Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III Ca 816/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2022 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach Wydział III Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Sądu Okręgowego Marcin Rak

Protokolant: Monika Piasecka

po rozpoznaniu 27 października 2022 roku w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa S. K. (K.)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Zabrzu

z 20 lutego 2020 roku, sygn. akt VIII C 1057/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  oddala powództwo;

b)  nie obciąża powódki kosztami procesu;

2.  nie obciąża powódki kosztami postępowania odwoławczego.

SSO Marcin Rak

Sygn. akt III Ca 816/20

UZASADNIENIE

Powódka S. K. domagała się od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. 11.353,97 złotych z bliżej określonymi odsetkami i kosztami sporu. Dochodzona pozwem suma stanowiła świadczenie ubezpieczeniowe w wysokości 10.000 zł z tytułu zgonu małżonka powiększone o skapitalizowane odsetki. Świadczenie to nie zostało wypłacone pomimo zajścia zdarzenia, które zgodnie z warunkami umowy ubezpieczenia grupowego, skutkować powinno odpowiedzialnością pozwanej.

W sprzeciwie od wydanego w sprawie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów sporu. Zarzuciła, że do zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego doszło w okresie karencji, co wykluczało jej odpowiedzialność.

Wyrokiem z 20 lutego 2020 roku Sąd Rejonowy w Zabrzu uwzględnił powództwo w całości i obciążył pozwaną obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz powódki.

Wyrok ten zapadł po ustaleniu, że 1 grudnia 2016 roku powódka przystąpiła do umowy grupowego ubezpieczenia na życie stwierdzonego polisą nr (...) prowadzonego dla (...) Stowarzyszenia (...) w wariancie 3. Suma ubezpieczenia w wypadku śmierci współmałżonka została ustalona na kwotę 10.000 złotych, a składka miesięczna wynosiła 58 złotych. Pierwszą składkę powódka uiściła 22 grudnia 2016 roku. Datą początkową ochrony ubezpieczeniowej był 1 stycznia 2017 roku. Mąż powódki zmarł w dniu 27 lutego 2018 roku.

Dalej Sąd Rejonowy przytoczył zapisy ogólnych warunkach grupowego (...)/2015 obowiązujących od dnia 1 stycznia 2016 roku dotyczące warunków przystąpienia do umowy i karencji. Ustalił nadto, że wobec zgonu współmałżonka powódka zgłosiła roszczenie pozwanej, która pismem z 11 lipca 2017 roku odmówiła wypłaty świadczenia z objęcie powódki ubezpieczeniem od dnia 1 stycznia 2017 roku i zajście zdarzenia ubezpieczeniowego w okresie sześciomiesięcznej karencji.

Zważywszy na te ustalenia Sąd Rejonowy ocenił, że między stronami pozostawało sporne, zapisy których ogólnych warunków ubezpieczenia powinny mieć zastosowanie w sprawie, to jest warunki oznaczone jako C. (...) czy też jako C. (...). W tym aspekcie, pomimo tożsamości brzmienia istotnych w sprawie zapisów obu OWU, wskazał na powinność stosowania tych drugich, obowiązujących od 1 stycznia 2016 roku, co wynikać miało z ich art. I. Powołując się dalej na zapis art. XI ust 4 tychże OWU wywiódł, że karencje mają zastosowanie wyłącznie w przypadku osób, które przystąpiły do umowy po upływie 3 miesięcy od daty nabycia prawa do przystąpienia. W przypadku powódki nabycie prawa do przystąpienia do umowy ubezpieczenia grupowego wiązało się z nabyciem członkostwa w stowarzyszeniu klientów (...), co nastąpiło w grudniu 2016 roku. Jeżeli zatem powódka przystąpiła do umowy grupowego ubezpieczenia z dniem 1 stycznia 2017 roku, to nastąpiło to bezspornie przed upływem 3 miesięcy od daty nabycia prawa do przystąpienia. Wobec powódki karencja nie miała zatem zastosowania. Sąd Rejonowy ocenił też, że analogiczny zapis znajdował się w art. XI ust. 4 OWU C. (...), na które powoływał się pozwany.

Sąd Rejonowy powołał się też na regulację art. 805 k.c. i 829 k.c., a także art. 12 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 ze zm.).

W świetle tych regulacji powództwo uznał za zasadne, zaś o kosztach orzekł z powołaniem na art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana zarzucając naruszenie:

- art. 233§1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie, że w sprawie powinny mieć zastosowanie OWU C. (...), gdy do istotnej w sprawie umowy, potwierdzonej polisą (...) zastosowanie miały OWU C. (...) z uwzględnieniem zmian przewidzianych w aneksie nr (...) do tej umowy;

- art. 233§1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie, że zapisy art. XI ust 4 OWU C. (...) odpowiadają zapisom XI ust 4 OWU C. (...) z uwzględnieniem zmian wynikających z aneksu numer (...) do umowy potwierdzonej polisą (...);

- art. 233§1 k.p.c. poprzez nieodniesienie się w treści wyroku do aneksu numer (...) do umowy potwierdzonej polisą (...);

