Pełny tekst orzeczenia

sygn. akt II Ko 487/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

dnia 19 września 2022 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu – II Wydział Karny, w składzie:

Przewodniczący

-

sędzia Jacek Klęk

Protokolant

-

staż. Magdalena Tomczyk

w obecności prokuratora Włodzimierza Klimaszewskiego, przy udziale Prezesa Sądu Okręgowego w Sieradzu, po rozpoznaniu w dniach 26 V, 8 VIII i 5 IX 2022 r. sprawy z wniosku R. G. (1), M. G. (1) i D. L. (1) o zadośćuczynienie i odszkodowanie należne I. G. (1) wynikłe z wydania i wykonania wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu z dnia 16.03.1950 r. w sprawie Sr. 117/50, którego nieważność stwierdził Sąd Okręgowy w Sieradzu postanowieniem z 21 września 2021 r. w sprawie II Ko 253/21,

1.  Zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu na rzecz R. G. (1), M. G. (1) i D. L. (1):

a)  po 64.262,57 ‬ (sześćdziesiąt cztery tysiące dwieście sześćdziesiąt dwa i 57/100) złotych tytułem odszkodowania

b)  po 407.833,33 (czterysta siedem tysięcy osiemset trzydzieści trzy i 33/100) złotych tytułem zadośćuczynienia

wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności, a w pozostałym zakresie, co do zadośćuczynienia, jak i odszkodowania, wniosek oddala;

2.  Zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu solidarnie na rzecz R. G. (1), M. G. (1) i D. L. (1) 1.176,00 (jeden tysiąc sto siedemdziesiąt sześć i 00/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem kosztów ustanowienia pełnomocnika w niniejszym postępowaniu;

3.  Kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Formularz (...)

Sygnatura akt

II Ko 487/21

1.  WNIOSKODAWCA

R. G. (1), M. G. (1) i D. L. (1) wnioskujący o zadośćuczynienie i odszkodowanie należne I. G. (1) wynikłe z wydania i wykonania wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu z dnia 16.03.1950 r. w sprawie Sr. 117/50, którego nieważność stwierdził Sąd Okręgowy w Sieradzu postanowieniem z 21 września 2021 r. w sprawie II Ko 253/21.

2.  ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

794.818,24 zł stanowiące sumę kwot żądanych przez wnioskodawców (3x264.939,41 zł) – wg k. 197-198.

za opóźnienie od uprawomocnie-nia się wyroku

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

14.493.093 zł stanowiące sumę kwot żądanych przez wnioskodawców (3x4.831.031 zł).

za opóźnienie od uprawomocnie-nia się wyroku

3.

Inne

Zasądzenie na rzecz wnioskodawców kosztów procesu w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej wg norm przepisanych

3.  Ustalenie faktów

3.1.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

I. G. urodził się (...) w D. powiatu (...). Ukończył 5 klas szkoły powszechnej po czym został relegowany ze szkoły z uwagi na nieodpowiednie zachowanie. W 1940 r. zgłosił się do pracy w Niemczech gdzie pracował w fabryce samochodów O. jako tokarz, a następnie na roli. Jeszcze przed koniec 1940 r. zbiegł z Niemiec i wrócił do D.. Przystąpił do nauki zawodu (zatrudnił się jako uczeń). W lipcu 1942 r. został aresztowany przez Niemców za zbiegnięcie z Niemiec. Zwolniono go po dwóch miesiącach. Wówczas nawiązał współpracę z partyzanckim odziałem Batalionów Chłopskich. Był odpowiedzialny za rusznikarstwo - zajmował się naprawami broni. Po wyparciu Niemców przez Armię Czerwoną, latem 1943 r. wstąpił do Armii Ludowej. Jeszcze w 1943 ukończył kurs podoficerski, a w 1944 r. - oficerski. Po powołaniu Wojska Polskiego został oficerem 38 Pułku 7 (...), z którym przeszedł szlak bojowy do B.. Po zdemobilizowaniu, jako repatriant osiadł na ziemiach odzyskanych, w O. powiatu L.. Objął tamże w posiadanie zakład produkcyjny - odlewnię metali kolorowych, który prowadził do lutego 1947 r. zatrudniając 12 pracowników. W marcu 1947 r. odlewnia została znacjonalizowana, a I. G. został jej kierownikiem. W kwietniu 1947 r. zdecydował się na wyjazd z kraju. Przedostał się do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech skąd skierowano go do Legii Cudzoziemskiej w P.. Ostatecznie z wstąpienia do L. zrezygnował i we wrześniu 1946 r. powrócił do Polski podając się za reemigranta i posługując się dokumentami na nazwisko J. G.. W marcu 1948 r. podjął pracę w Spółdzielni (...) w O..

protokół przesłuchania I. G. (1) z 7 sierpnia 1949 r.

103-105v

3.1.2.

