów. Tego rodzaju czynności są natomiast charakterystyczne dla umowy o świadczenie usług, którą definiuje obowiązek starannego działania i cyklicznego wykonywania umówionych czynności ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 1 października 2015r., III AUa 982/14, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 16 czerwca 2015r., III AUa 842/14, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 maja 2015r., III AUa 2154/14).

Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że jeżeli przedmiotem umowy jest wykonanie określonych czynności (szeregu powtarzających się czynności), bez względu na to, jaki rezultat czynność ta przyniesie, to przesądza to o ich kwalifikacji jako umów starannego działania – umów o świadczenie usług - art. 750 k.c. ( wyroki Sądu Najwyższego: z 18 kwietnia 2012r., II UK 187/11, OSNP 2013, nr 9-10, poz. 115 oraz z 13 czerwca 2012r., I UK 308/11, LEX nr 1235841, cytowane za uzasadnieniem wyroku Sądu Najwyższego z 3 października 2013r., II UK 103/13, wyrok z 4 lipca 2013r., II UK 402/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 6 lutego 2013r., III AUa 533/12). Świadczenie usług, a nie wykonanie dzieła, ma więc miejsce także wówczas, gdy działalność wykonawcy oparta jest na długookresowym działaniu, które polega na powtarzalnym wykonywaniu czynności związanych z bieżącą działalnością danej firmy ( wyrok Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2011r. II UK 315/10, Lex nr 1162195). Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyrokach z 16 czerwca 2015r. (III AUa 799/14), z 30 czerwca 2015r. (III AUa 855/14) oraz z 27 października 2015r. (III AUa 73/15) podkreślił, że granice swobody umów odnoszą się nie tylko do treści umowy, ale również do natury i celu stosunku prawnego kształtowanego przez strony. Z zasady swobody umów wynika zakaz zawierania takich umów, które mają na celu obejście prawa. Podstawowym stosunkiem prawnym kreującym zatrudnienie jest stosunek pracy uregulowany w kodeksie pracy. Możliwość korzystania przez strony z innych form zatrudnienia uregulowanych w kodeksie cywilnym, a przede wszystkim zatrudnienia na podstawie umowy o dzieło, która pozbawia wykonawcę wszelkiej ochrony ubezpieczeniowej w czasie trwania tego stosunku prawnego i w przyszłości (świadczenia rentowe czy emerytalne), nie może stanowić podstawy prowadzenia stałej działalności. Umowa o dzieło jest umową jednorazową, zindywidualizowanego rezultatu. Jeśli te same czynności dla tego samego podmiotu wykonują różne osoby na podstawie umów o dzieło, nasuwa to wniosek, że podmiot ten zmierza do obejścia przepisów dotyczących zatrudnienia i dąży do obniżenia kosztów działalności kosztem osób faktycznie wykonujących dla niego pracę, a w konsekwencji działa wbrew naturze umowy o dzieło. Cywilnoprawna umowa o dzieło nie stanowi podstawy prawnej dla zatrudniania osób przy bieżącej działalności podmiotu gospodarczego. W takiej sytuacji występuje bowiem w istocie zatrudnianie pracowników, ze wszystkimi rygorami wynikającymi z kodeku pracy, a co najwyżej, dla wykonania doraźnych usług, zatrudnienie zleceniobiorców. Nie może przy tym ujść uwadze, że korzyści z zatrudnienia pracowników czerpią nie tylko sami zatrudnieni i pracodawca (choć mniejsze niż przy zatrudnieniu wykonawców dzieł), ale też państwo. Stąd, nawet gdy strony umowy o dzieło nie są zainteresowane inną formą prawną, to i tak umowa o dzieło realizowana w warunkach pracy świadczonej w bieżącej działalności podmiotu gospodarczego nastawionego na zysk, jest nieważna. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że warunki jej realizacji nie odpowiadają naturze prawnej tego rodzaju umowy, a nadto jest zawierana z pokrzywdzeniem interesów państwa, na rzecz którego w określonych sytuacjach faktycznych każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie (art. 84 Konstytucji RP). Do takich sytuacji, z których w ogólnospołecznym interesie państwo czerpie korzyści należy m.in. zatrudnianie osób fizycznych przy wykonywaniu bieżącej działalności podmiotu gospodarczego.

