Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 29 lipca 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. przeniósł na J. D. odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy Fundusz Solidarnościowy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych obciążające płatnika składek (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) (NIP (...)) - jako na byłego prezesa zarządu tej spółki, których wartość wraz z kosztami egzekucyjnymi i odsetkami za zwłokę łącznie wyniosła 188.888,37 zł, w tym:

1)  na ubezpieczenia społeczne:

•

117.599,45 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres lipiec 201 r. –sierpień 2019 r., grudzień 2019 r. – maj 2020 r.;

•

14.827,00 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 29 lipca 2021 r.;

•

6.237,50 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych powstałych od ww. należności.

2) na ubezpieczenie zdrowotne:

⚫

34.418,87 zł z tytułu nieopłaconych składek za lipiec 2019 r. – sierpień 2019 r., listopada 2019 r – maj 2020 r.;

⚫

4.340,00 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 29 lipca 2021 r.;

⚫

1.975,30 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych powstałych od ww. należności.

3) na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych:

•

7.996,75 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres lipiec 2019 r. – sierpień 2019 r., listopada 2019 r.- maj 2020 r.;

•

1.001,00 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 29 lipca 2021 r.;

•

492,50 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych powstałych od ww. należności.

( decyzja z 29 lipca 2021 r. w aktach ZUS)

J. D., reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, odwołał się od powyższej decyzji, zarzucając jej:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nieuzasadnionym przyjęciu, iż odwołujący:

a)  nie dopełnił formalności w zakresie ogłoszenia upadłości (...) Sp. z o.o. w likwidacji w odpowiednim czasie;

b)  nie wykazał okoliczności skutkujących wyłączeniem odpowiedzialności za zobowiązania Spółki z tytułu nieopłaconych składek;

co doprowadziło ostatecznie do błędnej subsumpcji prawa materialnego polegającej na przypisaniu odpowiedzialności za zobowiązania Spółki za zaległości nieopłaconych składek, podczas gdy regulacja determinująca uznania odpowiedzialności członka zarządu za zaległości w przedmiocie składek za ubezpieczenia;

2.  naruszenie art. 107 §1 pkt. 6 oraz §3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.) w zw. z art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.) poprzez jego błędne zastosowanie skutkujące brakiem ustosunkowania się przez organ rentowy, co do podniesionych zarzutów wniesionych przez pełnomocnika odwołującego, jak i przedłożonych dowodów bez wskazania konkretnych przyczyn odmawiających mocy dowodowej i wiarygodności tymże dowodom, co uniemożliwiło stronie odwołującej dokonanie oceny i odniesienie się co do toku wywodu, który doprowadził ostatecznie do uznania odpowiedzialności odwołującego za zobowiązania Spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia;

3.  naruszenie art. 107 oraz 116 § 1 o.p. w zw. z art. 31 i art. 32 u.s.u.s. w zw. z art. 11 oraz art. 21 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (dalej: P.u.) poprzez niewłaściwe zastosowanie wyrażające się uznaniem, iż odwołujący nie sprostał ciążącemu na nim ciężarze udowodnienia przesłanek wykluczających przypisanie odpowiedzialności, w tym takie przesłanki w niniejszej sprawie nie zaszły, w tym przede wszystkim ze względu na niezłożenie wniosku o upadłość Spółki w odpowiednim czasie określonym w regulacjach znajdujących się w prawie upadłościowym, w sytuacji, gdy na dzień złożenia wniosku o upadłość Spółka nie posiadała opóźnienia w wykonaniu zobowiązań pieniężnych należnych organowi rentowemu z tytułu składek przekraczających trzy miesiące.

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów odwołujący wniósł o zmianę zakwestionowanej decyzji poprzez ustalenie braku jego odpowiedzialności za zobowiązania płatnika składek – (...) spółki z o.o. w likwidacji z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy Fundusz Solidarnościowy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z kosztami egzekucyjnymi i odsetkami za zwłokę objętych zaskarżoną decyzją, ewentualnie zaś w razie uznania, że przedmiotowa decyzja została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, a ponadto wniósł o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

(odwołanie k. 3-9)

Odpowiadając na odwołanie pozwany organ rentowy, reprezentowanym przez radcę prawnego, wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie. ( odpowiedź na odwołanie k. 15-16)

W piśmie procesowym z 22 października 2021 r. (data nadania w urzędzie pocztowym) pełnomocnik odwołującego poparł odwołanie i argumentację przytoczoną na jego uzasadnienie. (pismo k. 20-22)

Na rozprawie w dniu 29 września 2022 r. pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie i wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, a pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie, a na wypadek nie podzielenia stanowiska pozwanego, wniósł o nie obciążanie Zakładu kosztami zastępstwa procesowego, wskazując, że zadłużenie spółki wobec ZUS jest niewątpliwe, a Zakład jest obowiązany realizować nałożone na niego ustawowe kompetencje organu władzy publicznej w zakresie ustalania zadłużenia składkowego płatników i podmiotów odpowiedzialnych za to zadłużenie. (e-prot. z 29.09.2022 r.: 00:02:35, 00:02:56, 00:05:04, 00:06:48)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie umowy spółki z 28 marca 2018 r. w formie aktu notarialnego Rep. A (...). Spółka prowadziła działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego z 14 maja 2018 r. pod numerem (...) i zatrudniała pracowników. Z tego tytułu była ona zobowiązana do opłacania należnych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Kapitał zakładowy Spółki wynosił 5 000 zł.

Od 28 marca 2018 r. do 1 października 2020 r. wspólnikiem posiadającym 99 udziałów o łącznej wartości 4950 zł, a zarazem prezesem jednoosobowego zarządu był wnioskodawca - J. D.. W późniejszym okresie odwołujący był likwidatorem spółki.

( bezsporne, a nadto odpis z KRS k. 11-13)

W dniu 12 grudnia 2019 r. odwołujący złożył w imieniu spółki wniosek o ogłoszenie upadłości. Wniosek ten wpłynął do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, XIV Wydziału Gospodarczego ds. Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych w dniu 16 grudnia 2019r. (wniosek wraz z dowodem nadania i wydrukiem śledzenia przesyłek pocztowych w aktach ZUS)

Postanowieniem z 4 sierpnia 2020 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, XIV Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych oddalił ten wniosek na podstawie art. 13 ust. 1 Prawa upadłościowego. ( postanowienie z 4.08.2020 r. w aktach ZUS)

W dniu 1 października 2020 r. na mocy Uchwały nr 2 Zgromadzenia Wspólników (akt notarialny Rep. A (...)) podjęto decyzję o rozwiązaniu spółki i postawieniu jej w stan likwidacji. ( odpis z KRS k. 11-13)

Płatnik składek - (...) o numerze NIP (...), posiadała na datę wydania zaskarżonej decyzji względem ZUS nieuregulowane zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy Fundusz Solidarnościowy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z kosztami egzekucyjnymi i odsetkami za zwłokę w łącznej kwocie 188.888,37 zł, w tym:

1)  na ubezpieczenia społeczne:

•

w kwocie 117.599,45 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres lipiec 201 r. –sierpień 2019 r., grudzień 2019 r. – maj 2020 r.;

•

w kwocie 14.827,00 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 29 lipca 2021 r.;

•

w kwocie 6.237,50 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych powstałych od ww. należności.

