Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 12/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:

Przewodnicząca Sędzia SA Ewa Stryczyńska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym

w dniu 23 września 2022 r. w W.

sprawy (...) z siedzibą w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji (...) z
siedzibą w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 19 lipca 2021 r. sygn. akt XIV U 2202/20

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od (...) z
siedzibą w W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. kwotę 900,00 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym;

III.  nie obciąża Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w
T. kosztami zastępstwa prawnego (...) z siedzibą w W. w postępowaniu zażaleniowym.

Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 12/22

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 października 2020 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. zobowiązał (...) do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od 1 sierpnia 2020 r. do 31 sierpnia 2020 r. w kwocie 1.596,56 zł (w tym dodatek pielęgnacyjny w kwocie 229,91 zł). W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że Z. M. (1) zmarła 20 lipca 2020 r., a za okres od 1 sierpnia 2020 r. do 31 sierpnia 2020 r. zostało wypłacone na rachunek bankowy numer (...) świadczenie w kwocie 1.596,56 zł.

(...) złożył odwołanie od decyzji, wnosząc o jej zmianę przez stwierdzenie, że (...) nie jest zobowiązany do zwrotu przedmiotowej kwoty oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego się kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu powielił argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z 19 lipca 2021 r., sygn. akt XIV U 2202/20, Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że 26 czerwca 1987 r. Z. M. (1) (ur. (...)) nabyła uprawnienia do emerytury. Od 1 lipca 1987 r. emerytura była jej wypłacana. Świadczenie emerytalne na przestrzeni lat było wielokrotnie waloryzowane. Od 1 czerwca 2007 r. Z. M. (1) otrzymywała dodatek pielęgnacyjny z urzędu i na stałe w związku z ukończeniem 75 lat życia. Wypłata następowała wraz z pierwszym dniem każdego miesiąca na rachunek bankowy. W lutym 2018 r. Z. M. (1) złożyła dyspozycję, aby począwszy od 5 lutego 2018 r. przekazywać świadczenie emerytalne na rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy prowadzony w (...) o numerze (...). W odpowiedzi Zakład Ubezpieczeń Społecznych poinformował ubezpieczoną, że od miesiąca marca 2018 r. świadczenie będzie przekazywane na ww. numer konta bankowego.

Rachunek nr (...) jest rachunkiem wspólnym, którego posiadaczami są H. M. i Z. M. (2) (mąż i syn ubezpieczonej). Przedmiotowy rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy został przez nich założony 2 lutego 2018 r.

20 lipca 2020 r. Z. M. (1) zmarła. Prawo do świadczeń ustało od 1 sierpnia 2020 r. Organ rentowy został poinformowany o śmierci ubezpieczonej 7 sierpnia 2020 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazał świadczenie emerytalne na rzecz ubezpieczonej za okres od 1 sierpnia 2020 r. do 31 sierpnia 2020 r. w wysokości 1.596,56 zł na wskazany przez uprawnioną do świadczenia rachunek bankowy o numerze: (...). Świadczenie zostało zaksięgowane 7 sierpnia 2020 r.

Pismem z 17 sierpnia 2020 r. organ wezwał (...) w P. do zwrotu kwoty świadczeń przekazanych na rachunek w banku za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Dalej, w przypadku, gdy osoba zmarła była współposiadaczem rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego Zakład zwrócił się o sporządzenie i przekazanie danych umożliwiających identyfikację współposiadacza rachunku wspólnego na podstawie art. 105 ust. 2b ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.

W odpowiedzi (...) (...) w P. poinformował organ rentowy, że w przedmiotowej sprawie nie zaistniały przesłanki określone w art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego do zwrotu kwoty nienależnie pobranego świadczenia, bowiem rachunek, na który przekazane zostało świadczenie, nie jest rachunkiem osoby uprawnionej do wypłaconego przez ZUS świadczenia. Jednocześnie, posiadacz rachunku, na które wpłynęło świadczenia, został powiadomiony o obowiązku zwrotu świadczenia.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał odwołanie (...)za bezzasadne.

