Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 479/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2022 roku

  Sąd Okręgowy w Nowym Sączu Wydział I Cywilny w składzie następującym:

  Przewodniczący: SSO Rafał Obrzud

  Protokolant: st. sekr. sąd. Bożena Zaremba

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2022 r. w Nowym Sączu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Rejowego(...) w K. oraz Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Okręgowego w K.

o zapłatę

I.  oddala powództwo,

II.  nie obciąża powoda kosztami postępowania.

SSO Rafał Obrzud

Sygn. akt I C 479/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 maja 2020 r. powód J. M. wystąpił przeciwko Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Okręgowego w K. z żądaniem zapłaty na swoją rzecz kwoty 65.000 zł łącznie tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Nadto wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w niniejszej sprawie do dnia zapłaty, oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 51 zł.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że w dniu 12 czerwca 2014 r. nabył mocą umowy sprzedaży nieruchomość objętą księgą wieczystą nr (...). Nieruchomość powyższą powód zakupił w toku postępowania upadłościowego od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w K. (dalej też jako Spółka) reprezentowanej przez syndyka masy upadłości działającego w oparciu o postanowienie Sędziego Komisarza. Dla nieruchomości księga wieczysta została założona w dniu 9 czerwca 2011 r. z jednoczesnym wpisem własności na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K.. Nieruchomość została obciążona w maju 2012 roku hipotekami przymusowymi do kwoty 430,35 zł, do kwoty 6.831 zł oraz do kwoty 63.602,85 zł, ustanowionymi na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w oparciu o wniosek z dnia 28 marca 2012 roku. Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2012 r. została ogłoszona upadłość Spółki. Powód jeszcze przed ogłoszeniem upadłości Spółki, w dniu 3 sierpnia 2007 r. zawarł z nim przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości i zapłacił cenę sprzedaży ze środków pochodzących z zaciągniętego przez siebie kredytu w (...) Bank S.A. (obecnie Bank (...) S.A.). Umowa kredytu nr (...) ostała zawarta z rzeczonym bankiem w dniu 07 sierpnia 2007 roku. W dniu zawierania przyrzeczonej umowy sprzedaży nieruchomość była obciążana m.in. wspomnianymi hipotekami przymusowymi do kwoty 430,35 zł, do kwoty 6.831 zł oraz do kwoty 63.602,85 zł wpisanymi na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które nie zostały wykreślone przy wpisie powoda do księgi wieczystej jako właściciela nabywającego nieruchomość od syndyka w postępowaniu upadłościowym. Wnioskiem z dnia 21 października 2015 r. powód zwrócił się(...) w K. o dokonanie wykreślenia z działu IV księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości ujawnionych hipotek przymusowych do kwoty 430,35 zł, do kwoty 6.831 zł oraz do kwoty 63.602,85 zł wpisanych na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Postanowieniem z dnia 30 grudnia 2015 r. wniosek powoda o wykreślenie hipotek został oddalony przez referendarza sądowego z uzasadnieniem wskazującym, że skoro przedmiotowa nieruchomość została nabyta przez powoda w trybie zwykłej sprzedaży, a nie w trybie sprzedaży egzekucyjnej, to przepisu art. 313 ust. 2 zd. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe i naprawcze nie stosuje się i brak jest podstaw prawnych do wykreślenia przedmiotowych hipotek. Skarga powoda na ww. orzeczenie referendarza sądowego nie przyniosła skutku, albowiem Sąd Rejonowy (...)w K.postanowieniem z dnia 27 czerwca 2016 roku także oddalił wniosek o wykreślenie hipotek powołując taką samą argumentację co referendarz. Od wskazanego postanowienia Sądu Rejonowego powód wniósł apelację do Sądu Okręgowego w K.. Apelacja powoda nie odniosła skutku i postanowieniem z dnia 21 września 2016 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda jako bezzasadną. W wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej, w postanowieniu z dnia 29 maja 2019 r. wydanym w sprawie sygn. akt III CSK (...)Sąd Najwyższy stwierdzając naruszenie prawa tj. PrUN przez Sąd Okręgowy w K. uchylił postanowienie tego Sądu z dnia 21 września 2016 r. w sprawie o sygn. akt Il Ca (...) oraz przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy wskazał, że „skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie z uwagi na naruszenie przez Sąd Okręgowy art. 313 ust. 1 zd. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe”, że umowa zawarta przez powoda ze zbywcę „dotyczyła składnika masy upadłości i nastąpiła w toku postępowania upadłościowego”, że „wykładnia art. 313 ust. 1 i 2 p.u. zastosowana przez Sąd Okręgowy wprowadza jednak zbyt daleko idące ograniczenia normatywne, które z treści powołanego przepisu nie wynikają” oraz że „skoro sprzedaży lokalu mieszkalnego dokonano w postępowaniu upadłościowym, przepisy art. 313 ust. 1 i 2 pr. up. mają do niej zastosowanie, a konsekwencją zawarcia tej umowy jest skutek w postaci wygaśnięcia ex lege praw, m.in. ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej”. Postanowieniem z dnia 10 października 2019 r. Sąd Okręgowy w K. w sprawie o sygn. akt Il Ca(...) zmienił postanowienie Sądu Rejonowego (...) w K. z dnia 27 czerwca 2016 roku w ten sposób, że wykreślił hipoteki przymusowe do kwoty 430,35 zł, do kwoty 6.831 zł oraz do kwoty 63.602,85 zł wpisane na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z księgi wieczystej prowadzonej dla (...). Postanowienie to wymagało sprostowania, co miało miejsce w dniu 17 stycznia 2020 roku. Wykreślenie hipotek zostało ujawnione w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości w dniu 24 lutego 2020 roku. Dalej wskazano, że na podstawie umowy kredytu z dnia 07 sierpnia 2007 r. łączącej (...) Bank S.A. (obecnie Bank (...) S.A.) oraz powoda, do księgi wieczystej prowadzonej dla Nieruchomość została wpisana hipoteka do sumy 440.123,88 zł na zabezpieczenie wierzytelności wskazanego banku z tej umowy kredytu. Dodatkowo, mocą powyższej umowy kredytu, do czasu ujawnienia wpisu hipoteki banku na pierwszym miejscu w księdze wieczystej prowadzonej dla Nieruchomości, oprocentowanie kredytu zaciągniętego przez powoda ulegało podwyższeniu o 2 p.p. Obniżenie oprocentowania kredytu na podstawie umowy kredytu nastąpiło od dnia 3 lutego 2020 roku. Wykreślenie spornych hipotek przymusowych zgodnie ze stanem faktycznym i prawnym w terminie 30 grudnia 2015 roku (to jest w terminie wydania orzeczenia przez referendarza sądowego) skutkowałoby takim obniżeniem oprocentowania od lutego 2016 roku i niepobraniem od powoda przez Bank (...) S.A. kwoty co najmniej 35.000 zł od tego czasu. Powód zawarł przedmiotową umowę ze zbywcą w dobrej wierze i w uzasadnionym prawidłowym przekonaniu, że nieruchomość nabywa bez praw i roszczeń osób trzecich. Kolejne orzeczenia wydawane przez Sąd Rejonowy (...) w K. i Sąd Okręgowy w K., do czasu wydania postanowienia przez Sąd Najwyższy, w sposób uzasadniony powodowały u powoda poczucie bezsilności, upokorzenia, krzywdy i obawy, że straci nieruchomość w związku ze spłatą wierzytelności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz poważnie naraziły jego zaufanie do wymiaru sprawiedliwości i Państwa Polskiego w ogóle. Na przełomie 2015/2016 roku stwierdzono u powoda nadciśnienie tętnicze oraz inne objawy chorobowe. Od tego okresu powód leczy się psychiatrycznie wobec zaistniałej depresji i przewlekłego stresu. W tym stanie rzeczy podstawy odpowiedzialności pozwanego strona powodowa upatruje w art. 417 § 1 k.c. Jednocześnie wskazuje na art. 417 ( 1) § 2 zd. 1 k.c., zgodnie z treścią którego, jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Niezgodność z prawem wskazanych orzeczeń wynikała z ewidentnie błędnego przyjęcia przez Sąd Rejonowy(...) w K. i Sąd Okręgowy w K., co wskazał Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu, że zakup Nieruchomości przez powoda nie nastąpił w postępowaniu upadłościowym. Dodatkowo orzeczenia powyższe zapadły wbrew językowej i legalnej wykładni przepisu art. 313 § 2 PrUN i z naruszeniem podstawowej zasady, że nabycie nieruchomości w postępowaniu upadłościowym ma pierwotny charakter. Bezprawność wskazanych orzeczeń jest w tych okolicznościach oczywista. Między wydaniem orzeczeń Sądu Rejonowego (...) w K. i Sądu Okręgowego w K. a powstałą szkodą po stronie powoda zachodzi adekwatny związek przyczynowy. Powód ma zaburzenia depresyjne i adaptacyjne związane z przewlekłym stresem. Z uwagi na zaburzenia depresyjne w przebiegu długotrwałej reakcji adaptacyjnej związanej ze stresem, w szczególności finansowym, powód pozostaje od 2016 roku w stałym leczeniu i nadal wymaga leczenia psychiatrycznego. Powód ma również od przełomu lat 2015/2016 stwierdzone nadciśnienie tętnicze i pozostaje także pod stałą specjalistyczną opieką lekarską z powodu zespołu toczniopodobnego z manifestacją hematologiczną i stawową, a w badaniach dodatkowych wykazano obecność przeciwciał przeciwjądrowych, Powód był leczony m.in sterydami kory nadnerczy oraz pochodnym chdroksychlorochiny. Stan zdrowia powoda jest wynikiem działania sądów oraz sytuacji, w której znalazł się na skutek bezprawnych, a krzywdzących go rozstrzygnięć. W wyniku działania wymiaru sprawiedliwości od końca 2015 roku doszło u powoda do pogorszenia samopoczucia, a także stanu zdrowia. Przed wskazanymi zdarzeniami powód nie miał wskazanych powyżej problemów ze zdrowiem. Pokrzywdzenie powoda przez władzę publiczną w niniejszej sprawie skutkowało większym poczuciem krzywdy niż doznanie jej od podmiotu prawa prywatnego. Sąd Rejonowy (...) w K. i Sqd Okręgowy w K. wydając swoje orzeczenia naruszyły zasady swobody orzekania bezrefleksyjnie traktując okoliczność, że sprawa dotyczy mieszkania powoda, które nabył nakładając na siebie liczne wyrzeczenia związane z obowiązkiem spłaty kredytu hipotecznego zaciągniętego na ten cel. Postanowienia Sądów bezprawnie skutkowały rozstrojem zdrowia Powoda, w szczególności stresem związanym z pytaniami, jak ma spłacać zobowiązania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kredyt hipoteczny, aby nie stracić mieszkania i mieć z czego się utrzymać. Co istotne, stan ten trwał ponad 4 lata. Dobre standardy wymiaru sprawiedliwości wymagają orzekania na postawie całego materiału zgromadzonego w sprawie i zgodnie z prawem. Powód zgromadził i przedstawił potrzebne dokumenty, a nawet wskazywał podstawę prawną swoich racji, co Sądy obu instancji nieuzasadnienie odrzuciły. Cios, jakiego doznała powód wywołał u niej ogromny stres, gdyż orzeczenia zapadały bezprawnie, bez żadnego przyczynienia się powoda do zaistniałych zdarzeń osłabiając jego energię życiową i inicjatywę. Z tych też racji powód wnosi o zasądzenie na jego rzecz kwoty 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, której doznał na skutek działania władzy publicznej.

