Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 czerwca 2022 r.

w Krakowie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości (...) spółki z o.o. w upadłości likwidacyjnej w B.

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o. w O.

przy udziale po stronie pozwanej interwenienta ubocznego Centrum (...) S.A. w S.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 27 października 2021 r. sygn. akt IX GC 461/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie V, w ten sposób, że kwotę 131.781,25 zł obniża do 45.781 zł (czterdzieści pięć tysięcy siedemset osiemdziesiąt jeden złotych);

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 11.250 zł (jedenaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

4.  oddala wniosek interwenienta ubocznego o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Anna Kowacz-Braun SSA Marek Boniecki SSA Regina Kurek

Sygn. akt I AGa 30/22

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 29 czerwca 2022 r.

Wyrokiem z 27 października 2021 r. Sąd Okręgowy w Kraków: zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w O. na rzecz powoda (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej w B. kwotę 748.156,77 zł (pkt I); oddalił powództwo przeciwko Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o. w O. w pozostałym zakresie (pkt II); zasądził od powoda na rzecz pozwanego Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w O. kwotę 20.762,86 zł tytułem kosztów procesu (pkt III); oddalił wniosek interwenienta ubocznego Centrum (...) S.A. w S. o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu (pkt IV); nakazał ściągnąć z zasądzonego w pkt I wyroku roszczenia na rzecz Skarbu Państwa kwotę 131.781,25 zł (pkt V); nakazał ściągnąć od pozwanego Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w O. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 21.452,76 zł (pkt VI); oddalił powództwo przeciwko (...) sp. z o.o. w P. (pkt VII).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że 20 grudnia 2009 r. została zawarta umowa konsorcjum pomiędzy (...) Budownictwo sp. z o.o. (obecnie:(...) sp. z o.o.), (...) sp. z o.o., (...) S.A. (obecnie: Centrum (...) S.A.) i (...) sp. z o.o. w celu wspólnego sporządzenia oferty oraz realizacji robót budowlanych w ramach zadania pn.: „Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z przebudową sieci wodociągowej w M., ulice: (...) oraz budowa kanalizacji sanitarnej wraz z przebudową sieci wodociągowej w B.ulice: (...) Liderem konsorcjum została (...) sp. z o.o. Zgodnie z umową konsorcjum: członkowie konsorcjum przekazali liderowi konsorcjum pełnomocnictwa do zaciągania zobowiązań w ich imieniu, a także do dokonywania czynności związanych z realizacją oferty i kontraktu; lider konsorcjum był uprawniony do rozliczania kontraktu poprzez wystawianie faktur inwestorowi; członkowie konsorcjum mieli ponosić solidarną odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie prac, przy czym między sobą każdy miał ponosić odpowiedzialność za własne zakresy robót. Następnie członkowie konsorcjum zawarli 18 stycznia 2010 r. umowę realizacyjną do umowy konsorcjum. Zgodnie z umową (...) sp. z o.o. miało zrealizować 85 % zakresu robót, a (...) sp. z o.o. miała zrealizować 15 % zakresu robót. Odszkodowania i kary umowne miał pokryć ten członek konsorcjum, który był odpowiedzialny za ich powstanie. Lider konsorcjum miał wystawić fakturę VAT inwestorowi na cały zakres prac i następnie miał rozliczyć się z członkami konsorcjum. Lider konsorcjum wyraził przy tym zgodę na przelew należności przez inwestora bezpośrednio na rachunki bankowe członków konsorcjum. W razie niewykonywania lub nienależytego wykonywania prac z zakresu danego członka konsorcjum, pozostali członkowie konsorcjum mogli przejąć te prace na koszt i ryzyka członka konsorcjum niewywiązującego się lub nienależycie wywiązującego się z umowy. W dniu 22 stycznia 2010 r. w wyniku przetargu została zawarta umowa pomiędzy stroną pozwaną Przedsiębiorstwem (...) sp. z o.o. a ww. konsorcjum, reprezentowanym przez lidera. Przedmiotem umowy było wykonanie przez konsorcjum ww. zadania. Za wykonanie przedmiotu umowy konsorcjum miało otrzymać wynagrodzenie kosztorysowe (oszacowane w umowie na kwotę 9.627.633,09 zł brutto) na podstawie bezusterkowego protokołu odbioru końcowego. Strona powodowa nie zrealizowała całego zakresu prac leżącego po jej stronie. Na skutek sporu z liderem konsorcjum prace realizowane przez stronę powodową zostały przerwane. Pismem z 2 sierpnia 2010 r. lider konsorcjum oświadczył, że z dniem 9 sierpnia 2010 r. miał przejąć zakres prac przypadających stronie powodowej. Strona powodowa wykonywała prace do początku sierpnia 2010 r. Członkowie konsorcjum nie sporządzili wspólnej inwentaryzacji prac wykonanych przez stronę powodową, ani nie odebrali prac wykonanych przez stronę powodową. Całość