Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Leszek Dąbek

Sędziowie SO Barbara Braziewicz (spr.)

SR (del.) Marcin Rak

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2014 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. K. (1)

przeciwko A. K. (2)

o stwierdzenie nieważności umowy

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Raciborzu

z dnia 7 maja 2013 r., sygn. akt I C 724/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.800 zł (tysiąc osiemset złotych) z tytułu zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

3.  przyznaje adwokat S. K. od Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Raciborzu) kwotę 2.214 zł (dwa tysiące dwieście czternaście złotych), w tym kwotę 414 zł (czterysta czternaście złotych) podatku od towarów i usług z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu pozwanemu w postępowaniu odwoławczym.

SSR (del.) Marcin Rak SSO Leszek Dąbek SSO Barbara Braziewicz

UZASADNIENIE

Częściowo ubezwłasnowolniona powódka A. K. (1), reprezentowana przez kuratora P. K., wniosła pozew przeciwko A. K. (2) o stwierdzenie nieważności umowy darowizny nieruchomości, stanowiącej odrębny lokal mieszkalny, dla którego prowadzona jest księga wieczysta numer (...), zawartej w dniu 7 marca 2012r. przez A. K. (1) i A. K. (2) przed notariuszem L. R. A numer (...) oraz o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu powódka podniósł, że w dniu zawarcia umowy darowizny znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Ponadto powódka podniosła, że od 15 roku życia chorowała psychicznie na schizofrenię urojeniową oraz, że wielokrotnie przebywała na leczeniu w szpitalach psychiatrycznych.

Pozwany A. K. (2) wniósł o oddalenie powództwa. Uzasadniając swoje stanowisko podniósł, że powódka A. K. (1) w chwili zawarcia umowy darowizny była świadoma tego co robi. Nadto zarzucił brak legitymacji czynnej po stronie powodowej, upatrując go w częściowym ubezwłasnowolnieniu powódki A. K. (1) oraz ustanowieniu P. K. kuratorem powódki A. K. (1) w czasie po zawarciu umowy darowizny. Ponadto podniósł, powołując się na przepisy art. 181 § 1 k.r. i o., art. 16 i 17 k.c., że w niniejszym postępowaniu powódka nie mogła być reprezentowana przez kuratora P. K., który został ustanowiony po zawarciu umowy darowizny.

Wyrokiem z dnia 7 maja 2013 r. w Raciborzu stwierdził nieważność umowy darowizny nieruchomości, stanowiącej odrębny lokal mieszkalny, dla którego prowadzona jest księga wieczysta numer (...), zawartej w dniu 7 marca 2012 roku przez A. K. (1) i A. K. (2) przed notariuszem L. R. A numer (...), nakazał ściągnąć od pozwanego A. K. (2) na rzecz Skarbu Państwa kwotę 463 zł tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa i przyznał od Skarbu Państwa adwokatowi S. K. kwotę 4.428zł brutto (wraz z podatkiem VAT) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu A. K. (2) z urzędu.

Rozstrzygnięcie to zapadło po ustaleniach szczegółowo przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Z ustaleń tych wynika, że w dniu 7 marca 2012r. A. K. (1) i A. K. (2) zawarli, przed notariuszem L. W. umowę darowizny, którą A. K. (1) darowała A. K. (2) nieruchomość, stanowiącą odrębny lokal mieszkalny, dla którego prowadzona była księga (...). Postanowieniem z dnia 18 maja 2012r., sygn. akt II Ns 29/12, Sąd Okręgowy w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku ubezwłasnowolnił częściowo A. K. (1) z powodu schizofrenii urojeniowej z objawami psychotycznymi. Postanowieniem z dnia 26 lipca 2012r. Sąd Rejonowy w Raciborzu ustanowił dla częściowo ubezwłasnowolnionej A. K. (1) kuratora w osobie P. K., upoważniając kuratora do reprezentowania A. K. (1) w sprawach sądowych. A. K. (1) od wielu lat chorowała na schizofrenię, wielokrotnie była z tego powodu hospitalizowana w szpitalach psychiatrycznych. W dniu 7 marca 2012r. A. K. (1) nie była w stanie świadomie i swobodnie podjąć decyzji o podarowanie nieruchomości ojcu A. K. (2). W chwili podpisywania umowy darowizny z dnia 7 marca 2012r. u A. K. (1) toczył się proces schizofreniczny ze znaczną przewagą objawów negatywnych schizofrenii takich jak: wycofanie społeczne, trudności prowadzenia aktywności społecznej, obojętność w kwestii własnej przyszłości, zblednięcie afektu, zubożenie mimiki, ubóstwo mowy. Wyżej wymienione objawy powodują, że A. K. (1) była w stanie zrozumieć treść pisma, ale objawy choroby nie pozwalały jej na prawidłowe interpretowanie ich treści oraz podjęcie swobodnej i świadomej decyzji.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, szczegółowo powołane w uzasadnieniu dowody z dokumentów, zeznania świadka, które należycie przeanalizował. Wydając wyrok Sąd Rejonowy oparł się przede wszystkim na fachowej i rzetelnej opinii biegłych psychologa J. S. i psychiatry A. W..

