Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt XVI C 3700/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 2 listopada 2021 roku data nadania w placówce pocztowej) powodowie R. i B. I., wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej Bank (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 4 573 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 marca 2021 roku do dnia zapłaty oraz zwrot kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadniając żądanie wskazali, że są stronami umowy o kredyt hipoteczny z pozwanym Bankiem, zabezpieczonej początkowo ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego (dalej: (...)), a następnie, po zawarciu aneksu, zastąpionego prowizją za zwiększone ryzyko Banku. Powodowie pozwali już wcześniej Bank o zwrot niezasadnie pobranych opłat z tytułu (...) (w latach 2008, 2011) oraz prowizji (pobranej 2014). Wyrokiem Sądu Rejonowego dla W. M.w W. z dnia 12 grudnia 2018 roku (sygn. akt II C 2010/17), ich żądanie zostało uwzględnione co do kwot pobranych tytułem (...), natomiast oddalone w zakresie prowizji. Wobec złożonej apelacji, wyrokiem z dnia 27 stycznia 2021 roku (sygn. akt XXVII Ca 1372/19) Sąd Okręgowy w W. zmienił zaskarżone orzeczenie i uwzględnił żądanie pozwu także w zakresie prowizji. Obecnie powodowie domagają się także niezasadnie pobranej przez Bank w dniu 28 kwietnia 2017 roku dalszej kwoty z tytułu prowizji za zwiększone ryzyko Banku.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie żądania powodów w całości oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania, według norm przepisanych.

Argumentując swoje stanowisko podniosła zarzut przedawnienia roszczenia. Kolejno przedstawiła twierdzenia i wnioski dowodowe dotyczące poprawności konstrukcji (...), nie odnosząc się w ogóle do prowizji za zwiększone ryzyko Banku.

Na wyraźnie wyartykułowany wniosek strony pozwanej Sąd przeprowadził w sprawie rozprawę, odstępując od pierwotnego zamiaru zakończenia postępowania na posiedzeniu niejawnym, na której to rozprawie strona pozwana jedynie podtrzymała dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 4 kwietnia 2008 r. pomiędzy małżonkami B. i R. I. (konsumentami), a Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (przedsiębiorcą) została zawarta umowa kredytu hipotecznego nr KH/ (...), na podstawie której Bank udzielił konsumentom kredytu w kwocie 558 320 zł, indeksowanego do (...), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku w dniu uruchomienia kredytu. Celem przeznaczenia środków z kredytu była budowa domu metodą gospodarczą oraz spłata innego kredytu mieszkaniowego. Zgodnie z § 9 ust. 7 umowy, dodatkowe zabezpieczenie kredytu do czasu, gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe niż
458 984 zł stanowiło ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim udziałem własnym kredytobiorcy na podstawie umowy zawartej przez Bank (...) z (...) S.A. W § 9 ust. 8 umowy strony postanowiły, że kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu Bankowi kosztów ubezpieczenia w wysokości 3 788 zł za pierwszy 36-miesięczny okres trwania ochrony ubezpieczeniowej. Paragraf 9 ust. 8 umowy stanowił, że jeżeli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia nie stanie się równe lub niższe niż
458 984 zł, kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu kosztów ubezpieczenia za kolejny 36-cio miesięczny okres udzielonej Bankowi przez (...) S.A. ochrony ubezpieczeniowej, o czym Kredytobiorca zostanie poinformowany przez Bank pisemnie. Integralną częścią ww. umowy były: Regulamin, pełnomocnictwo do wykonywania czynności w imieniu kredytobiorców oraz cennik kredytu hipotecznego. Ponadto, w § 11 umowy wskazane były przypadki, w których do zmian umowy nie był wymagany aneks pod rygorem nieważności, m.in. w sytuacji zmiany Regulaminu.

Okoliczności bezsporne, a nadto : umowa – k. 9 – 11v.