prac objętych umową z 22 stycznia 2010 r. została wykonana. Lider konsorcjum sporządził w dniu 21 grudnia 2010 r. dwa kosztorysy powykonawcze, zatwierdzone przez inwestora. W dniu 6 czerwca 2011 r. został sporządzony protokół odbioru końcowego. W protokole wyszczególniono zakres wykonanych prac i na podstawie kosztorysów powykonawczych ustalono następujące wartości kosztorysowe wykonanych robót: w wysokości 3.981.064,30 zł netto za wykonanie zadania „budowa kanalizacji sanitarnej wraz z przebudową sieci wodociągowej w M., ulice: (...)w wysokości 2.617.722,78 zł netto za wykonanie zadania „budowa kanalizacji sanitarnej wraz z przebudową sieci wodociągowej w(...) ulice:(...)W dniu 11 października 2010 r. Sąd ogłosił upadłość strony powodowej z możliwością zawarcia układu, a 11 stycznia 2011 r. Sąd zmienił sposób prowadzenia postępowania upadłościowego na postępowanie obejmujące likwidację majątku. Strona powodowa trzykrotnie złożyła oświadczenie o odwołaniu pełnomocnictwa udzielonego liderowi konsorcjum (w pismach z 20.09.2010 r., 15.10.2010 r. i z 06.06.2011 r.). Twierdziła ponadto, że pełnomocnictwo wygasło z mocy prawa na skutek ogłoszenia jej upadłości.
W konsekwencji strona powodowa domagała się od inwestora zapłaty bezpośrednio na jej rachunek wynagrodzenia za wykonane przez nią prace. W piśmie z 8 lutego 2011 r. strona powodowa wezwała stronę pozwaną Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. do zapłaty na jej rzecz kwoty w wysokości 4.892,207,77 zł brutto. W odpowiedzi strona pozwana zakwestionowała uprawnienie strony powodowej do samodzielnego żądania na zapłaty na jej rzecz wynagrodzenia podnosząc, że umowa na roboty została wykonana z konsorcjum, a pełnomocnictwo udzielone liderowi nadal obowiązywało. Ponadto strona pozwana podniosła, że lider konsorcjum nie udzielił jej upoważnienia do wypłaty wynagrodzenia na rzecz strony powodowej. Upoważnienia udzielił wyłącznie w zakresie wypłaty wynagrodzenia na rzecz pozostałych członków konsorcjum. W związku z powstałym sporem co do rozliczenia zrealizowanej inwestycji, w tym roszczeniami strony powodowej i podwykonawców, strona pozwana Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. złożyła 11 lipca 2011 r. do Sądu Rejonowego w Olkuszu wniosek o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego kwoty 3.380.927,16 zł tytułem zapłaty pozostałej części wynagrodzenia za roboty budowlane wynikające z umowy z 22 stycznia 2010 r. Postanowieniem z 27 lipca 2011 r. Sąd zezwolił Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o. na złożenie do depozytu sądowego kwoty 3.380.927,16 zł tytułem zapłaty pozostałej części wynagrodzenia za roboty budowlane wynikające z umowy z 22 stycznia 2010 r. (sygn. akt (...). Na skutek apelacji Syndyka masy upadłości (...) sp. z o.o.
w upadłości Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z 22 maja 2012 r. zmienił zaskarżone postanowienie z 27 lipca 2011 r. w ten sposób, że dodał następujące sformułowanie: „która to kwota może zostać wydana wierzycielom, tj. wykonawcom określonym w umowie z dnia 22 stycznia 2010 r. nr (...) oraz podwykonawcom, z którymi wyżej wymienieni wykonawcy zawarli umowy za zgodą wnioskodawcy na podstawie ich zgodnego oświadczenia bądź przedłożenia przez któregokolwiek z nich prawomocnego orzeczenia Sądu wykazującego, iż wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za wykonanie prac objętych wymienioną wyżej umową dotychczas nie została mu wypłacona” (sygn. akt(...) Prace wykonane przez stronę powodową miały wady dotyczące w szczególności braku prawidłowego zagęszczenia kolejnych warstw nad wykonaną siecią i nieszczelności sieci oraz braku spadków, a także szkód wynikłych z wykonywanych prac. Wady były zgłaszane zarówno stronie powodowej, jak
i liderowi konsorcjum. Prace niedokończone przez stronę powodową, a także naprawa prac wadliwie wykonanych przez stronę powodową zostały przeprowadzone przez (...) S.A. i jej podwykonawców (I. K., (...) sp. z o.o., G. K., (...) sp. z o.o., (...) s.c. J. R., P. O.), a także w części przez lidera konsorcjum. Łączna wartość prac wykonanych przez (...) S.A. wyniosła 2.676.884,60 zł brutto. Członek konsorcjum (...) sp. z o.o. za prace wykonane w ramach własnego zakresu wystawiła fakturę na kwotę 570.421,40 zł brutto. (...) S.A. i (...) sp. z o.o. wystawili faktury bezpośrednio na stronę pozwaną Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o., a to na podstawie upoważnienia udzielonego przez lidera konsorcjum. Po zaprzestaniu wykonywania robót przez stronę powodową lider konsorcjum wykonywał część prac, w tym przy pomocy m. in. podwykonawców I. K., (...) (...) Lider konsorcjum odmówił udzielenia upoważnienia stronie pozwanej Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o. do wypłaty wynagrodzenia bezpośrednio na rzecz strony powodowej, a to z powodu nienależytego wykonywania robót, w tym wadliwego wykonywania robót. W związku z tym lider konsorcjum w piśmie z 9 czerwca 2011 r. powiadomił stronę pozwaną Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o., że wystawi fakturę na kwotę 4.869.200,76 zł i dokona we własnym zakresie rozliczenia ze stroną powodową. Następnie lider konsorcjum wystawił fakturę na pozostałą kwotę wynagrodzenia, tj. na kwotę 4.869.200,76 zł. (...) S.A. rozliczyła ze stroną powodową część należnego jej wynagrodzenia za wykonane prace i dostarczone materiały w łącznej wysokości 463.685 zł w wyniku dokonanych potrąceń i zapłaty. Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. uregulowała w całości należne wynagrodzenie kosztorysowe w wysokości 8.116.508,11 zł poprzez: dokonanie w piśmie z 11 lipca 2011 r. potrącenia kwoty w wysokości 102.567,99 zł tytułem naliczonych przez nią kar umownych i odszkodowania z wierzytelnością członków konsorcjum w wysokości 8.116.508,11 zł z tytułu wynagrodzenia za wykonane prace; uregulowanie w dniu 11 lipca 2011 r. należności części podwykonawców w łącznej wysokości 1.385.706,96 zł bezpośrednio na rachunek podwykonawców (P. P.,(...) (...) sp. z o.o., I. K.); uregulowanie na podstawie upoważnienia lidera konsorcjum w dniu 11 lipca 2011 r. wynagrodzenia bezpośrednio na rachunek członka konsorcjum (...) sp. z o.o. w kwocie 570.421,40 zł i bezpośrednio na rachunek członka konsorcjum (...) S.A. w kwocie 2.676.884,60 zł; złożenie w dniu 11 lipca 2011 r. do depozytu sądowego kwoty 3.380.927,16 zł. Wzajemne wierzytelności strony pozwanej Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. na łączną kwotę 102.567,99 zł objęte oświadczeniem o potrąceniu wynikały z: kar mownych za niedotrzymanie terminu wykonania umowy i za zwłokę w usunięciu wad; odszkodowania obejmującego dodatkowe koszty nadzoru przez inspektora; kosztów wykonania prób szczelności; kosztów wykonania wpinek, przełączenia i wykonania stacji monitoringu; kosztów sprawdzenia dokumentacji powykonawczej; kosztów usunięcia awarii teletechnicznej; naliczonych odsetek. Z depozytu sądowego wypłacono należności w łącznej wysokości 2.632.770,39 zł, na które składały się: 177.719,51 zł z odsetkami na rzecz podwykonawcy I. K.; 769.182,19 zł na rzecz podwykonawcy (...) 118.620,10 zł na rzecz podwykonawcy(...)151.645,36 zł z odsetkami na rzecz członka konsorcjum (...) sp. z o.o.; 1.395.603,23 zł zwrócona na rzecz Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o., a to w wyniku uprzedniego wyegzekwowania tej kwoty od (...) sp. z o.o. na rzecz wierzyciela egzekwującego Zakładu (...) S.A (wierzyciela lidera konsorcjum (...) sp. z o.o.) na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w K.z 20 marca 2018 r. (sygn. akt(...) 20.000 zł na rzecz Komornika Sądowego w związku z prowadzonym przez niego postępowaniem egzekucyjnym z wniosku Zakładu (...) S.A. p-ko(...) sp. z o.o. W konsekwencji w depozycie sądowym pozostała kwota 748.156,77 zł. Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K.z 20 marca 2018 r. (sygn. akt (...) zasądzono od Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. na rzecz Zakładu (...) S.A. kwotę 1.395.603,23 zł z odsetkami. Wyrok został wydany w wyniku uwzględnienia powództwa o zasądzenie wynagrodzenia należnego spółce (...) sp. z o.o. z tytułu realizacji prac na podstawie umowy z 22 stycznia 2010 r. zawartej między Przedsiębiorstwem (...) sp. z o.o. a konsorcjum. Wierzytelność wynikała z faktur VAT wystawionej przez (...) na kwotę 4.869.200,76 zł. W sprawie zostały wydane dwie opinie biegłych. Wg pierwszej strona powodowa wykonała 50,6 % całości prac objętych umową. Wartość tych prac mieściła się w przedziale 3.338.890,28 zł - 3.993.394,26 zł. Naprawy lub wymiany wymagało 60 % prac wykonanych przez stronę powodową. Wartość prac wykonanych przez stronę powodową pomniejszona z powodu wad została oszacowana na kwotę w przedziale 2.003.334,17 zł - 2.396.036,56 zł. W drugiej opinii należne stronie powodowej wynagrodzenie za wykonane prace zostało oszacowane na kwotę 3.632.993,62 netto. Wynagrodzenie powinno być obniżone o kwotę 143.427,60 zł netto z powodu wad.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy przyjął, że: pomiędzy pozwanymi Przedsiębiorstwem (...) sp. z o.o. a (...) – Budownictwo sp. z o.o. zachodzi współuczestnictwo konkurencyjne. Powód posiada legitymację czynną do wytoczenia powództwa przeciwko Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o., tj. drugiej strony umowy zawartej przez konsorcjum, co wynika z charakteru prawnego umowy konsorcjum zawartej w przedmiotowej sprawie. Niemożliwe było ustalenie zakresu i jakości prac wykonanych przez powoda, a z tego względu również ustalenie należnego powodowi wynagrodzenia. Konieczne było kompleksowe rozliczenie całej inwestycji, a z tego względu powodowi należała się kwota 748.156,77 zł, która pozostała w depozycie sądowym.