Należy przy tym dodać, że nazwa umowy z wyeksponowaniem terminologii służącej podkreśleniu charakteru umowy jako umowy o dzieło (jak w analizowanej sprawie) nie jest elementem decydującym samodzielnie o rodzaju zobowiązania, w oderwaniu od oceny rzeczywistego przedmiotu umowy i sposobu oraz okoliczności jej wykonania ( wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 6 czerwca 2012r., III AUa 377/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 7 maja 2013r., III AUa 1136/12, Lex nr 1316152). Nadto zamiar zawarcia umowy o dzieło, a także świadome podpisanie takiej umowy, nie może zmienić charakteru zatrudnienia zainicjowanego taką umową, jeśli zatrudnienie wykazuje w przeważającym stopniu cechy innego stosunku prawnego ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 28 lipca 2016r., III AUa 995/15, Lex nr 2110619).

Ustalenia faktyczne poczynione w przedmiotowej sprawie uprawniają do wniosku, że rzeczywistą wolą i celem stron spornych umów, nazwanych „umowami o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich”, patrząc przez pryzmat przyjętych przy ich zawieraniu założeń i sposobu ich realizacji, nie było zawarcie umów o dzieło. Zdaniem Sądu były to raczej umowy starannego działania o charakterze umowy o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.

Na powyższe wskazują nie tylko zeznania, jakie złożył były rektor R. M. oraz zainteresowani M. B. (1), J. Ł. i R. W., ale również treść umów, jakie zostały podpisane przez Wyższą Szkołę (...) z ww. zainteresowanymi oraz z A. A. i W. P.. Jest ona niemalże identyczna w przypadku wszystkich tych osób, różniąc się tylko okresami, na jakie zawarto umowy, tematem wykładów i ćwiczeń, różną liczbą godzin tych wykładów i ćwiczeń oraz wysokością ustalonego wynagrodzenia za wykonanie dzieła. Samo zaś dzieło – poza wspomnianymi różnicami dotyczącymi liczby godzin i tematu – jest określone w taki sam sposób. We wszystkich analizowanych umowach zamawiający dzieło określił, że powierza do wykonania dzieło, którego przedmiotem jest:

1)  przygotowanie i zaprezentowanie wykładów/ćwiczeń na określony temat i w określonej ilości godzin;

2)  opracowanie sylabusów wykładów i ćwiczeń i dostarczenie ich do Biura Organizacji Studiów (...);

3)  opracowanie i udostępnienie, określonym przez (...) osobom, nowych materiałów dydaktycznych i szkoleniowych w zakresie objętym przedmiotem wykładów i ćwiczeń;

4)  zrealizowanie indywidualnych dodatkowych konsultacji merytorycznych, dotyczących przedmiotu wykładów i ćwiczeń wg metod opracowanych przez przyjmującego zamówienie i zatwierdzonych przez zamawiającego;

5)  opracowanie tematów, zadań i case studies do sprawdzianów, zaliczeń i egzaminów (w tym zaliczeń i egzaminów poprawkowych) oraz ich przeprowadzenie, na życzenie zamawiającego;

6)  dokonanie ocen i recenzji pisemnych prac osób określonych przez (...);

7)  prawidłowe, zgodne z zasadami obowiązującymi w (...), prowadzenie dokumentacji studentów w zakresie prowadzonych zajęć oraz przekazanie ww. dokumentacji, po zakończeniu zajęć, do Biura Organizacji Studiów (...);

8)  przeprowadzenie wykładów, ćwiczeń, konsultacji lub innych form dydaktycznych również poza siedzibą zamawiającego, w miejscu przez niego wskazanym.