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa - Prezes Sądu Okręgowego w K. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych (k. 132-136).

W uzasadnieniu pozwany zakwestionował twierdzenia powoda, jakoby: a) orzeczenia wydane w sprawie sygn. akt DZ.KW(...) oraz II Ca (...) były niezgodne z prawem; b) pozwany nie ustosunkował się do wezwania z dnia 17 kwietnia 2020 r., c) wydanie orzeczeń, których zgodność z prawem jest kontestowana przez powoda spowodowało powstanie po stronie powoda szkody materialnej w kwocie 35.000 zł lub było źródłem szkody niematerialnej; d) pomiędzy wydaniem orzeczeń, których zgodność z prawem jest kontestowana przez powoda a sugerowaną przez powoda szkodą lub krzywdą zachodził adekwatny związek przyczynowo-skutkowy; e) w wyniku wydania orzeczeń, których zgodność z prawem jest kontestowana przez powoda powód doznał szkody materialnej oraz niematerialnej w postaci rozstroju zdrowia lub pogorszenie stanu zdrowia powoda. Zauważył, że odpowiedzialność Skarbu Państwa za prawomocne orzeczenia ma charakter specyficzny i jak przyjmuje się zarówno w praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, a także w doktrynie, „bezprawność” o której mowa w art. 417 ( 1) k.c. ma swój szczególny charakter (bezprawność judykacyjna). Nie można mówić o bezprawności w odniesieniu do każdego orzeczenia, które zostało uchylone lub zmienione. Takie pojmowanie „bezprawności” pozostawałoby w nieakceptowanej ze względu na funkcję orzeczniczą sądów oraz niezawisłość sędziowską kolizji z istotą orzekania i wykładni oraz stosowania prawa przez sędziów w ramach ich czynności jurysdykcyjnych. O bezprawności można mówić wyłącznie wówczas, gdy orzeczenie pozostaje oczywiście lub niewątpliwie sprzeczne z przepisami prawa, które nie podlegają różnej wykładni lub których wykładnia lub/i zastosowanie w sposób szczególnie rażący odbiega od standardów orzeczniczych. Tylko orzeczeniom obarczonym tego typu wadami można przypisać cechy bezprawności. Poza sporem pozostaje okoliczność, iż przedmiotowe orzeczenie zostało uchylone przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 29 maja 2019 r., sygn. akt III CSK (...). Poza sporem pozostaje również, że Sąd Najwyższy zaprezentował odmienną od przyjętej przez Sąd Okręgowy w Krakowie wykładnię przepisu art. 313 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze. Nie można jednak tracić z pola widzenia ewolucji linii orzeczniczej sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego kształtującej się na gruncie art. 313 prawa upadłościowego i naprawczego. Wymaga podkreślenia, że postanowienie Sądu Okręgowego w K. z dnia 21 września 2016 r., jak i postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa-Podgórza w Krakowie, nie są obarczone wadliwością oczywiście nieprawidłowego zastosowania prawa. Różnica poglądów prawnych składów orzekających w przedmiocie wniosku Powoda o wykreślenie hipotek z księgi wieczystej mieszczą się w standardach orzeczniczych i stanowią w swej istocie wyraz i realizację niezawisłości sędziowskiej, której nie sposób przypisać bezprawności. Wbrew twierdzeniom powoda Sąd Najwyższy nie wskazał w uzasadnieniu powołanego postanowienia, że postanowienie Sądu Okręgowego w K. z dnia 21 września 2016 r. jest niezgodne z prawem w myśl art. 417 ( 1) § 2 k.c. Istotnie skład orzekający rozpatrujący skargę kasacyjną nie podzielił oceny prawnej przedstawionej przez Sąd Okręgowy, co jednak nie oznacza, że wydane przez Sąd Okręgowy w K. postanowienie ma cechy orzeczenia bezprawnego. Po wtóre, analiza pozwu prowadzi do wniosku, że powód domaga się zasądzenia roszczeń wskazując na wydanie – w ocenie powoda bezprawnych – orzeczeń przez Sąd Rejonowy (...) w K.. W tym zakresie w ocenie pozwanego roszczenia te całkowicie bezpodstawnie kieruje w stosunku do Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w K.. Pozwany – z ostrożności procesowej – kwestionuje również roszczenia powoda co do wysokości. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego Powód ze względu na ogłoszenie upadłości (...) Sp. z o.o. w K. nie był w stanie prawidłowo wywiązać się ze zobowiązań umownych wynikających z zawartej umowy kredytu nr (...) z dnia 07 sierpnia 2007 r. Już powyższa okoliczność spowodowała, że zobowiązania kredytowe nie były regulowane przez powoda na rzecz banku zgodnie z postanowieniami umowy, a w konsekwencji również kwota zobowiązania kredytowego (w tym należności uboczne jak odsetki, marża) w konsekwencji istotnie wzrosła. Pozwany kwestionuje prawidłowość prezentowanego przez powoda modelu obliczenia szkody również z tego względu, że w istocie jest on efektem bardzo uogólnionego i wręcz życzeniowego sposobu wyliczeń, które nie są poparte rzetelną analizą warunków umowy, a także zmian uwarunkowań rynkowych (zmiana WIBOR, zmiana kursu CHF). W kontekście wyżej wyrażonego przez pozwanego stanowiska również roszczenie o zadośćuczynienie pozostaje bezpodstawne co do zasady. Pozwany kwestionuje także powstanie szkody na osobie w wyniku wydania orzeczeń, których zgodność z prawem kontestuje powód. W ocenie pozwanego twierdzenia, jakoby stan zdrowia powoda pogorszył się w wyniku działania sądów nie wytrzymuje konfrontacji z rzeczywistością. Twierdzenia powoda w zakresie wywołania orzeczeniami rzekomego rozstroju zdrowia jawią się jako oczywiście nieuzasadnione. Obiektywnie oceniając sytuację powoda, którą pominięto w uzasadnieniu pozwu zaś jest ona możliwości do odtworzenia na podstawie załączonych do pozwu dokumentów, można stwierdzić, że istotnie powód mógł czuć się niekomfortowo i odczuwać stres, jednakże źródłem tego stanu rzeczy nie była działalność orzecznicza sądów lecz fakt niewywiązania się ze zobowiązań przez spółkę (...). Sp. z o.o. i jej upadłość. Brak możliwości realizacji zawartej przez powoda z ww. spółką umowy przedwstępnej ustanowienia odrębnej własności lokalu i przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 3 sierpnia 2007 r. niewątpliwie mogła być dla powoda sytuacją stresową. Zgodnie z treścią umowy przedwstępnej umowa przyrzeczona pomiędzy stronami miała zostać zawarta do dnia 31 grudnia 2009 roku. Powód począwszy od 2010 r. prowadził spory sądowe o odszkodowanie z tytułu niewykonania zobowiązań przez ww. spółkę, jak również podejmował działania zmierzające do urzeczywistnienia celu umowy przedwstępnej zabiegając o jej wykonanie. W wyniku braku wywiązania się przez ww. spółkę ze zobowiązań powód nie mógł również realizować swoich zobowiązań zgodnie z treścią zawartej umowy kredytu, co oczywiście potencjalnie również może powodować negatywne przeżycia. Niewątpliwie jednak analogicznie jak w przypadku odszkodowania zobowiązany ponosi odpowiedzialność wyłącznie za normalne następstwa swojego zachowania, pozostające w adekwatnym związku przyczynowo-skutkowym ze zdarzeniem sprawczym.

W piśmie z 15 marca 2021 r. pełnomocnik powoda podtrzymał wnioski i twierdzenia sformułowane w pozwie wyraźnie zaznaczając, że w prezentowanym stanie faktycznym opiera swoje roszczenie na lex specialis z art. 417 1 k.c. (k. 146-147). W ocenie strony powodowej działanie sądów powszechnych przed wydaniem orzeczenia przez Sąd Najwyższy w dniu 29 maja 2019 roku (sygn. III CSK (...) w okolicznościach sprawy były oczywiście bezprawne wobec wydania przez te sądy orzeczenia wbrew podstawowej zasadzie, zgodnie z którą nabycie nieruchomości w postępowaniu upadłościowym ma pierwotny charakter. Adekwatny związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy tymi zdarzeniami uzasadnia sekwencja zdarzeń, których pierwotną przyczyną było wydanie rozstrzygnięcia przez sąd. Nadto powód zarzucił, że zawarta przez niego z bankiem umowa kredytu z dnia 07 sierpnia 2007 roku korzysta z domniemania zgodności z prawem i nie toczy się żadne postępowanie, którego przedmiotem byłoby ustalenie nieważności umowy bądź bezskuteczności jej postanowień. W istocie strona pozwana w tym zakresie podnosi zarzuty z naruszeniem art. 366 k.p.c., co jest niedopuszczalne i co jest przejawem nieuprawnionej próby przerzucenia odpowiedzialności przez Skarb Państwa na podmiot trzeci kosztem i staraniem powoda.

W pismach z dnia 6 sierpnia 2021 r. oraz 17 sierpnia 2021 r. Skarb Państwa – Prezes Sądu Okręgowego w Krakowie podtrzymał wszystkie wnioski zgłoszone w odpowiedzi na pozew (k. 156 oraz k. 160-161).

Na rozprawie w dniu 29 października 2021 r., po przesłuchaniu powoda oraz odebraniu dalszych stanowisk stron, Sąd na zasadzie art. 67 § 2 k.p.c. postanowił dokonać prawidłowego oznaczenia strony pozwanej jako Skarb Państwa – Prezes Sądu Okręgowego w K. oraz Prezes Sądu Rejonowego (...) w K. (k. 185-187).

W dalszych pismach z dnia 12 listopada 2021 r. (k. 190-191) oraz z dnia 18 listopada 2021 r. (k. 192-193), odpowiedni Skarb Państwa – Prezes Sądu Okręgowego w K.oraz powód podtrzymali dotychczasowe stanowiska w sprawie.