Powód w apelacji zaskarżył wyrok w części, tj. w zakresie pkt I, II, III i V, wnosząc
o jego zmianę poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od kwoty 748.156,77 zł od dnia wniesienia pozwu; zasądzenie na rzecz powoda kwoty dochodzonej pozwem tj. 4.663.041,90 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz o zwrot kosztów procesu; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Apelujący zarzucił: 1) naruszenie art. 232 k.p.c. (w apelacji oczywiście omyłkowo art. 232 §1 k.p.c.) - poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i przyjęcie, że zakres i wartość prac wykonanych przez powoda nie były możliwe do ustalenia; 2) błąd w ustaleniach faktycznych - przez przyjęcie, że zakres prac wykonanych przez stronę powodową nie był możliwy do ustalenia na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego; 3) błąd w ustaleniach faktycznych - przez przyjęcie, że szkice geodezyjne znajdujące się w aktach sprawy jako dokumenty prywatne nie mogły stanowić podstawy do ustalenia zakresu prac i ich wartości, podczas gdy stanowiły one załącznik do protokołu odbioru końcowego oraz obliczenia wynagrodzenia należnego wszystkim członkom konsorcjum; 4) naruszenie art. 278 §1 k.p.c. - przez nieuwzględnienie opinii powołanego w sprawie biegłego L. D.; 5) błąd w ustaleniach faktycznych - przez przyjęcie, że pozwany był uprawniony do wypłaty wynagrodzenia niektórym członkom konsorcjum z pominięciem strony powodowej na tej tylko podstawie, że wypłatę zaakceptował lider konsorcjum, podczas gdy pełnomocnictwa udzielone liderowi konsorcjum zostały wypowiedziane; 6) błąd w ustaleniach faktycznych - przez przyjęcie, że członkowie konsorcjum wystawili faktury we właściwej wysokości, gdy tymczasem podwykonawcy nie będący podwykonawcami powoda otrzymali wynagrodzenie z depozytu sądowego, a zgodnie z zapisami łączącej strony umowy konsorcjanci we własnym zakresie ponosili koszty swoich podwykonawców, co powoduje w konsekwencji zapłatę przez pozwanego wynagrodzenia dwukrotnie za te same roboty; 7) błąd w ustaleniach faktycznych - przez przyjęcie, że prace poprawkowe wykonywane przez pozostałych konsorcjantów były znaczne i dotyczyły wad w robotach powoda; 8) naruszenie art. 232 k.p.c. oraz błąd w ustaleniach faktycznych - przez przyjęcie, że zakres prac wykonanych przez powoda nie był znaczny; 9) naruszenie art. 227 k.p.c. oraz art. 232 §1 k.p.c. - przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego wobec uznania za wiarygodne wyłącznie zeznań świadków pozwanego; 10) błąd w ustaleniach - przez przyjęcie, że długość wykonanej sieci nie świadczy o zakresie wykonanych przez stronę powodową robót, podczas gdy długość sieci była podstawą do wyliczenia należnego konsorcjantom wynagrodzenia; 11) błąd w ustaleniach faktycznych i naruszenie art. 232 k.p.c. - przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i uznanie, że wypłata wynagrodzenia komornika w kwocie 20.000 zł obniża należne konsorcjum wynagrodzenie za roboty w części złożonej do depozytu sądowego; 12) naruszenie art. 470 k.c. oraz art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. - przez niezasądzenie odsetek od zasądzonego roszczenia zgodnie z żądaniem pozwu; 13) naruszenie art. 146 ust. 3 i 4 ustawy prawo upadłościowe - przez nakazanie ściągnięcia z zasądzonego stronie powodowej roszczenia kwoty 131.781,25 zł; 14) naruszenie art. 113 ust. 4 u.k.s.c. przez jego niezastosowanie i nakazanie ściągnięcia z zasądzonego stronie powodowej roszczenia kwoty 131.781,25 zł, gdy tymczasem w niniejszej sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek do zastosowania powołanego przepisu.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zwrot kosztów postępowania apelacyjnego wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację interwenient uboczny wniósł o jej oddalenie i zwrot kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie jedynie w niewielkim zakresie dotyczącym kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, który Sąd Apelacyjny przyjął za własny. Ocena ta nie dotyczy tej części ustaleń, które polegały na zaprezentowaniu wniosków opinii biegłych. Ustalanie postawy faktycznej nie może pokrywać się z przedstawianiem zebranego materiału. Sąd ma natomiast obowiązek wypowiedzenia się, jakie zajął stanowisko co do faktów spornych między stronami. Ustalenie stanu faktycznego winno mieć charakter kategoryczny (por. K. Piasecki w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I, Warszawa 1996, s. 1001 i nast.).