30 marca 1948 r. I. G. (1) i R. K. zawarli cywilny ślub. Do zawarcia związku doszło z inicjatywy rodziców R.. Młodzi znali się z okresu wojny, a I. G. po wojnie odwiedzał rodzinę żony. R. G. (1) w owym czasie miała 19 lat i miała być wcielona do służącej indoktrynacji komunistycznej (...) Organizacji (...). Kobiety zamężne nie były wcielane do niej. 15 sierpnia 1948 r. pp. G. zawarli ślub kościelny a z końcem sierpnia 1948 r. zamieszkali wspólnie w O., w domu który otrzymał I. G. od władz.

I. G. (1) nie informował żony o tym czym zajmował się bezpośrednie po wojnie. Nie ujawnił jej także przynależności do oddziału M. B. (1). Na co dzień utrzymywał siebie i żonę z pracy w tartaku gdzie był mechanikiem.

akt małżeństwa

29-46

zez. R. G.

187-188

3.1.3.

27 lipca 1949 r. I. G. został tymczasowo aresztowany. Przedstawiono mu zarzuty dotyczące aktywności w oddziale M. B., a także dotyczące nielegalnych przekroczeń granicy (bez dokumentów i posługując się dokumentami innej osoby). Do zatrzymania doszło po powrocie I. G. (1) z pracy do domu, w obecności R. G. (1).

akt oskarżenia

29-46

3.1.4.

14 stycznia 1950 r. wydano postanowienie o zamknięciu śledztwa. Postanowieniem z 22 stycznia 1950 r. umorzono postępowanie p-ko I. G. odnośnie czynów polegających na nielegalnym przekroczeniu granicy – zastosowano tu ustawę amnestyjną.

post. o cz. umorzeniu śledztwa

48-49

post. o zam. śledztwa

47

3.1.5.

Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu z 16.03.1950 r. sygn. akt Sr.117/50 utrzymanego w mocy postanowieniem Najwyższego Sądu Wojskowego z 23.05.1950 r. sygn. akt Sn.O..S. (...) skazano I. G. (1) za to, że:

1.  jesienią 1947 r. na terenie pow. L. woj. (...) wstąpił do związku zbrodniczego B. M. mającego na celu dokonywanie napadów rabunkowych na instytucje i przedsiębiorstwa, spółdzielnie oraz obywateli, do którego należał do 26 lipca 1949 r.,

2.  od jesieni 1947 r. do marca 1948 r. na terenie woj. (...) w różnych odstępach czasu gdy brał udział w napadach rabunkowych przechowywał bez prawnego zezwolenia pistolet (...) nieustalonego numeru, (...) nr (...) i V. nr (...),

3.  w listopadzie 1947 r. na stacji kolejowej k. Ż. wspólnie z członkami związku zbrodniczego B. M. i T. A. ostrzelał funkcjonariuszy M.O. o nieustalonych nazwiskach, dokonując w ten sposób gwałtownego zamachu na osobach należących do Polskich Sił Zbrojnych,

4.  od 9.09.1947 r. do lutego 1948 r. na terenie województwa górnośląskiego, (...), (...) wraz z innymi w różnych odstępach czasu dokonywał zaboru cudzego mienia ruchomego w celu przywłaszczenia, grożąc użyciem natychmiastowego gwałtu:

a)  9 września 1949 r. w N., przy ul. (...) wspólnie z członkami zw. zbrodniczego B. M., K. T.., T. A., przy użyciu pistoletu dokonał napadu rabunkowego na Grec P., której zabrał garderobę, maszynę do szycia i 500 złotych.

b)  w listopadzie 1947 r. wraz z członkami związku zbrodniczego B. M. i T. A. w okolicach Ż. woj. (...) przy użyciu broni dokonał napadu rabunkowego na leśniczego N.N., któremu zabrał 3 walizki garderoby i dubeltówkę.

c)  21.11.1947 r. broni w L. przy ul. (...) woj. (...) wraz z członkami związku zbrodniczego B. M., J. E. i A. S. dokonał napadu rabunkowego na sklep (...) Izraela i S. D., którym zabrał zegarki, pierścionki, obuwie i 60 000 zł.

d)  6.01.1948 r. woj. (...) wspólnie z członkami związku zbrodniczego B. M., K. T. i S. W. (1) dokonał napadu rabunkowego na R. H., której zabrał dwa garnitury i około 200.000 zł.

e)  w grudniu 1948 r. w Z. wspólnie z członkami związku zbrodniczego S. W. (1) i K. T. na sklep właściciela n.n. z którego zabrał 4.000 zł.

f)  w lutym 1948 r. wspólnie z członkami bandy tj. S. W. (2) i K. T. dokonał napadu rabunkowego na spółdzielnię, gdzie zabrał 80.000 zł, wódkę i papierosy.

g)  w lutym 1948 r. w T. k/K. wspólnie z członkami zw. zbrodniczego B. M., S. W. (2) i K. T. dokonał napadu rabunkowego na sklep (...), gdzie zabrał 40.000 zł, 4 kupony wełny, 3 walizki, 3 teczki skórzane i rękawiczki.