Z zacytowanego zapisu umownego wynika, że dzieło zamówione przez Wyższą Szkołę (...) nie jest jednorodzajowe. Składa się na nie szereg wymienionych elementów, które tworzą jako całość proces dydaktyczny o różnej długości trwania – jednego semestru, dwóch semestrów bądź krótszego. Wśród tych elementów znajdują się zarówno takie, które ten proces dydaktyczny otwierają – opracowanie sylabusów wykładów i ćwiczeń, jak i te, które występują w całym procesie dydaktycznym, jak np. wykłady i ćwiczenia, kończąc na dokonaniu ocen i recenzji prac pisemnych studentów (...). Z zeznań osób przesłuchanych na rozprawie w dniu 21 października 2021r. wynika dodatkowo, że tak naprawdę istotą tych dzieł, o które chodziło w poddanych analizie umowach, było przekazanie studentom Wyższej Szkole (...) wiedzy na określone tematy, czy też wykształcenie u tych studentów określonych umiejętności, czasem weryfikowanych poprzez tworzenie różnych dzieł – np. prac malarskich, fotograficznych itp. Przy tym trzeba też uwzględnić, że zawierając analizowane umowy, zamawiający dzieło dokonał jedynie ramowego, ogólnego określenia dziedziny nauki czy obszaru, w ramach którego miały zostać opracowane sylabusy zajęć i przeprowadzone wykłady oraz ćwiczenia. Nie wskazał natomiast konkretnych tematów zajęć (wykładów i ćwiczeń), które przejmujący zamówienie mieli prowadzić. Elementy te były indywidualnie określane przez W. P., A. A., R. W., J. Ł. i M. B. (1). To oni byli zobowiązani – po omówieniu z zamawiającym tylko, jak to określono w zeznaniach, „pryncypiów” – do przedstawienia najpierw sylabusa, który miał charakter ramowy, a potem planu czy harmonogramu zajęć, który dokładniej określał tematy czy też zagadnienia omawiane na poszczególnych ćwiczeniach czy wykładach. Przy takim właśnie szerokim określeniu przedmiotu umów – gdzie zindywidualizowana była tylko ogólna tematyka oraz liczba godzin ćwiczeń i wykładów - nie można mówić o indywidualnym charakterze dzieła. Na taką indywidualizację dzieła, jaka jest konieczna w przypadku umów o dzieło, nie wskazuje również wiele innych elementów składających się na dzieło oznaczone w umowach zainteresowanych z (...), takich jak: dokonywanie ocen i recenzji prac studentów; opracowywanie materiałów dydaktycznych i szkoleniowych oraz udostępnianie ich innym osobom; zrealizowanie dodatkowych indywidualnych konsultacji merytorycznych itp. Wytycznych czy też standardów dotyczących ww. aspektów zamawiający dzieło – poza ogólną tematyką ćwiczeń i wykładów – nie określił. Wszystkie elementy indywidualizujące ww. obszary czy też je precyzujące, znajdowały się więc w wyłącznej gestii przyjmującego zamówienie, który mógł według dowolnych reguł opracować materiały dydaktyczne i szkoleniowe (z zeznań zainteresowanych wynika, że tworzono np. konspekty, slajdy i inne materiały wedle uznania przyjmującego zamówienie). Sam przyjmujący zamówienie decydował też o formie konsultacji merytorycznych ze studentami, które w zależności od decyzji określonego przyjmującego zamówienie – a nie wedle wskazań zamawiającego – odbywały się np. w formie osobistych spotkań, w formie telefonicznej bądź e-mailowo. Również weryfikacja wiedzy i umiejętności nabytych przez studentów, co zamawiający poczytywał jako element dzieła, odbywała się wedle reguł, które przyjmujący zamówienie sam określał. Zamawiający nie określał liczby sprawdzianów, jakie studentom należy przeprowadzić, tematów czy zagadnień, które będą na egzaminie czy zaliczeniu, a także zasad oceniania, w tym poziomu opanowania wiedzy z określonego tematu, który gwarantował studentowi uzyskanie oceny pozytywnej. Wszystkie te kwestie, tak jak i elementy wcześniej omówione, zostały pozostawione decyzji przyjmujących zamówienie i o ile co do takich zasad współpracy nie można mieć zastrzeżeń, o tyle forma, jaką strony jej nadały, a więc umowa o dzieło, budzi w takim wypadku uzasadnione wątpliwości. Wynika to z tego, że w przypadku takiej właśnie umowy, dzieło ma być zindywidualizowane, o czym szeroko była mowa w części obejmującej zagadnienia teoretyczne. W analizowanych przypadkach tak natomiast nie było. W umowach o dzieło dydaktyczne i przeniesienie praw autorskich nie wskazano żadnych cech indywidualizujących, będących wynikiem szeroko rozumianej twórczości. Dzieło nie zostało więc w umowach z góry przewidziane i określone w sposób umożliwiający jego późniejszą weryfikację. Tymczasem określenie to musi być na tyle precyzyjne, aby nie było wątpliwości o jakie dzieło chodzi ( cyt. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 28 lutego 2013r.). W przypadku umów zawieranych przez Wyższą Szkołę (...) tego zabrakło, a poza tym – jak już wcześniej było sygnalizowane – zeznania złożone w toku postępowania sądowego wskazują, że zamawiającemu chodziło nie tyle o zindywidualizowane dzieło, poddające się weryfikacji, ile samo zrealizowanie procesu dydaktycznego i wykształcenie u studentów określonych umiejętności.