Znaczna część zarzutów apelacji dotyczyła kwestii braku ustalenia prac wykonanych przez (...) sp. z o.o. (dalej: (...)), tj. ich zakresu i wartości (zarzuty nr 1, 2, 3, 4, 8, 10). Szczegółowe odnoszenie się do tych zarzutów nie jest jednak celowe, albowiem kwestia zakresu i wartości robót wykonanych przez (...) okazała się irrelewantna, o czym niżej. Odnośnie do zarzutu naruszenie art. 227 k.p.c. oraz art. 232 §1 k.p.c. - przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego wobec uznania za wiarygodne wyłącznie zeznań świadków pozwanego (zarzut nr 9), zauważyć wypada, że został on sformułowany w sposób tak ogólnikowy, że w istocie nie poddaje się on kontroli instancyjnej. Skarżący nie wskazuje, które konkretnie zeznania, w jakiej części zostały ocenione wadliwie i na czym ewentualne nieprawidłowości miałyby polegać. Wątpliwości tych nie rozwiewa uzasadnienie apelacji, w którym kwestionowane dowody przedstawione zostały zbiorczo. Jest to o tyle istotne, że omawiany zarzut ma charakter procesowy, a co za tym idzie, sąd odwoławczy jest nim związany, także co do jego zakresu. Dodatkowo zauważyć też wypada, że nawet wadliwa ocena dowodów nie mogła stanowić o uchybieniu ww. przepisom, a jedynie art. 233 §1 k.p.c. Niezależnie od tego podnieść trzeba, że wystąpienie wad w robotach (...) potwierdzone zostało opiniami biegłych. Kwestia prawidłowości prac (...), podobnie jak ich zakres, nie miała jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia. Podobnie ocenić należało zagadnienie poprawiania prac przez konsorcjantów (zarzut nr 7).