5.  we wrześniu 1947 r. do lutego 1948 r. wraz z innymi członkami związku zbrodniczego przy użyciu broni na terenie woj. (...) w różnych odstępach czasu przedsiębrał działania skierowane bezpośrednio do dokonania napadu rabunkowego, lecz zamieszonego rabunku nie dokonał, a to:

a)  we wrześniu 1947 r. na szosie L.O. wspólnie z członkami związku zbrodniczego B. M., J. E., K. T. i innymi, usiłował dokonać rabunku pieniędzy spółdzielczych z mającego tymczasem przejechać samochodu spółdzielczego, lecz zamierzonego rabunku nie dokonał, gdyż samochód w określonym czasie nie przejechał.

b)  w lutym 1948 r. w W. pow. L. wspólnie z członkami związku zbrodniczego B. M., S. W. (1) usiłował dokonać napadu rabunkowego na właściciela apteki (...).N. lecz zamierzonego rabunku nie dokonał na skutek wszczętego alarmu domowników i skutecznej obron ze strony napadniętego.

c)  we wrześniu 1946 r. na terenie woj. (...) używał świadectwa tożsamości, fałszywej karty repatriacyjnej jako autentyczne, na zmyślone nazwisko G. J..

W oparciu o art. 14 § 1 i 2 Ustawy o amnestii z dnia 22.02.1947 r. Sąd wymierzył I. G. karę łączną 15 lat pozbawienia wolności, na poczet wykonania której zaliczył okres tymczasowego aresztowania od dnia 27.07.1949 r.

23 maja 1950 r. Najwyższy Sąd Wojskowy w spr. Sn. O.. S. (...) rozpoznał rewizję m.in. obrońcy I. G. i utrzymał w mocy orzeczenie I instancji.

odpis wyroku z uzasadnieniem

51-68v

zez. R. G.

186-189

odpis postanowienia SN

69

3.1.6.

W okresie śledztwa i postępowania sądowego I. G. (1) był osadzony w Areszcie przy Wojewódzkim Urzędzie (...) we W..

adnotacja w akcie oskarżenia

45

3.1.7.

Karę pozbawienia wolności I. G. wykonywał w Zakładzie Karnym nr 1 we W., gdzie został osadzony 27 marca 1950 r. 10 października 1950 r. I. G. przetransportowano do Zakładu Karnego w G., zaś 07 listopada 1955 r. do Zakładu Karnego w S., a następnie, 3 grudnia 1955 r., do Zakładu Karnego w R..

nakaz wykon. kary

70

zaw. o wprowadzeniu kary do wykon.

72, 74, 79, 80, 81

3.1.8.

W maju 1956 r. Naczelny Prokurator Wojskowy uwzględnił wniosek I. G. (1) o wniesienie na jego korzyść rewizji nadzwyczajnej od wyroku z 16 marca 1950 r. Jednocześnie udzielił skazanemu przerwy w karze. I. G. został zwolniony z Zakładu Karnego w R. 12 maja 1956 r.

wniosek rewizyjny

82

post. o udzieleniu przerwy w karze

83

zaw. o zwolnieniu

84

3.1.9.

W chwili zatrzymania I. G. (1) jego żona była w ciąży. o zatrzymaniu męża powiadomiła rodziców, a następnie przeniosła się do nich - do miejscowości R. Główne gminy D. powiatu tureckiego. W tamtym czasie nie miała własnych dochodów i pozostawała na utrzymaniu rodziców. W okresie śledztwa i postępowania sądowego I. G. nie miał prawa do widzeń z rodziną. R. G. (1) uczestniczyła w jednej z rozpraw sprawy p-ko I. G. (1) i innym. (...) o mężu dostarczał jej adwokat (nie był to obrońca I. G., który miał obrońcę z urzędu), który poinformował ją również o wyroku.

W okresie śledztwa, 10 stycznia 1950 r., w Rzymsku Głównym przyszła na świat D. L. (2) z domu G., córka I. i R. G. (1).

zez. R. G.

186-189

odpis aktu urodzenia D. L. (2)

116

3.1.10.

W czasie śledztwa I. G. zmuszano do klęczenia w wodzie i oraz siadania na odwróconym stołku. Gdy bronił się przed penetracją odbytu podpierając się rękoma uderzano go pałką po dłoniach i łydkach. Bito go również w plecy w ten sposób, że przykładano do nich deskę, w którą z kolei uderzano pałką. Zebrany materiał dowodowy nie pozowała na ustalenie warunków panujących w zakładach karnych, w których wykonywał karę ponad to, że panowała w nich wszawica. Po zwolnieniu z zakładu karnego I. G. nie miał na ciele blizn.

R. G., w okresie wykonywania kary przez I. G., trzytonie odwiedziła męża. Jeden raz w czasie osadzenia w Zakładzie Karnym we W.. Kolejne dwa razy miały miejsce po styczniu (...)., przy czym wówczas towarzyszymy jej córka D.. Ponadto I. G. miał przynajmniej jedno widzenie z widzenie z bratem.

zez. R. G.

189, 193-194

zez. D.L.

217v

3.1.11.

Bezpośrednio po odzyskaniu wolności I. G. (1) podjął pracę w Spółdzielni (...) w S., gdzie zatrudniono go na stanowisku mechanika. Wraz z miejscem pracy otrzymał mieszkanie, w którym zamieszkał z rodziną.

zez. R. G.