2)  na ubezpieczenie zdrowotne:

⚫

w kwocie 34.418,87 zł z tytułu nieopłaconych składek za lipiec 2019 r. – sierpień 2019 r., listopada 2019 r – maj 2020 r.;

⚫

w kwocie 4.340,00 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 29 lipca 2021 r.;

⚫

w kwocie 1.975,30 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych powstałych od ww. należności.

3) na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych:

•

w kwocie 7.996,75 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres lipiec 2019 r. – sierpień 2019 r., listopada 2019 r.- maj 2020 r.;

•

w kwocie 1.001,00 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 29 lipca 2021 r.;

•

w kwocie 492,50 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych powstałych od ww. należności.

(okoliczności bezsporne)

W stosunku do zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek zaewidencjonowanego na koncie rozliczeniowym (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Dyrektor II Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Ł., wobec należności z tytułu nieopłaconych składek, kierował sukcesywnie zajęcia rachunku bankowego do (...) Bank (...) S.A. Czynności egzekucyjne podejmowane w celu wyegzekwowania należności z tytułu nieopłaconych składek nie spowodowały spłaty zadłużenia. Spółka nie figuruje w Centralnej Ewidencji Pojazdów jako właściciel pojazdów, ani też nie figuruje w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych jako właściciel czy użytkownik wieczysty nieruchomości. (tytuły wykonawcze, zawiadomienia o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego, zawiadomienia o przeszkodzie w realizacji zajęcia – zbieg egzekucji w aktach ZUS )

Najstarsze zobowiązania niespłacone przez (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością wystąpiły:

1) od 16 sierpnia 2019 r. tytułem składki na (...) za lipiec 2019 r.

Na dzień 3 czerwca 2019 r. suma zalęgłości w spłacie kwoty głównej składek wynosiła 7.996,75 zł łączna suma zaległości wraz z odsetkami wynosiła 9.513,45 zł.

2) od 16 sierpnia 2019 r. tytułem składki na FUS za lipiec 2019 r.

Na dzień 29 lipca 2021 r. suma zalęgłości w spłacie kwoty głównej składek wynosiła 117.599,45 zł łączna suma zaległości wraz z odsetkami wynosiła 138.667,15 zł

3) od 16 sierpnia 2019 r. tytułem składki na FUZ za lipiec 2019 r.

Na dzień 29 lipca 2021 r. suma zalęgłości w spłacie kwoty głównej składek wynosiła 34418,87 zł, łączna suma zaległości wraz z odsetkami wynosiła 40.757,37 zł.

Na należności te ZUS wystawił tytuły wykonawcze, które zostały skierowane do egzekucji.

Trwałe zaprzestanie regulowania zobowiązań wobec ZUSwystąpiło od dnia następnego po dniu ich wymagalności, a więc od 17 sierpnia 2019 r. Od tej daty zaległości wobec ZUS przyrastały permanentnie aż do 15 czerwca 2020 r.

Fakt nieopłacania należnych składek jest dowodem na to, że permanentnie w sposób stały spółka zaniechała regulowania swoich zobowiązań wobec ZUS.

Zadłużenie dotyczy kolejnych miesięcy i powiększało się permanentnie poczynając od 17 sierpnia 2019 r.

Koniec 3-miesięcznego okresu wynikający z ustawy przypada na dzień 17 listopada 2019 r.

Zaległości w regulowaniu zobowiązań występowały również wobec: Urzędu Skarbowego i innych wierzycieli, na których rzecz była prowadzona egzekucja.

Na podstawie dat zaległych nieuregulowanych zobowiązań Spółki można stwierdzić, że przesłanki do ogłoszenia upadłości Spółki z powodu niewykonywania wymagalnych zobowiązań wystąpiły od 17 listopada 2019 r.

W rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze przesłanki do ogłoszenia upadłości Spółki wystąpiły w 2019 r., w którym wskazano zaległości za zobowiązania i odsetki nieterminowej spłaty zobowiązań od 16 sierpnia 2019 r., albowiem za ten miesiąc i dalsze Spółka miała nieuregulowane składki, co w świetle art. 11 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze jest przesłanką wystarczającą do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Termin obligatoryjnego zgłoszenia wniosku o upadłość w kontekście art. 11 ust. 1 ustawy należy określić na 30 dni po dacie wystąpienia przesłanek do ogłoszenia upadłości, co oznacza, że przypada on na dzień 17 grudnia 2019 r.

Dodatkowym argumentem potwierdzającym krytyczną sytuację przedmiotowej spółki jest analiza wskaźnikowa prezentująca kondycję firmy pod względem zagrożenia upadłością. Z analizy rachunkowej, w której wykorzystano modele dyskryminacyjne: ogólny model A. dla spółek nienotowanych na giełdzie, model G. i S. oraz model M. dla spółek działających na rynku polskim, model (...) stosowany podobnie dla firm na rynku polskim, wynika, że wszystkie wyniki z w/w wykorzystanych modeli wskazują na występowanie poważnego zagrożenia upadłością w latach 2018/2020. Wyniki te maja wyłącznie charakter pomocniczy, ale w pełni potwierdzają powyżej prezentowane wnioski.