Pozostałe zarzuty błędnych ustaleń faktycznych dotyczyły w istocie nie tyle tychże ustaleń, ile wyciągniętych z nich przez Sąd pierwszej instancji wniosków (zarzuty nr 5, 6 i 11).

Zdaniem skarżącego pozwany inwestor był uprawniony do wypłaty wynagrodzenia niektórym członkom konsorcjum z pominięciem strony powodowej na tej tylko podstawie, że wypłatę zaakceptował lider konsorcjum, w sytuacji gdy pełnomocnictwa udzielone liderowi konsorcjum zostały wypowiedziane. Na wstępie tej części rozważań podkreślić należy, że fakt wypowiedzenia liderowi konsorcjum pełnomocnictwa do reprezentowania (...) jako członka konsorcjum przed inwestorem został wykazany, podobnie jak okoliczność poinformowania o tym pozwanego Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w O.. W ocenie Sądu Apelacyjnego fakt wypowiedzenia pełnomocnictwa (czy ustania tego stosunku z mocy prawa) nie dawał uprawnienia członkowi konsorcjum do żądania części wynagrodzenia bezpośrednio od inwestora. Jeżeli w chwili zaciągnięcia zobowiązania dłużnicy są zobowiązani do świadczenia niepodzielnego, to za jego spełnienie odpowiadają jak solidarni (art. 380 §1 k.c.), natomiast wierzyciel wprawdzie zobowiązany jest do wzajemnego świadczenia pieniężnego, co do zasady podzielnego, niemniej oznaczenie w umowie jego świadczenia na rzecz wszystkich w jednej kwocie i oznaczenie sposobu jego wykonania (zapłata na podstawie faktury na rzecz wskazanego w niej podmiotu), powoduje nadanie mu charakteru niepodzielnego. Wskazana regulacja nie oznacza, że ustawa wprowadza konstrukcję solidarności biernej, gdyż obowiązuje jedynie w czasie, w którym dłużnicy zobowiązani są do świadczenia niepodzielnego. Spełnienie świadczenia w pełnej wysokości w sposób określony w umowie jest skuteczne względem wszystkich dłużników. Przyjęte przez nich świadczenie pieniężne następczo nabywa cechę podzielności, a jego rozliczenie jest dokonywane według zasad obowiązujących w stosunku wewnętrznym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 6 marca 2015 r., III CZP 113/14). W rozpoznawanej sprawie treść łączącej strony umowy z 22 stycznia 2010 r. wskazuje, że świadczenie wykonawcy – konsorcjum miało charakter niepodzielny. Zgodnie z §8 tejże umowy zamawiający zobowiązany był do zapłaty jednego wynagrodzenia, na rachunek wykonawcy wskazany w wystawionej przez niego fakturze (§8.6). Jako że w czasie podpisywania umowy wykonawcę reprezentował lider konsorcjum, oczywistym wydaje się, że to ten podmiot uprawniony był do wystawienia faktury i wskazania rachunku, na który ma nastąpić wypłata wynagrodzenia. Umowa nie przewidywała możliwości wypłaty wynagrodzenia na rzecz innego członka konsorcjum, chyba że rachunek podwykonawcy wskazany zostałby przez lidera konsorcjum. Tymczasem lider konsorcjum upoważnił zamawiającego do zapłaty części wynagrodzenia na rzecz dwóch konsorcjantów, a w pozostałym zakresie wystawił fakturę na swoją rzecz (k. 1171). W ocenie Sądu odwoławczego wskazanie upoważnienie przez lidera konsorcjum do wystawienia faktury przez innego członka konsorcjum i wskazania w niej rachunku bankowego mieściło się w jego uprawnieniach określonych w §8 ust. 6 umowy. Taki sposób realizacji zapłaty przewidywała zresztą w §10 umowa realizacyjna do umowy konsorcjum. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że ani umowa konsorcjum, ani umowa realizacyjna nie wiązały zamawiającego. Nie mógł on też zapłacić wynagrodzenia powodowi, gdyby ten powołał się na §10 umowy realizacyjnej, a to wobec kategorycznego sprzeciwu lidera konsorcjum wyrażonego w piśmie z 9 czerwca 2011 r. (k. 165). Skuteczne wypowiedzenie przez powoda pełnomocnictwa dla lidera konsorcjum mogło natomiast u zamawiającego wzbudzić uzasadnioną wątpliwość, komu wypłacić wynagrodzenie. Zaznaczyć też wypada, że zamawiający nie miał możliwości ustalenia, jaka część wynagrodzenia należy się powodowi, szczególnie, że zależało to nie tylko od zakresu wykonanych prac, ale też innych wzajemnych rozliczeń między konsorcjantami.