186-195

3.1.12.

(...) urodził się M. G. (1) - syn I. i R. G. (1).

zez. R. G.

186-195

odpis aktu urodzenia M. G.

22

3.1.13.

I. G. (1) nie rozmawiał z dziećmi na temat działalności skutkującej aresztowaniem i samego skazania jak i pobytu w izolacji. Po odzyskaniu wolności zdawkowo o panujących warunkach rozmawiał z żoną i córką D..

zez. R. G.

186-195

zez. M. G.

218v-220

zez. D.L.

217-218v

3.1.14.

Brak jakichkolwiek innych, poza wnioskodawcami osób, na które przeszłoby uprawnienie, o którym stanowi art. 8 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1693).

zez. R. G.

186-195

zez. M. G.

218v-220

zez. D.L.

217-218v

3.2.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

Przynależność I. G. (1) do Armii Krajowej.

protokół przesłuchania I. G. (1) z 7 sierpnia 1949 r.

103-105v

3.2.2.

Wpływ pozbawienia wolności na stan zdrowia I. G. (1).

brak dowodu

3.2.3.

Pozbawianie I. G. w okresie wykonywania kary pozbawienia wolności:

-

prawa do spaceru,

-

przesyłanych do niego paczek i listów,

-

widzeń z najbliższymi w okresie innym niż tymczasowe aresztowanie,

-

możliwości otrzymywania środków pieniężnych z zewnątrz i dokonywania zakupów w sklepach na terenie jednostek penitencjarnych,

a także, aby I. G. w tym czasie:

-

był źle traktowany,

-

szykanowany i psychicznie szantażowany,

-

był świadkiem egzekucji skazanych na karę śmierci, a co z tym idzie, aby egzekucje te miały negatywny wpływ na jego psychikę,

-

był zmuszany do pracy i aby wykonywana praca była dla niego „wycieńczającą” i „darmową”.

brak dowodu

zez. R. G. (1)

189-190

3.2.4.

Samotne wychowywanie przez R. G. (1) córki D. przez okres kilku lat.

zez. R. G.

186-189

3.2.5.

Uzyskiwanie przez I. G. (1) z pracy dochodów w wysokości wyższej od płacy minimalnej, w szczególności w wysokości przeciętnego wynagrodzenia.

brak dowodu

3.2.6.

Okolicznością zaistniałą, jednak nie mającą znaczenie dla rozstrzygnięcia był wpływ na psychikę D. L. (3) wychowania bez ojca w pierwszych latach jej życia.

zez. D.L.

217-218v

4.  ocena DOWODów

4.1.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

protokół przesłuchania I. G. (1) z 7 sierpnia 1949 r.

Protokół w zakresie poczynionych na jego podstawie ustaleń faktycznych Sąd uznał za wiarygodny wobec braku dowodów przeciwnych oraz braku przesłanek nakazujących wątpliwości, co do zgodności z prawdą omawianych wyjaśnień w części uwzględnionej w ustaleniach faktycznych. W szczególności na tej podstawie Sąd nie uwzględnił twierdzeń wnioskodawców jakoby I. G. należał do Armii Krajowej, podczas gdy z protokołu wyraźnie wynika nie tylko jego przynależność do Armii Ludowej, ale i odbycie kursów podoficerskiego i oficerskiego, dzięki którym już w Wojsku Polskim należał do korpusu oficerskiego. Co istotne z zeznań R. G. (1) wynika deklarowana przez I. G. przynależność do Batalionów Chłopskich, co w ujęciu historycznym nie jest wykluczone zważywszy fakt, że i w AL znaczny odsetek żołnierzy pochodziło z chłopstwa.

zez. R. G.

Uznane za wiarygodne w całości. Sąd nie stwierdził jakichkolwiek okoliczności nakazujących uznać depozycje wnioskodawczyni za niewiarygodne. Sąd zwraca przy tym uwagę, że dowód ten okazał się niewystarczający odnośnie wykazania szeregu kluczowych faktów.

Co wiodące – w oparciu o zeznania świadka Sąd ustalił brak podstaw do ustalenia jakoby I. G. w okresie wykonywania kary był pozbawiony prawa do otrzymywania korespondencji i paczek. Jak zeznała R. G. utrzymywała korespondencję z mężem.

Dowód ten pozwolił również na ustalenie, że w okresie wykonywania kary I. G. miał prawo do widzeń i z niego korzystał – tyle, że z przyczyn obiektywnych, z prawa tego korzystał sporadycznie – to wobec odległości zamieszkania R. G. od zakładów karnych, w których był osadzony. Dodać też trzeba, że ani z dokumentów, ani zeznań świadków nie można postawić tezy o tym, że nie był odwiedzany przez krewnych – ściślej z zeznań I. G. wynika fakt przeciwny (odwiedziny brata).