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa – Prezes Sądu Rejonowego (...)w K. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda J. M. na jego rzecz kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (k. 202-206). W uzasadnieniu zarzucił, ze stanowisko powoda jest chybione, a w niniejszej sprawie – wbrew twierdzeniom pozwu – nie zachodzą przesłanki warunkujące odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego. Zachowania pozwanego nie można bowiem rozpatrywać w kategoriach niezgodnego z prawem działania bądź zaniechania. Co prawda przepisy prawa nakazują orzeczenia Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej traktować tak jak orzeczenia wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego orzeczenia, niemniej jednak w przypadku wyroków uchylających i przekazujących sprawę do ponownego rozpoznania bądź też orzekających co do istoty zachodzą poważne wątpliwości, czy takie orzeczenia mogą być w każdym przypadku traktowane jak prejudykat uzasadniający wszczęcie procesu odszkodowawczego. Przyczyną uchylenia orzeczeń sądów powszechnych zazwyczaj nie jest bowiem kwalifikowane naruszenie prawa, a niepodzielenie przez Sąd Najwyższy stanowiska wyrażonego przez sąd Il instancji nie może być uznane automatycznie za równoznaczne ze stwierdzeniem niezgodności z prawem skasowanego orzeczenia, uzasadniającej odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa. Pozwany zauważył też, że – jak wynika z dokumentów przedłożonych wraz z pozwem – termin zawarcia umowy przyrzeczonej został oznaczony do dnia 31 marca 2009 roku. Hipoteki zaś, których wykreślenia żądał powód zostały ujawnione w księdze wieczystej znacznie później a mianowicie na podstawie tytułu wykonawczego z dnia 14 marca 2012 roku. W tych okolicznościach niewątpliwie, gdyby do zawarcia umowy przyrzeczonej doszło w wyznaczonym przez strony w umowie przedwstępnej terminie, do ujawnienia hipotek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w K. na podstawie ww. orzeczenia w ogóle by nie doszło. Dodatkowo ani z treści pozwu, jak i dołączonych do niego dokumentów nie wynika kalkulacja obrazująca wysokość ewentualnej szkody, która miałaby odpowiadać różnicy pomiędzy wysokością raty uiszczonej z uwzględnieniem podwyższonego oprocentowania, a raty obniżonej o 2 p.p. w tożsamym okresie. W tych okolicznościach pozwany kwestionuje również samą wysokość dochodzonego przez powoda roszczenia, które jest w jego ocenie znacząco zawyżone. Pozwany wskazał, że w zakresie zadośćuczynienia nie sposób przyjąć, by nadciśnienie tętnicze, czy inne stany chorobowe wymienione w pozwie, w tym depresja pozostawały w jakimkolwiek związku z działaniami pozwanego. Znamiennym jest, iż chorób tych nie sposób łączyć z incydentalnymi zdarzeniami jakimi były wydane w sprawie orzeczenia. Powód w tym aspekcie nie przedstawia żadnych argumentów, które mogłyby uzasadniać dochodzone przez niego roszczenie tak co do zasady jak i co do wysokości.

Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, działając na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.2021.2180 t.j.), z urzędu przekazał sprawę do prowadzenia podmiotowi reprezentującemu Skarb Państwa wykonywanie zastępstwa procesowego w przedmiotowej sprawie, albowiem ze względu na charakter sprawy zastępstwo Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną nie jest konieczne (pisma Prokuratorii Generalnej z 2 sierpnia 2021 r. – k. 158 oraz z dnia 27 grudnia 2021 r. – k. 196).

Pismami sądowymi z 21 kwietnia 2022 r. wezwano strony do przedstawienia ostatecznych stanowisk wobec ujawnienia zamiaru zamknięcia rozprawy i wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym. W pismach z dnia 12 maja 2022 r. (k. 219-220) – powód, z dnia 11 maja 2022 r. (k. 222) – pozwany Skarb Państwa – Prezes Sądu Rejonowego (...) w K. oraz z dnia 18 maja 2022 r. (k. 224-226) – Skarb Państwa – Prezes Sądu Okręgowego w K., podtrzymali stanowiska wyrażone w pozwie, odpowiedziach na pozew i dalszych pismach procesowych.

Sąd Okręgowy ustalił co następuje:

Umową sprzedaży z dnia 12 czerwca 2014 r., Rep. A nr 3567/2014 powód nabył nieruchomość objętą księgą wieczystą nr (...) prowadzoną dla stanowiącego odrębny przedmiot własności lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) (M-10).

Nieruchomość powyższą powód zakupił w toku postępowania upadłościowego od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w K. reprezentowanej przez syndyka masy upadłości działającego w oparciu o postanowienie Sędziego Komisarza z dnia 27 maja 2014 r. wydane w postępowaniu upadłościowym za sygn. akt (...) w przedmiocie wyrażenia zgody na wykonanie umowy wzajemnej.

(...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. obejmująca likwidację majątku ogłoszona została postanowieniem z dnia 14 czerwca 2012 roku. Wpis ogłoszenia upadłości został ujawniony w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości w dniu 02 sierpnia 2012 roku na wniosek z dnia 26 lipca 2012 roku.

Powód jeszcze przed ogłoszeniem upadłości Spółki, w dniu 03 sierpnia 2007 roku zawarł z nią przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości i zapłacił cenę. Środki na zapłatę ceny pochodziły z zaciągniętego przez powoda kredytu w (...) Bank S.A. (obecnie Bank (...) S.A.). Umowa kredytu nr (...) została zawarta z rzeczonym bankiem w dniu 07 sierpnia 2007 roku.

Dla nieruchomości nabytej przez powoda księga wieczysta została założona jeszcze w dniu 09 czerwca 2011 r. z jednoczesnym wpisem własności na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K.. W maju 2012 r. nieruchomość została obciążona hipotekami przymusowymi do kwoty 430,35 zł, do kwoty 6.831 zł oraz do kwoty 63.602,85 zł ustanowionymi na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w oparciu o wniosek z dnia 28 marca 2012 roku.

W dniu zawierania przyrzeczonej umowy sprzedaży nieruchomość nadal była obciążona ww. hipotekami przymusowymi do kwoty 430,35 zł, do kwoty 6.831 zł oraz do kwoty 63.602,85 zł wpisanymi na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a także hipotekami na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (zwykła w kwocie 19.000.000 zł oraz kaucyjna do kwoty 4.750.000 zł), na rzecz T. Z. (przymusowe łączne zwykłe wszystkie w kwotach po 35.608,02 zł), A. S. (przymusowa łączna w kwocie 145.761,45 zł), B. S. (przymusowa łączna w kwocie 145.761,45 zł) i Skarbu Państwa – Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego (przymusowa łączna w kwocie 825.157 zł). Hipoteki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie zostały natomiast wykreślone przy wpisie powoda do księgi wieczystej jako właściciela nabywającego nieruchomość od syndyka w postępowaniu upadłościowym. Do aktu notarialnego dołączono natomiast zgodę na wykreślenie hipoteki T. Z.. Na tej podstawie we wnioskach aktu notarialnego znalazło się zadanie wykreślenia z działu IV hipotek ustanowionych na rzecz T. Z. jako bezprzedmiotowe (pkt. XIV ppkt. 3 umowy z 12 czerwca 2014 r.). Hipoteki T. Z. zostały wykreślone. Następnie na wykreślenie hipotek zgodzili się ponadto bank (...) S.A. oraz Naczelnik Urzędu Skarbowego.

O zgodę na wykreślenie hipotek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych powód zwracał się też do dyrektora placówki ZUS w K.. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił jednak wydania takiej zgody.

(dowód: akt notarialny Rep. A nr (...) – k. 46-53, wydruki z KW (...) – k. 14-39, umowa kredytu z 07.08.2017 r. – k. 40-45; zeznania powoda – k. 185-186, czas: 00:19:16-01:19:40 rozprawy z 29.10.2021 r.)

Wnioskiem z dnia 21 października 2015 r. powód zwrócił się do Sądu Rejonowego (...) w K. o dokonanie wykreślenia z działu IV księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości ujawnionych hipotek przymusowych do kwoty 430,35 zł, do kwoty 6.831 zł oraz do kwoty 63.602,85 zł wpisanych na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Pismem z dnia 12 listopada 2015 r. powód złożył w tej sprawie dodatkowe wyjaśnienia wskazując na przepis art. 313 ust. 1 i ust. 2 p.u.n. oraz fakt, iż sprzedaż majątku upadłego w ramach likwidacji majątku masy ma charakter sprzedaży pierwotnej – nabywca nabywa tenże majątek bez obciążeń, przy czym podstawę wykreślenia hipoteki jest umowa sprzedaży nieruchomości.

Kolejnym pismem z dnia 22 grudnia 2015 r. powód wystąpił o przyspieszenie rozpoznania sprawy.

(dowód: wniosek wieczystoksięgowy z 21.10.2015 r. – k. 54-56, pismo powoda z 12.11.2015 r. – k. 58, pismo powoda z 22.12.2015 r. – k. 57)

Postanowieniem z dnia 30 grudnia 2015 r., (...) wniosek powoda o wykreślenie hipotek został oddalony przez Referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym (...) w K. z uzasadnieniem wskazującym na to, że skoro przedmiotowa nieruchomość została nabyta przez powoda w trybie zwykłej sprzedaży, a nie w trybie sprzedaży egzekucyjnej, to przepisu art. 313 ust. 2 zd. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe i naprawcze nie stosuje się i brak jest podstaw prawnych do wykreślenia przedmiotowych hipotek. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono przy tym, że brzmienie umowy z dnia 12 czerwca 2014 r. – brak powołania się na przepis art. 313 p.u.n. (wyraźne podkreślane w umowach sprzedaży egzekucyjnej), jak i przedłożone dokumenty – w szczególności dołączone zgody wierzycieli (innych, aniżeli ZUS) na zwolnienie spod obciążenia hipotecznego nieruchomości wskazują, że umowa ta zawarta została w wykonaniu umowy wzajemnej – przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 3 sierpnia 2015 r. – w dodatku z wyłączeniem zapisu o sprzedaży lokalu w stanie wolnym od obciążeń. Żądając wykreślenia obciążeń hipotecznych J. M. nie powoływał się też na brzmienie art. 313 p.u.n., lecz postarał się o zgodę wierzyciela hipotecznego na wykreślenie hipoteki. Podano, że do realizacji żądania konieczne jest przedłożenie zgody wierzyciela – tu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. – na zwolnienie spod hipoteki przymusowej nieruchomości stanowiącej aktualnie własność powoda.