Z analogicznych względów nie mógł się także ostać zarzut dotyczący rzekomo wadliwego wystawienia faktur przez pozostałych członków konsorcjum (zarzut nr 6). Jak wskazano wyżej, pozwany zamawiający zobligowany był do zapłaty jednego wynagrodzenia dla wykonawcy – wszystkich konsorcjantów łącznie, a umowa o roboty budowlane nie dawała mu uprawnienia do weryfikacji należności poszczególnych członków konsorcjum. O ile zatem członkowie konsorcjum wadliwie pobrali świadczenia, to zamawiający nie ponosi za tę okoliczność odpowiedzialności. Z drugiej strony inwestor był umocowany do naliczenia kar umownych i ich potrącenia z całości wynagrodzenia, skoro członkowie konsorcjum odpowiadali względem niego jak dłużnicy solidarni, co wynikało z art. 380 §1 k.c. Nota bene sami konsorcjanci przyjęli taką odpowiedzialność względem zamawiającego w umowie konsorcyjnej.

W kwestii ważności złożenia przez pozwanego zamawiającego części wynagrodzenia do depozytu sądowego przyjąć można dwie przeciwstawne koncepcje, które prowadzą jednakże do tożsamego wyniku.

Jak podniesiono wcześniej pozwany, wobec wypowiedzenia pełnomocnictwa przez powoda liderowi konsorcjum, ogłoszenia upadłości (...) oraz sprzeciwu lidera konsorcjum co do wypłaty wynagrodzenia powodowi, mógł mieć uzasadnione wątpliwości odnośnie do osoby wierzyciela. W takim wypadku złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu znajdowało podstawę w przepisie art. 467 pkt 3 k.c., ewentualnie art. 467 pkt 4 k.c. tudzież
w art. 381 §2 k.c. Ważne złożenie do depozytu zwalniało zamawiającego z obowiązku zapłaty wynagrodzenia, stosownie do art. 470 k.c.

Gdyby przyjąć jednak, że pozwany nie miał uzasadnionych podstaw do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu, wynik procesu musiałby być taki sam, albowiem uznać należałoby, że powód nie ma podstawy do żądania wynagrodzenia. Takowej nie zawiera bowiem umowa o roboty budowlane. Żądanie pozwu nie znalazłoby w takim wypadku także podstawy prawnej w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, albowiem brak jest podstaw do przyjęcia wzbogacenia po stronie zamawiającego, który w całości zapłacił umówione wynagrodzenie.

W świetle przytoczonych argumentów nie mógł również odnieść zamierzonego skutku zarzut dotyczący wynagrodzenia komornika (zarzut nr 11). Skoro pozwany zamawiający w sposób ważny złożył przedmiot świadczenia do depozytu, o wypłacie środków tam złożonych każdorazowo decydował sąd (art. 693 ¹⁴ k.p.c.).