Zaakcentowania wymaga w tym miejscu treść zeznań zainteresowanej M. B. (1), która wskazała, że sposób realizowania przez nią umów z Wyższą Szkołą (...) nie ulegał istotnym zmianom, niezależnie czy obowiązywała ją umowa o dzieło, czy jak później – umowa o pracę, z tym jedynie zróżnicowaniem, że na podstawie umowy o pracę M. B. (1) prowadziła wykłady i ćwiczenia w większej liczbie. Powyższe oznacza, że celem realizacji umów zatytułowanych „Umowy o dzieło dydaktyczne (…)” była w istocie czynność polegająca na przeprowadzeniu określonej liczby zajęć ze studentami, nie zaś wytworzenie dzieła. Podobny wniosek wynika również z analizy zeznań zainteresowanego R. W., który wskazał, że przedmiotem dzieła było wykreowanie u studentów określonej wiedzy lub umiejętności.

W orzecznictwie wyraźnie akcentuje się, że nie stanowi umowy o dzieło umowa o przeprowadzenie cyklu bliżej niesprecyzowanych wykładów z danej dziedziny wiedzy, których tematy pozostawiono do uznania wykładowcy, bowiem wskazuje to, że zamawiający nie jest zainteresowany określonym dziełem (utworem) intelektualnym o indywidualnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o prawie autorskim, ale przekazywaniem odbiorcom wykładu wiedzy z danej dyscypliny. W uzasadnieniu tego stanowiska akcentuje się przede wszystkim konieczność skonkretyzowania w umowie o dzieło samego dzieła. Zauważa się, iż umowa o dzieło należy do umów rezultatu – jej przedmiotem jest indywidualnie oznaczony wytwór (efekt). Dla oceny, że zawarto umowę o „rezultat usługi” (wytwór) – co jest podstawową cechą odróżniającą ją od umowy o pracę oraz od umowy zlecenia (świadczenia usług) – konieczne jest, aby działania przyjmującego zamówienie doprowadziły w przyszłości do konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu – w postaci materialnej bądź niematerialnej. Przedmiot umowy o dzieło może być określony w różny sposób i różny może być stopień dokładności tego określenia, ale pod warunkiem że nie budzi wątpliwości, o jakie dzieło chodzi. Nie można uznać za dzieło czegoś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy – materialnych bądź niematerialnych, gdyż wówczas zatraciłby się indywidualny charakter dzieła. Dzieło nie musi wprawdzie być czymś nowatorskim, jednak powinno posiadać charakterystyczne, wynikające z umowy cechy, umożliwiające zbadanie, czy zostało wykonane prawidłowo i zgodnie z indywidualnymi wymaganiami bądź upodobaniami zamawiającego. Przedmiotem umowy o dzieło jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, zdefiniowanego przez zamawiającego w momencie zawierania umowy. Dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób wskazujący na jego indywidualne cechy. Dlatego też jednym z kryteriów umożliwiających odróżnienie umowy o dzieło od umowy zlecenia lub umowy oświadczenie usług jest możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych. Sprawdzian taki jest zaś niemożliwy do przeprowadzenia, jeśli strony nie określiły w umowie cech i parametrów indywidualizujących dzieło. Taki brak kryteriów określających pożądany przez zamawiającego wynik (wytwór) umowy prowadzi do wniosku, że przedmiotem zainteresowania zamawiającego jest wykonanie określonych czynności, a nie ich rezultat. Biorąc to pod uwagę, w przypadku umowy o dzieło autorskie w postaci utworu naukowego (wykładu), przesłanką przedmiotowo istotną (przesądzającą) jest jego zakres, którego wskazanie nie może się ograniczać do danej dziedziny nauki. Tak bowiem szeroko ujęty przedmiot umowy uniemożliwia jego identyfikację wśród innych utworów intelektualnych dotyczących tego samego zakresu. Istotą wykładu, jako dzieła autorskiego jest jego treść zawierająca przekaz określonej myśli intelektualnej twórcy, której granice wytycza z góry zamówiony temat. Skoro w momencie zawierania umowy temat wykładu jest nieznany, to nie jest możliwy do ustalenia (zidentyfikowania) jej rezultat ( por. np. wyroki Sądu Najwyższego z 2 marca 2013r., III CSK 216/12, LEX nr 1324298; z 3 października 2013r., II UK 103/13, OSNP 2014 Nr 9, poz. 134; z 14 listopada 2013r., II UK 115/13, LEX nr 1396411 i z 6 sierpnia 2014r., II UK 566/13, LEX nr 1500668).