Sąd Okręgowy zauważył, że spór w sprawie sprowadzał się do właściwej interpretacji przepisów prawa. Wskazał, że kwestia zwrotu organowi emerytalno-rentowemu kwoty nienależnego świadczenia, które wpłynęło na rachunek bankowy prowadzony przez bank po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, uregulowana jest w przepisach dwóch ustaw: ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy Prawo bankowe.

Zgodnie z art. 101 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej. W myśl natomiast art. 136a ust. 2 tej ustawy, w razie śmierci emeryta lub rencisty wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zmarł emeryt lub rencista. Oznacza to, że świadczenia wypłacone przez organ rentowy za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, mają charakter wypłaconych nienależnie.

Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że w okolicznościach sprawy bezsporne było, że Z. M. (1) zmarła 20 lipca 2020 r., o czym organ rentowy uzyskał informację 7 sierpnia 2020 r., a więc w oparciu o wskazane wyżej przepisy nie nabyła ona prawa do wypłaty emerytury za sierpień 2020 r., bowiem wraz z jej zgonem ustało prawo do świadczenia emerytalnego. Zatem świadczenie wypłacone przez organ za okres przypadający po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, miało charakter świadczenia wypłaconego nienależnie.

Zgodnie z art. 138a Prawa bankowego, bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa są zobowiązane zwrócić organowi rentowemu kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Oznacza to, że na banku ciąży obowiązek zwrotu świadczenia, mającego charakter pobranego nienależnie, za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy wskazany do przekazywania świadczeń emerytalnych. Ten obowiązek, wynikający ze wskazanej regulacji ma na celu umożliwienie organowi rentowemu odzyskanie świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone, pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy (uchwała Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2006 r., sygn. II UZP 7/06).

Zgodnie z art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego, w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonane przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Stosownie do ust. 3 powyższego przepisu, bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Podstawową przesłanką zwolnienia banku z obowiązku zwrotu świadczenia jest stwierdzenie, że nie dysponuje on już dokonaną przez organ rentowy kwotą z tytułu świadczenia, gdyż przekazał ją innym uprawnionym podmiotom. Jednocześnie jednak bank musi zrealizować drugą przesłankę, tj. wskazać uprawnione osoby, które pobrały wypłaty z nienależnego świadczenia. Informacja ta ma niewątpliwie umożliwić organowi rentowemu wydanie decyzji nakazującej zwrot świadczenia wobec innych osób, które je otrzymały.

Dla zakresu obowiązku zwrotu świadczenia istotne jest zatem ustalenie pojęcia „innej osoby uprawnionej” w rozumieniu art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, na rzecz której dokonanie wypłaty uzasadnia zwolnienie banku z obowiązku zwrotu świadczenia w myśl powołanego przepisu. Dokonanie przez bank po śmierci klienta wypłaty na rzecz innego podmiotu, niż określony w art. 56 Prawa bankowego, nie uprawnia do zastosowania wobec niego zwolnienia przewidzianego w art. 55 ust. 3 tej samej ustawy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16 czerwca 2015 r., sygn. III AUa 1211/14).

Obowiązek wykazania, że osoba, na rzecz której bank dokonał wypłat z rachunków należących do osoby pobierającej świadczenia emerytalno-rentowe jest inną uprawnioną osobą w rozumieniu art. 55 ust. 3 Prawa bankowego obciąża, stosownie do art. 232 k.p.c., bank (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 26 października 2012 r., sygn. III AUa 699/12).

Sąd Okręgowy powołał się nadto na stanowisko Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażone w wyroku z 17 października 2016 r. (w sprawie o sygn. III AUa 746/16), w której stwierdził, że przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nakłada na bank, co do zasady, obowiązek zwrotu organowi rentowemu kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, przekazanych także na inny rachunek niż te wymienione w art. 55 Prawa bankowego. Inna interpretacja art. 138a ww. ustawy uniemożliwiłaby realizację celu, jaki przyświecał ustawodawcy w momencie wprowadzenia do ustawy emerytalnej tego przepisu, a mianowicie nałożenia na bank obowiązku – ograniczonego jedynie w przypadkach określonych szczególnym przepisem prawa – zwrotu kwot bezpodstawnie przekazanych na rachunek bankowy świadczeniobiorcy za okres po jego śmierci. Kwoty te bowiem – z uwagi na ustanie prawa do świadczenia ze śmiercią uprawnionego i nieprzysługiwanie ich świadczeniobiorcy – jako takie w świetle art. 922 § 1 i 2 k.c. nie weszły do spadku po nim. Powinny zatem zostać zwrócone Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z dyspozycją art. 138a ustawy emerytalnej.