(dowód: postanowienie Referendarza z dnia 30.12.2015 r. – k. 59-60)

Powyższe postanowienie powód zaskarżył skargą na orzeczenie referendarza sądowego. Skarga nie przyniosła skutku. Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2016 r., (...) Sąd Rejonowy(...) w K. także oddalił wniosek o wykreślenie hipotek powołując taką samą argumentację co referendarz. W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, że do umów zawieranych na podstawie zezwolenia sędziego komisarza na wykonanie umowy wzajemnej nie mają zastosowania regulacje przepisu art. 313 ust. 2 zd. 2 prawa upadłościowego, a w szczególności, dokonana w postępowaniu upadłościowym sprzedaż ma skutki sprzedaży egzekucyjnej i powoduje wygaśnięcie praw oraz praw i roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej. Jak zauważył Sąd Rejonowy, z postanowień notarialnej umowy sprzedaży z dnia 12 czerwca 2014 r. wynikało, że umowa ta została sporządzona w wykonaniu umowy wzajemnej, przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 3 sierpnia 2007 r., przy czym w umowie tej nie znalazł się zapis o sprzedaży lokalu w stanie wolnym od obciążeń. Ponadto, jak ustalił Sąd Rejonowy, sprzedaż ta nie miała miejsca w postępowaniu upadłościowym, nie była zawarta w celu zaspokojenia wierzycieli upadłego, a została zawarta w wykonaniu umowy wcześniejszej, zawartej między stronami kontraktu. Do jej zawarcia nie doszło, jak wymaga przepis art. 320 ust. 1 prawa upadłościowego, w drodze przetargu lub aukcji, czy też w drodze sprzedaży z wolnej ręki w trybie art. 322-323 tej ustawy. W efekcie, jak zważył Sąd Rejonowy, celem wykreślenia objętych wnioskiem hipotek przymusowych, wnioskodawca powinien przedłożyć zgodę wierzyciela na ich wykreślenie.

(dowód: postanowienie SR (...) w K. z dnia 27.06.2016 r. – k. 61-62)

Od wskazanego postanowienia Sądu Rejonowego powód wniósł apelację do Sądu Okręgowego w K.. Apelacja została oparta na zarzutach naruszenia przepisów prawa materialnego, tj.: art. 313 ust. 1 zd. 1 w zw. z art. 91 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 r. poprzez jego niezastosowanie, wobec błędnego uznania, iż umowa zawarta przez skarżącego z dnia 12 czerwca 2014 r. nie jest sprzedażą dokonaną w postępowaniu upadłościowym, w trybie likwidacyjnym; art. 322 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze poprzez jego niezastosowanie i błędne przyjęcie, że umowa ta nie spełnia prawem wymaganej przesłanki sprzedaży z wolnej ręki. Apelacja powoda nie odniosła skutku. Postanowieniem z dnia 21 września 2016 r., II Ca (...) Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację powoda jako bezzasadną. Sąd II instancji przyjął, że z postanowienia Sędziego Komisarza z dnia 27 maja 2014 r., wydanego w postępowaniu upadłościowym Spółki, w przedmiocie zezwolenia na wykonanie umowy wzajemnej, nie wynika aby umowa przyrzeczona sprzedaży nieruchomości lokalowej, na którą wyraził zgodę, nastąpiła w stanie wolnym od obciążeń, tak jak to przewidywała umowa przedwstępna. Nadto, w akcie notarialnym obejmującym umowę sprzedaży nieruchomości z dnia 12 czerwca 2014 r. zawnioskowano o wykreślenie tylko tych hipotek, co do których wierzyciele hipoteczni wyrazili zgodę na ich wykreślenie. Sąd Okręgowy stwierdził, ze nie każda umowa sprzedaży nieruchomości dokonana po chwili, w której ogłoszona została upadłość likwidacyjna właściciela, będzie uzasadniała przyjęcie, że taka czynność prawna następuje w warunkach określonych przepisem art. 313 us.l. zd.l P.u.n. Powołał się przy tym na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu postanowienia z dnia 14 stycznia 2011 r., II CSK 364/10, zgodnie z którym: „W art. 313 ust. 1 i 2 pr. upadł. i napr. ustawodawca wyraźnie posługuje się pojęciem „sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym”, a zatem musi obejmować jego zakresem te formy przenoszenia praw majątkowych upadłego na inne osoby w celu uzyskania środków finansowych na zaspokojenie wierzycieli upadłego, które znane są ustawie prawo upadłościowe i naprawcze. Zastrzegł, że „sprzedaż” w rozumieniu przepisów tej ustawy nie musi mieć konstrukcji zbieżnej z regulacją umowy sprzedaży w kodeksie cywilnym (np. sprzedaż licytacyjna), ale musi być formą spieniężenia majątku upadłego nazwaną przez ustawodawcę sprzedażą w postępowaniu upadłościowym” (analogicznie SN wypowiedział się w postanowieniu z dnia 27 lutego 2014 r., II CSK 350/13). Chociaż podstawę faktyczną powołanego stanowiska Sądu Najwyższego stanowiła sytuacja ustanowienia odrębnej własności lokalu w zasobach spółdzielni mieszkaniowej i jego przeniesienia na rzecz osoby, której ówcześnie przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej, to jego istota sprowadza się do odnotowania, iż art. 313 P.u.n. znajduje zastosowanie do sprzedaży, która następuje nie tylko w ramach czasowych, w których prowadzone jest postępowanie upadłościowe ale również w związku z realizacją celu w jakim postępowanie to jest prowadzone, czyli zaspokojenia wierzycieli z sum uzyskanych ze spieniężenia majątku masy upadłości, które ma następować właśnie w przewidzianych w regulacji tego postępowania formach. Sprzedaż dokonywana w postępowaniu upadłościowym z założenia wymaga zapłaty ceny za rzecz lub prawo, które jest przenoszone na nabywcę i to w chwili, gdy dochodzi do skutku.

(dowód: odpis postanowienia SO w K. z 21.09.2016 r. – k. 63-66)

Postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 września 2016 r. powód J. M. zaskarżył skargą kasacyjną w całości. Skargę oparł na zarzutach naruszenia przepisów prawa materialnego, to jest: art. 313 ust. 1 zd. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2016 r. poz. 2171) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 r., poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że nie każda umowa sprzedaży nieruchomości dokonana po chwili, w której ogłoszona została upadłość likwidacyjna właściciela, będzie uzasadniała przyjęcie, że taka czynność następuje w warunkach określonych przepisem art. 313 ust. 1 zd. 1 Prawo upadłościowe ale tylko taka, która stanowi formę spieniężenia majątku upadłego właściciela nieruchomości, podczas gdy art. 313 ust. 1 zd. 1 Prawo upadłościowe nie wprowadza żadnych wyjątków od tej zasady, jeśli tylko sprzedaż dokonywana jest w postępowaniu upadłościowym o kierunku likwidacyjnym; art. 91 ust. 2 i art. 98 ust. 1 Prawo upadłościowe poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż umowa sprzedaży odrębnej własności lokalu mieszkalnego zawarta w dniu 12 czerwca 2014 r. pomiędzy Syndykiem Masy Upadłości Spółki jako sprzedającym, a wnioskodawcą jako kupującym, objęta aktem notarialnym Rep. A Nr (...), stanowiła wykonanie zobowiązania upadłej spółki, wynikającego z zawartej przed ogłoszeniem upadłości przedwstępnej umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży, podczas gdy zobowiązania majątkowe niepieniężne upadłej spółki, wynikające z zawartej przed ogłoszeniem upadłości przedwstępnej umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży, to jest zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej zmieniły się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stały się płatne, a zatem umowa sprzedaży z dnia 12 czerwca 2014 r. nie mogła stanowić wykonania zawartej przed ogłoszeniem upadłości likwidacyjnej przedwstępnej umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży; art. 56 k.c. w zw. z art. 91 ust. 2 i art. 98 ust. 1 Prawo upadłościowe, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na utożsamieniu celu umowy zawartej dnia 12 czerwca 2014 r. ze skutkami prawnymi tej umowy, wynikającymi z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, podczas gdy celem umowy jest jedynie kryterium wykładni treści oświadczeń woli stron umowy i nie wpływa na skutki prawne czynności prawnej wynikające z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. W skardze kasacyjnej podniesiono także zarzuty naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy to jest art. 385 k.p.c., poprzez oddalenie apelacji pomimo nierozpoznania zawartego w apelacji zarzutu naruszenia art. 91 ust. 2 Prawo upadłościowe, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie.

W wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej, postanowieniem z dnia 29 maja 2019 r. wydanym w sprawie sygn. akt III CSK (...)Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu wK. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postepowania kasacyjnego.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy wskazał, że skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie z uwagi na naruszenie przez Sąd Okręgowy art. 313 ust. 1 zd. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe. Zauważył, że problem przedstawiony w skardze kasacyjnej był już przedmiotem rozpoznania przez Sąd Najwyższy. W postanowieniu z dnia 18 maja 2017 r. (III CSK 197/16), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że jeżeli, z uzasadnionych przyczyn dojdzie do ważnej sprzedaży przez syndyka składnika masy upadłości nie w przetargu, ani w trybie aukcji, ani z wolnej ręki, za cenę, która została uiszczona jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, to nie stanowi to przeszkody do kwalifikowania tej czynności prawnej jako sprzedaży egzekucyjnej w rozumieniu art. 313 ust. 1 i 2 p.u. z wynikającymi stąd wszystkimi skutkami. Do takiej kwalifikacji tej czynności prawnej w świetle brzmienia art. 313 ust. 1 i 2 p.u. wystarcza samo to, że chodzi w niej o sprzedaż składnika masy upadłości w postępowaniu upadłościowym. Jeżeli kwota wpłacona za lokal trafia do majątku upadłego, to jej wpłata, co do zasady, nie pozostaje bez wpływu na rozmiar późniejszej masy upadłości i podlegających zaspokojeniu z niej wierzytelności (podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy także w postanowieniach z dnia 10 marca 2017 r., III CSK 91/16, Biul. SN 2017/5/15 oraz 6 kwietnia 2017 r., III CSK 117/16, III CSK 123/16 i III CSK 133/16). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podzielił poglądy wyrażone w powołanych orzeczeniach. Za niesłuszne uznał tym samym stanowisko zaprezentowane przez Sąd Okręgowy, że użyte w art. 313 ust. 1 p.u. pojęcie sprzedaży dokonanej w postępowaniu upadłościowym, do którego nawiązuje ust. 2, zakłada spieniężenie majątku upadłego, w sprawie natomiast nie doszło do spieniężenia żadnej części majątku upadłego, gdyż sprzedaż lokalu nastąpiła w wykonaniu zawartej uprzednio umowy przedwstępnej, zaś cena za lokal została w całości zapłacona na długo, nie tylko przed sprzedażą, ale i ogłoszeniem upadłości. Umowa zawarta pomiędzy wnioskodawcą a Syndykiem w dniu 12 czerwca 2014 r. była niewątpliwie umową sprzedaży, tak pod względem przedmiotowym jak i pod względem treści oświadczeń woli złożonych przez strony i odpowiadała treści art. 535 k.c. Niewątpliwie również umowa ta dotyczyła składnika masy upadłości i nastąpiła w toku postępowania upadłościowego. Art. 313 p.u. nie stawia dodatkowych wymagań, uzależniających uznanie dokonanej czynności prawnej za sprzedaż dokonaną w postępowaniu upadłościowym, a w szczególności nie uzależnia uznania czynności prawnej za sprzedaż egzekucyjną od zapłacenia ceny również w toku postępowania upadłościowego ani od dokonania jej w trybie przetargu czy aukcji albo z wolnej ręki. Oczywiście, z punktu widzenia wierzycieli upadłego najkorzystniejsza jest sytuacja, gdy do zapłaty ceny dochodzi dopiero po zawarciu umowy i wówczas cena ta podnosi wartość masy upadłości, służąc zaspokojeniu wszystkich wierzycieli, a nie tylko klientów dewelopera. Wykładania art. 313 ust. 1 i 2 p.u. zastosowana przez Sąd Okręgowy wprowadza jednak zbyt daleko idące ograniczenia normatywne, które z treści powołanego przepisu nie wynikają. Przepis art. 313 ust. 1 i 2 p.u. nie może być wykładany w taki sposób, który prowadziłby do nieuzasadnionej odmowy jego zastosowania, a w konsekwencji do obciążenia hipoteką nabywcy nieruchomości w wyniku sprzedaży dokonanej w postępowaniu upadłościowym, za którą to nieruchomość nabywca zapłacił już wcześniej kwotę odpowiadającą pełnej (lub znacznej części) cenie kupna. Prawidłowa wykładnia tej normy prawnej nie może bowiem pomijać uwzględnienia konstytucyjnego obowiązku władz publicznych udzielania ochrony m.in. konsumentom (art. 76 Konstytucji RP) przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi w postaci próby obciążenia nabywcy hipoteką na nabytej nieruchomości, a mającej zabezpieczać nawet uzasadnione interesy innego kontrahenta sprzedawcy tej nieruchomości, pomimo, że sprzedawca wcześniej otrzymał już od kupującego kwotę odpowiadającą pełnej cenie sprzedanej nieruchomości. Wygaśnięcie ex lege hipoteki w następstwie sprzedaży nieruchomości dokonanej w postępowaniu upadłościowym nie jest uzależnione od skuteczności wykonania przez uprawnionego wierzyciela hipotecznego prawa do zaspokojenia wartości wygasłej hipoteki z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości (art. 313 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe, jedn. tekst: Dz. U. z 2016 r. poz. 2171 z późn. zm.). Zastosowaniu do sprzedaży dokonanej pomiędzy J. M. a Syndykiem przepisu art. 313 ust. 1 i p.u. nie sprzeciwia się też okoliczność, że sprzedaży dokonano w wykonaniu postanowień wcześniej zawartej umowy przedwstępnej. Przeszkodą nie jest w tym przedmiocie art. 98 ust. 1 p.u., ponieważ, w razie niewykonania zobowiązań wynikających z każdej umowy wzajemnej, przepis ten określa m.in. uprawnienia syndyka do wykonania zobowiązania upadłego, za zgodą sędziego komisarza, co oczywiście obejmuje również uprawnienie tegoż syndyka do wykonania zobowiązania upadłego w postaci zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży. W tej sytuacji, skoro sprzedaży lokalu mieszkalnego wnioskodawcom dokonano w postępowaniu upadłościowym, przepisy art. 313 ust. 1 i 2 pr. up. mają do niej zastosowanie, a konsekwencją zawarcia tej umowy jest skutek w postaci wygaśnięcia ex lege praw, m.in. ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej. Podstawą do wykreślenia hipotek, które ex lege wygasły na skutek sprzedaży dokonanej w postępowaniu upadłościowym, jest umowa sprzedaży nieruchomości, w tym także umowa ustanowienia i przeniesienia odrębnej własności lokalu. Ewentualny faktyczny brak możliwości uzyskania realnego zaspokojenia się przez uprawnionego nie neguje wystąpienia ustawowego skutku w postaci wygaśnięcia istniejących zabezpieczeń. Skutku tego nie niweczy także wyłączenie przez sędziego komisarza dokonanie sprzedaży lokalu w stanie wolnym od obciążeń, skoro skutek taki następuje z mocy samego prawa i w granicach określonych w art. 313 ust. 2 p.u. Ponieważ skarżący nie złożył w skardze kasacyjnej wniosku o orzeczenie przez Sąd Najwyższy co do istoty sprawy, z przytoczonych względów na podstawie k.p.c. oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 39821 i art. 13 § 2 k.p.c., wobec zasadności części podstaw kasacyjnych, Sąd Najwyższy orzekł zatem jak w sentencji.

(dowód: postanowienie SN z 29.05.2019 r. – k. 67-71)

Postanowieniem z dnia 10 października 2019 r., sygn. akt II Ca (...) Sąd Okręgowy w K. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego (...) w K. z dnia 27 czerwca 2016 r. w ten sposób, że wykreślił hipoteki przymusowe do kwoty 430,35 zł, do kwoty 6.831 zł oraz do kwoty 63.602,85 zł wpisane na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z księgi wieczystej prowadzonej dla Nieruchomości. Postanowienie to wymagało sprostowanie, co miało miejsce w dniu 17 stycznia 2020 roku. Wykreślenie hipotek zostało ujawnione w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości w dniu 24 lutego 2020 roku.

(dowód: postanowienie SO w K. z 10.10.2019 r. – k. 72, postanowienie SO w Krakowie z 17.01.2020 r. – k. 73, wydruki z KW (...) – k. 14-39)

Na podstawie umowy kredytu nr (...) z dnia 07 sierpnia 2007 roku łączącej (...) Bank S.A. (obecnie Bank (...) S.A.) oraz powoda, do księgi wieczystej prowadzonej dla Nieruchomość została wpisana hipoteka do sumy 440.123,88 zł na zabezpieczenie wierzytelności wskazanego banku z tej umowy kredytu. Dodatkowo, mocą powyższej umowy kredytu, do czasu ujawnienia wpisu hipoteki banku na pierwszym miejscu w księdze wieczystej prowadzonej dla Nieruchomości, oprocentowanie kredytu zaciągniętego przez powoda ulegało podwyższeniu o 2 p.p. (tak § 2 ust. 2 umowy kredytu).

Obniżenie oprocentowania kredytu na podstawie umowy kredytu nr (...) z dnia 07 sierpnia 2007 roku nastąpiło od dnia 03 lutego 2020 roku.

(dowód: umowa kredytu z 08.09.2007 r. – k. 40-45; historia spłat kredytu za okres 13.08.2007 – 25.07.2017 r. – k. 74-75, historia spłat kredytu za okres 21.10.2015 – 06.10.2019 r. – k. 76-75, potwierdzenia spłąt za okres od 13.09.2019 r. do 13.02.2020 r. – k. 77, potwierdzenia przelewów z 14.10.2019 r., 13.11.2019 r., 13.12.2019 r., 13.01.2020 r., 13.02.2020 r. – k. 878-81, pismo Banku (...) S.A. z 03.03.2020 r. – k. 82, pismo (...) S.A. z 04.03.2020 r. wraz z nowym harmonogramem spłat – k. 83-84, pismo (...) S.A. z 16.10.2019 r. – k. 85-86, zeznania powoda – k. 185-186, czas: 00:19:16-01:19:40 rozprawy z 29.10.2021 r. )

Powód ma stwierdzone nadciśnienie tętnicze i z tego powodu wymaga stałej kontroli i leczenia. Pozostaje w leczeniu i kontroli internistycznej z powodu nadciśnienia tętniczego od 2015/2016 roku.

Pozostaje także pod stałą specjalistyczną opieką lekarską z powodu zespołu toczniopodobnego z manifestacją hematologiczną i stawową, a w badaniach dodatkowych wykazano obecność przeciwciał przeciwjądrowych. Powód był leczony m.in sterydami kory nadnerczy oraz pochodnym hydroksychlorochiny.

Powód ma zaburzenia depresyjne i adaptacyjne związane z przewlekłym stresem. Z uwagi na zaburzenia depresyjne w przebiegu długotrwałej reakcji adaptacyjnej związanej ze stresem, w szczególności finansowym, od 2016 roku pozostaje w stałym leczeniu i nadal wymaga leczenia psychiatrycznego.

Powód przebywał na zwolnieniach lekarskich w okresach: od 29.08.2016 do 03.09.2016; od 27.01.2017 do 31.01.2017; od 22.06.2017 do 01.07.2017; od 28.05.2018 do 08.06.2018; od 21.11.2018 do 23.11.2018; od 05.02.2019 do 05.02.2019 do 08.02.2019; od 09.08.2019 do 16.08.2019; od 26.09.2019 do 27.09.2019 oraz od 21.12.2012 do 24.12.2012; od 13.09.2015 do 10.10.2015, od 18.01.2016 do 29.01.2016.

(dowód: zaświadczenie lekarskie z 14.10.2019 r. – k. 87, zaświadczenie lekarskie z 02.11.2019 r. – k. 89, zaświadczenie lekarskie z 17.10.2019 r. – k. 88, zaświadczenie lekarskie z 22.04.2020 r. – k. 90, dokumentacja medyczna powoda na nośniku CD – k. 152; dokumentacja medyczna powoda z (...) – k. 178-179; zaświadczenia pracodawcy z 21.10.2019 r. – k. 91 i 92; zeznania powoda – k. 185-186, czas: 00:19:16-01:19:40 rozprawy z 29.10.2021 r.)

Pismem z 15 kwietnia 2020 r. powód wezwał Skarb Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w K. do dobrowolnej zapłaty kwot 35.000 zł tytułem odszkodowania oraz 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia.

Pismem z dnia 29 kwietnia 2020 r. pozwany odmówił uwzględnienia zgłoszonego w ten sposób żądania.

(dowód: pismo powoda z 15.04.2020 r. – k. 103, pismo powoda z 29.04.2020 r. – k. 139)

Powyższy stan faktyczny jest w przeważającej części bezsporny. Został on ustalony na podstawie zgodnych twierdzeń stron, przedstawionych i nie negowanych przez żadną ze stron dokumentów, których prawdziwości i rzetelności żadna ze stron nie podważała. Sąd uznał wszystkie złożone dokumenty za wiarygodne, przede wszystkim dokumenty urzędowe. Zostały one sporządzone w odpowiedniej formie przez uprawnione do tego organy i w ramach ich kompetencji, odpowiadając tym samym dyspozycji art. 244 § 1 k.p.c. Zgodnie z treścią art. 244 § 1 k.p.c., dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Autentyczność oraz prawdziwość treści dokumentów urzędowych nie była kwestionowana przez żadną ze stron w oparciu o treść art. 232 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. i art. 253 k.p.c. Także Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby uczynić to z urzędu. Tym samym okazały się one przydatne w sprawie, stając się podstawą powyższych ustaleń faktycznych. Okoliczność, że żadna ze stron nie kwestionowała treści kserokopii dokumentów znajdujących się w aktach sprawy pozwoliła na potraktowanie tych kopii jako dowodów pośrednich istnienia dokumentów o treści im odpowiadającej.

Zeznaniom powoda Sąd dał wiarę jedynie w takim zakresie, w jakim korespondowały one z wiarygodnymi dowodami z dokumentów. Część tych zeznań nie została poparta żadnymi innymi dowodami, a wyrażone w ten sposób stanowisko powoda było w rzeczywistości przedstawieniem subiektywnych odczuć samej strony oraz jej oceny.