W analizowanych w przedmiotowej sprawie umowach akcentowano „autorski” charakter „dzieła” wykonanego przez zainteresowanych, co miało wynikać w szczególności z artystycznego profilu uczelni. W ocenie Sądu, zainteresowani zobowiązywali się jedynie do przeprowadzenia wszystkich czynności niezbędnych do starannego przekazania uczniom wiedzy z zakresu swoich kompetencji i bez znaczenia dla tego faktu pozostaje, że są oni artystami. Nie jest także istotne, że zainteresowani samodzielnie przygotowywali sylabusy czy program zajęć, układali testy sprawdzające wiedzę uczniów, gdyż takie czynności wykonuje nauczyciel na każdym szczeblu nauczania i na każdej uczelni wyższej, niezależnie od jej profilu. Istotne jest natomiast to, że strony w umowach nie sprecyzowały w sposób wystarczająco zindywidualizowany konkretnego dzieła, a jedynie czynnościowo i bardzo ogólnie określiły prace, jakie mieli wykonać zobowiązani (przygotowanie i przeprowadzenie zajęć, opracowanie sylabusa i dostosowanie ich do platformy multimedialnej itp.).

Przypomnienia wymaga, że praca zainteresowanych polegała zazwyczaj na przeprowadzeniu cyklu zajęć (w semestrach letnich lub zimowych), w ramach których zainteresowani uczyli studentów i przygotowywali ich do egzaminów, a także nadzorowali przygotowywanie przez nich prac dyplomowych. Odbywało się to po przygotowaniu sylabusa, zawierającego ramowy plan poszczególnych zajęć (wykładów, ćwiczeń) i jego zaakceptowaniu.

Jako, że dzieło jest wytworem, czymś co wcześniej nie istniało, to wspomniane opracowanie sylabusa, a także przeprowadzenie zajęć i egzaminów nie mieści się w rozumieniu „dzieła” w polskim porządku prawnym. Skoro umowy zawierane między płatnikiem składek a zainteresowanymi obejmowały szeroko ujęte czynności, które nie mogły doprowadzić do ucieleśnionego rezultatu, to w żaden sposób nie można dopatrzeć się jednorazowego dzieła jako rezultatu zawartej umowy cywilnoprawnej. Zainteresowani świadczyli na rzecz płatnika składek usługi. Wykonywali szereg czynności faktycznych w ramach trwającego procesu (cykl zajęć w okresie semestru).