Dnia 3 marca 2014 roku strony podpisały aneks nr (...) do umowy kredytowej, na mocy którego przewidziane w umowie ubezpieczenie niskiego wkładu własnego zastąpiono prowizją. W § 4 umowy dodano ust. 9, zgodnie z którym (pkt 1) z uwagi na fakt, że saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu jest wyższe niż 80% wartości nieruchomości stanowiącej/stanowiących przedmiot zabezpieczenia kredytu (niski wkład własny) do czasu gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stanie się równe lub niższe niż 458 984 zł, Bank będzie pobierał prowizję za zwiększone ryzyko Banku z tytułu występowania niskiego wkładu własnego. W ust. 9 pkt 2 strony postanowiły, że prowizja jest płatna z góry, bezzwrotna i każdorazowo obejmuje 36-miesięczny okres, rozpoczynający się w dniu 1 kwietnia 2014 roku. W myśl ust. 3 jeżeli do dnia 31 marca 2014 roku saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stanie się równe lub niższe niż 458 948 PLN Bank pobierze Prowizję za następujący po nim 36-miesięczny okres. Jeżeli do ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca 36- miesięcznego okresu, saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nadal nie będzie równe lub niższe nie 458 948 PLN Bank pobierze Prowizję za następujący po nim kolejny 36-miesięczny okres. Z zastrzeżeniem pkt 1) mechanizm pobierania Prowizji opisany w zdaniu poprzednim stosuje się odpowiednio w kolejnych, następujących po sobie 36-miesięcznych okresach. Zgodnie z ust. 4) wysokość Prowizji miała być obliczana zgodnie z poniższym wzorem: PR = [(SK * (...)) – (...))] * 2,5

Gdzie:

PR – Prowizja

SK – saldo zadłużenia według stanu zadłużenia na dzień 31 marca 2014 roku, a w przypadku kontynuacji pobierania prowizji za kolejne 36-miesięczne okresy, z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca 36-miesięcznego okresu poprzedzającego dany 36-miesięczny okres

(...) kurs sprzedaży (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązujących w Banku w dniu 31 marca 2014 roku, a w przypadku kontynuacji pobierania prowizji za kolejne 36-miesięczne okresy, z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca 36-miesięcznego okresu poprzedzającego dany 36-miesięczny okres

WN – wartość nieruchomości stanowiącej/stanowiących przedmiot zabezpieczenia kredytu.

Zgodnie z § 2, 3 i 4 aneksu, w § 9 umowy skreślono ustępy 7, 9 i 10. Zgodnie z § 5 aneksu, postanowienia Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług (...) hipotecznej w Banku (...) S.A., odnoszące się do opłaty z tytułu refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu nie miały zastosowania do umowy.

Okoliczność bezsporna, a nadto : aneks nr (...) – k. 14.

Wobec uznania przez Bank, że na dzień 28 kwietnia 2017 r. saldo kredytu nadal było wyższe niż pułap określony w umowie, Bank obciążył rachunek bankowy kredytobiorców prowizją za kolejny 36-miesięczny okres ochrony zwiększonego ryzyka Banku, w kwocie
4 573 zł.

Okoliczność bezsporna, a nadto : potwierdzenie wykonania operacji k. 16.

Wyrokiem Sądu Rejonowego dla W. M.w W. z dnia 12 grudnia 2018 roku (sygn. akt II C 2010/17), w sprawie pomiędzy tymi samymi stronami, na tle tożsamej umowy i aneksu, Sąd uwzględnił żądanie powodów R. i B. I. o zapłatę, tytułem nienależnie pobranych świadczeń, kwot pobranych przez Bank w 2008 roku i 2011 roku tytułem (...), natomiast oddalone zostało żądanie w zakresie pobranej, po podpisaniu aneksu w 2014 roku, prowizji. Wobec złożonej przez powodów apelacji, wyrokiem z dnia 27 stycznia 2021 roku (sygn. akt XXVII Ca 1372/19) Sąd Okręgowy w W. zmienił zaskarżone orzeczenie i uwzględnił żądanie pozwu także w zakresie prowizji, pobranej w 2014 roku.

Okoliczność bezsporna, a nadto : odpis wyroków z uzasadnieniem – k. 131 – 154.

Powyższy stan faktyczny nie był sporny, nie wymagał więc dalszego dowodzenia.