Zważywszy zebrany w sprawie materiał dowodowy Sąd wskazuje, że wnioskodawcy nie przedstawili żadnych dowodów na to, że I. G. był pozbawiony prawa do spaceru jak i możliwości otrzymywania z zewnątrz środków pieniężnych z przeznaczeniem na zakupy w kantynie więziennej (ściślej nie wykazano aby istniała taka możliwość, w poszczególnych zakładach, a jeśli tak aby faktycznie I. G. nie otrzymywał takich środków; nie wykazano też, aby ktokolwiek podejmował próbę przekazania takich środków). Nie wykazano także przymusowego, nieodpłatnego zatrudnienia I. G.. R. G. (1) w odniesieniu do tej okoliczności stwierdziła wyłącznie, że pracował, ale co do wynagrodzenia odwołała się do braku wiedzy, a nadto nie potwierdziła także i przymusowego charakteru wspomnianego zatrudnienia.

Uwzględniwszy fakty wynikające z zeznań wnioskodawców oraz dokumentów IPN Sąd stwierdza, że bez jakiejkolwiek podstawy we wniosku stwierdzono, to że w okresie wykonywania kary pozbawienia wolności uprawniony był źle traktowany, szykanowany i psychicznie szantażowany, aby był świadkiem wykonywania kar śmierci, a co z tym idzie, aby egzekucje te miały negatywny wpływ na jego psychikę.

Odpis aktów usc – małżeństwa R. G. oraz urodzenia pozostałych wnioskodawców.

nie były kwestionowane

dokumenty urzędowe w odpisach ze sprawy Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu Sr. 117/50

odpisy dokumentów nie były kwestionowane, przy czym dotyczy to powstania tych dokumentów i ich skutków prawnych wobec I. G., nie zaś faktów nimi opisanych, lub tych do których się odnoszą.

Opinia Z. T.

Opinię Z. T. (2) dot. zdolności R. G. (1) do odtwarzania spostrzeżeń (art. 192 § 2 k.p.k.) Sąd uznał za pełną, jasną i niesprzeczną, przy czym wnioski biegłego w całości korelującą ze spostrzeżeniami sądu poczynionymi podczas przesłuchania R. G. (1), które skutkował uznaniem jej depozycji za wiarygodne.

4.2.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

zez. M.I. G.

W zakresie opinii świadka o następstwach skazania i wykonania kary przez I. G..

zez. D.L.

W zakresie opinii świadka o następstwach skazania i wykonania kary przez I. G..

5.  PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

Art. 8 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1693 - dalej także jako ustawa lutowa).

art. 359 § 2 k.c.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zgodnie z treścią przepisu art. 8 ust. 1 ustawy lutowej osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia (…), przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców. Składnia cytowanej normy przesądza o tym, że w niniejszej sprawie, podstawą ustalenia wysokości właściwego roszczenia przyznanego małżonkowi i dzieciom zmarłego, jest wysokość roszczenia, które przysługiwałoby represjonowanemu, gdyby ten żył i sam dochodził odszkodowania i zadośćuczynienia. Przepis nie przewiduje samodzielnych roszczeń dla małżonka i dzieci represjonowanego. Stanowi jedynie o przejściu na te osoby jego uprawnień. Represjonowany zmarł, tym samym R. G. (1) jako wdowa po nim, zaś D. L. (3) i M. G. (1) jako jedyne dzieci ww. pozostają osobami uprawnionymi do uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia. W chwili składania wniosku wnioskodawcy byli nadto jedynymi osobami uprawnionymi, ponieważ rodzice uprawnionego już nie żyli.

Zarówno w doktrynie prawa karnego, jak i jednolitym w tym zakresie orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, przyjmuje się, że roszczenia z art. 8 ustawy z 23 lutego 1991 r. mają charakter cywilnoprawny (za postanowieniem SN z 7 maja 2014 r. II KK 78/14). Wyłącznym kryterium ustalenia wysokości należnego odszkodowania pozostaje realna szkoda.

W okolicznościach niniejszej sprawy, z uwagi na żądanie ustalenia odszkodowania z tytułu utraconego zarobku w oparciu o przeciętne wynagrodzenie – trzeba podkreślić, że nie można uznać za utraconą korzyść całości wynagrodzenia uprawnionego, skoro rzeczywista korzyść jest konsekwencją pomniejszenia wynagrodzenia brutto o obowiązkowe obciążenia wynikające z różnych, stanowionych prawem powszechnym, tytułów. Odszkodowanie z tytułu niemożliwości wykonywania pracy musi odpowiadać sumie realnie utraconych przychodów, a nie służyć wynagrodzeniu wszystkich poniesionych w tym okresie strat, niekoniecznie wyłącznie wskutek zastosowania tymczasowego aresztowania czy pozbawienia wolności (analogicznie SN z 6 kwietnia 2022 r. w sprawie V KK 665/21, LEX nr 3421906).

W kwestii odsetek – stosownie do art. 359 § 2 k.c., jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe. W sprawie niniejszej zobowiązanym do zapłaty zasądzonego odszkodowania pozostaje Skarb Państwa, a żaden stosunek zobowiązaniowy nie łączył go z wnioskodawcami.