Dla rozpoznawanej sprawy miarodajne są poglądy przedstawione w wyroku Sądu Najwyższego z 14 września 2016r. ( II UK 342/15, LEX nr 2141226). Zostały one wyrażone w stanie faktycznym, w którym przedmiotem zakwestionowanych przez organ rentowy umów było ułożenie programu autorskiego i przeprowadzenie określonej liczby godzin kursu, ze wskazaniem jego rodzaju (poziomu, egzaminu, do którego przygotowuje bądź innych indywidualnych cech). W ocenie Sądu Najwyższego praca lektora wykonywana w sposób ciągły w szkole języków obcych jest świadczeniem usług i podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak umowy zlecenia. Odnosząc się do opracowania autorskiego programu nauczania języka, Sąd Najwyższy wskazał, że czynności te stanowiły tylko część wielodniowego procesu nauczania. Ze swej istoty każda praca dydaktyczna wymaga od nauczyciela własnej inicjatywy w procesie nauki, raportowania postępów, przygotowania i przeprowadzenia szkolenia. Sporne umowy kładły akcent na „przejawy” twórczej pracy nauczyciela, które jednak w realizowanym przez niego procesie nauczania tracą charakter pierwszoplanowy. Szkoła językowa jest w pierwszej kolejności miejscem zdobywania wiedzy przez uczniów, a zatem realizacji procesu nauczania podporządkowane z istoty muszą być zadania nauczycieli. Nie można traktować procesu nauki jako efektu ubocznego dostarczenia autorskiego programu nauczania, gdyż to właśnie nauczenie stanowiło istotę przyjętych w umowie obowiązków ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2018r., sygn. akt II UK 293/17, LEX). Z kolei w wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 18 września 2014r. (III AUa 543/14; LEX nr 1511701) wskazano, że „umowa, której przedmiotem jest wykonanie dzieła polegającego na aktualizacji i dostosowaniu materiałów szkoleniowych z zakresu „Warsztatów psychologicznych” oraz przeprowadzeniu na ich podstawie zajęć na kursie przygotowującym do mianowania na urzędnika Służby Cywilnej nie jest umową o dzieło”. Również Sąd Najwyższy w wyroku z 4 lipca 2013r. (II UK 402/12, LEX nr 1350308) stwierdził, że „jeżeli przedmiotem umowy jest przeprowadzenie wykładów z rachunkowości i analizy ekonomicznej, to treścią tej umowy nie jest osiągnięcie materialnego rezultatu, czy też pomyślnego wyniku podejmowanych czynności, bo przy tego rodzaju usługach nie jest to możliwe. Przyjmujący zamówienie zobowiązuje się jedynie do starannego przeprowadzenia wszystkich czynności niezbędnych do przeprowadzenia wykładów, nie przyjmując na siebie odpowiedzialności za ich rezultat. Takiemu zobowiązaniu nie można przypisać cech (essentialiae negotii) umowy o dzieło, a oczekiwania stron towarzyszące zawieraniu i wykonywaniu umów nazywanych przez nich umowami o dzieło, mogą się zrealizować wyłącznie jako elementy innej umowy - umowy zlecenia lub innej umowy oświadczenie usług, regulowane w art. 750 k.c.”. Sąd Okręgowy zwrócił też uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w wyroku z dnia 4 czerwca 2014r. (II UK 561/13, LEX nr 1504566), zgodnie z którym „indywidualny wykład jako dzieło nie jest wykluczony, jednak nie dotyczy to czynności wykonywanej ciągle i powtarzanej w odstępach czasu”. Jeżeli więc wykonawca został zobowiązany do przekazywania wiedzy z danej dziedziny nauki, taka zaś forma prowadzenia zajęć edukacyjnych nie przesądza o ich wykonywaniu w ramach umowy o dzieło, bowiem jest także zwykle stosowana przez osoby nauczające na podstawie umowy o pracę czy umowy o świadczenie usług. Z tak określonego celu umowy (…) nie może wynikać obiektywnie osiągalny i pewny rezultat. Chodzi więc o wykonanie określonej czynności (szeregu powtarzających się czynności) bez względu na to, jaki rezultat czynność ta przyniesie. W takim przypadku przedmiotem umów jest określona czynność (czynności), a nie jej wynik, co przesądza o ich kwalifikacji jako umów starannego działania – umów o świadczenie usług - art. 750 k.c.”. Przy podpisywaniu umowy o dzieło zainteresowani nie mogli zagwarantować ukończenia kursu przez wszystkich jego uczestników. Ponadto, w innych orzeczeniach Sąd Najwyższy wyłączył umowy o dzieło jako podstawę przeprowadzenia szkolenia kandydatów na kierowców i przyjął, że umowy takie polegają na wykonaniu zobowiązania do starannego przeprowadzenia czynności niezbędnych do dopuszczeniu uczestnika kursu do egzaminu państwowego, a przedmiot takich umów odpowiada umowom o świadczenie usług, o których mowa w art. 750 k.c. ( por. wyroki z 18 kwietnia 2012r., II UK 187/11; z 13 czerwca 2012r., II UK 308/12; z 27 sierpnia 2013r., II UK 26/13).

