Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

30 czerwca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tomasz Józkowiak

Protokolant: p.o. stażysty Daria Kowalczyk

po rozpoznaniu 2 czerwca 2022 r., w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko M. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Środzie Wielkopolskiej z 9 kwietnia 2021 r.

sygn. akt I C 294/17:

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1. w części orzekającej o częściowym utrzymaniu nakazu zapłaty w mocy w ten sposób, że uchyla wydany przez Sąd Rejonowy w Środzie Wielkopolskiej nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z 6 października 2016 r. (I Nc 618/16) w części, w jakiej nakazano nim pozwanemu zapłacić powodowi 60 000 zł z odsetkami ustawowymi od 1 listopada 2015 r. do dnia zapłaty oraz koszty postępowania i oddala powództwo o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda 60 000 zł z odsetkami ustawowymi od 1 listopada 2015 r. do dnia zapłaty,

b)  w punkcie 2. w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz pozwanego 9450 zł (dziewięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt złotych) jako zwrot kosztów procesu;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego 5700 zł (pięć tysięcy siedemset złotych) jako zwrot kosztów procesu w instancji odwoławczej.

/-/ Tomasz Józkowiak

UZASADNIENIE

Pozwem z 10 kwietnia 2016 r., doprecyzowanym pismem z 13 sierpnia 2016 r., powód A. S. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego M. K. 60 000 zł z odsetkami ustawowymi od 31 października 2015 r. do dnia zapłaty jako zwrotu udzielonej pozwanemu przez powoda 1 lutego 2015 r. pożyczki.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z 6 października 2016 r. (sygn. akt I Nc 618/16) Sąd Rejonowy w Środzie Wielkopolskiej nakazał pozwanemu zapłacić na rzecz powoda 60 000 zł z odsetkami ustawowymi od 31 października 2015 r. do dnia zapłaty oraz 750 zł jako zwrot kosztów postępowania.

Pozwany zaskarżył nakaz zapłaty w całości, wnosząc o jego uchylenie i oddalenie powództwa.

Wyrokiem z 9 kwietnia 2021 r. (sygn. akt I C 294/17) Sąd Rejonowy w Środzie Wielkopolskiej:

1)  uchylił nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z 6 października 2016 r. w części dotyczącej odsetek ustawowych zasądzonych od 60 000 zł od 31 października 2015 r. do 31 października 2015 r. i w tym zakresie oddalił powództwo, a w pozostałym zakresie utrzymał nakaz zapłaty w mocy,

2)  obciążył kosztami procesu pozwanego i z tego tytułu zasądził od pozwanego na rzecz powoda 5417 zł, w tym 5400 zł jako zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od wyroku złożył pozwany, zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając sądowi rejonowemu błędy w ustaleniach faktycznych oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie nakazu zapłaty w całości i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego. Nadto pozwany wniósł o obciążenie powoda kosztami postępowania odwoławczego, w tym kosztami zastępstwa procesowego.

Postanowieniem z 13 sierpnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu odrzucił apelację pozwanego w części, w jakiej zaskarża wyrok sądu rejonowego w części uchylającej nakaz zapłaty co do odsetek od 60 000 zł za 31 października 2015 r. i oddalającej w tym zakresie powództwo.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym w części, w jakiej sąd rejonowy utrzymał go w mocy i oddalenie powództwa.

Powód w pozwie z 10 kwietnia 2016 r. jasno i jednoznacznie sprecyzował żądanie. Wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz 60 000 zł z odsetkami. Precyzyjnie też sformułował podstawę tego żądania, wskazując, że dochodzone pozwem roszczenie wynika z pożyczki, jakiej udzielił pozwanemu 1 lutego 2015 r. Wyjaśnił, że pożyczka ta nie została przez pozwanego spłacona mimo wielokrotnych wezwań do zapłaty. Co więcej, również w dołączonym do pozwu wezwaniu do zapłaty z 3 marca 2016 r. powód powołał się wyraźnie na pożyczkę udzieloną pozwanemu na podstawie umowy zawartej 1 lutego 2015 r.

W oparciu o tak sformułowany pozew został wydany nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym (na wniosek powoda). Sprawa podlegała więc rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu nakazowym.

