Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2022 r. w Olsztynie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa P. K.

przeciwko R. O.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 28 lipca 2022 r., sygn. akt I C 72/22

I. zmienia zaskarżony wyrok w punktach I i III w ten sposób, że:

- w punkcie I powództwo oddala,

- w punkcie III zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia niniejszego orzeczenia stronie powodowej do dnia zapłaty,

II. zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 650 (sześćset pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się przedmiotowego rozstrzygnięcia do dnia zapłaty.

SSO Jacek Barczewski

Sygn. akt: IX Ca 1185/22 (upr.)

UZASADNIENIE

W TRYBIE ART. 505 ¹³ § 2 K.P.C.

P. K. wytoczyła powództwo przeciwko R. O. o zapłatę kwoty 3 880 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 stycznia 2020 roku do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że 23 listopada 2021 roku pomiędzy (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, a powódką doszło do zawarcia umowy cesji wierzytelności należnych cedentowi wobec R. O.. Wskazała, że 28 sierpnia 2018 roku doszło do zawarcia umowy najmu pojazdu zastępczego pomiędzy (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a pozwanym. Tego samego dnia doszło do zawarcia umowy cesji wierzytelności w zakresie zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego, przysługującej wobec (...) Spółki Akcyjnej z tytułu szkody w pojeździe L. nr rej. (...) z dnia 2 sierpnia 2018 roku. W toku postępowania likwidacyjnego, decyzją z 25 września 2018 roku ubezpieczyciel uznał roszczenie jedynie co do kwoty 3500 złotych brutto weryfikując stawkę dobową najmu do 350 złotych brutto za dobę. Powódka wskazała, że na dochodzone przez powódkę roszczenie składa się różnica kwot pomiędzy kwotą wynikającą z faktury VAT nr (...), a kwotą odszkodowania wypłaconą przez ubezpieczyciela.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z 18 stycznia 2022 roku w sprawie I Nc 7/22 Sąd Rejonowy w Piszu zasądził od pozwanego na rzecz powódki całość dochodzonego roszczenia wraz z kosztami procesowymi.

Pozwany R. O. w terminie wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty zaskarżając go w całości. Jednocześnie wniósł o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu wskazał, że zamieszkuje w P.. Telefonicznie umówił się z salonem (...) celem ustalenia szczegółów podstawienia pojazdu, celem jego naprawy. Wszystko, wraz z zapewnieniem samochodu zastępczego, miało zostać załatwione przez salon. Następnie, dnia 28 sierpnia 2018 roku pozwany stawił się we wskazanym miejscu. Po przyjeździe okazało się, że pracownik salonu zamówił pojazd z zewnętrznego podmiotu – (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Pozwany podkreślił, że wszystko odbywało się w W. – a więc 220 km od domu pozwanego. W trakcie podpisywania dokumentów pozwany zwrócił uwagę osobie przedstawiającej się jako pracownik cedentki, że umowa przewiduje stawkę 600 złotych za dobę za najem pojazdu zastępczego, a od ubezpieczyciela uzyskał informację o stawce 350 złotych za w/w usługę. W odpowiedzi na powyższe został zapewniony, że nie będzie musiał pokrywać żadnych kosztów, ponieważ wynajmujący samodzielnie uzyska zapłatę pełnej kwoty od ubezpieczyciela. Pozwany podkreślił, że postanowienie z § 1 ust. 7 umowy cesji wierzytelności, przywołane przez powódkę, ma charakter niedozwolonego postanowienia umownego.

Wyrokiem z dnia 28 lipca 2022 r. Sąd Rejonowy w Piszu zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3 880,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26.01.2020 r. do dnia zapłaty (I.), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (II.), zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1 117,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Od wyroku Sądu I instancji apelację wniósł pozwany, zaskarżając go w części, tj. w zakresie pkt I. i III., zarzucając:

1) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 §1 k.p.c. poprzez:

a) przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, którą Sąd I instancji przeprowadził w sposób wybiórczy, z pominięciem wszechstronnego rozważenia całego zebranego materiału dowodowego (w szczególności zeznań świadka, wyjaśnień pozwanego oraz całkowite pominięcie wiadomości mailowych z dni 18 i 20 stycznia 2020 r.) i jego wzajemnego powiązania, która doprowadziła do błędnych ustaleń faktycznych w zakresie przebiegu rozmowy z przedstawicielem (...) Sp. z o.o. i błędnym uznaniem, że:

- pozwany nie informował cedentki o przedstawionej przez ubezpieczyciela stawce za najem pojazdu zastępczego,