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo o ustalenie nieważności umowy za uzasadnione. Stwierdził, iż zgodnie z art.82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Konsekwencją złożenia nieważnego oświadczenia woli przy umowie dwustronnej jest nieważność całej umowy. W niniejszej sprawie powódka A. K. (1) w oparciu o dowód z opinii biegłych udowodniła, że w dniu 7 marca 2012r. znajdowała się z powodu choroby psychicznej w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, co skutkowało nieważnością zawartej w tym dniu umowy darowizny nieruchomości. Podkreślić należy, że to powódce A. K. (1), jako stronie umowy darowizny przysługiwała legitymacja czynna do wystąpienie z powództwem o stwierdzenie nieważności tej umowy. Zauważyć również należało, że powódka A. K. (1) jako osoba częściowo ubezwłasnowolniona, nie posiadała w niniejszym postępowaniu zdolności procesowej i mogła podejmować czynności procesowej jedynie przez swojego przedstawiciela (art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 66 k.p.c.), którym był kurator P. K. (art. 16 § 2 k.c.). Podkreślić należy, że zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Raciborzu z dnia 26 lipca 2012r., sygn. akt RNs 166/12, kurator A. P. K. został również upoważniony do reprezentowania A. K. (1) w sprawach sądowych. Z uwagi na powyższe należało uznać, że P. K. był należycie umocowany do reprezentowania powódki A. K. (1) w niniejszym postępowaniu w oparciu o przepis art. 181 k.r. i o. Bez znaczenia dla tej reprezentacji pozostawało, że częściowe ubezwłasnowolnienie A. K. (1) oraz ustanowienie dla niej kuratora w osobie P. K. nastąpiły w czasie po umowie darowizny z dnia 7 marca 2012r. Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy, na podstawie art. 189 k.p.c. i art. 82 k.c., stwierdził nieważności umowy darowizny nieruchomości, stanowiącej odrębny lokal mieszkalny, dla którego prowadzona jest księga wieczysta numer (...), zawartej w dniu 7 marca 2012r. przez A. K. (1) i A. K. (2) przed notariuszem L. R. A numer (...). O kosztach sądowych Sąd ten orzekł w oparciu o przepis art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w zakresie rozstrzygnięć w punkcie I i II. Zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 16 k.c., art.17 k.c. i art.181 §1 k.r. i o. poprzez przyjęcie, że zakres uprawnień i obowiązków kuratora ustanowionego dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo obejmuje czynności prawne dokonane przed wydaniem orzeczeń o ubezwłasnowolnieniu częściowym i ustanowieniu kurateli oraz art.159 §1 pkt 2 k.r. i o. w zw. z art. 178§2 k.r. i o. poprzez ich niezastosowanie oraz nieważność postępowania wobec braku należytego umocowania pełnomocnika strony powodowej - art. 379pkt 5 k.p.c. W oparciu o tak postawione zarzuty wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania oraz zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz Kancelarii Adwokackiej adwokat S. K. kosztów postępowania za II instancję z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu wg norm przepisanych.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego wg norm przepisanych, przedstawiając obszerną argumentację na poparcie swojego stanowiska.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest nieuzasadniona, gdyż zaskarżony wyrok należy uznać za trafny.