Sąd Okręgowy zauważył, że ubezpieczona od lutego 2018 r. złożyła dyspozycję, aby świadczenie emerytalne było przekazywane na rachunek bankowy o numerze (...), który jest rachunkiem wspólnym i jego posiadaczami są H. M. i Z. M. (2) (mąż i syn ubezpieczonej). Przedmiotowy rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy został przez nich założony 2 lutego 2018 r. Trudno to, zdaniem Sądu pierwszej instancji, uznać za zbieg okoliczności. W tej sytuacji należało przyjąć, że rachunek został założony między innym w celu umożliwienia ubezpieczonej przekazywania świadczenia emerytalnego na rachunek męża i syna.

Sąd Okręgowy zwrócił jednocześnie uwagę na to, że odwołujący się Bank wykazał się biernością w przedstawieniu stosownych informacji w przedmiocie sporządzenia i przekazania danych umożliwiających identyfikację współposiadacza rachunku wspólnego (art. 105 ust. 2b Prawa bankowego). Bank nie wykazał również, by rzeczywiście podjął działania informujące posiadacza rachunku, na które wpłynęło świadczenie o obowiązku zwrotu świadczenia. Zatem nienależnym świadczeniem jest świadczenie, którego zwrotu żąda organ rentowy przekazane na rachunek bankowy wskazany do przekazywania świadczeń emerytalnych przez ubezpieczoną.

W ocenie Sądu Okręgowego wykładni art. 138a ustawy emerytalnej należy dokonywać nie tylko przez pryzmat art. 55 ust. 1 Prawa bankowego, przy uwzględnieniu art. 49 Prawa bankowego. Należy mieć również na uwadze, że stosownie do art. 138a ustawy emerytalnej, bank nie zwraca nienależnie pobranych świadczeń lecz kwotę świadczeń przekazanych na rachunek za miesiąc następujący o miesiącu, w którym nastąpiła śmierć uprawnionego. Przedmiotowe działanie ma zatem na celu zapobieżenie pobieraniu przez osoby nieuprawnione kwot, które stanowią świadczenia nienależne rozumiane jako wypłacone po śmierci osoby uprawnionej. (art. 101 pkt 2 w zw. z art. 134 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej). Z tego względu przepisy art. 55 ust. 1 pkt 2, ust. 3 i 4 Prawa bankowego, dotyczące wypłat z rachunków oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych lub rachunków terminowej lokaty oszczędnościowej, nie wyłączają zastosowania instytucji art. 138a ustawy emerytalnej w przypadkach przekazania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy na inne rachunki bankowe niż wymienione w art. 55 ust. 1 Prawa bankowego. Wobec braku innych ograniczeń w ustawie Prawo bankowe, art. 138a ustawy emerytalnej należy tak rozumieć, że nakłada on na bank co do zasady obowiązek zwrotu organowi rentowemu kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, przekazanych także na inny rachunek niż te wymienione w art. 55 ustawy Prawo bankowe. Inna interpretacja art. 138a ustawy emerytalnej uniemożliwiłaby realizację celu, jaki przyświecał ustawodawcy w momencie wprowadzenia do ustawy emerytalnej tego przepisu, a mianowicie nałożenia na bank obowiązku – ograniczonego jedynie w przypadkach określonych szczególnym przepisem prawa – zwrotu kwot bezpodstawnie przekazanych na rachunek bankowy świadczeniobiorcy za okres po jego śmierci.

Apelację od powyższego wyroku złożył odwołujący sięBank, zaskarżając go w całości i zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego, tj.:

1.  art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,

2.  art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez jego zastosowanie, mimo braku podstawy prawnej do dokonania przez odwołującego się zwrotu świadczenia nienależnie przekazanego na rachunek osób nie będących świadczeniobiorcą.