- przedstawiciel cedentki nie zapewniał pozwanego, że nie będzie musiał nic płacić,

- co miało bezpośredni wpływ na uznanie zasadności roszczenia dochodzonego przez powódkę;

b) ocenę dowodów sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego (wyjaśnień pozwanego) poprzez uznanie, że pozwany zaakceptował stawkę w kwocie 600 zł rzekomo wiedząc o jej zawyżeniu - podczas gdy z jego wyjaśnień wprost wynika, że o powyższym dowiedział się dopiero po otrzymaniu wezwania do zapłaty (e-protokół z dnia 13.07.2022 r. [00:19:03] k. 76) - co miało bezpośredni wpływ na uznanie zasadności roszczenia dochodzonego przez powódkę;

2) naruszenie przepisów prawa materialnego:

a) art. 385 ¹ §1 k.c. w zw. z art. 385 ³ pkt 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy zapis umowny - § 1 ust. 7 umowy cesji wierzytelności pomiędzy (...) Sp. z o.o. a pozwanym, w kontekście całej umowy stanowi niedozwolone postanowienie umowne z uwagi na brak przewidzenia po stronie cedentki jakichkolwiek aktów staranności, w tym także ustalenie odpowiedzialności pozwanego za zapłatę w razie odmowy zapłaty przez ubezpieczyciela „z jakichkolwiek przyczyn”, a więc także zawinionych przez cedentkę - wobec czego uznać należy, że Sąd I instancji błędnie uznał związanie pozwanego zapisem umownym stanowiącym niedozwolone postanowienie umowne;

b) art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie podczas gdy sposób postępowania cedentki był nieuczciwy, sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz w istotny sposób zniekształcał zachowanie pozwanego z uwagi na okoliczności towarzyszące, wobec czego zachowanie to nie powinno korzystać z ochrony prawnej.

Pozwany wniósł o:

1) zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości;

2) zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o:

1.  Oddalenie apelacji;

2.  Zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa w postepowaniu apelacyjnym wedle norm prawem przepianych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od daty uprawomocnienia się rozstrzygnięcia do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona.

Zasadniczo Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji za wyjątkiem ustalenia, że strony umowy najmu pojazdu zastępczego z dnia 28 sierpnia 2018 r. uzgodniły wysokość dobowej stawki najmu. Sąd Okręgowy dał również wiarę twierdzeniom pozwanego co do tego, że informował wynajmującego, że ubezpieczyciel zgodził się pokryć koszty najmu do wysokości ustalonej przy zastosowaniu dobowej stawki w wysokości 350 zł i że został ustnie zapewniony, że mimo to nie będzie za ten najem nic płacił. Ta ostatnia okoliczność ma jednak zdaniem Sądu Okręgowego drugorzędne znaczenie.

W niniejszej sprawie pozwany zarzucił, że przedmiotowa umowa najmu pojazdu zastępczego zawiera niedozwolone postanowienia umowne (klauzule abuzywne). Nie ulega wątpliwości, że na orzekającym w sprawie Sądzie, bez względu na to, czy pozwany podniesie taki zarzut czy też nie, spoczywa obowiązek każdorazowego zbadania, czy postanowienia umów zawieranych z konsumentem odnoszące się do przedmiotu postępowania nie zawierają klauzul abuzywnych. Taką kontrolę, w ramach kontroli instancyjnej, przeprowadził w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy i doszedł do przekonania, że § 4 ust. 1 umowy najmu pojazdu zastępczego z dnia 28 sierpnia 2018 r. stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Powyższe przepisy wprowadzają do prawa cywilnego postanowienia dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: dyrektywa 93/13). Przepisy te stanowią istotny element systemu ochrony konsumenta przed wykorzystywaniem przez przedsiębiorców silniejszej pozycji kontraktowej, związanej z możliwością jednostronnego kształtowania treści wiążących strony postanowień, w celu zastrzegania klauzul niekorzystnych dla konsumenta (klauzul abuzywnych). Zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG „nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumentów, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. W myśl natomiast art. 3 ust.1 powołanej dyrektywy warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe jeżeli stają w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczną nierównowagę wynikającą z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumentów.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (t.j.: Dz. U. z 2019 r., poz. 1830) w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług lub podatkiem akcyzowym. Przez cenę rozumie się również stawkę taryfową. Jak zaś stanowi art. 5 tejże ustawy, w przypadku rozbieżności lub wątpliwości co do ceny za oferowany towar lub usługę konsument ma prawo do żądania sprzedaży towaru lub usługi po cenie dla niego najkorzystniejszej. Zgodnie z art. 2 analizowanej ustawy ma ona zastosowanie w obrocie jedno bądź dwustronnie profesjonalnym, a zatem ma zastosowanie do umowy zawartej przez pozwanego jako konsumenta z (...) Sp. z o.o., działającą na rynku jako przedsiębiorca. W świetle normy zawartej w art. 3 ust. 2 ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług, podana w umowie stawka dobowa za najem pojazdu zastępczego powinna zawierać należny podatek od towarów i usług. Tymczasem z postanowienia zawartego w § 4 ust. 1 umowy z dnia 28 sierpnia 2018 r. nie wynika ile wynosi dobowa stawka najmu, uwzględniająca należny podatek od towarów i usług. W związku z powyższym, zdaniem Sądu Okręgowego rzeczona stawka nie została określona w sposób jednoznaczny.