Sąd pominął wnioski dowodowe strony pozwanej, gdyż z jednej strony, Sąd pozostawał związany ocenami umowy, będącymi podstawą niniejszego pozwu, wyrażonymi w sprawie XXVII Ca 1372/19 i dokonywanie odmiennych ustaleń w tej kwestii byłoby niedopuszczalne. Po wtóre zaś, podstawą faktyczną niniejszego pozwu był zwrot bezpodstawnie pobranej przez Bank prowizji w 2018 roku. Twierdzenia i wnioski dowodowe strony pozwanej dotyczyły zaś (...), a więc faktów nieistotnych dla rozstrzygnięcia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Kluczową dla rozstrzygnięcia sprawy kwestią było zagadnienie związania Sądu, wcześniejszymi ocenami wyrażonymi w sprawie o sygn. akt XXVII Ca 1372/19, tj. w procesie pomiędzy tymi samymi stronami, gdzie podstawą faktyczną żądania były te same zapisy umowy i aneksu, a jedyna różnica polega na tym, iż w tamtym procesie Sąd badał zasadność pobrania przez Bank prowizji w 2014 roku za kolejny 36-miesięczny okres trwania umowy, której saldo było wyższe niż umówione, zaś w sprawie niniejszej Sąd badał zasadność pobrania przez Bank prowizji w 2017 roku, wobec upływu jeszcze następnego 36-miesięcznego okresu, gdzie saldo umowy nadal miało przekraczać pułap określony w umowie i aneksie.

Okoliczność, że abuzywność postanowień umowy (w brzmieniu nadanym aneksem) dotyczących prowizji za ryzyko Banku, była przedmiotem badania przez Sąd Okręgowy w W.w sprawie XXVII Ca 1372/19, nie mogła budzić wątpliwości, skoro ta kwestia legła u podstaw zmiany wyroku Sądu I instancji i zasądzenia na rzecz powodów także kwoty nienależnie pobranej przez Bank, z tytułu prowizji. Co prawda w sprawie tej nie zostało sporządzone uzasadnienie, niemniej wynika to z wygłoszonych i nagranych zasadniczych powodów rozstrzygnięcia, jak i z okoliczności faktycznych tej sprawy, tj. zarzutów apelacyjnych.

Przechodząc więc do oceny skutków prawnych tego stanu rzeczy, wyjaśnić należy, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby (art. 365 § 1 k.p.c.). Prawomocność orzeczenia sądu jest podstawą jego mocy wiążącej, która charakteryzuje się tym, że nikt nie może negować faktu istnienia orzeczenia i jego określonej treści. Przepis ten wyraża również tzw. pozytywny aspekt prawomocności materialnej orzeczenia sądowego przejawiający się w jego mocy wiążącej jako określonego przymiotu prawnego rozstrzygnięcia zawartego w treści orzeczenia. Skutek materialno - prawny prawomocnego orzeczenia oznacza, że prawomocne orzeczenie odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu, potwierdza go i czyni go niewątpliwym (res iudicata pro veritate habetur). Jeśli zatem, dane zagadnienie prawne zostało prawomocnie rozstrzygnięte w pierwszym procesie, stanowi kwestię wstępną (prejudycjalną) w innym procesie, w którym dochodzone jest inne żądanie. Związanie prawomocnym wyrokiem oznacza, że sąd obowiązany jest uznać, iż kwestia prawna, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie przez niego rozpoznawanej, kształtuje się tak, jak przyjęto w prawomocnym wcześniejszym wyroku i w późniejszym procesie kwestia ta nie może być już ponownie badana (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 263/01, M. Prawn. 2015, nr 2, s. 85). Pogląd ten został rozwinięty m.in. w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2021 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 109/20, gdzie wskazano m.in., że jeśli zasada odpowiedzialności pozwanego jest niepodzielna, to sąd w procesie o część świadczenia pieniężnego, które jest podzielne, w istocie musi orzec o całej niepodzielnej zasadzie roszczenia; orzeczenie zasądzające część świadczenia wynikającego z niepodzielnej zasady, zawiera w sobie implicite przesądzenie tej zasady. Dopuszczenie możliwości odmiennych, przeciwstawnych rozstrzygnięć o zasadzie roszczenia w procesach o poszczególne jego części, w niezmienionych okolicznościach faktycznych i stanie prawnym, prowadziłoby do rozczepienia niepodzielnej zasady odpowiedzialności pozwanego. Byłoby to niepożądane także przez wzgląd na skutki takich rozstrzygnięć dla kwestii dotyczących prawa publicznego (np. podatkowego), gdy według jednego rozstrzygnięcia sądowego stosunek prawny łączący strony istnieje i jest ważny, zaś według innego orzeczenia stosunek ten jest wadliwy do tego stopnia, że nie wywołuje skutków prawnych. W dalszych rozważaniach Sąd Najwyższy dopuszcza jedocześnie, na zasadzie wyjątku, możliwość odmiennej oceny w kolejnym procesie kwestii będącej przedmiotem wcześniejszego badania, jednakże jedynie w sytuacjach gdy dokonana poprzednio wykładnia prawa, jest rażąco sprzeczna z prawem. Z taką sytuacją w sprawie niniejszej Sąd oczywiście nie miał do czynienia.