W oparciu o te zarzuty odwołujący się wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zaskarżonej decyzji przez stwierdzenie, że (...) w W. nie jest zobowiązany do zwrotu organowi rentowemu kwoty świadczenia w wysokości 1.596,56 zł, jak również o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego się kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Skarżący zwrócił w pierwszej kolejności uwagę na fakt, że podstawa prawna decyzji, tj. art. 84 ust.6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, była błędna, gdyż przepis ten nie miał żadnego odniesienia do przedmiotowej sprawy. Skarżący podniósł również, że nie można stosować art. 138a ustawy emerytalnej niezależnie, tj. bez powiązania z przepisem statuującym obowiązek banków do dokonania zwrotów kwot świadczeń przekazanych na rachunki bankowe po śmierci ich posiadaczy. Przepis ten stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy – w przypadku odmowy dobrowolnej wypłaty przez bank – decyzji obciążającej zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę do postępowania egzekucyjnego w administracji, natomiast podstawę obowiązku banku stanowi art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego. W przedmiotowej sprawie nie zachodziły natomiast okoliczności, o których mowa w art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego, tj. świadczenie nienależnie wypłacone Z. M. (1), po dniu jej śmierci, nie zostało przekazane przez organ na jej rachunek indywidualny prowadzony przez (...), lecz na rachunek osób trzecich. Organ rentowy nie miał więc podstaw prawnych, aby wydać zaskarżoną decyzję. Odnosząc się do wskazywanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku bierności banku w przedstawieniu stosownych informacji w przedmiocie sporządzenia i przekazania danych umożliwiających identyfikację współposiadacza rachunku wspólnego, skarżący wskazał, że zgodnie z art. 104 Prawa bankowego, banki zobowiązane są do zachowania tajemnicy bankowej, która obejmuje m.in. informacje dotyczące posiadacza rachunku bankowego i dyspozycji dotyczących tego rachunku. Banki mogą udzielić objętych tajemnicą informacji wyłącznie wówczas, gdy istnieje ku temu podstawa prawna. Informacje o współposiadaczu rachunku wspólnego udzielane są organom rentowym na podstawie art. 105 ust. 2b Prawa bankowego, zgodnie z którym banki, na pisemne żądanie organu wypłacającego świadczenie z ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego albo uposażenie w stanie spoczynku, są obowiązane do sporządzania i przekazywania danych umożliwiających identyfikację współposiadacza (współposiadaczy) rachunku wspólnego, na który zostały przekazane świadczenia lub uposażenia za okres po śmierci świadczeniobiorcy. Uprawnienie banków do ujawnienia współposiadacza rachunku wspólnego w oparciu o wyżej powołany przepis dotyczy więc tylko sytuacji, gdy nienależne świadczenie wpłynęło na rachunek wspólny świadczeniobiorcy i osoby trzeciej, a nie na rachunek wspólny dowolnych podmiotów. Bank nie musiał też wykazywać w toku postępowania, że podjął działania informujące posiadaczy rachunku, na który wpłynęło świadczenie, którego zwrotu żądał organ rentowy, o obowiązku zwrotu tego świadczenia. Samo wykazanie, że świadczenie wpłynęło na rachunek nie będący rachunkiem świadczeniobiorcy powinno być wystarczające do uwzględnienia odwołania. W ocenie skarżącego, nie ma też podstaw, aby twierdzić, że przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS powinien być stosowany w sposób bezwzględny wobec banków i skutkować po ich stronie obowiązkiem zwrotu wypłaconego na taki rachunek świadczenia.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję według norm przepisanych, zgodnie z wartością przedmiotu zaskarżenia.