Postanowieniem z 19 kwietnia 2022 r. Sąd na podstawie art. 235 2 § 1 pkt. 2 k.p.c. pominął dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości zgłoszony w pkt. 6 petitum pozwu oraz dowód z opinii zespołu biegłych sądowych zgłoszony w pkt. 7 petitum pozwu. Powód niespornie w okresie do czasu wykreślenia spornych hipotek przymusowych płacił wyższe odsetki z tytułu udzielonego mu kredytu, w okresie tym mógł też doznać pogorszenia stanu zdrowia, w tym zdrowia psychicznego. Z uwagi na stwierdzenie braku podstawy odpowiedzialności strony pozwanej za szkodę i krzywdę, okoliczności te podnoszone w pozwie stały się jednak nieistotne dla samego rozstrzygnięcia. Dodatkowo dowody te w rzeczywistości nie zmierzały do wykazania czy i w jakim pogorszenie sytuacji finansowej powoda w związku z koniecznością uiszczania odsetek w podwyższonej wysokości oraz pogorszenie funkcjonowania powoda pozostawały akurat w związku z orzeczeniami sądowymi podjętymi przez stroną pozwaną, a nie z innymi sprawami prowadzonymi przez powoda w związku z realizacją umowy zawartej z deweloperem, nie objętymi niniejszą sprawą. Sam fakt pogorszenia stanu zdrowia powoda po dacie 30 grudnia 2016 r. (wydanie nieprawomocnego jeszcze postanowienia w przedmiocie wniosku powoda o wykreślenie hipotek), nie dowodzi tego, że stwierdzone dolegliwości powoda pozostawały w związku z działalnością strony pozwanej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie wskazać należy, że wyrok w niniejszej sprawie został wydany przez Sąd na posiedzeniu niejawnym, po zamknięciu rozprawy postanowieniem z 24 maja 2022 r. (k. 228). Pełnomocnicy stron zostali powiadomieni o przyjętym przez Sąd sposobie procedowania na podstawie zarządzenia z 4 maja 2022 r. (k. 209). Podstawą umożliwiającą wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym był przepis art. 15 zzs 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. 2020.374 z późn. zm.). Powództwo jest bezzasadne i nie zasługuje na uwzględnienie.

Dochodzone w przedmiotowej sprawie roszczenie powoda o odszkodowanie i zadośćuczynienie zostało oparte na art. 417 1 k.c., przy czym powód powoływał się też na ogólną zasadę odpowiedzialności wynikającą z art. 417 k.c. wskazując, że w sprawie miało też de facto miejsce niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.

Z treści art. 417 k.c. wynika, że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub inne osoby prawne wykonujące władzę z mocy prawa. Warunkiem zaistnienia odpowiedzialności za tego typu szkodę jest łączne zrealizowanie trzech podstawowych przesłanek tj. zaistnienie szkody, związek przyczynowy pomiędzy powstałą szkodą, a działaniem lub zaniechaniem podmiotu prawa cywilnego, który wykonuje władzę publiczną oraz bezprawność takiego działania. Kodeksowe określenie niezgodności z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej nawiązuje - podobnie jak art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej - do bezprawności. Pojęcie to na gruncie prawa cywilnego jest rozumiane szeroko i oznacza działania lub zaniechania władzy publicznej sprzeczne z konkretną normą prawną, akty przeciwne ustawie, jak i sprzeniewierzające się zasadom współżycia społecznego. W doktrynie i w orzecznictwie przyjmuje się, że na gruncie art. 417 § 1 k.c. pojęcie bezprawności winno być ujmowane wąsko, co ogranicza „bezprawność” władzy publicznej do działania lub zaniechania sprzecznego z konkretną normą prawną. Zobowiązaniowy stosunek odszkodowawczy, powstający na mocy art. 417 § 1 k.c., jest efektem bezprawności zaistniałej w sferze publicznoprawnej, nie zaś na gruncie stosunków cywilnoprawnych. Według cytowanej regulacji obowiązek naprawienia szkody jest jednym ze skutków „niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej”, a więc odejścia przez organ władzy publicznej od nakazanego i dozwolonego przez normy regulujące stosunek publicznoprawny wzorca postępowania. Niezależnie bowiem od odpowiedzialności odszkodowawczej, bezprawne działanie lub zaniechanie organu władzy publicznej może spowodować skutki prawne w sferze prawa karnego, administracyjnego, dyscyplinarnego. Wspomniany tu wzorzec nakazanego i dozwolonego postępowania organu władzy publicznej w konkretnym stosunku publicznoprawnym konstruowany jest na podstawie norm prawnych regulujących taki właśnie stosunek. Z tego też powodu bezprawność, o której mowa w art. 417 § 1 k.c., jako stanowiąca element stosunku o charakterze publicznoprawnym, nie może być utożsamiana z bezprawnością, będącą elementem stosunków cywilnoprawnych (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, Lex nr 50257).

Artykuł 417 ( 1) k.c. reguluje z kolei odpowiedzialność za wyrządzenie szkody, której źródłem są czynności konwencjonalne organów władzy publicznej, tj. akty normatywne, orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne, jak również zaniechania ich podjęcia. Odrębność tej regulacji od art. 417 k.c., jako ogólnej formuły odpowiedzialności polega na wyraźnym określeniu, na czym polega niezgodność z prawem tych czynności konwencjonalnych oraz w jaki sposób ma nastąpić stwierdzenie tej niezgodności, także w odniesieniu do zaniechania podjęcia przez organy władzy publicznej wymaganych działań (tak: Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, komentarz do art. 417 ( 1) k.c., opublikowano: WKP 2018.

Oprócz bezprawność działania sprawcy, przesłankami odpowiedzialności unormowanej w art. 417 1 § 1 są szkoda i normalny związek przyczynowy między bezprawnym działaniem sprawy a szkodą. Wykazanie tych przesłanek obciąża poszkodowanego (art. 6; por. wyrok SN z dnia 26 marca 2014 r., V CSK 284/13, OSNC 2015, nr 3, poz. 37). Szkoda obejmuje straty i utracone korzyści (art. 361 § 2 k.c.), a także krzywdę w przypadkach określonych w ustawie (np. art. 445, 448 k.c.). Istotną kwestią jest wykazanie adekwatnego związku przyczynowego (zob. art. 361 § 1 k.c.) między niezgodnością z prawem aktu normatywnego a powstałą szkodą. Wymienione przesłanki muszą wystąpić przy tym łącznie, a brak jednej z nich uniemożliwia uwzględnienie roszczenia.

Nie ulega przy tym wszystkim wątpliwości, że kolejność badania przez sąd powyższych przesłanek nie może być dowolna. W pierwszym rzędzie konieczne jest ustalenie działania, z którego jak twierdzi poszkodowany wynikła szkoda oraz dokonanie oceny jego bezprawności, następnie ustalenie czy wystąpiła szkoda i jakiego rodzaju, a dopiero na końcu - jeżeli badanie obu wcześniej opisanych przesłanek wypadnie pozytywnie - uzasadnione jest zbadanie, czy pomiędzy bezprawnym działaniem i szkodą występuje normalny związek przyczynowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2012 r., II CSK 648/11, Lex nr 1215614).

Zatem niewykazanie przez powoda, że w ogóle miało miejsce zachowanie, które powód wskazał, jako źródło szkody (bezprawne wydanie prawomocnego orzeczenia), uznać należy za wystarczające do oddalenia powództwa a priori, bez badania czy pozostałej przesłanki odpowiedzialności deliktowej istnieją (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 maja 2021 r., V ACa 316/20, LEX nr 3257073).

Konstrukcja odpowiedzialności odszkodowawczej wynikającą z art. 417 1 § 2 k.c. zakłada, że przesłanką sine qua non odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa jest uzyskanie stosownego prejudykatu potwierdzającego niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia sądu lub ostatecznej decyzji administracyjnej.

W odniesieniu do orzeczeń wydanych w postępowaniu cywilnym w pierwszej kolejności tryb kontroli prawomocnych orzeczeń ustawodawca przewidział w formie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wprowadzona została do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Została zaprojektowana jako nadzwyczajny środek zaskarżenia przysługujący do Sądu Najwyższego pozwalający realizować w odniesieniu do prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawie konstytucyjną gwarancję wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

W postępowaniu cywilnym funkcjonuje też jednak inny środek prawny mający na celu kontrolę orzeczeń sądów powszechnych z punktu widzenia legalności. Środkiem tym jest skarga kasacyjna, przysługująca do Sądu Najwyższego od wyroków i niektórych postanowień wydanych przez sąd drugiej instancji, którą można oprzeć na podstawach naruszenia prawa materialnego lub procesowego, a więc na zarzutach zmierzających do wykazania niezgodności zaskarżonego orzeczenia z prawem. Względy pragmatyczne i prakseologiczne oraz zasady konstruowania procedur sądowych wskazują, że mnożenie lub powielanie środków prawnych zmierzających do tego samego lub podobnego celu jest niedopuszczalne.

W dodanym 25 września 2010 r. art. 424 1a § 1 k.p.c. postanowiono zatem, że od wyroków sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego nie przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Artykuł 424 1a § 2 k.p.c. stanowi natomiast, że orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

W wyniku wskazanej wyżej nowelizacji nie budzi już żadnych wątpliwości pogląd, że skarga kasacyjna i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia są środkami komplementarnymi i niekolidującymi ze sobą. Należy jednak pamiętać – na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy – że nie każdy wyrok uwzględniający skargę kasacyjną i uchylający zaskarżone orzeczenie oznacza, iż uchylone orzeczenie jest niezgodne z prawem (wyrok SN z dnia 13 czerwca 2013 r., V CSK 328/12, OSNC-ZD 2014, nr C, poz. 56). Według tez przywołanych w uzasadnieniu tego wyroku, kategoria „bezprawności judykacyjnej” z art. 417 1 § 2 k.c. jest węższa od bezprawności z art. 417 § 1 k.c., która obejmuje każdą obiektywną sprzeczność działania bądź zaniechania władzy publicznej z przepisami prawa. Wzgląd na specyfikę władzy sądowniczej obdarzonej w atrybut niezawisłości sędziowskiej sprzeciwia się przyjęciu, że każde obiektywnie niezgodne z prawem orzeczenie, niezależnie od stopnia tej niezgodności, stanowi działanie, które może być źródłem odpowiedzialności Skarbu Państwa.