Powyższe pogląd, wyrażony co prawda na tle oceny roszczeń rozdrobnionych, dochodzonych częściami, ma jednakże zastosowanie także w sprawie niniejszej. Podkreślić bowiem należy, że roszczenie opiera się na twierdzeniu co do abuzywności kwestionowanych postanowień umownych. Ta zaś musi być badana na moment zawarcia umowy i późniejszy sposób wykonania umowy nie może mieć znaczenia. Tym samym, stwierdzenie w prawomocnym wyroku przez Sąd, że ten konkretny zapis, dotyczący prowizji, znajdujący się w danej umowie jest abuzywny i nie wiąże stron, nie może być odmiennie ocenione w kolejnym procesie, gdzie podstawą rozliczeń ponownie jest ten sam zapis tej samej umowy. Strony nie dokonały przy tym żadnych modyfikacji umowy od czasu poprzedniej oceny. Skoro więc zasada odpowiedzialności strony pozwanej, została już w identycznych okolicznościach faktycznych i prawnych przesądzona (że zapis jest abuzywny) Sąd w sprawie niniejszej pozostaje związany tym ustaleniem i oceną prawną.

Konsekwencją uznania, że zapisy dotyczące sposobu ustalania prowizji tj. § 4 ust. 9 pkt 4 aneksu nie wiążą stron, musiało być zaś uznanie, że pobranie przez Bank tej opłaty było świadczeniem nienależnym i na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. podlegało zwrotowi. Wysokość należności uiszczonej przez powodów na rzecz strony pozwanej wynikła zaś z przedłożonego potwierdzenia zapłaty.

Jedynie na marginesie wskazać jeszcze należy, iż nawet gdyby uznać, że w stosunku do opłaty wymagalnej po upływie kolejnego 36-miesięcznego okresu, od tej badanej w poprzednim sporze przed Sądem, nie zachodzi skutek prawomocności rozszerzonej, to stwierdzić należy, że Sąd w składzie niniejszym w pełni podtrzymuje i przyjmuje za własną argumentację wówczas wyrażoną, iż zapis § 4 ust. 9 pkt 4 aneksu, jako abuzywny nie wiąże stron.

Podkreślić należy również, iż nawet w wypadku braku precyzyjnego wywiedzenia przez stronę argumentacji dotyczącej abuzywności danych postanowień umownych Sąd rozpoznający sprawę winien z urzędu ocenić czy dane postanowienia umowne nie mają charakteru niedozwolonego w rozumieniu art. 385 1 k.c. Na obowiązek taki wyraźnie wskazuje w swoich orzecznictwie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej - choćby w wyroku z dnia 21 lutego 2013 roku (C-472/11 (...) Bank (...) przeciwko C. C., Wyrok (...) z dnia 21 kwietnia 2016 r. C-377/14 E. R. i Helena Radlingerová v. F..s.)