Nie budziło wątpliwości, że 1 lutego 2015 r. strony nie zawarły umowy pożyczki. Powód nie pożyczył pozwanemu tego dnia pieniędzy. Wynika to jednoznacznie z zeznań samych stron, w tym powoda, który już na pierwszym posiedzeniu przed sądem rejonowym podał, że „w związku z tą umową pisemną dołączoną do pozwu nie dał pozwanemu dodatkowych pieniędzy” oraz że „60.000 zł wpisane w umowie odnosiło się do nieoddanych pieniędzy z pierwszej umowy pożyczki”. Tożsame stanowisko powód zaprezentował w kolejnych przesłuchaniach, potwierdzając, że faktycznie udzielił pozwanemu pożyczki jeszcze w 2013 r. Takiego też ustalenia dokonał sąd rejonowy, a mianowicie, że powód pożyczył pozwanemu 79 000 zł w marcu 2013 r. na podstawie zawartej wówczas przez strony ustnej umowy pożyczki. Sąd pierwszej instancji ustalił nadto, że wobec niespłacenia przez pozwanego całości pożyczki, w celu jedynie potwierdzenia łączącej strony umowy, 1 lutego 2015 r. strony podpisały dokument, który nazwały „Umowa pożyczki”. Jest to dokument, który powód dołączył do pozwu. Przy podpisywaniu tego dokumentu bez wątpienia nie towarzyszyła stronom wola zawarcia kolejnej umowy pożyczki. Powód nie przekazał też pozwanemu wówczas żadnych pieniędzy. Podpisanie tego dokumentu miało na celu wyłącznie zabezpieczyć powoda, zapewne pod względem dowodowym, a to wobec faktu, że faktycznie zawarta przez strony dwa lata wcześniej umowa pożyczki miała formę ustną. Strony uzgodniły też wówczas, że pozwany spłaci swój dług do końca października 2015 r.

W tych okolicznościach nie ma podstaw, aby uznać, że 1 lutego 2015 r. doszło do zawarcia przez strony umowy pożyczki oraz że tego dnia powód pożyczył pozwanemu dochodzone pozwem 60 000 zł. Oparte więc na tej podstawie powództwo było bezzasadne. Skoro tego dnia nie doszło do zawarcia takiej umowy, a powód nie udzielił pozwanemu pożyczki, nie było podstaw do zasądzenia na rzecz powoda dochodzonej pozwem kwoty. Uwzględniając powództwo sąd rejonowy naruszył art. 720 k.c., błędnie uznając, że pozwany jest zobowiązany do zapłaty dochodzonej pozwem kwoty na podstawie umowy powołanej w pozwie. Naruszenie prawa materialnego sąd odwoławczy miał w rozpoznawanej sprawie obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu.

Trzeba jednocześnie podkreślić, że powód miał świadomość, że – wbrew temu, co twierdził w pozwie – 1 lutego 2015 r. nie pożyczył pozwanemu żadnych pieniędzy. Nie tylko z jego zeznań złożonych w niniejszym postępowaniu, ale również tych złożonych w prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Środzie Wielkopolskiej pod sygn. akt II K 233/16 sprawie karnej wynika, że umowę pożyczki zawarł z pozwanym w 2013 r., a w lutym 2015 r. nie pożyczał pozwanemu pieniędzy. Okoliczności stanowiące podstawę żądania pozwu zostały więc przez niego powołane niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy. Zgodnie zaś z art. 3 k.p.c., strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Wypada zwrócić uwagę, że gdyby wydany w niniejszej sprawie nakaz zapłaty nie został zaskarżony, skutkiem takiego działania powoda byłoby, że w obrocie prawnym funkcjonowałoby prawomocne i wykonalne orzeczenie sądu zasądzające należność na podstawie umowy, która faktycznie nie istniała.

W toku sprawy powód nie zmienił podstawy dochodzonego roszczenia. Jako zmiana powództwa, zgodnie z art. 193 § 2 ¹ k.p.c., wymagałaby ona dla swej skuteczności formy pisma procesowego. Pismo modyfikujące powództwo nie zostało zaś wniesione. Wręcz przeciwnie, ustosunkowując się do zarzutów pozwanego od nakazu zapłaty, w piśmie z 2 lutego 2018 r. pełnomocnik powoda wskazał, że podtrzymuje w całości stanowisko wyrażone w pozwie.