Analiza wyników bilansowych za lata 2018-2020 potwierdza występowanie okoliczności wyczerpujących warunki art. 11 w ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze do ogłoszenia upadłości. Dowodem na tę okoliczność jest występowanie od 2018 r. ujemnych kapitałów własnych, co oznacza, że wartość ewidencyjna aktywów Spółki była niższa niż poziom jej zadłużenia. Na podstawie dostępnych danych można stwierdzić, że przesłanki do ogłoszenia upadłości występowały w badanym okresie oraz fakt, że Spółka od samego początku finansowała swoją działalność gospodarczą w oparciu o kreowanie permanentnego zadłużenia. Kapitał własny Spółki wynosił 5.000 zł i nie mógł stanowić podstawy do finansowania działalności. Ponieważ znowelizowane przepisy stawiają wymóg zgłoszenia wniosku o upadłość po okresie 24 miesięcy, w których zadłużenie przekracza wartość majątku, to graniczną datą złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest 31 grudnia 2020 r. według dostępnych danych bilansowych, natomiast brak jest innych dokumentów, na podstawie których można byłoby jednoznacznie ustalić inną datę wystąpienia okoliczności wskazanych w w/w ustawie. Bez wątpienia okoliczność ta wystąpiła w okresie wcześniejszym niż podana data graniczna , jednak na podstawie dostępnych danych nie można precyzyjnie wskazać daty, od której faktycznie majątek nie pokrywał zobowiązań. Z wyników jakie są prezentowane w danych bilansowych wynika, że miało to miejsce od samego początku działalności Spółki, której źródłem finansowania działalności było zadłużanie się bez pokrycia posiadanym majątkiem, którego brak. Krytyczną sytuację Spółki od początku jej działalności potwierdza też postanowienie Sądu Rejonowego z 4 sierpnia 2020 r. o oddaleniu wniosek o upadłość Spółki na podstawie art. 13 ust. 1 Prawa upadłościowego.

W rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze przesłanki do ogłoszenia upadłości bez wątpienia musiały wystąpić wcześniej, tj. na początku 2019 r., jednak z powodu braków w dokumentacji nie można podać precyzyjnej daty wskazującej moment takich okoliczności. Spółka miała ujemne kapitały własne udokumentowane na dzień 31 grudnia 2018 r., co oznacza, że zadłużenie przewyższało wartości aktywów firmy. Za datę graniczną do złożenia wniosku o upadłość na podstawie bilansów spółki należy przyjąć 31 grudnia 2020 r.

Obydwie daty zgłoszenia wniosku o upadłość Spółki w rozumieniu art. 11 ust.1 i w rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy są zasadne, gdyż okoliczności wynikające z art. 11 ust.1 i ust. 2 nie wykluczają się wzajemnie i obydwie przesłanki mogą występować niezależnie od siebie. Oznacza to, że z punktu widzenia art. 11 ust.1 ustawy prawidłową datą jest 17 grudnia 2019 r., a z punktu widzenia art. 11 ust. 2 ustawy prawidłową jest data 31 grudnia 2020 r.

( podstawowa pisemna opinia biegłego z zakresu: ekonomiki przedsiębiorstw zatrudnienia i płac A. G. k. 48-65, pierwsza pisemna uzupełniająca opinia biegłego z zakresu: ekonomiki przedsiębiorstw zatrudnienia i płac A. G. k. 90-93, druga pisemna uzupełniająca opinia biegłego z zakresu: ekonomiki przedsiębiorstw zatrudnienia i płac A. G. k.105- 106)

Powyższy stan faktyczny został odtworzony na podstawie powołanych dokumentów, które nie były kwestionowane przez strony. Należy wskazać, że sam fakt zadłużenia Spółki i wysokość zaległości składkowych nie były sporne między stronami. Nie była też sporna kondycja finansowa tego podmiotu w badanym okresie. Spór dotyczył w istocie wyłącznie tego czy wnioskodawca złożył we właściwym czasie wniosek o upadłość tego podmiotu.

W tym zakresie Sąd przeprowadził dowód z opinii biegłego z zakresu ekonomiki przedsiębiorstw zatrudnienia i płac A. G..

Zdaniem Sądu ostatecznie wszystkie wątpliwości zgłaszane w toku postępowania przez każdą ze stron zostały wyjaśnione w sposób rzetelny i logiczny w uzupełniających opiniach tego biegłego.

Należy w tym miejscu wskazać, że czyniąc w sprawie podstawą ustaleń opinie wskazanego biegłego w zakresie właściwego terminu do złożenia wniosku o upadłość spółki w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, Sąd oparł się na wnioskach końcowych pierwszej uzupełniającej opinii co do terminu, w którym najstarsze zobowiązania składkowe stały się wymagalne przyjmując, że jest to dzień 17 sierpnia 2018 r. albowiem termin do zapłaty tych należności przypadał na dzień 16 sierpnia 2018 r.

Sąd podzielił w tej części zastrzeżenia pozwanego do podstawowej opinii biegłego, który zresztą wprost w pierwszej uzupełniającej opinii także uznał je za zasadne.

W efekcie Sąd pominął w tej części oczywiście nieprawidłową datę zaistnienia zwłoki z podstawowej opinii i co za tym idzie datę wystąpienia przesłanek do ogłoszenia upadłości z powodu niewykonywania wymagalnych zobowiązań przyjmując, że prawidłowo została ona określona przez biegłego dopiero w pierwszej uzupełniającej opinii na dzień 17 listopada 2019r.

Co do samego terminu do obligatoryjnego złożenia wniosku z punktu widzenia art. 11 ust.1 ustawy to Sąd swoje ustalenia oparł na drugiej uzupełniającej opinii tego biegłego, albowiem w niej dopiero, na skutek słusznych z kolei zastrzeżeń odwołującego, biegły ten uwzględnił, że analizowany termin należy zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy, określić na 30 dni po dacie wystąpienia przesłanek do ogłoszenia upadłości (czego nie uczynił w pierwszej uzupełniającej opinii), a co oznaczało, że tenże termin przypada na dzień 17 grudnia 2019 r.

Do omówionych wyżej wniosków końcowych opinii biegłego A. G. (2) ostatecznie żadna ze stron nie zgłaszała dodatkowych zastrzeżeń, a dotychczas zgłoszone skutkowały (słusznie) zmianą wniosków w złożonych uzupełniająco opiniach we przedstawionym wyżej zakresie.

Sąd z urzędu nie dostrzegł żadnych innych dodatkowych mankamentów opinii wskazanego biegłego w analizowanym aktualnie przedmiocie, uznając, że dotychczas zgłoszone przez strony zastrzeżenia zostały przez biegłego prawidłowo uwzględnione i kwestia ustalenia właściwego terminu do zgłoszenia wniosku o upadłość w rozumieniu art.11 ust.1 ustawy, została wystarczająco wyjaśniona.