- art. 805 k.c. w zw. z art. XI ust 4 OWU C. (...) z uwzględnieniem aneksu numer (...), poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że zdarzenie szkodowe w postaci śmierci małżonka nie nastąpiło w okresie karencji.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego. Zarzuciła, że informacje o wyłączeniu odpowiedzialności nie zostały jej przekazane na etapie przystępowania do umowy, a zatem pozwana nie może się na te ograniczenia powoływać.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie przypomnienia wymaga, że jak wyjaśniono w orzecznictwie sąd rozpoznający apelację powinien odnieść się do wszystkich tych zdarzeń i zarzutów zgłoszonych w postępowaniu apelacyjnym, które mogły spowodować skutki materialnoprawne (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 2018 roku, V CSK 292/17, LEX 2641043). W konsekwencji nie jest bezwzględnym warunkiem prawidłowego rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji odniesienie się do każdego z zarzutów podniesionych w apelacji. Z ustanowionego w art. 378§1 k.p.c. obowiązku rozpoznania sprawy w granicach apelacji nie wynika bowiem konieczność osobnego omówienia przez sąd w uzasadnieniu wyroku każdego argumentu apelacji. Za wystraczające należy uznać odniesienie się do sformułowanych w apelacji zarzutów i wniosków w sposób wskazujący na to, że zostały one przez sąd drugiej instancji w całości rozważone przed wydaniem orzeczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 marca 2018 roku, II PK 120/17, Lex nr 2488061).

W świetle tych założeń Sąd Okręgowy uznał za zasadne łączne odniesienie do stanowiska stron wyrażanego w toku postępowania odwoławczego albowiem podnoszone tu twierdzenia i zarzuty mieściły się na granicy ustaleń faktycznych i oceny materialnoprawnej.

Jeżeli zatem chodzi o stan faktyczny sprawy, to z dokumentacji złożonej do akt, tak w toku postępowania pierwszoinstancyjnego jak i odwoławczego wynikało, że umowa ubezpieczenia grupowego, potwierdzona polisą numer (...) została zawarta między Stowarzyszeniem (...) w B., a pozwaną, z określeniem początkowej daty okresu ubezpieczenia na 1 kwietnia 2013 roku (dowód: polisa k. 97 -100). Warunki tejże umowy określone były w ogólnych warunkach ubezpieczenia na życie C. nr (...), co wprost wynikało z art. XIX ust 9 tychże OWU wskazujących na ich zastosowanie do umów zawieranych od 15 stycznia 2013 roku. Zapisy wskazanych OWU rozróżniały przy tym datę zawarcia umowy od daty przystąpienia do umowy. Zgodnie zapisami art. IV zawarcie umowy następowało między ubezpieczającym a ubezpieczycielem, z kolei zgodnie z art. V przystąpienie do umowy odnosiło się do ubezpieczonego, który pod określonymi warunkami mógł skorzystać z ochrony ubezpieczeniowej. OWU w art. II pkt 7 definiowały karencję jako okres, w którym odpowiedzialność ubezpieczyciela zostaje ograniczona do następstw nieszczęśliwych wypadków (dowód OWU C. (...) k. 106-116).

Warunki tej umowy zostały zmienione z dniem 1 kwietnia 2016 roku aneksem numer (...), który wskazywał w punkcie 72, że umowa ta podlega rejestracji w systemie informatycznym pozwanej pod następującymi numerami polis: (...) (polisa główna), (...) (polisa techniczna). Zakres zmian obejmował przy tym m. in. w punkcie 36 aneksu, zastosowanie 6 miesięcznej karencji liczonej od dnia przystąpienia do umowy ubezpieczenia, dla zdarzenia w postaci śmierci współmałżonka (dowód: aneks k. 101-104).

Dalej istotnym było, że 1 grudnia 2016 roku powódka, za pośrednictwem ubezpieczającego Stowarzyszenia (...), złożyła deklarację przystąpienia do umowy grupowego (...) objętego Polisą numer (...) wystawioną przez pozwaną. Początek okresu ubezpieczenia określono na 1 stycznia 2017 roku. Powódka przystąpiła do ubezpieczenia w wariancie 3, który przewidywał świadczenie z tytułu śmierci współmałżonka w wysokości 10.000 zł. Powódka składając deklarację przystąpienia, w wyodrębnionym pisemnym oświadczeniu potwierdziła otrzymanie warunków umowy i zapoznanie się z nimi, w tym w zakresie zmian wynikających z postanowień szczególnych (dowód: deklaracja k. 13-14 i 223-224 akt, Certyfikat k. 105).

Poza sporem pozostawało nadto, że powódka spełniła warunki objęcia jej ochroną ubezpieczeniową od 1 stycznia 2017 roku, a małżonek powódki zmarł 27 lutego 2017 roku. Pozwana wezwana do wypłaty świadczenia z tytułu śmierci małżonka odmówiła powołując się na wystąpienie tego zdarzenia w okresie karencji.