Powołane w apelacji zarzuty nieważności postępowania i naruszenia przepisów prawa materialnego są chybione.

Sąd Okręgowy podziela i uznaje za swoje tak ustalenia faktyczne jak i prawne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, uznając, iż nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania. Ustalenia te bowiem znajdują oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, które to dowody Sąd ten ocenił w granicach zakreślonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c., wbrew twierdzeniom pozwanego. W szczególności z zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym z opinii biegłych psychologa mgr J. S. i psychiatry A. W. jednoznacznie wynika, iż powódka w dniu 7 marca 2012r. nie była w stanie świadomie i swobodnie podjąć decyzji o podarowaniu przedmiotowego mieszkania ojcu - pozwanemu A. K. (2). W chwili podpisywania umowy u powódki toczył się proces schizofreniczny ze znaczną przewagą objawów negatywnych schizofrenii takich jak: wycofanie społeczne, trudności prowadzenia aktywności społecznej, obojętność w kwestii własnej przyszłości, zblednięcie afektu, zubożenie mimiki i ubóstwo mowy. Powyższe objawy stwierdzone przez biegłych powodowały, iż powódka co prawda była w stanie zrozumieć treść pisma, ale objawy choroby nie pozwalały jej na prawidłowe interpretowanie ich treści oraz podjecie swobodnej i świadomej decyzji.

Ponadto, zdaniem Sądu Okręgowego, wnioski Sądu meriti, co do faktów w sposób logiczny wynikają z treści dowodów zgromadzonych w sprawie, a zaoferowanych przez obie strony, równocześnie Sąd ten poddał należytej ocenie cały materiał dowodowy zebrany w sprawie. Trafnie orzekając Sąd ten oparł się na fachowej i rzetelnej opinii w/w biegłych. Sąd Rejonowy analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy nie uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, tymczasem tylko takie uchybienia mogą być przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął Sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie, niż ocena Sądu (tak SN w orzeczeniu z 6.11.1998r., IICKN 4/98 nie publ.).

Przy czym należy zauważyć, iż umowa łącząca strony była zawierana 7 marca 2012r. Pozwany w toku niniejszej sprawy twierdził, iż powódka w chwili zawierania umowy darowizny była świadoma tego co robi. Tymczasem w okresie bezpośrednio poprzedzającym zawarcie powyższej umowy, niespełna miesiąc wcześniej, dnia 10 lutego 2012r., sam pozwany wniósł do Sądu Okręgowego w Gliwicach wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite A. K. (1), tym samym musiał zakładać, iż jej stan zdrowia psychicznego wskazuje na celowość i konieczność zainicjowania takiego postępowania. Przy czym należy podkreślić, iż w trakcie tego postępowania, które przecież toczyło się w momencie zawierania przez strony przedmiotowej umowy, to mąż A. P. K. wnosił o jej ubezwłasnowolnienie częściowe, podczas gdy ojciec jej A. K. (2) obstawał za jej całkowitym ubezwłasnowolnieniem. Powyższe okoliczności, zdaniem Sądu Okręgowego, także wskazują na to, iż pozwany w chwili zawierania z powódką umowy darowizny musiał zdawać sobie sprawę z tego, iż powódka w chwili zawierania umowy darowizny nie była świadoma tego co robi.

Przechodząc z kolei do zarzutów podniesionych w apelacji przez pozwanego należy uznać za bezzasadny zarzut, że zakres uprawnień i obowiązków kuratora ustanowionego dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo nie obejmuje czynności prawnych dokonanych przez ubezwłasnowolnionego przed wydaniem orzeczeń o ubezwłasnowolnieniu częściowym i ustanowieniu kurateli. Trafnie zauważa powódka, iż poprzez wydanie orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu osoba ubezwłasnowolniona traci co prawda zdolność procesową, ale przecież nie traci przysługujących jej roszczeń – także tych wynikających z czynności prawnych zdziałanych przed ubezwłasnowolnieniem. Tym samym w dacie wytoczenia powództwa A. K. (1) przysługiwało prawo domagania się stwierdzenia nieważności przedmiotowej umowy darowizny nieruchomości z dnia 7 marca 2012r.