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

Art. 8 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1693 - dalej także jako ustawa lutowa) i art. 445 § 1 i 2 k.c.

art. 359 § 2 k.c.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Odnośnie do zadośćuczynienia aktualnym pozostaje, to co odnotowano w akapicie pierwszym omówienia podstawy prawnej odszkodowania sekcji 5.1.

Zadośćuczynienie za krzywdę jest swoistą postacią odszkodowania, którego celem jest rekompensowanie uszczerbku w dobrach osobistych (szkody niemajątkowej), oczywiście w takim zakresie, w jakim taka rekompensata, ze względu na szczególny charakter tych dóbr, jest możliwa za pomocą świadczeń pieniężnych. Ma ono na celu kompensatę nie tylko cierpień fizycznych, ale również wykazanych, niekorzystnych następstw w sferze psychiki poszkodowanego. Pełni przede wszystkim funkcję kompensacyjną, gdyż stanowi możliwy do uchwycenia ekwiwalent za doznaną przez pokrzywdzonego szkodę niemajątkową (krzywdę), który powinien wynagrodzić doznane przez pokrzywdzonego cierpienia, utratę radości życia oraz ułatwić mu przezwyciężenie ujemnych przeżyć psychicznych.

Sąd stoi na stanowisku, że przyznanie osobie represjonowanej lub uprawnionym wstępującym w jego prawa zadośćuczynienia, nie może być wygórowane i prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia. Wysokość zadośćuczynienia, powinna być utrzymana w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnym warunkom i stopie życiowej społeczeństwa ( vide wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, sygn. II AKa 201/12 z dnia 25 lipca 2012 r.). Adekwatnie do treści art. 445 § 2 k.c. – stosowanego tu poprzez art. 588 k.p.k. – zadośćuczynienie winno być „odpowiednie”, a ustalenie, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest „odpowiednia”, należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że ocena tego, czy zadośćuczynienie jest umiarkowane, to znaczy realne i nie nadmierne, pozostawać musi w związku z aktualnym poziomem życia społeczeństwa ( przykładowo wyrok SN z 12 września 2002 r., sygn. IV CKN 1266/00). Zadośćuczynienie nie może być także źródłem wzbogacenia (przykładowo: wyrok SN z 3 lipca 2007 r., sygn. II KK 321/06), bowiem wzbogacenie takie byłoby „moralnie niestosowne”, zaś „pełne zrekompensowanie doznanej krzywdy i tak nie jest możliwe” z uwagi na wskazaną już wyżej niemożliwość „wyceny” takiej krzywdy (za I.T., Ustawa o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Komentarz praktyczny. (...) Wydawnictwo (...), 2012, str. 166 ).

Czynnikiem wyznaczającym wysokość zadośćuczynienia nie jest poziom życia wnioskodawcy, bo oznaczałoby to uzależnienie zakresu krzywdy i jej naprawienia od zamożności (za wyrokiem SN z dnia 17 września 2010 r., sygn. II CSK 94/10). Sąd nie uzależniał również wysokości zadośćuczynienia od ogólnej sytuacji finansowej Skarbu Państwa. Uwzględnił natomiast orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego mające za przedmiot porównanie instytucji zadośćuczynienia na gruncie ustawy lutowej z analogicznym środkiem kompensacji krzywd wywołanych tzw. pomyłkami sądowymi, uregulowanym w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego.

Sąd stoi na stanowisku, że krzywda, która spotkała osoby represjonowane za działalność niepodległościową jest niewątpliwe większa niż ta wynikająca z tzw. pomyłek sądowych. Zróżnicowanie wysokości przysługującego zadośćuczynienia wynika z wykładni systemowej. W opozycji do uregulowań rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego ustawa lutowa:

a)  nie przewiduje przedawnienia roszczeń,

b)  przyznaje prawo dochodzenia dodatkowych roszczeń o zadośćuczynienie w oparciu o zasadę słuszności,

c)  zakreśla znacznie szerszy krąg osób uprawnionych do dochodzenia roszczeń w razie śmierci poszkodowanego.

W kwestii odsetek – i tu, analogicznie jak w odniesieniu do odszkodowania podstawą jest art. 359 § 2 k.c. Wnioskodawcom należą się odsetki ustawowe bowiem ich wysokość nie jest w inny sposób określona. W sprawie niniejszej zobowiązanym do zapłaty zasądzonego zadośćuczynienia pozostaje Skarb Państwa, a żaden stosunek zobowiązaniowy nie łączył go z wnioskodawcami.