Dokonując powyższej analizy, zdaniem Sądu nie może być wątpliwości, że umowa dotyczyła relacji przedsiębiorca – konsument oraz, że prowizja nie jest świadczeniem głównym z umowy (już choćby z uwagi na okoliczność, że pojawia się ona w umowie dopiero wiele lat po jej zawarciu). Nie była także indywidualnie uzgodniona. Wybór bowiem między pozostaniem przy (...), a wyborem narzuconej przez Bank prowizji, nie stanowi o indywidualnym uzgodnieniu zasad funkcjonowania prowizji. Co więcej, to Bank musiałby wykazać, że do takiego indywidualnego uzgodnienia doszło, a tymczasem jego twierdzenia odnosiły się jedynie do (...). Następnie uznać także należy, że sposób uregulowania zasad poboru prowizji kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Wprowadzony do umowy wzór składa się bowiem z trzech zmiennych, z czego dwóch konsument w chwili zawierania aneksu nie mógł oszacować, zaś ustalenie ich wysokości pozostawało po części w gestii Banku. W oparciu o kwestionowane regulacje Umowy i uzupełniającego ją Regulaminu, powodowie nie mieli możliwości ustalić jakie jest saldo ich zadłużenia po upływie 36 miesięcy trwania Umowy, skoro Bank wpierw w sposób arbitralny ustalił saldo ich zobowiązania w (...) (stosując ustalany przez siebie kurs kupna - § 2 ust. 2 umowy), a następnie w sposób równie arbitralny zaliczał ich wpłaty w PLN na saldo wyrażane w (...) (po ustalanym przez siebie kursie sprzedaży - § 7 ust. 1 umowy). Wreszcie z samej Umowy nie wynika w jaki sposób należy badać czy saldo kredytu spadło poniżej 458 984 zł (§ 4 ust 9 pkt 1, 3 i 4 umowy w brzmieniu nadanym aneksem) skoro zgodnie z § 2 ust. 2 Umowy kwota kredytu w PLN jest indeksowana do (...). Czy dla tej operacji należy stosować kurs kupna z tabeli Banku, czy też kurs sprzedaży, niezależnie już nawet od braku informacji o sposobie ustalania obu tych kursów. Następnie, nawet w wypadku ustalenia, że saldo nadal przewyższa wartość 458 984 zł, konieczne stawało się posłużenie się kursem sprzedaży (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązujących w Banku w danym dniu, czyli znów, zmienną co do której nie określono żadnych zasad jej ustalania, a zatem pozostającej w jednostronnej gestii Banku co do określenia jej wysokości.

Z powyższego wynika, że zgodnie z kwestionowanymi postanowieniami Umowy Bank zapewnił sobie jednostronną możliwość wpływania na saldo kredytu warunkujące naliczenie kolejnej prowizji, jak również wpływania na określenie wysokości tej prowizji. Takie ukształtowanie praw i obowiązków stron Umowy świadczyło o istotnej nierówności kontraktowej stron, a w konsekwencji prowadziło do rażącego naruszenia interesów konsumentów.

Z powyższych względów, omawiane wyżej klauzule, jako abuzywne nie wiązały powodów i skutkować musiały zasadnością przedmiotowego żądania.

Odnośnie zaś zarzutu przedawnienia zgłoszonego przez stronę pozwaną, wskazać należy, że był on niezasadny. Roszczenie powodów o zwrot nienależnego świadczenia przedawniało się bowiem z upływem 10 lat (art. 118 k.c. w ówczesnym brzmieniu w zw. z art. 5 ust. 3 ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)). Płatność miała zaś miejsce niespełna 5 lat przed złożeniem pozwu.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c., uwzględniając i to żądanie w całości. Charakterystyka obowiązku zwrotu świadczenia nienależnego prowadzi do wniosku, że jest ono bezterminowe w rozumieniu 455 k.c. Roszczenie o zwrot świadczenia staje się wprawdzie wymagalne w chwili jego spełnienia, niemniej odsetki za opóźnienie należne są od daty wezwania do zapłaty (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r. V CKN 769/00, Legalis nr 50791).

Bank udzielił negatywnej odpowiedzi na reklamację powodów w piśmie z dnia 20 marca 2021 roku. Z tym dniem popadł więc w opóźnienie w spełnieniu świadczenia, co skutkowało rozpoczęciem biegu naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie.

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik sporu, obciążając nimi w całości stronę pozwaną.

Na wysokość poniesionych przez powodów kosztów w kwocie 1 334 zł składała się opłata od pozwu w kwocie 400 zł, wynagrodzenie ustanowionego pełnomocnika będącego radcą prawnym w kwocie 900 zł stosownie do § 2 pkt 3) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800 ze zm.) oraz kwota 34 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa..

W sprawie jak niniejsza, tj. w której wniesione powództwo zmierza do ochrony wspólnego prawa małżonków, a dochodzone kwoty stają się elementami tego majątku, po stronie małżonków powstaje współuczestnictwo materialne jednolite czynne (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 lutego 1985 r. II CR 462/84, Legalis nr 24602). Przy współuczestnictwie jednolitym sprawę traktuje się jako jedną i niepodzielną wobec wszystkich podmiotów występujących po danej stronie. Zasądzone kwoty tytułem roszczenia głównego jak i związane z kosztami postępowania podlegały więc zasądzeniu na rzecz powodów do ich majątku wspólnego, nie zaś solidarnie.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w sentencji.

Z/ (...).