Co do określenia terminu do zgłoszenia wniosku o upadłość z punktu widzenia art. 11 ust. 2 ustawy, to Sąd zważył, że wszelkie wątpliwości zgłoszone przez pozwanego zostały wyjaśnione w sposób logiczny i wyczerpujący przez biegłego A. G. (2) w obu uzupełniających opiniach, które nie nasuwają żadnych zastrzeżeń, co do ich poprawności, zupełności i logiczności argumentacyjnej, a także zgodności z prawem (zob. art. 11 ust. 5 ustawy Prawo Upadłościowe), i jako takie, zdaniem Sądu, stanowią w tej części pełnowartościowy materiał dowodowy razem z opinią podstawową biegłego. Kwestia ta zostanie jeszcze szerzej omówiona w rozważaniach prawnych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Wobec alternatywnie sformułowanych roszczeń strony skarżącej w rozpatrywanym odwołaniu od zaskarżonej decyzji z 29 lipca 2021 r., rozważania prawne w niniejszej sprawie należy rozpocząć od przypomnienia, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w myśl art. 476 § 2 k.p.c. w związku z art. 477 ⁹ k.p.c., determinuje w pierwszej kolejności przedmiot decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie zakres odwołania od tej decyzji ( wyroki Sądu Najwyższego z 14.03.2013 r., I UK 555/12, z 23.04.2010 r., II UK 309/09, z 8.02.2010 r., III UK 75/09, z 9.09.2010 r., II UK 84/10 oraz z 7.03.2006 r., I UK 195/05).

Rozpoznając odwołanie od decyzji organu rentowego, sąd ubezpieczeń społecznych rozstrzyga o zasadności odwołania w granicach wyznaczonych z jednej strony zakresem samego odwołania, a z drugiej treścią zaskarżonej decyzji.

Z drugiej strony wskazuje się w orzecznictwie, że odwołanie pełni rolę pozwu, stąd też niezwykle istotnym jest właściwe określenie zgłoszonego przez stronę żądania celem objęcia tego żądania rozpoznaniem i rozstrzygnięciem sądu.

Zasadniczym celem postępowania odwoławczego nie jest przeprowadzenie kontroli postępowania przed organem rentowym, lecz merytoryczne rozstrzygnięcie o żądaniach stron. Wady decyzji administracyjnych, spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, w zasadzie nie są przedmiotem postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sąd rozpoznając odwołanie może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego, jako przedmiotu odwołania (uchwały Sądu Najwyższego: z 21.11.1980 r., III CZP 43/80; z 27.11.1984 r., III CZP 70/84; z 21.09.1984 r., III CZP 53/84).

Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami dla tego tylko postępowania. W niniejszej sprawie taka sytuacja nie zachodziła.

Odnosząc się do żądania skarżącego należy wskazać, że rodzaje rozstrzygnięć w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych zostały wskazane w art. 477 ¹⁴ k.p.c.

Uchylenie zaskarżonych decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania pozwanemu organowi, nie jest możliwe w realiach badanej sprawy, albowiem - w ocenie Sądu - wbrew wywodom odwołującego decyzja nie została wydane z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed ZUS, na które skarżący powołuje się w odwołaniu.

W ocenie Sądu badana decyzja zawiera wszystkie przewidziane prawem elementy, a zatem może zostać poddana kontroli sądowej. Uzasadnienie faktyczne i prawne stanowi integralną część tej decyzji i jego zadaniem jest wyjaśnienie rozstrzygnięcia, zarówno stronie, jak i sądowi kontrolującemu zgodność z prawem rozstrzygnięcia organu.

Co również istotne, organ rentowy - wbrew stanowisku strony skarżącej - uwzględnił cały materiał dowodowy, jakim dysponował w postępowaniu przedsądowym, wskazał wprost w uzasadnieniu tejże decyzji na wszystkie dokumenty złożone przez wnioskodawcę w toku postępowania wyjaśniającego prowadzonego przez Zakład, które zbadał, a przy tym pozwany w zaskarżonej decyzji uzasadnił, według Sądu, jasno swoje zdanie, a w szczególności to, które i na jakiej podstawie uznał pewne fakty za prawdziwe i jakie wywiódł z nich skutki prawne.

W efekcie Sąd nie podzielił zdania odwołującego, że w sprawie zachodzi przypadek uzasadniający uchylenie decyzji jako wydanej z rażącym naruszeniem prawa.

Przechodząc do oceny merytorycznej odwołania przypomnieć należy, że istota niniejszego sporu sprowadzała się do ustalenia, czy wnioskodawca ponosi odpowiedzialność za nieopłacone przez (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres, którego dotyczy zaskarżona decyzja, kiedy to odwołujący pełnił funkcję prezesa zarządu tej spółki.

Przy rozpatrywaniu zasad przenoszenia na osoby trzecie odpowiedzialności z tytułu zaległych składek w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1009 z późn. zm.), zgodnie z którym do należności z tytułu składek na Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego, Fundusz pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1540 z późn. zm. - dalej jako o.p.), między innymi przepisy art. 107 § 1, art. 108 § 1 i 6 oraz art. 116 tejże ustawy.

I tak, zgodnie z treścią art. 107 § 1 o.p., w przypadkach i w zakresie przewidzianym w rozdziale o odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. Przy czym, jeżeli dalsze przepisy nie stanowią inaczej, osoby trzecie odpowiadają również za odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych oraz koszty postępowania egzekucyjnego.

Natomiast zgodnie z art. 116 § 1 pkt 1 i 2 o.p. za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

1. nie wykazał, że:

a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. poz. 978) albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne, albo

b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;

2. nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

W myśl art. 116 § 2 o.p. odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu. Przepisy § 1-3, w myśl § 4, stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.

Przepis opisany powyżej stanowi wyjątek od zasady, że spółka kapitałowa odpowiada za swoje zobowiązania jedynie własnym majątkiem, inne zaś podmioty, w szczególności akcjonariusze (udziałowcy) czy też władze spółki takiej odpowiedzialności nie ponoszą. W tym kontekście przepisy szczególne statuujące tego rodzaju wyjątkową odpowiedzialność winny być wykładane w sposób rygorystycznie ścisły, który nie prowadzi do rozszerzenia odpowiedzialności poza ramy przesłanek ustawowych.

Odpowiedzialność członków zarządu określona w §1 art. 116 o.p., obejmuje zaległości składkowe z tytułu zobowiązań, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członków zarządu.

Natomiast zgodnie z art. 107 §1 i 2 pkt 2 i 4 cytowanej ustawy odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości z tytułu składek wynikające z prowadzenia działalności i odsetki za zwłokę oraz koszty egzekucyjne.

Z analizy treści przepisu art. 116 o.p. wynika, że przesłankami odpowiedzialności członka zarządu za zaległości składkowe spółki z o.o. jest ustalenie, że

1)  zaległości składkowe powstały w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu przez daną osobę,

2)  egzekucja do majątku spółki okazała się bezskuteczna w całości lub w części

3)  nie zaistniały żadne okoliczności zwalniające tej osoby od odpowiedzialności.