Skarga kasacyjna zmierza do korekty wyroku przez jego zmianę lub uchylenie i ma związek funkcjonalny z wcześniej toczącym się postępowaniem. Uwzględnienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem z art. 424 1 k.p.c. opiera się więc na innych przesłankach niż orzeczenie kasatoryjne, które zmierza do skorygowania rozstrzygnięcia sporu między stronami postępowania sądowego. Dlatego uwzględnienie skargi kasacyjnej jest konieczne, ale nie przesądzające dla przyjęcia, że uchylone orzeczenie sądu drugiej instancji było niezgodne z prawem w znaczeniu przyjmowanym w art. 417 1 § 2 k.c. Kontrola kasacyjna nie jest bowiem ukierunkowana na ocenę charakteru uchybień sądu drugiej instancji. Przyczyną uchylenia orzeczenia sądu drugiej instancji wcale nie musi być kwalifikowane naruszenie prawa przez sąd drugiej instancji przyjmowane przy wykładni art. 424 1 k.p.c. w zw. z art. 417 1 § 2 k.c.

Równocześnie trzeba mieć na uwadze, że niezgodnym z prawem w rozumieniu art. 424 1 § 1 k.p.c. w zw. z art. 417 1 § 2 k.c. jest tylko takie orzeczenie, którego nieprawidłowość jest rażąca, ma charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty. Orzeczenie powinno być sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa. Podstawą uwzględnienia skargi jest stwierdzona wadliwość orzeczenia, która ma charakter zasadniczy i ewidentny (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 sierpnia 2021 r., V ACa 232/21, LEX nr 3345214).

W wyroku z dnia 12 października 2018 r., V CNP 30/17 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że niezgodność orzeczenia z prawem w rozumieniu art. 424 1 § 1 k.p.c. winna mieć charakter kwalifikowany, tzn. elementarny, oczywisty i rażący. Tego rodzaju niezgodność nie zachodzi wówczas, gdy sąd wybiera jeden z możliwych wariantów interpretacji przepisów, które stosuje w sprawie (LEX nr 2578419). Analogiczne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w postanowieniu z dnia 17 lipca 2020 r., V CNP 43/19, LEX nr 3106341). Orzeczenie powinno być sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa (zob. też wyroki Sądu Najwyższego: z 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC 2007, Nr 1, poz. 17; z 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007, Nr 2, poz. 35; z 3 czerwca 2009 r., IV CNP 18/09, LEX nr 852572; postanowienie Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 2018 r., V CNP 50/17, LEX nr 2499913).

Ponadto przyjmuje się, że bezprawność judykacyjną w rozumieniu art. 424 1 § 1 k.p.c., definiuje się w sposób autonomiczny - węższy od bezprawności w rozumieniu przepisów o odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie materialnym, z uwzględnieniem specyfiki sądowego stosowania prawa, istoty władzy sądowniczej i niezawisłości sędziowskiej (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 17 maja 2006 r., I CNP 14/06, LEX nr 200877; z 28 marca 2007 r., II CNP 124/06, LEX nr 457765; z 3 czerwca 2009 r., IV CNP 116/08, LEX nr 738118; z 19 kwietnia 2018 r., V CNP 50/17, LEX nr 2499913).

Zdaniem Sądu Okręgowego, poczynione w sprawie ustalenia faktyczne, nie dają podstaw do przyjęcia, iż wskazane w pozwie jednostki Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie oraz Sąd Okręgowy w Krakowie) dopuściły się w toku postępowania w sprawie zainicjowanej wnioskiem powoda z dnia 21 października 2015 r. działań niezgodnych z prawem lub zaniechały działań nakazanych przez prawo. Opisywane w pozwie czynności wymienionych Sądów były podejmowane w ramach postępowania sądowego, legalnie, zgodnie z przewidzianą dla tych działań procedurą cywilną. W konsekwencji uznać należało, że powód nie wykazał bezprawności w działaniu Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza czy Sądu Okręgowego wymaganej dla odpowiedzialności Skarbu Państwa przewidzianej w przepisie art. 417 § 1 k.c.

Z uzyskanego przez powoda orzeczenia Sądu Najwyższego (III CSK 86/17) nie wynika też, by wydane w sprawie orzeczenia sądów powszechnych zawierały uchybienia o charakterze kwalifikowanym, świadczące o bezprawności judykacyjnej reprezentujących Skarb Państwa organów.

W uzasadnieniu postanowienia z dnia 29 maja 2019 r., III CSK 86/17 Sąd Najwyższy powołał się na wcześniejsze, podobne poglądy wyrażone postanowieniu z dnia 18 maja 2017 r. (III CSK 197/16, LEX nr 2332307), oraz w postanowieniach z dnia 10 marca 2017 r., III CSK 91/16, Biul. SN 2017/5/15, LEX nr 2271444 oraz 6 kwietnia 2017 r., III CSK 117/16, III CSK 123/16 i III CSK 133/16). Zwrócić trzeba jednak uwagę na fakt, iż w dacie orzekania przez Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza oraz Sąd Okręgowy w Krakowie żaden z tych judykatów jeszcze nie zapadł. Wcześniej wykładnia przepisu art. 313 budziła natomiast poważne wątpliwości.

W pierwszym z przedstawionej wyżej serii orzeczeń, tj. w postanowieniu z dnia 18 maja 2017 r. (III CSK 197/16) Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 313 ust. 1 i 2 p.u. nie może być wykładany w taki sposób, który prowadziłby do nieuzasadnionej odmowy jego zastosowania, a w konsekwencji do obciążenia hipoteką nabywcy nieruchomości w wyniku sprzedaży dokonanej w postępowaniu upadłościowym, za którą to nieruchomość nabywca zapłacił już wcześniej kwotę odpowiadającą pełnej cenie kupna. Poprawna wykładnia tej normy prawnej nie może bowiem pomijać uwzględnienia konstytucyjnego obowiązku władz publicznych udzielania ochrony m.in. konsumentom (art. 76 Konstytucji RP) przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi w postaci próby obciążenia nabywcy hipoteką na nabytej nieruchomości, a mającej zabezpieczać nawet uzasadnione interesy innego kontrahenta sprzedawcy tej nieruchomości, pomimo, że sprzedawca wcześniej otrzymał już od kupującego kwotę odpowiadającą pełnej cenie sprzedanej nieruchomości. Sąd Najwyższy, w składzie rozpoznającym tę sprawę, nie podzielił oceny sądu odwoławczego, że o braku możliwości zastosowania art. 313 ust. 1 i 2 p.u. każdorazowo przesądzać miałaby okoliczność, iż do sprzedaży nie doszło w drodze przetargu, aukcji ani w drodze sprzedaży z wolnej ręki. Stwierdził przy tym, że nie można zaaprobować wykorzystania w niniejszej sprawie zaprezentowanego w judykaturze poglądu, że użyte w art. 313 ust. 1 i 2 p.u. pojęcie "sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym" musi obejmować jedynie te formy przenoszenia praw majątkowych, które znane są ustawie prawo upadłościowe i naprawcze (postanowienie SN z dnia 14 stycznia 2011 r., II CSK 361/10, LEX nr 1027166). Zważył bowiem, że judykat ten został wydany w sprawie ustanowienia i przeniesienia odrębnej własności lokalu ale na rzecz osoby, której uprzednio przysługiwało do tego lokalu prawo spółdzielcze własnościowe, a więc orzeczenie to zapadło w odmiennym stanie faktycznym.

Podobnie w postanowieniu z dnia 6 kwietnia 2017 r. (sygn. akt III CSK 117/16) Sąd Najwyższy wskazał, że nie można aprobować poglądu, iż użyte w art. 313 ust. 1 i 2 p.u.n. pojęcie "sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym" musi obejmować jedynie te formy przenoszenia praw majątkowych, które znane są ustawie - Prawo upadłościowe (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r., II CSK 361/10, nie publ. i z dnia 27 lutego 2014 r., II CSK 350/13, Rocznik orzecznictwa i piśmiennictwa z zakresu prawa spółdzielczego, tom VI, 2016 rok, poz. 17). Także podkreślił, że postanowienia te zostały wydane w sprawie ustanowienia i przeniesienia odrębnej własności lokalu na rzecz osoby, której uprzednio przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do tego lokalu, a więc w zupełnie odmiennym stanie faktycznym.

W literaturze przeważało natomiast stanowisko przeciwne, zgodnie z którym zawarta przez syndyka masy upadłości dewelopera z nabywcą, umowa sprzedaży lokalu mieszkalnego pod rządami art. 425 1 - 425 5 p.u.n., nie miała charakteru sprzedaży egzekucyjnej w rozumieniu art. 313 ust. 1 i 3 p.u.n. (zob. Rafał Adamus, Wierzytelności zabezpieczone hipoteką w upadłości deweloperskiej, Opublikowano: M.Pr.Bank. 2013/12/42-51).

Ostatecznie tę kwestię uregulował ustawodawca, wprowadzając do prawa upadłościowego, poczynając od dnia 1 stycznia 2016 r., art. 425f przewidujący w ust. 1, że w przypadku dalszego prowadzenia przedsięwzięcia deweloperskiego zgodnie z art. 425e do umowy deweloperskiej przepisu art. 98 nie stosuje się w zakresie, w jakim przewiduje uprawnienie syndyka do odstąpienia od umowy, a do roszczenia nabywcy wynikającego z umowy deweloperskiej przepisu art. 91 nie stosuje się. Roszczenie nabywcy zaspokajane jest przez przeniesienie własności lokalu. Dopiero według jednoznacznego postanowienia art. 425f ust. 2 przeniesienie własności lokalu nie wywołuje skutków sprzedaży egzekucyjnej i do tego przeniesienia nie stosuje się przepisu art. 313. Wyraźne wyłączenie stosowania do takiego przeniesienia własności art. 313 oznacza, że obecnie nabywcy nabywają własność lokali z ciążącymi na niej obciążeniami hipotecznymi. W tym zakresie stosuje się w pełni reguły zawarte w art. 76 ust. 1 u.k.w.h. o hipotece łącznej. Oznacza to, że hipoteka obciążająca nieruchomość, na której realizowane jest przedsięwzięcie deweloperskie, obciąży wszystkie nieruchomości utworzone przez podział nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę. Hipoteka łączna będzie więc obciążać nieruchomość wspólną i poszczególne lokale, co do których w związku z przeniesieniem własności lokali na nabywców przez syndyka ustanowione zostało odrębne prawo własności lokali. Zniesienie tych obciążeń możliwe jest jedynie przy spełnieniu przesłanek z art. 425g. Nabywca lokalu może jedynie domagać się podziału hipoteki proporcjonalnie do wartości nieruchomości powstałych wskutek podziału (art. 76 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.w.h.).

Rozpoznawana sprawa dotyczyła jednak stanu faktycznego, do którego zastosowanie znajdowały przepisy obowiązujące poprzednio. Aktualnie Sąd Najwyższy w przeważającej liczbie orzeczeń podziela wykładnię celowościową adekwatnych do tej sprawy regulacji prawa upadłościowego zaprezentowaną w przywołanych wyżej orzeczeniach.