W swoim stanowisku podniósł, że oceniając prawidłowość zaskarżonego wyroku nie można tracić z pola widzenia celu regulacji zawartej w art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którym jest umożliwienie skutecznego i sprawnego dochodzenia przez organ rentowy nienależnie wypłaconych świadczeń z mającego publiczny charakter Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jego zdaniem nie można zgodzić się z apelującym, że powyższa możliwość działania organu rentowego w odzyskaniu nienależnie wypłaconych środków publicznych doznaje ograniczenia z uwagi na przepis art. 55 ust. 1 Prawa bankowego. Z treści ww. art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych wynika, że bank nie zwraca nienależnie pobranych świadczeń, ale kwotę świadczeń przekazanych na rachunek za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć uprawnionego. Przedmiotowe działanie ma na celu zapobieżenie pobraniu przez osoby nieuprawnione kwot, które stanowią świadczenie nienależne rozumiane jako wypłacone za czas po śmierci osoby uprawnionej (art. 101 pkt 2 w zw. z art. 134 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej) i jednocześnie odzyskanie przez organ rentowy środków wypłaconych tytułem świadczenia, które zostało wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia, jaką jest śmierć osoby uprawnionej. Nie bez znaczenia przy dokonywaniu wykładni powyższych regulacji prawnych jest również okoliczność, że świadczenie nieprzysługujące za dany miesiąc w związku ze śmiercią świadczeniobiorcy w poprzednim miesiącu, nie wchodzi w skład spadku po zmarłym świadczeniobiorcy i nie podlega dziedziczeniu. Przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych zawiera bezwzględne zobowiązanie banku czy spółdzielczej kasy oszczędnościowo - kredytowej do zwrotu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwoty świadczeń przekazanych na rachunek za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, nie ustanawiając w tym zakresie żadnych ograniczeń czy wyjątków. Odmienna interpretacja art. 138a ustawy emerytalnej byłaby sprzeczna z jego wykładnią gramatyczną oraz uniemożliwiłaby realizację celu jaki przyświecał ustawodawcy w momencie wprowadzenia do ustawy emerytalnej tego przepisu – nałożenia na bank obowiązku, ograniczonego jedynie w przypadkach określonych szczególnym przepisem prawa, zwrotu kwot bezpodstawnie przekazanych na rachunek bankowy świadczeniobiorcy za okres po jego śmierci.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia dotyczące stanu faktycznego poczynione przez Sąd pierwszej instancji i przyjmuje je, czyniąc podstawą własnego rozstrzygnięcia. Dokonane przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne nie były sporne i zarzuty apelacji ich nie dotyczą, wskazując wyłącznie na naruszenie przez ten Sąd wyłącznie przepisów prawa materialnego. Wobec powyższego zbędne jest ponowne przedstawianie faktów, ponieważ orzekając na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji, sąd odwoławczy nie musi powtarzać dokonanych ustaleń, lecz wystarczy stwierdzenie, że przyjmuje je za własne (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 23 lipca 2015 r., sygn. I CSK 654/14).

Spór dotyczył obowiązku zwrotu przez odwołującego się kwoty 1.596,56 zł wypłaconej na rzecz Z. M. (1) za sierpień 2020 r. po jej śmierci, która nastapiła 20 lipca 2020 r.

Sąd pierwszej instancji uznał, że bank nie wykazał przesłanek, wymienionych w art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, zwalniających go z obowiązku zwrotu, w związku z czym zastosowanie w sprawie znajdował art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Skarżący wywodził, że art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie miał zastosowania, gdyż należy go interpretować łącznie z art. 55 Prawa bankowego, a w przypadku wypłaty świadczenia na rachunek należący do innej osoby niż świadczeniobiorca – nie ma podstaw do zobowiązywania banku do zwrotu tej kwoty i powinna ona być dochodzona od posiadacza rachunku, na który dokonano wypłaty.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie było podstaw do przychylenia się do stanowiska skarżącego, aczkolwiek pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy też wymagał korekty.

Nie można było bowiem w ogóle badać możliwości wyłączenia banku z obowiązku zwrotu na podstawie art. 55 ust. 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 2439 ze zm.) skoro nie zachodziła podstawowa przesłanka z art. 55 ust. 1 tej ustawy, tj. świadczenie nie zostało wypłacone na rachunek osoby uprawnionej do świadczenia.

W sprawie niniejszej świadczenie zostało wypłacone na wspólny rachunek osób trzecich. Nie ma przy tym wątpliwości, że wszelkie świadczenia, które zostały wypłacone przez organ po 20 lipca 2020 r., tj. po dniu śmierci osoby uprawnionej do świadczenia emerytalnego, miały charakter świadczenia nienależnego. Bank tej okoliczności zresztą nie kwestionował.