Zresztą, nawet gdyby powód takie modyfikujące żądanie pozwu pismo złożył i tak nie mogłoby ono wywołać oczekiwanego skutku. Trzeba bowiem zauważyć, że zgodnie z art. 495 § 2 k.p.c., w brzmieniu przed uchyleniem tego przepisu ustawą z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, w toku postępowania nakazowego nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Jednakże w razie zmiany okoliczności powód może żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy. Przepis ten znajduje zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, a to wobec treści art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy nowelizującej z 4 lipca 2019 r. Ubocznie jedynie wskazać należy, że po wejściu w życie 7 listopada 2019 r. nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego sytuacja w tym zakresie nie uległa zmianie, albowiem zgodnie z obecnie obowiązującym art. 493 § 3 pkt 3 k.p.c., w postępowaniu po wniesieniu zarzutów nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych; jednakże w przypadku zmiany okoliczności powód może żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego równowartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może nadto rozszerzyć powództwo o świadczenia za kolejne okresy.

Zakaz występowania w postępowaniu nakazowym z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych oznacza, że niedopuszczalne są zarówno zmiany jakościowe, jak i ilościowe powództwa prowadzące do rozszerzenia lub zmiany przedmiotu sporu. Poza wyraźnie wskazanymi w treści przepisu wyjątkami, nie jest dopuszczalna zmiana żądania objętego pozwem i będącego zarazem przedmiotem rozstrzygnięcia zawartego w nakazie zapłaty. Zakres i przedmiot rozpoznania w drugiej fazie postępowania nakazowego wyznacza rozstrzygnięcie zawarte w nakazie zapłaty, które zostało zaskarżone, zgodnie z zakresem określonym w zarzutach od nakazu zapłaty (por. komentarz do art. 495 k.p.c. pod red. T. Szanciły, Legalis). Zgodnie z uchwałą połączonych Izb Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 1972 r. (III PZP 17/70), w postępowaniu nakazowym niedopuszczalne jest rozszerzenie powództwa, przekształcenia podmiotowe, jak i zmiana jego podstawy. W rozpoznawanej sprawie nie doszło zaś do takiej zmiany okoliczności, która uprawniałaby powoda do żądania zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu. Sprawa nie dotyczyła też świadczeń powtarzających się.

Z omówionych przyczyn wywiedzione powództwo nie było zasadne i jako takie podlegało oddaleniu w całości. Zaskarżony wyrok podlegał więc zmianie poprzez uchylenie nakazu zapłaty z 6 października 2016 r. w części, w jakiej sąd rejonowy utrzymał go w mocy i oddalenie w tej części powództwa. Podstawą rozstrzygnięcia o uchyleniu nakazu zapłaty i oddaleniu powództwa jest art. 496 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Nakaz zapłaty podlegał uchyleniu również w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Wobec oddalenia powództwa w całości nie było podstaw do obciążenia tymi kosztami pozwanego.

Konsekwencją omówionej zmiany stała się konieczność modyfikacji również rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed sądem rejonowym. Powód przegrał to postępowanie, co uzasadniało obciążenie go całością kosztów procesu poniesionych w pierwszej instancji przez pozwanego na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Na koszty procesu poniesione przez pozwanego składały się: opłata sądowa od zarzutów od nakazu zapłaty 2250 zł i koszty zastępstwa procesowego 7200 zł (ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w jego brzmieniu znajdującym zastosowanie w niniejszej sprawie z uwagi na datę wszczęcia sprawy i wobec treści § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. zmieniającego rozporządzenie z 22 października 2015 r.), tj. łącznie 9450 zł.

Ponieważ już z przedstawionych wcześniej przyczyn zaskarżony wyrok podlegał zmianie w sposób oczekiwany przez apelującego, nie było potrzeby oceny zarzutów podniesionych w apelacji.

To mając na uwadze, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., sąd okręgowy orzekł jak w punkcie I. wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego, w punkcie II. wyroku, sąd okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Powód przegrał postępowanie apelacyjne w całości, a w konsekwencji zobowiązany jest zwrócić pozwanemu poniesione przez niego koszty tego postępowania, na które składają się: opłata sądowa od wniosku o sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku 100 zł, opłata sądowa od apelacji 2900 zł i koszty zastępstwa procesowego 2700 zł (ustalone na podstawie § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie), tj. łącznie 5700 zł.

/-/ Tomasz Józkowiak