Inne

3.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

6.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

I. G. (1) był zatrudniony odpłatnie świadcząc pracę w Spółdzielni (...) w O.. Wykazali także i to, że od chwili aresztowania do zwolnienia R. G. (1) nie otrzymywała od pracodawcy I. G. jak i Państwa żadnych świadczeń w związku za zaprzestaniem przez I. G. wykonywania pracy na rzecz pracodawcy. Wnioskodawcy nie udowodnili wysokości otrzymywanego przez I. G. wynagrodzenia za pracę. W konsekwencji Sąd przyjął dla ustaleń faktycznych kwotę odpowiadająca najniższemu ustawowemu wynagrodzeniu w chwili orzekania tj. 3.010 zł brutto za miesiąc (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 września 2021 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2022 r. - Dz. U. poz. 1690). Pracownik z podanej kwoty ma prawo swobodnego korzystania jedynie z wartości netto. A tą jest kwota 2.363,56 zł. Różnica wynika z potrąceń dokonywanych przez pracodawców z wynagrodzenia ustalonego na poziomie minimum ustawowego z tytułu ubezpieczenia społecznego (952,38 zł), zdrowotnego (76,76 zł) i Fundusz Pracy i FGŚP w części obciążającej pracownika tj. 76,76 zł (pozostała część składek obciąża bezpośrednio pracodawcę).

jednostka czasu

ilość

należność za jednostkę czasu w zł

suma

dni

17

78, (...)

1.339,35

miesiące

9

2.363,56

21.272,04

lata

6

28.362,72

170.176,32

RAZEM

192.787,71

Ustalona kwota 192.787,71 zł odzwierciedla należność I. G., w imieniu którego wystąpiło troje wnioskodawców: wdowa po nim oraz dwoje, jedynych jakie posiadał dzieci. Wszyscy uprawnieni wystąpili w sprawie jako wnioskodawcy i zgodnie wnieśli o przyznanie każdemu z nich 1/3 należnego I. G. odszkodowania. Zważywszy powyższe, jak i korelację żądania z 931 § 1 k.c. sąd uwzględnił powyższe.

art. 359 § 2 k.c.

Wnioskodawcy wnosili o ustalenie kwoty należnego odszkodowania na kwotę 794.818,24 zł (pismo procesowe k. 197-198), przy czym nie wykazali:

-

poniesienia przez uprawnionego kosztów ustanowienia obrońcy (tego w postępowaniu zakończonym skazaniem wyznaczono uprawnionemu z urzędu),

-

przymusowego i nieodpłatnego zatrudnienia uprawnionego w okresie wykonywania kary.

Odnośnie kosztów obrońcy - w wyroku, którym skazano uprawnionego brak jest rozstrzygnięcia o kosztach. Stosownego orzeczenia nie zawierają także akta udostępnione przez IPN. Z wiarygodnych zeznań R. G. (1) wynika, że przekazała ona opłatę adwokatowi, który jednak nie był obrońcą uprawnionego (czego R. G. była świadoma), a tym samym nie jest jasny charakter tego świadczenia, skoro adwokat ów nie był uczestnikiem postępowania prowadzonego p-ko uprawnionemu.

Powyższe, wespół z argumentacją, która legła u podstaw ustalenia zasądzonej kwoty odszkodowania z tytułu utraconych zarobków legło u podstaw oddaleniem wniosku o odszkodowania w części przekracz-ającej 192 787,71 zł.

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

Odnośnie zadośćuczynienia wnioskodawcy wykazali, sąd stwierdził nieważność wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu z dnia 16.03.1950 r. w sprawie Sr. 117/50 a orzeczenie w tym przedmiocie jest prawomocne. Tym samym wykazali istnienie podstawy do przyznania zadośćuczynienia krzywd wynikłych ze skazania tym orzeczeniem oraz z poprzedzających skazanie czynności procesowych, ze szczególnym uwzględnieniem pozbawienie wolności w ramach tymczasowego aresztowania.

Uprawniony został aresztowany 27 lipca 1949 r. i skazany na karę łączną 15 lat pozbawienia wolności, którą wykonywał do 12 maja 1956 r.

W zakreślcie rozmiaru krzywdy wynikłej ze skazania za działalność uprawnionego na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego oraz wykonania w części orzeczonej kary Sąd uwzględnił to, że:

a)  w chwili aresztowania uprawniony oczekiwał przyjścia na świat swojego pierwszego dziecka;

b)  miał niespełna 26 lat;

c)  żona uprawnionego nie miała możliwości odwiedzin uprawnionego w areszcie ani nawet przekazania mu jakiejkolwiek wiadomości, a tym samym uprawniony cierpiał z uwagi na brak wiedzy o losach żony i nienarodzonego dziecka – zwłaszcza, że miał świadomość, że w O. nie miała ona nikogo, kto mógłby jej pomóc (uprawniony był repatriantem, a jego żona zamieszkała z nim od końca sierpnia 1948 r. roku poprzedzającego zatrzymanie), co zresztą skutkowało jej powrotem do rodzinnego domu,

d)  uprawniony miał świadomość braku dochodów żony, co oczywiście było dodatkowym źródłem obaw o bezpieczeństwie jej i dziecka,

e)  2 i półroczny okres śledztwa, w okresie którego uprawnionego pozbawiono prawa do widzeń i zmuszano do udziału w przesłuchaniach, w czasie których stosowano wobec niego przemoc fizyczną poprzez bicie pałką po rękach, łydkach i plecach, zmuszanie do siedzenia na odwrócony stołku (co skutkowało penetracją odbytu); w tym samym czasie osadzano go w celach zalanych wodą i zmuszano do przyjmowania pozycji klęczącej;