Chybiony okazał się również zarzut naruszenia art. 470 k.c. oraz art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Apelujący twierdzi bowiem, że od roszczenia zasądzonego na jego rzecz powinny zostać również uwzględnione odsetki. Stwierdzenie to nie jest trafne. Zgodnie bowiem z art. 470 k.c. ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia. Oznacza to, że złożenie świadczenia do depozytu sądowego jest równoznaczne ze spełnieniem go do rąk wierzyciela. Nie można przy tym twierdzić, jak to czyni apelujący, że złożenie świadczenia do depozytu sądowego nie oznacza spełnienia go na rzecz oznaczonego wierzyciela. Stwierdzenie to jest sprzeczne z istotą i funkcją depozytu, którą w przedmiotowej sprawie jest właśnie zwolnienie się z zobowiązania, w sytuacji gdy nie wiadomo, kto jest wierzycielem. W konsekwencji oczywistym jest, że spełniając świadczenie do depozytu pozwany zwolnił się z zobowiązania i obowiązek zapłaty odsetek nie powstał, a powyższy zarzut okazał się bezzasadny. Nie ma przy tym znaczenia, kiedy nastąpiło uprawomocnienie się orzeczenia zezwalającego na złożenie do depozytu, albowiem relewantna była data wpłacenia środków przez zobowiązanego na rachunek depozytowy.

Zauważyć także trzeba, że Sąd odwoławczy dostrzegł, że żądanie zapłaty skierowane przeciwko liderowi konsorcjum zostało prawomocnie oddalone. Podkreślenia wymaga jednak, że przedmiotem prawomocności materialnej jest ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły. Sąd nie jest więc związany z mocy art. 365 §1 k.p.c. dokonaną w innym postępowaniu oceną istnienia konkretnego stosunku prawnego. Wyrok wiąże bowiem co do przysługiwania konkretnego roszczenia, ale nie co do oceny prawnej relacji zachodzącej między stronami, z której to roszczenie miałoby wynikać (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 29 września 2017 r., V CSK 10/17).

Nietrafiony okazał się zarzut naruszenia art. 146 ust. 3 i 4 ustawy z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t. jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 1520). Drugi z powołanych przepisów został uchylony z dniem 1 stycznia 2016 r., co jednak ma znaczenie drugorzędne z uwagi na fakt, że zakaz skierowania egzekucji do masy upadłości aktualnie przewiduje art. 146 ust. 3. Sąd stosując art. 113 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn. Dz. U. z 2022, poz. 1125, dalej: u.k.s.c.), nie działa jednak jako organ egzekucyjny i nie kieruje egzekucji do majątku upadłego.

Częściowo należało natomiast podzielić zarzut powoda, że w rozpoznawanej sprawie zachodzi szczególny przypadek określony w art. 113 ust. 4 u.k.s.c. Jak wskazał powód, zasądzona wyrokiem suma stanowi jedyny składnik masy upadłości. Pomniejszenie jej o znacznej wartości nieuiszczone koszty sądowe, kłóciłoby się z poczuciem sprawiedliwości, albowiem nastąpiłoby to z pokrzywdzeniem wierzycieli. Dlatego też należało odstąpić od obciążania powoda nieuiszczoną opłatą od pozwu. Sąd Apelacyjny uznał jednak, że nie ma podstaw, ażeby odstąpić od obciążania powoda w odpowiednim zakresie nieuiszczonymi kosztami opinii biegłych oraz nieuiszczonymi kosztami stawiennictwa świadków, które to kwoty w istocie zostały wydatkowane przez Skarb Państwa.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd przyjął art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 8 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804, ze zm.). Na koszty te składały się wyłącznie koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym w wysokości 11.250 zł.

W punkcie 4 wyroku Sąd na podstawie art. 107 k.p.c. oddalił wniosek interwenienta ubocznego o zwrot kosztów postępowania apelacyjnego, przyjmując, że twierdzenia interwenienta zawarte w odpowiedzi na apelację nie przyczyniły się do wyjaśnienia sprawy.

SSA Anna Kowacz-Braun SSA Marek Boniecki SSA Regina Kurek