Do orzeczenia o odpowiedzialności członka zarządu Spółki za zobowiązania składkowe organ rentowy jest obowiązany wykazać jedynie okoliczność pełnienia obowiązków członka zarządu w czasie powstania zobowiązania składkowego, które przerodziło się w zaległość składkową spółki oraz bezskuteczność egzekucji przeciwko Spółce, bowiem ciężar wykazania którejkolwiek okoliczności uwalniającej odpowiedzialność, spoczywa na członku zarządu (wyrok NSA w B. z 6.03.2003 r. SA (...)/03 POP (...) wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 30 stycznia 2018 r.I SA/Bd (...) Legalis Numer 1741267).

Tym samym ciężar wykazania dwóch pierwszych przesłanek (pozytywnych) ciąży na Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, natomiast ciężar dowodu przesłanki trzeciej - w zakresie istnienia okoliczności uwalniających od tej odpowiedzialności - spoczywa na odwołującym się.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy - w świetle zaprezentowanego materiału dowodowego - niekwestionowanym było to, że wnioskodawca był członkiem zarządu i że w okresie w którym pełnił wskazaną funkcję w zarządzie upływał termin płatności zobowiązań określonych zaskarżoną decyzją, a nadto, że egzekucja skierowana do majątku spółki przez organ rentowy okazała się bezskuteczna.

Niemniej jednak strona skarżąca utrzymywała, że nie może ponosić odpowiedzialności za zobowiązania spółki z tego tytułu, bowiem wnioskodawca złożył wniosek o upadłość we właściwym czasie.

Ustalenie czy wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub o wszczęcie postępowanie układowego został zgłoszony w odpowiednim czasie lub jego niezgłoszenie nastąpiło bez winy członka zarządu, wymaga uwzględnienia przepisów regulujących podstawy oraz terminy do zgłoszenia takowych wniosków.

Kwestie te od dnia 1 października 2003 r. normuje ustawa Prawo upadłościowe z dnia 28 lutego 2003 r. (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520 ze zm.).

Zgodnie z dyspozycją art.10 tej ustawy przesłanką ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność dłużnika.

Przepis art.11 ust.1 tej ustawy określający, kiedy istnieje niewypłacalność stanowiąca podstawę ogłoszenia upadłości stanowi zaś, że następuje to wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje swoich zobowiązań pieniężnych, które są wymagalne. Dotyczy to tak zobowiązań cywilnoprawnych, jak i publicznoprawnych.

Przepis art. 11 powyższej ustawy stanowi o wymagalnych zobowiązaniach. Zatem użycie liczby mnogiej przemawia za istnieniem co najmniej kilku zobowiązań. Wielość zobowiązań należy utożsamiać z wielością wierzycieli. Niekwestionowanym celem postępowania upadłościowego jest równomierne zaspokojenie wszystkich wierzycieli z całego majątku dłużnika. Skoro dłużnik ma tylko jeden dług, to nie ma obawy, że przez zaspokojenie roszczenia w drodze egzekucji inni wierzyciele poniosą straty. W takiej sytuacji wierzyciel może dochodzić swych roszczeń w drodze postępowania procesowego (zob. wyrok SA Warszawa z 29.08.2017 r., I ACa 841/16, L.).

Dla określenia stanu niewypłacalności bez znaczenia jest przyczyna niewykonywania zobowiązań. Niewypłacalność istnieje nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn. Niewypłacalność dłużnika istnieje zawsze, gdy nie wykonuje on swoich wymagalnych zobowiązań. Dłużnika będącego osobą prawną uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje. (zob. wyrok WSA Gdańsk z 28.12.2016 r., I SA/Gd 302/16, L.).

Dla określenia, czy dłużnik jest niewypłacalny, nieistotne jest też, czy nie wykonuje wszystkich zobowiązań pieniężnych czy też tylko niektórych z nich. Nieistotny również jest rozmiar niewykonywanych przez dłużnika zobowiązań. Nawet niewykonywanie zobowiązań o niewielkiej wartości oznacza jego niewypłacalność w rozumieniu art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe. Bez znaczenia jest także przyczyna niewykonywania zobowiązań. Podobnie bez znaczenia jest to, czy zarząd spółki podejmuje jakiekolwiek działania zmierzające do poprawy sytuacji finansowej spółki lub czy liczy na poprawę tej sytuacji ze względu na prognozowaną przyszłą dobrą koniunkturę. (zob. wyrok SA Kraków z 27.04.2016 r., I ACa 1858/15, L.).

Niewypłacalność istnieje nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn. Niewypłacalność dłużnika istnieje zawsze, gdy nie wykonuje on swoich wymagalnych zobowiązań. Wprawdzie literalna wykładnia art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, może doprowadzić do wniosku, że niezapłacenie choćby jednego wymagalnego zobowiązania pieniężnego powoduje niewypłacalność dłużnika w rozumieniu tego przepisu, to jednak wykładnia celowościowa wskazuje na to, że niewykonywanie zobowiązań, prowadzące do uznania dłużnika za niewypłacalnego winno mieć charakter trwały i dotyczyć przeważającej części zobowiązań. (zob. wyrok NSA (N) z 3.07.2018 r., (...) 64/18).

Jednak trwałego niewykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych nie można utożsamiać z nieuiszczeniem jednego długu ani też z sytuacją, gdy pomimo nieuiszczenia kilku długów zachodzi tylko wstrzymanie wypłat. W każdym przypadku należy ustalić, kiedy doszło do zaprzestania płacenia długów, a kiedy zachodziło jeszcze tylko przejściowe wstrzymanie wypłat. Zwłaszcza sytuacja, w której trudności płatnicze wynikają z braku zapłaty ze strony kontrahentów dłużnika może być uznana za trudność o charakterze przejściowym. Ustawowy termin, w którym przedsiębiorca jest zobowiązany złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości wynosi aktualnie 30 dni (od 1 stycznia 2016 r.). Mając na względzie specyfikę działalności gospodarczej nieracjonalne byłoby wymaganie, aby natychmiast ogłaszać upadłość, gdy pogorszeniu ulegają wskaźniki płynności finansowej i nie wszystkie zobowiązania są regulowane w terminach płatności. (por. wyrok SA Gdańsk z 27.06.2013 r., III AUa 1293/12).

Przepis art. 11 ust. 2 cytowanej ustawy reguluje natomiast drugą postać niewypłacalności. Dotyczy on osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, ale którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną.