Z powyższego wynika, że w przypadku przeprowadzenia cyklu warsztatów/zajęć z danej dziedziny (jak w analizowanym przypadku) realizowanych w określonym przedziale czasowym – nie występuje żaden rezultat ucieleśniony w jakiejkolwiek postaci. Jest to wyłącznie staranne działanie wykonawców umowy, którzy stosownie do posiadanej wiedzy, mają ją przekazać studentom. Poziom wiedzy słuchaczy po takich warsztatach/zajęciach nie może być utożsamiany z wymaganym rezultatem, nadto liczba wykonywanych godzin warsztatów/zajęć nadaje im charakter powtarzalnych czynności, nawet jeżeli podzielono je na części. Oczywiste jest, że podczas warsztatów/zajęć dobór słów, przykładów może być inny, ale nie zmienia to typowej usługi w wymagany efekt. Poziom zrealizowanych warsztatów/ zajęć stanowi wyraz wysiłku umysłowego prowadzącego (lektora-nauczyciel). Stworzenie materiałów dydaktycznych ma wspomóc prowadzącego zajęcia w jego wysiłkach jak najskuteczniejszego przekazania wiedzy studentom. Składa się ono na wysiłek umysłowy wykładowcy, ale nie wypełnia całej jego treści oraz zaangażowana w proces edukacyjny. Taki wysiłek wymagany jest przy każdej pracy umysłowej i jest wykładnikiem tylko obowiązku starannego działania. Czynnością końcową było przeprowadzenie przez zainteresowanych określonej ilości godzin zajęć, a więc typowej usługi dydaktycznej i to na rzecz podmiotu zajmującego się kształceniem. Rzeczą typową dla każdego etapu edukacji jest przygotowanie przez nauczyciela począwszy od najniższego etapu nauki, programu który będzie w danych jednostkach czasowych realizowany. Nawet jeżeli strony określały to mianem „autorskiego programu”, to tego typu czynności wykonawcy usługi są konieczne, uprzednie, mają charakter wybitnie techniczny, pomocniczy i przygotowawczy. Nawet jak zostaną zmaterializowane na piśmie czy nośniku elektronicznym nie mogą być utożsamiane z dziełem którego dotyczy umowa, bowiem ta dotyczyła przeprowadzenia zajęć ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 6 czerwca 2012r. sygn. akt III AUa 377/12, z 30 sierpnia 2012r. sygn. akt III AUa 394/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 1 października 2012r., III AUa 1028/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 19 marca 2015r., III AUa 2736/13).

Dodatkowo należy podkreślić, że w analizowanych w tej sprawie umowach, choć w sposób formalny określono, jakie błędy (wady) dyskwalifikują dzieło i do czego w związku z takimi błędami zamawiający jest uprawniony, to nikt nie weryfikował dzieła zainteresowanych w takim zakresie, jaki określa umowa. Ponadto, zdaniem Sądu, nie było to nawet możliwe, szczególnie pod względem tego, czy dzieło odpowiada temu, co zamówił zamawiający, gdyż cechy indywidualizujące nie zostały w umowach wskazane, o czym szeroko była już mowa. To więc stanowi dodatkowy argument przemawiający za tym, że umów, które Wyższa Szkoła (...) zawarła z M. B. (2), A. A., W. P., R. W. i J. Ł. nie można kwalifikować jako umów o dzieło. Umowy te noszą wszystkie cechy wskazujące na to, że są w rzeczywistości umowami o świadczenie usług.

Z przytoczonych wyżej względów odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. należało oddalić jako niezasługujące na uwzględnienie.

sędzia Agnieszka Stachurska