Stosownie do art. 138a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.), bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa są zobowiązane zwrócić Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Przepis art. 144 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

W tut. Sądzie istnieje ugruntowana linia orzecznicza w zakresie wykładni art. 138a ustawy emerytalnej. Po jej myśli, art. 138a ustawy emerytalnej należy rozumieć w ten sposób, że nakłada on na bank co do zasady obowiązek zwrotu organowi rentowemu kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, przekazanych także na inny rachunek niż te wymienione w art. 55 Prawa bankowego. Inna interpretacja art. 138a ustawy emerytalnej uniemożliwiłaby realizację celu, jaki przyświecał ustawodawcy w momencie wprowadzenia do ustawy emerytalnej tego przepisu, a mianowicie nałożenia na bank obowiązku (ograniczonego jedynie w przypadkach określonych szczególnym przepisem prawa) zwrotu kwot bezpodstawnie przekazanych przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy za okres po jego śmierci (por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z 11 lutego 2021 r., sygn. III AUa 1241/19; z 17 marca 2022 r., sygn. III AUa 706/21; z 27 maja 2022 r., sygn. III AUa 1100/22).

W świetle powyższego Sąd Apelacyjny uznaje za bezzasadne podniesione w apelacji zarzuty naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego i art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Jednocześnie, odnosząc się do wskazanego w uzasadnieniu apelacji uchybienia polegającego na braku spostrzeżenia przez Sąd pierwszej instancji, że zaskarżona decyzja została wydana w oparciu o niewłaściwą podstawę prawną, Sąd Apelacyjny wskazuje, że zastosowanie nieprawidłowej podstawy prawnej decyzji jest uchybieniem ocenianym przez Sądy na równi z innymi jej wadliwościami, stad też nie można uznać, że wadliwie w świetle okoliczności faktycznych sformułowana podstawa decyzji organu rentowego konstytuuje stan sprawy zakreślony tą decyzją. Ściśle formalistyczne stanowisko de facto naruszałoby nałożony na Sądy obowiązek ponownego badania całokształtu sprawy, w której wniesiono odwołanie.

Podsumowując powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Z tych wszystkich względów, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł o oddaleniu apelacji w punkcie I wyroku.

W punkcie II sentencji wyroku Sąd Apelacyjny orzekł o kosztach postępowania w drugiej instancji. Podstawą rozstrzygnięcia w tym zakresie był art. 98 § 1 k.p.c. i wynikająca z tego przepisu zasada odpowiedzialności za wynik procesu. Koszty postępowania apelacyjnego obejmowały wyłącznie koszty zastępstwa prawnego organu rentowego, których wysokość została ustalona na podstawie § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265) przy uwzględnieniu wartości przedmiotu zaskarżenia, którą w niniejszej sprawie stanowi kwota nienależnie pobranego świadczenia oraz faktu, że w postępowaniu apelacyjnym organ rentowy był reprezentowany przez innego niż w pierwszej instancji pełnomocnika – radcę prawnego (§ 10 ust. 1 pkt 2 ww. rozporządzenia).

W punkcie III sentencji wyroku Sąd Apelacyjny odstąpił od obciążenia organu kosztami zastępstwa prawnego odwołującej się poniesionymi w postępowaniu zażaleniowym, uznając, że u podstaw uchylenia postanowienia z 31 grudnia 2021 r. o odrzuceniu apelacji stanęły okoliczności leżące wyłącznie po stronie sądu, nie wynikały natomiast z działania przeciwnika procesowego, co stanowiło uzasadniona przesłankę do zastosowania art. 102 k.p.c.

Zgodnie z art. 15zzs 1 ust. 1 pkt 4 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r., poz. 1090), Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę w składzie jednego sędziego. Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym zgodnie z art. 374 k.p.c., gdyż przeprowadzenie rozprawy nie było konieczne, a żadna ze stron, odwołujący się – w apelacji i organ rentowy - w odpowiedzi na apelację, nie złożyli wniosku o przeprowadzenie rozprawy.

SSA Ewa Stryczyńska