Te podmioty są niewypłacalne także wtedy, gdy ich zobowiązania przekroczą wartość ich majątku i to nawet wtedy, gdy na bieżąco wykonują swoje zobowiązania.

Ewentualne ogłoszenie upadłości każdorazowo jest poprzedzone oceną czy majątek dłużnika jest wystarczający co najmniej na pokrycie kosztów takiego postępowania.

W przypadku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, Sąd – zgodnie z art.13 ust.1 ustawy– zobowiązany jest wniosek o ogłoszenie upadłości oddalić.

Postępowanie upadłościowe w swych założeniach ma bowiem zmierzać do zaspokojenia wierzycieli choćby w minimalnym stopniu. Celem tego postępowania nie jest likwidacja majątku dłużnika dla samej likwidacji. Dlatego też w razie braku majątku służącego na zaspokojenie wierzycieli postępowania upadłościowego się nie wszczyna.

Termin zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości określa art. 21 ust.1 cytowanej ustawy, zgodnie z którym (w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r.) dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Dokonując oceny, czy zgłoszenie wniosku o upadłość nastąpiło we "właściwym czasie" - art. 116 § 1 o.p. należy uznać, że powinno to nastąpić w takim momencie, aby zapewnić ochronę zagrożonych interesów wszystkich wierzycieli, aby po ogłoszeniu upadłości wszyscy wierzyciele mieli możliwość uzyskania równomiernego, chociaż tylko częściowego, zaspokojenia z majątku spółki.

Przesłanka ta jest spełniona w szczególności wtedy, gdy członek zarządu po ustaleniu, że stan finansowy spółki uzasadnia złożenie wniosku o upadłość, niezwłocznie złoży taki wniosek. Brak winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość nie może natomiast polegać na nadziei na wpływy i zyski. Subiektywna ocena sytuacji majątkowej spółki nie świadczy o braku winy; brak winy może być odnoszony jedynie do wyjątkowych sytuacji, w których członek zarządu (prezes) nie ma wiedzy co do rzeczywistej sytuacji w zakresie płacenia zobowiązań przez spółkę z uzasadnionych (obiektywnie) przyczyn i przy dołożeniu należytej staranności nie może tej wiedzy uzyskać albo podjąć stosownych działań (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 r. sygn. II UK 265/10, LEX nr 844740).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 lutego 2005r. VI ACa 790/2004 odnośnie art.298 § 2 k.h., który ma podobną treść normatywną co art. 116 § 1 o.p. stwierdzono, że „czas właściwy" to czas w jakim spółka nie będąc w stanie realizować zobowiązań względem wierzycieli, winna złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, aby w ten sposób chronić zagrożone interesy wszystkich bez wyjątku wierzycieli, którzy po ogłoszeniu upadłości mogą liczyć na równomierne zaspokojenie.

Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego, czy sądów powszechnych, ugruntowany jest pogląd, że dawny art.298 § 2 k.h., który ma normatywną treść zbieżną z treścią art. 116 § 1 pkt.l lit b o.p., ma na celu ochronę wierzycieli (wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 1997r. II CKN 65/97 OSNC 1997/11 poz.181; wyrok Sądu Najwyższego z 16 października 1998r -III CKN 650/97 OSNC 1999/3 poz.64).

Jeśli się weźmie pod uwagę fakt, że z kolei jednym z celów postępowania upadłościowego jest zapobieżenie dowolnemu i wybiórczemu zaspokajaniu jednych wierzycieli kosztem innych (postanowienie Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 1999r. IIICKN 24/99 OSNC 2000/3 poz.54) to z powyższego wynika, że właściwy czas do zgłoszenia upadłości, o jakim mowa w art.116 § 1 o.p. to czas, w jakim zarząd spółki nie jest w stanie realizować zobowiązań względem wszystkich wierzycieli, którzy po ogłoszeniu upadłości mogą liczyć na równomierne zaspokojenie.

A zatem, jeżeli zarząd spółki zgłasza wniosek o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, to oznacza, że uczynił ze swej strony wszystko, by nie dopuścić do zaspokojenia niektórych wierzycieli ze szkodą dla innych. Jeżeli natomiast wniosek jest zgłoszony wtedy, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na koszty postępowania upadłościowego, to nie może być mowy o zaspokojeniu jakichkolwiek wierzycieli. Ogłoszenie upadłości jest wówczas bezcelowe i nie dochodzi do niego (por. wyrok Sadu Apelacyjnego w Warszawie z 11 lipca 2002r. I ACa 1428/2001 OSA 2004/8 poz.23 str 63 ; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 18 grudnia 2000r. I ACa 620/2000 OSA 2002/5 poz. 33 str 62).

W toku niniejszego postępowania istota sporu skupiła się przede wszystkim na zakwestionowaniu przez organ rentowy momentu złożenia przez (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością wniosku o ogłoszenie upadłości.

Organ rentowy wskazywał, że analiza sytuacji finansowej spółki na przełomie lat 2018-2020 nie pozwala na stwierdzenie, że złożenie przedmiotowego wniosku w dniu 12 grudnia 2019 r. można uznać za złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie w myśl art. 116 § pkt 1 lit. a o.p., gdyż przesłanki wystarczające do złożenia takiego wniosku wystąpiły już wcześniej, tj. od kiedy spółka nie regulowała swoich zobowiązań wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając zatem na względzie istotę sporu w niniejszej sprawie oraz rozbieżności w prezentowanych przez stronę stanowiskach Sąd Okręgowy, poza poczynionymi już wyżej rozważaniami, uznał za konieczne usystematyzowanie poglądów judykatury dotyczących zawartego w treści art. 116 § 1 pkt 1 lit. a o.p. określenia "właściwy czas".

Wykładnia pojęcia "właściwego czasu" na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania układowego została ukształtowana na gruncie nieobowiązujących już przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 czerwca 1934 - Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.).

Zgodnie z obecnie przyjmowaną interpretacją nie ma uzasadnienia dla mechanicznego przenoszenia do wykładni tego pojęcia, użytego w Kodeksie handlowym (obecnie Kodeksie spółek handlowych) unormowania art. 5 Prawa upadłościowego, określającego, że wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zostać zgłoszony w ciągu 2 tygodni od dnia ujawnienia, że majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie długów (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 6 czerwca 1997 r. III CKN 65/97, z 11 października 2000 r. III CKN 252/00, niepubl.).

W aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że użycie przez ustawodawcę określenia "właściwy czas" i brak odesłania do przepisów regulujących postępowanie upadłościowe nie są przypadkowe i z tego względu oceny czy złożenie wniosku o upadłość nastąpiło we właściwym czasie należy dokonywać w okolicznościach indywidualnego przypadku, biorąc pod uwagę, iż powinno to nastąpić w takim momencie, aby chronić zagrożone interesy wierzycieli, tak żeby po ogłoszeniu upadłości mieli oni możliwość uzyskania równomiernego, choćby tylko częściowego, zaspokojenia z majątku spółki (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 20 września 2013 r. II UK 34/13, z 9 lipca 2009 r. II UK 374/08, z 1 września 2009 r., sygn. akt I UK 95/09, z 16 września 2009 r., sygn. akt I UK 277/08).

Czasem właściwym do zgłoszenia upadłości jest więc czas, w którym wszczęte postępowanie upadłościowe może doprowadzić do równomiernego zaspokojenia wszystkich wierzycieli, nie zaś czas, kiedy spółka nie posiada majątku nawet na pokrycie kosztów postępowania egzekucyjnego. Nie jest "właściwy" czas zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania układowego, w którym stan majątkowy spółki kwalifikuje ją już jako bankruta, bowiem niweczyłoby to cały sens postępowania upadłościowego, pozbawiając wszystkich wierzycieli jakiejkolwiek ochrony prawnej ich interesów (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 27 maja 2010 r., II UK 398/09, z 14 czerwca 2006 r., I UK 324/05).

"Właściwy czas", o którym mowa w art. 116 § 1 o.p. oceniać należy z punktu widzenia interesów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Subiektywne przekonanie członka zarządu, że mimo niepłacenia długów spółce uda się jeszcze poprawić kondycję, a więc przekonanie, że niespłacanie długów jest spowodowane przejściowymi trudnościami, nie ma znaczenia dla oceny przesłanki egzoneracyjnej członka zarządu od odpowiedzialności, jeżeli nie jest poparte obiektywnymi faktami uzasadniającymi ocenę, że spółka rzeczywiście miała szanse, w możliwym do przewidzenia, krótkim czasie, uzyskać środki na spłatę długów, co uzasadniałoby wstrzymanie się z wnioskiem o upadłość. Innymi słowy, brak winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość nie może polegać na samej nadziei na wpływy i zyski (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 8 lipca 2015 r., II UK 6/15, z 15 grudnia 2015 r., III UK 39/15).

Sąd Okręgowy zważył, że na tle powyższego orzecznictwa kształtuje się zatem pogląd, zgodnie z którym czasem właściwym na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest czas, gdy dłużnik co prawda spłaca jeszcze niektóre długi, ale wiadomo już, ze względu na brak środków nie będzie mógł zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli. Jednocześnie za czas właściwy na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie będzie dopiero czas, gdy dłużnik zaprzestał całkowicie spłacać ciążące na nim zobowiązania finansowe i nie posiada majątku na ich zaspokojenie. Oznacza to, że zaprzestanie płacenia długów, jako kryterium ogłoszenia upadłości, musi mieć trwały charakter, a więc, że dłużnik nie tylko nie płaci długów na bieżąco, ale i nie będzie tego czynił w przyszłości z powodu braku niezbędnych środków (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 27 marca 2013 r., sygn. akt III AUa 1082/13).

W oparciu o powyższe poglądy orzecznictwa Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe w celu ustalenia sytuacji finansowej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w kontekście ustalenia, czy wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie.

Mając na względzie ściśle rachunkowy i ekonomiczny charakter niniejszej sprawy Sąd uznał za niezbędne dla rozstrzygnięcia zasadniczej kwestii spornej skorzystanie z wiadomości specjalnych z zakresu rachunkowości. Ustalenie bowiem, czy wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie w rozumieniu art. 116 § 1 pkt 1 lit. a o.p. wymagało bez wątpienia specjalistycznej analizy dokumentacji finansowej spółki oraz zastosowania metod badawczych właściwych dla ekonomii. Jednocześnie należy podkreślić, że opinia sama w sobie nie stanowi źródła materiału faktycznego sprawy, gdyż materiałem tym są dokumenty, które badał biegły naświetlając i wyjaśniając Sądowi istotne okoliczności z punktu widzenia posiadanych wiadomości specjalnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2006 r. V CSK 360/06).

Taka też sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie - powołany w toku postępowania biegły z zakresu rachunkowości A. G. (2) dokonał rzeczowej analizy sytuacji ekonomicznej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z lat 2018 - 2020 w oparciu o dostępną dokumentację finansową spółki i przedstawił w tym zakresie szczegółowe wyjaśnienia, co skutkowało uznaniem przez Sąd wniosków opinii za zasadne.

Sąd uznał za zbędne powielanie wcześniejszych uwag co słusznych zarzutów strony powodowej w zakresie ustalenia terminu do złożeniu wniosku o upadłość z punktu widzenia art. 11 ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe, które zostały już w sposób wystarczający omówione.

Należy natomiast dodatkowo podnieść, że co prawda pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwestionował opinię biegłego w zakresie ustalenia właściwego terminu w rozumieniu art. 11 ust. 2 Ustawy Prawo Upadłościowe, jednakże podniesione przez organ rentowy zastrzeżenia nie mogły, w ocenie Sądu, prowadzić do wzruszenia zasadności wniosków sformułowanych przez biegłego w tym zakresie w jego podstawowej i uzupełniających opiniach.

Zważyć bowiem należy, że pełnomocnik organu rentowego w pismach procesowych składanych w odpowiedzi na opinie biegłego nie formułował pod adresem tych opinii żadnych rzeczowych zarzutów mogących zakwestionować ich podstawy teoretyczne, przedstawione dane, czy też logikę i przyjęty przez biegłego sposób motywowania. Organ rentowy w zasadzie także na ostatnim terminie rozprawy ograniczył się do stwierdzenia, że nie zgadza się z rzeczoną opinią biegłego, posiłkując się poglądami orzecznictwa dotyczącymi "właściwego czasu" na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, czego jednak w ocenie Sądu nie można traktować jako zastrzeżenie do opinii, lecz kontynuację prezentacji własnego stanowiska w sprawie.