Sąd Okręgowy odmiennie zatem niż Sąd Rejonowy, ustalił jakie były warunki umowy, do której przystąpiła powódka. Dokonując ustaleń w tym zakresie Sąd Rejonowy pominął bowiem, że oceniane OWU rozróżniają datę zawarcia umowy od daty przystąpienia do niej. Dla przypisania warunków do umowy nie miała znaczenia data przystąpienia ubezpieczonego do ubezpieczenia, lecz data zawarcia umowy między ubezpieczającym a ubezpieczycielem. Wynikało to z porównania treści art. I, IV, V i XVII OWU C. (...) z treścią art. I, IV, V i XIX OWU C. (...). W konsekwencji trafnym był zarzut apelacji, co do nieuzasadnionego pominięcia przez Sąd Rejonowy modyfikacji zakresu ubezpieczenia wynikających z aneksu numer (...) do OWU C. (...).

Niezasadnym był nadto podnoszony na etapie postępowania drugoinstancyjnego zarzut powódki, co do niepoinformowania jej o ograniczeniach odpowiedzialności ubezpieczyciela. Pozwana złożyła bowiem do akt pisemne oświadczenie powódki potwierdzające doręczenie jej i zapoznanie się z warunkami umowy, w tym modyfikacjami wynikającymi z postanowień szczególnych. Powódka nie zaoferowała natomiast żadnego dowodu celem podważenia prawdziwości tego oświadczenia, a samo zaprzeczenie okolicznościom z niego wynikającym nie było tu wystarczające. W szczególności, powódka nie zaoferowała nawet własnych zeznań celem ustalenia okoliczności przystąpienia do umowy. Brak było zatem podstaw do stosowania w sprawie art. 17 ust 2 w zw. z art. 19 ustawy z 11 września 2015 roku o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2015 poz. 1844 ze zm.), które wyłączają możliwość powoływania się przez zakład ubezpieczeń na ograniczenie odpowiedzialności w razie niedoręczenia ubezpieczonemu warunków umowy ubezpieczenia grupowego.

W konsekwencji zakres odpowiedzialności pozwanej powinien być oceniany z uwzględnieniem zapisów aneksu numer (...) do OWU C. (...).

Jak już natomiast wskazano tenże aneks, w swoim punkcie 36 modyfikował zapisy art. XI ust 4 OWU C. (...) poprzez wprowadzenie 6 miesięcznej karencji liczonej od dnia przystąpienia do umowy ubezpieczenia, dla zdarzenia w postaci śmierci współmałżonka. W tym okresie powódka nie mogła domagać się świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu śmierci męża, a odpowiedzialność pozwanej w okresie karencji ograniczona była do następstw nieszczęśliwych wypadków. Powódka nie wykazała też wyłączenia karencji na zasadzie art. XI ust. 6 OWU C. (...) w zw. pkt 10 aneksu numer (...) do tychże OWU, to jest wobec objęcia jej wcześniejszą ochroną ubezpieczeniową na warunkach wymaganych tymi zapisami.

Konkludując, skoro powódka była objęta ochroną ubezpieczeniową od 1 stycznia 2017 roku, a karencja z tytułu zdarzenia w postaci śmierci współmałżonka wynosiła 6 miesięcy od daty przystąpienia do ubezpieczenia, zaś małżonek powódki zmarł w lutym 2017 roku, to odpowiedzialność pozwanej za zapłatę spornej należności była wyłączona w świetle art. 805 k.c. Nie zostały bowiem spełnione warunki wypłaty tego świadczenia.

Ponieważ roszczenie było niezasadne, to Sąd Okręgowy na podstawie art. 386§1 k.p.c zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił.

O kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego Sąd Okręgowy orzekł na zasadzie art. 102 k.p.c. uznając, że w sprawie zachodzi szczególny wypadek pozwalający na nieobciążanie powódki kosztami przegranego procesu. Znaczenie miał tu tragiczny charakter zdarzenia, z którego powódka wywodziła roszczenie, a to przedwczesna śmierć małżonka powódki, która jak wynika z odpisu aktu zgonu nastąpiła w wieku 54 lat. Poza tym spór toczył się między konsumentem - osobą fizyczną, a ubezpieczycielem profesjonalnie działającym na rynku. Dysproporcja sytuacji stron była zatem istotna. Niewątpliwie kwota należnych pozwanej kosztów procesu, w świetle zakresu jej działalności, stanowi niewielki fragment jej kosztów natomiast dla powódki stanowiłaby istotną część miesięcznego budżetu. Wreszcie, nie można było pomijać, że powódka działała z pełnomocnikiem powołanym do konkretnej sprawy, natomiast – jak wynika z treści pełnomocnictwa strony przeciwnej – pozwana korzystała ze stałej obsługi prawnej.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł kierując się tymi samymi przesłankami i opierając je na tej samej podstawie prawnej. Dodatkowo znaczenia wymaga, że to nie powódka zainicjowała postępowanie apelacyjne, a zważywszy na treść rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego, mogła być przekonana o zasadności swoich racji.

SSO Marcin Rak