Nie sposób jednak nie odnotować, że wykładnia art. 313 ustawy prawo upadłościowe nadal nie jest w pełni jednolita, a od przyjętej linii pojawiają się też wyłomy. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2019 r., III CSK 259/17, LEX nr 2684157 wyrażono pogląd, według którego nie można przyjąć, że sprzedażą objętą hipotezą normy wynikającej z art. 313 p.u.n. jest sprzedaż mająca na celu wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy przedwstępnej zawartej przed ogłoszeniem upadłości. Wykonanie zobowiązania obciążającego upadłego przed ogłoszeniem upadłości nie ma na celu maksymalizacji świadczenia wzajemnego uzyskiwanego przez masę. Trudno byłoby wyjaśnić również, dlaczego nabycie przedmiotu świadczenia wychodzącego z masy ma charakter pierwotny, co nie miałoby przecież miejsca, gdyby świadczenie spełnił sam upadły przed ogłoszeniem upadłości. Sprzedaż dokonywana w postępowaniu upadłościowym w rozumieniu art. 313 ust. 1 p.u.n. musi mieć na celu uzyskanie środków finansowych na zaspokojenie wierzycieli upadłego, a dodatkowo musi być dokonana w formie znanej ustawie - Prawo upadłościowe i naprawcze. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy przyznaje, że w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego odnoszącym się do podobnych stanów faktycznych dominuje stanowisko, zgodnie z którym o tym, czy sprzedaż jest dokonywana w postępowaniu upadłościowym w rozumieniu art. 313 ust. 1 p.u.n., decydują przede wszystkim ramy czasowe jej dokonania, bez znaczenia pozostaje natomiast to, że dochodzi do niej w celu wykonania wcześniejszego zobowiązania, które zostało zaciągnięte przed ogłoszeniem upadłości (post. z 10 marca 2017 r., III CSK 91/16, OSNC-ZD 2017, nr D, poz. 65; post. z 6 kwietnia 2017 r., III CSK 117/16, III CSK 123/16 oraz III CSK 133/16; post. z 18 maja 2017 r., III CSK 197/16). Odmienne stanowisko można natomiast wywieść z przywołanego przez Sąd Okręgowy postanowienia Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2011 r. (II CSK 364/10, podobnie w post. o sygn. II CSK 361/10 z tego samego dnia), w którym wyrażono pogląd, że sprzedaż dokonywana w postępowaniu upadłościowym w powyższym rozumieniu musi mieć na celu uzyskanie środków finansowych na zaspokojenie wierzycieli upadłego, a dodatkowo musi być dokonana w formie znanej ustawie - Prawo upadłościowe i naprawcze. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną podziela drugie z wymienionych stanowisk, mimo że stan faktyczny będący podstawą orzeczeń w których zostało ono wyrażone, odbiega w niektórych aspektach od stanu faktycznego niniejszej sprawy. Na te poglądy, w braku obecnej linii orzeczniczej, powoływał się Sąd Okręgowy w kwestionowanym postanowieniu.

Mając na uwadze powyższe, działania pozwanych polegające na wydaniu orzeczeń odmawiających wykreślenia hipotek obciążających nieruchomość objętą księgą wieczystą o nr (...) nie mogą być poczytywane w kategoriach bezprawności. Wydanie bowiem przez Sąd Rejonowy (...) w K. oraz Sąd Okręgowy w K. orzeczenia, zapadły przy zastosowaniu aktualnej na tamten czas praktyki orzeczniczej wypracowanej na tle art. 313 ustawy — prawo upadłościowe, zgodne z przyjętym wówczas kierunkiem wykładni konkretnego przepisu. Wobec sprzeczności poglądów prawnych dotyczących stosowania konkretnego przepisu wybór jednego z nich nie uzasadnia zaś przyjęcia przesłanki bezprawności działania. Podzielenie stanowiska powoda prowadziłoby do konkluzji, iż każda rozbieżność w rozumieniu normy prawnej i wybór przez organ jednego z możliwych wariantów interpretacji przepisu prawa mogłoby narażać na ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą. W konsekwencji każde uchylenie bądź zmiana orzeczenia przez sąd wyższej instancji przesądzałyby o bezprawności uprzednio podjętych działań i warunkowałoby zasądzenie odszkodowania. Z tego rodzaju poglądem nie sposób się jednak zgodzić.

Reasumują, w okolicznościach sprawy stwierdzić należało brak podstawowej przesłanki odpowiedzialności pozwanego w postaci braku bezprawności działania. Powyższe było już wystarczające dla oddalenia powództwa.

Niezależnie od powyższego zdaniem Sądu Okręgowego brak jest również związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanych a powstałą po stronie powoda szkodą czy też krzywdą.

O kwalifikacji następstw jako normalnych decyduje oparta na obiektywnych okolicznościach ocena przy pomocy doświadczenia życiowego i aktualnych wskazań wiedzy (tak SN w wyroku z dnia 28 lutego 2006 r., III CSK 135/05). Istnienie związku przyczynowego jako zjawiska obiektywnego jest determinowane określonymi okolicznościami faktycznymi konkretnej sprawy i dlatego istnienie związku przyczynowego bada się w okolicznościach faktycznych określonej sprawy (tak SN w wyroku z dnia 8 grudnia 2005 r., III CK 298/05). Dla stwierdzenia co jest normalnym następstwem zdarzenia, należy badać istniejące obiektywnie zależności pomiędzy kolejnymi zdarzeniami, z których jedne będą przyczyną drugich, te ostatnie zaś skutkiem pierwszych. Jeżeli zależności te mogą być uznane za normalne, tzn. jeżeli zdarzenia przyjęte za przyczyny w granicach doświadczenia życiowego zdolne są wywołać zdarzenia – skutki, to można mówić o istnieniu związku przyczynowego, który uzasadnia odpowiedzialność zobowiązanego za skutek końcowy (tak SN w orzeczeniu z 12 grudnia 1961 r., I CR 974/60). Zatem normalnymi następstwami zdarzenia, z którego wynikła szkoda, są następstwa, jakie tego rodzaju zdarzenie jest w ogóle w stanie wywołać i w zwyczajnym biegu rzeczy, a nie tylko na skutek szczególnego zbiegu okoliczności, z reguły je wywołuje.

Z materiałów sprawy wynika, że termin zawarcia umowy przyrzeczonej został oznaczony do dnia 31 marca 2009 roku. Hipoteki zaś, których wykreślenia żądał powód, zostały ujawnione w księdze wieczystej znacznie później a mianowicie na podstawie tytułu wykonawczego z dnia 14 marca 2012 roku. W tych okolicznościach niewątpliwie, gdyby do zawarcia umowy przyrzeczonej doszło w wyznaczonym przez strony w umowie przedwstępnej terminie, do ujawnienia hipotek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w K. na podstawie ww. orzeczenia w ogóle by nie doszło. Za to, że umowa przyrzeczona nie została z powodem zawarta w terminie, strona pozwana jednak nie odpowiada. Powód był świadomy, że nabycie nieruchomości lokalowej nie musi łączyć się z automatycznym wykreśleniem wszystkich obciążających ją hipotek, skoro tak przed, jak i po zawarciu przedmiotowej umowy, prowadził z poszczególnymi wierzycielami hipotecznymi rozmowy mające doprowadzić do uzyskania zgody na wykreślenie hipoteki. Sam przyznał, że zgody takiej nie udzielił mu wyłącznie Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Pozostali wierzyciele zezwolili na wykreślenie hipoteki. Z uwagi na upadłość dewelopera nabycie spornej nieruchomości wiązało się z trwającymi lata staraniami. Nie sposób uznać, że powód wykazał, iż to właśnie na skutek działań pozwanego związanych z wydaniem orzeczeń objętą pozwem powód doznał uszkodzenia ciała bądź rozstroju zdrowia, które powinny być rekompensowane stosownym zadośćuczynieniem.

Inną podstawą zasądzenia zadośćuczynienia za krzywdę jest art. 448 k.c., który z kolei odnosi się do naruszenia dóbr osobistych, których ochronę co do zasady przewiduje art. 24 k.c. To na podmiocie inicjującym postępowanie mające na celu ochronę jego dóbr osobistych, a nie na Sądzie orzekającym, spoczywa obowiązek wskazania konkretnego dobra osobistego, które jego zdaniem zostało naruszone. Określenie rodzaju dobra jest niezbędne dla oceny, czy rzeczywiście zostało ono naruszone i czy z tego powodu przysługuje ochrona. Na żadnym etapie postępowania powód nie wskazał, czy i ewentualnie które z jego dóbr osobistych miałoby być naruszone przez działania pozwanych. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego w niniejszym postępowaniu, a w szczególności przesłuchania powoda, w ocenie Sądu trudno jest mówić o naruszeniu jakiegokolwiek dobra osobistego. Opisywane przez powoda odczucia ująć ogólnie można jako naruszenie spokoju psychicznego człowieka, a to, zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych nie stanowi dobra osobistego człowieka (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 11 grudnia 2012 r., sygn. I ACa 595/12). Wolność od stresu nie stanowi odrębnego dobra osobistego, skoro ten jest jedynie jednym z aspektów zdrowia psychicznego. O naruszeniu dóbr osobistych, w przypadku stresu występującego u danej osoby, można zatem mówić jedynie wówczas, gdy konsekwencją jego występowania jest naruszenie dobra osobistego, jakim jest zdrowie człowieka (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 września 2014 r., sygn. akt I ACa 1841/13). W konsekwencji należało uznać, że powód nie sprostał obowiązkowi wykazania, że na skutek działań pozwanych doszło do naruszenia jego dóbr osobistych. Same ujemne przeżycia, nie świadczą jeszcze o naruszeniu jego dóbr osobistych.

Z tych względów nie było podstaw do uwzględnienia żądania pozwu w jakimkolwiek zakresie.

Mając na uwadze powyższe powództwo podlega oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. i mimo wyniku postępowania, nie obciążył powoda obowiązkiem zwrotu pozwanemu kosztów procesu. Zastosowanie przez sąd art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego. Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego ( Postanowienie SN z dnia 14 stycznia 1974 r. II CZ 223/73 LEX nr 7379 ). W orzecznictwie wskazuje się, że przy ocenie wystąpienia przesłanek zastosowania tego przepisu należy przede wszystkim wziąć pod uwagę przyczynę nieuwzględnienia żądania, zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie co do zasadności zgłoszonego roszczenia oraz sytuację materialną strony ( tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 25 czerwca 2015 roku, sygn. akt ACz 596/15, patrz również wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 marca 2015 roku, sygn. akt I ACa 1358/14).

Powód, przez cały czas pozostawał w subiektywnym przekonaniu o słuszności dochodzonych roszczeń. W takiej sytuacji, biorąc pod uwagę także jego sytuację życiową opisaną w pozwie, nałożenie dodatkowo powinności zwrotu kosztów pozwanym – stanowiłoby dla niego dodatkowe źródło poczucia pokrzywdzenia. W tych okolicznościach zasądzenie od powoda kosztów procesu kolidowałoby z poczuciem sprawiedliwości i słuszności co uzasadniało o odstąpieniu od obciążania powoda rzecz pozwanych kosztami procesu.

Rafał Obrzud