Biegły natomiast - według Sądu - wyjaśnił w sposób przekonujący, że co prawda Spółka miała ujemne kapitały własne udokumentowane na dzień 31 grudnia 2018 r., co oznacza, że zadłużenie przewyższało wartości aktywów firmy, ale wskazał jednocześnie, że chociaż w rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy bez wątpienia przesłanki do ogłoszenia upadłości spółki musiały wystąpić na początku 2019 r., to jednak z powodu braków w dokumentacji nie można podać precyzyjnej daty wskazującej moment takich okoliczności, wobec czego za datę graniczną do złożenia wniosku o upadłość na podstawie bilansów spółki należy przyjąć 31 grudnia 2020 r. Wynika to z faktu, że znowelizowane przepisy stawiają wymóg zgłoszenia wniosku o upadłość po okresie 24 miesięcy, w których zadłużenie przekracza wartość majątku – stąd właśnie graniczną datą złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest 31 grudnia 2020 r. według dostępnych danych bilansowych.

Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 11 ust. 5 omawianej ustawy, domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

W efekcie, zdaniem Sądu, zgłoszone przez pozwany organ rentowy zastrzeżenia we wskazanym zakresie nie mogły podważyć zaprezentowanych wiadomości specjalnych i ustaleń dokonanych przez Sąd z pomocą opinii biegłego.

Nie jest zdaniem Sądu Okręgowego zasadne przyjęcie, co uczynił organ rentowy, że skoro spółka nie realizowała zobowiązań wobec ZUS, to już wcześniej zaistniały przesłanki do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości a odwołujący się nie dołożył należytej staranności, aby zaspokoić wierzycieli.

Co prawda, jak wynika z cytowanych wyżej poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego pojęcie "właściwy czas", o którym mowa w art. 116 § 1 o.p., należy oceniać z punktu widzenia interesów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jednakże nie może to oznaczać, że sam fakt powstania zadłużenia wobec podmiotu publiczno-prawnego jakim jest ZUS, a nawet trwanie stanu niezrealizowanych zobowiązań finansowych przez pewien czas, prowadzić może do automatycznego zakwalifikowania spółki jako niewypłacalnej w kontekście przewidzianego w powyższym przepisie obowiązku zgłoszenia wniosku o upadłość, w szczególności, gdy spółka ta realizuje zobowiązania wobec innych wierzycieli. Samo powstanie zadłużenia wobec organu rentowego nie może prowadzić do uznania, że właściwy czas na podjęcie postępowania upadłościowego zaistniał wcześniej.

Po dokonaniu analizy zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i przeprowadzeniu powyższych rozważań prawnych Sąd przychylił się ostatecznie do stanowiska prezentowanego przez stronę odwołującą.

W toku procesu ustalono bowiem, że termin na złożenie wniosku o upadłość w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe przypada na dzień 17 grudnia 2019 r., a w rozumieniu art. 11 ust. 2 tej ustawy - na dzień 31 grudnia 2020 r.

Powyższe prowadzi do tezy, że wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki został złożony przez odwołującego, pełniącego funkcję prezesa jednoosobowego zarządu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, we właściwym czasie, skoro złożył rzeczony wniosek poprzez nadanie go na poczcie w dniu 12 grudnia 2019 r., a do Sądu Rejonowego wpłynął tenże wniosek w dniu 16 grudnia 2019 r., a zatem przed 17 grudnia 2019 r.

Wobec przedstawionych wyżej okoliczności należało uznać, że wniosek o ogłoszenie upadłości spółki złożony w dniu 12 grudnia 2019 r., zainicjował wszczęcie postępowania upadłościowego we właściwym czasie w rozumieniu art. 116 § 1 pkt 1 lit. a o.p.

Tym samym odwołujący uwolnił się od odpowiedzialności za nieopłacone przez spółkę składki na ubezpieczenia.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w ten sposób, że stwierdził, że J. D. nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w (...) z siedzibą w Ł. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w łącznej kwocie 188.888,37 zł za okresy i w kwotach określonych w zaskarżonej decyzji z dnia 29 lipca 2021 r.

Stroną wygrywającą w całości niniejszy proces jest odwołujący, jednakże o kosztach zastępstwa procesowego wnioskodawcy, Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 102 k.p.c., uznając, że w niniejszej sprawie istnieją szczególnie uzasadnione okoliczności, których uwzględnienie przemawia za nieobciążaniem pozwanego tymi kosztami.

Zgodnie z art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Przepis ten wyraża zasadę słuszności w orzekaniu o kosztach, stanowiąc wyjątek od zasady orzekania o kosztach procesu adekwatnie do jego wyniku i odpowiedzialności za ten wynik.

Sposób skorzystania z przepisu art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór. Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą "wypadki szczególnie uzasadnione" ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu.

Ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona przez sąd wyższej instancji tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa. (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2012 r., III CZ 17/12; postanowienie Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2012 r., V CZ 2/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 22 lipca 2014 r., I ACa 18/14).

Wskazane w omawianym przepisie szczególnie uzasadnione wypadki są związane z przebiegiem postępowania, charakterem dochodzonego roszczenia, jego znaczeniem dla strony oraz subiektywnym przekonaniem o zasadności roszczenia wspartym na obiektywnych podstawach (por. wyrok SA w Szczecinie z 9 czerwca 2016 r., III ACa 88/16, LEGALIS nr 1508850).

Ocena przeprowadzana jest więc według zasad słuszności z uwzględnieniem przesłanki obiektywnie uzasadnionego przekonania powoda o słuszności jego roszczenia (por. wyrok SN z dnia 15 marca 2013 r. V CZ 89/12, Legalis nr 736745).

W rozpoznawanej sprawie, Sąd Okręgowy odstępując od obciążenia pozwanego kosztami procesu wziął pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w tym fakt, że rozstrzygnięcie zależało od opinii biegłego z zakresu ekonomii, finansów i rachunkowości, która wykazała - na podstawie dostępnych dokumentów - że skarżący zaledwie na kilka dni przed upływem terminu wynikającego z art. 11 ust. 1 i art. 21 ust.1 ustawy - Prawo upadłościowe złożył wniosek o upadłość spółki, a także, że wobec niejasności dostępnej niepełnej dokumentacji za właściwą datę złożenia wniosku z punktu widzenia art. 11 ust.2 ustawy - Prawo upadłościowe można jedynie przyjąć 31 grudnia 2020 r., jednocześnie mając na uwadze bezsporny fakt istnienia niewątpliwego zadłużenia spółki, a wreszcie i to, że ZUS wydał zaskarżoną decyzję, ponieważ jest zobowiązany do realizowania nałożonych na niego ustawowych kompetencji organu władzy publicznej w zakresie ustalania zadłużenia składkowego płatników i podmiotów odpowiedzialnych za to zadłużenie.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 102 k.p.c., Sąd odstąpił od zasady odpowiedzialności za wynik procesu i nie obciążył organu rentowego kosztami zastępstwa procesowego.

A.P.