f)  w okresie pozbawienia wolności – uprawniony mógł korzystać z widzeń z żoną i dzieckiem jedynie incydentalnie z uwagi na odległości dzielące ich miejsce zamieszania i zakłady karne, w których wykonywał karę, przy czym w pobliżu ich miejsca zamieszkania (K. R.) działały w owym czasie więzienia w S. i K.; jednocześnie zakłady karne, w których osadzano uprawnionego (W., G., S. i R.) były tylko nieco mniej oddalone od O. (czyli miejsca zamieszkania uprawnionego i jego żony w chwili zatrzymania); w tym okresie pp. G. komunikowali się korespondencyjnie, przesyłając do siebie po 1 liście w miesiącu;

g)  trudności uprawnionego w nawiązaniu relacji emocjonalnej z córką po odzyskaniu wolność wynikająca z faktu, że nie towarzyszył rodzinie przy narodzinach dziecka i jego wychowaniu przez okres pierwszych 6 lat i 5 miesięcy.

Zważywszy powyższe oraz łączny czas aresztowania i wykonywania kary Sąd uznał, że kwota kompensującą fakt aresztowania (z uwzględnieniem warunków osadzenia i stosowania wobec uprawnionego przemocy) i osadzenia w zakładzie karnym za działalność na rzecznie Niepodległego Bytu Państwa Polskiego będzie kwota 500 zł za każdy dzień. W ocenie Sądu jest to kwota adekwatna do ww. okoliczności, które kształtowały poczucie krzywdy. W konsekwencji sąd ustalił, że kwota należnego uprawnionemu zadośćuczynienia to 1.223.500 zł.

czas

ilość j.czasu

należność za j.czasu w zł

suma

dni

17

500

8.500

miesiące

9

15.000

135.000

lata

6

180.000

1.080.000

RAZEM

1.223.500

Analogicznie jak w przypadku odszkodowania i tę kwotę Sąd przyznał żonie i dzieciom wnioskodawcy w częściach równych odpowiadających 1/3 wartości należnego uprawnionemu zadośćuczynienia.

art. 359 § 2 k.c.

Z powyższego bezpośrednio wynika podstawa faktyczna oddalenia wniosku o zadośćuczynienie w części przekraczającej kwotę 1.223.500 zł.

Inne

3.

7.  Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

8.  KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

2.

Przedmiotem zgłoszonego we wniosku inicjującym postępowanie żądania było także zasądzenie na rzecz wnioskodawców kosztów ustanowienia pełnomocnika w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej wg norm przepisanych, za które Sąd przyjmuje przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265).

Sąd nie stwierdził, aby nakład pracy pełnomocnika uzasadniał ustalenie opłaty w wysokości wyższej niż stawka podstawowa. Sąd docenia to, że postępowanie w sprawie było następstwem działalności kancelarii pełnomocnika, co szczegółowo opisał wnioskodawca (k. 518v). Jednakowoż aktywność profesjonalnych pełnomocników obliczona na zawarcie umowy nie jest okolicznością, która ma jakiekolwiek znaczenie przy ustaleniu wynagrodzenia. Te określa ust. 3 pkt 15 powołanego rozporządzenia. Kluczowymi pozostają więc nakład pracy poświęcony na przygotowanie się do prowadzenia sprawy, liczba rozpraw, wkład pracy w wyjaśnienie sprawy oraz rodzaj sprawy i jej zawiłość.

Okoliczności, które Sąd in minus uwzględnił przy ustaleniu należnej opłaty to:

Po pierwsze, obszerność wniosku inicjującego postępowanie nie stanowi w sprawie o wyjątkowym nakładzie pracy, bowiem w zakresie ustaleń faktycznych zawiera on okoliczności powołane w sprawie II Ko 253/21 tutejszego Sądu, za co pełnomocnik już uzyskał opłatę.

Po wtóre sąd w niniejszym składzie rozpoznaje i inne sprawy, w których wnioskodawców reprezentuje ten sam pełnomocnik i ma świadomość sztampowości wniosku. W kwestii nakładu pracy sąd zwraca uwagę na braku należytego rozpoznania sprawy przed jego sporządzeniem, co skutkowało nieetycznym pominięciem we wniosku inicjującym postępowania istnienia jednej z uprawnionych. Powyższe legło u podstaw ustalenia, że rzeczywisty nakład pracy sprowadzał się do skopiowania akt uprzednio prowadzonych postępowań z wniosku pp. G..

Po trzecie sprawę rozpoznano na trzech terminach, przy czym aktywność zastępców pełnomocnika wnioskodawców nie oszołamiała, a pełnomocnik nie wzięła udziału w kluczowej czynności dowodowej – przesłuchaniu R. G. (1). Trudno więc przyjąć aby zasadnym było, choćby symboliczne podwyższenie minimalnej opłaty.

3.

Rozstrzygając o kosztach Sąd uczynił to w oparciu o art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 1991r., Nr 34, poz. 149 z późniejszymi zmianami). Norma ta stanowi, że koszty postępowań toczących się w oparciu o przepisy ustawy, nie wyłączając kosztów ustanowenia pełnomocnika, ponosi Skarb Państwa.

9.  PODPIS