W dacie wytaczania powództwa powódka była osobą częściowo ubezwłasnowolnioną, zatem w niniejszej sprawie mogła podejmować czynności procesowe wyłącznie poprzez swojego przedstawiciela ustawowego, zatem przez swojego kuratora P. K. ( art. 66 k.p.c. w zw. z art.159 k.r. i o. w zw. z art. 178§2 k.r. i o. ). Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Raciborzu z dnia 26 lipca 2012r., sygn. akt III RNs 166/12 ustanowiony dla A. K. (1) jako osoby częściowo ubezwłasnowolnionej kurator P. K., upoważniony został do jej reprezentowania, w szczególności w sprawach sądowych i to bez żadnych wyłączeń czy ograniczeń czasowych co do zakresu przyznanego mu upoważnienia ( art. 16§2 k.c. i 181 k.r. i o.).Tym samym w niniejszym postępowaniu sądowym kurator w osobie P. K. był i nadal jest należycie umocowany do reprezentowania powódki, która gdyby nie jej ubezwłasnowolnienie częściowe powyższą sprawę mogłaby wytoczyć samodzielnie. Należy zauważyć, iż nie może mieć miejsca z punktu wiedzenia praw osoby ubezwłasnowolnionej częściowo taka sytuacja, iż co do czynności zdziałanych przez nią przed ubezwłasnowolnieniem z jednej strony nie mógłby działać i kwestionować ich kurator osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, a z drugiej strony także nie mogła by ich kwestionować w toku procesu sądowego osoba częściowo ubezwłasnowolniona, jako osoba nie posiadająca zdolności procesowej w pełnym zakresie. Zatem kurator powódki nie działał wstecz, bo roszczenie o stwierdzenie nieważności umowy darowizny przysługiwało jej nie tylko przed jej ubezwłasnowolnieniem, ale również i w dacie wytoczenia powództwa. Przy czym z uwagi na to, iż powódka sama wytoczyć go już nie mogła, to działał za nią ustanowiony dla niej kurator. Z tych względów zarzut naruszenia art.16 k.c., art.17 k.c. i art.181 §1 k.r. i o. należało uznać za chybiony.

Także za bezzasadny należało uznać zarzut naruszenia art.159 §1 pkt 2 k.r. i o. w zw. z art. 178§2 k.r. i o. poprzez ich niezastosowanie, bowiem w niniejszej sprawie przepisy te nie miały zastosowania. Przepis art. 159§1 pkt 2 k.r. i o. wyklucza bowiem reprezentację podopiecznego, zatem A. K. (1) przez kuratora przy czynnościach między tym podopiecznym a samym kuratorem oraz rodziną kuratora, a konkretnie małżonkiem kuratora i jego zstępnymi, wstępnymi i rodzeństwem. Tymczasem pozwany nie jest wstępnym kuratora powódki, tym samym nie mamy do czynienia z żadnym z wyłączeń wskazanych w art. 159§1 pkt 2 k.r. i o.

Z uwagi zatem na powyższe argumenty także za chybiony należało uznać zarzut nieważność postępowania poprzez naruszenie regulacji art. 379pkt 5 k.p.c., albowiem należało uznać, iż w sposób należyty został umocowany do działania w niniejszej sprawie pełnomocnik powódki przez reprezentującego ją kuratora.

Zatem wszelkie podniesione przez pozwanego zarzuty w apelacji nie mogły z uwagi na powyższą argumentację odnieść skutku. Słusznie zatem stwierdził Sąd Rejonowy, w oparciu o art. 189 k.p.c. i art.82 k.c., nieważność przedmiotowej umowy darowizny nieruchomości.

Z uwagi na powyższe argumenty Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Odwoławczy orzekł mając na uwadze art. 98 k.p.c. w zw. z art.108§1k.p.c., nadto mając na uwadze także § 2, § 6 pkt.6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt. 1 i §19 ust.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów niepłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu[Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1348].

SSR (del.) Marcin Rak SSO Leszek Dąbek SSO Barbara Braziewicz