Powracając do normy zawartej w art. 385 ¹ § 1 k.c., w ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że dobowa stawka z tytułu najmu pojazdu zastępczego stanowi główne świadczenie stron, jednak w świetle art. 3 ust. 2 ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług, Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że została określona w przedmiotowej umowie najmu w sposób niejednoznaczny. W ocenie Sądu Okręgowego nie budzi też wątpliwości, że przedmiotową umowę pozwany zawarł jako konsument i że postanowienie określające dobową stawkę najmu nie było przedmiotem indywidualnych uzgodnień pomiędzy pozwanym a wynajmującym. Sąd Okręgowy stoi zatem na stanowisku, że wobec niejednoznaczności postanowienia, w którym określono dobową stawkę z tytułu najmu, w zasadzie stawka ta nie została przez strony ustalona.

Tymczasem stawka w wysokości 600 zł + VAT (738 zł), na którą powołuje się formułując swoje żądanie strona powodowa, zdaniem Sądu Okręgowego rażąco odbiega od stawek rynkowych. Jak wynika z pisma ubezpieczyciela z dnia 25 września 2018 r. stawka 350 zł, obejmująca należny podatek od towarów i usług, jest stawką rynkową – po tej stawce wynajmują pojazdy zastępcze tej samej klasy co pojazd pozwanego współpracujące z ubezpieczycielem wypożyczalnie. Powódka nie wykazała, że stawka w wysokości 350 zł brutto nie jest stawką rynkową, a w zasadzie nawet tego nie kwestionowała. W tej sytuacji orzekający w sprawie Sąd nie ma podstaw aby kwestionować, że obowiązująca we współpracujących z ubezpieczycielem wypożyczalniach stawka jest stawką rynkową. W związku z powyższym, określoną przez stronę powodową stawkę w kwocie 738 zł brutto Sąd Okręgowy uznał za rażąco zawyżoną. Zdaniem Sądu Okręgowego zastrzeżenie w umowie rażąco wygórowanego świadczenia wzajemnego sprzeczne jest z dobrymi obyczajami ponieważ godzi w zasadę ekwiwalentności świadczeń jak również rażąco narusza interes konsumenta, który zostaje obciążony nadmiernym i niewspółmiernym do uzyskanej korzyści świadczeniem.

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego § 4 ust. 1 umowy najmu z dnia 28 sierpnia 2008 r. stanowi niedozwolone postanowienie umowne i jako takie, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. nie wiąże pozwanego jako konsumenta. Należy zatem rozważyć, czy w takim razie, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., umowa nadal wiąże strony w pozostałym zakresie, czy też jest w całości nieważna. Zgodnie z art. 659 § 1 i § 2 k.c. przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Czynsz może być oznaczony w pieniądzach lub w świadczeniach innego rodzaju. Zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że niezbędne do zawarcia umowy najmu jest porozumienie stron w zakresie oznaczenia przedmiotu najmu i płacenia czynszu – są to jej elementy przedmiotowo istotne, tzw. essentialia negotii (por. M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom III. Komentarz. Art. 627–1088. Wyd. 3, Warszawa 2022).

W wyrokach Sądu Najwyższego z 29 października 2019 r. sygn. akt IV CSK 309/18 i z 27 listopada 2019 r. sygn. akt II CSK 483/18, nawiązującego w dużej mierze do orzeczenia TSUE wydanego w sprawie C-260/18 (D. vs. R. (...)), gdzie odpowiadając na pytania prejudycjalne Trybunał stwierdził, że powołany art. 6 ust. 1 drugi człon zdania dyrektywy 93/13 sam w sobie nie określa kryteriów dotyczących możliwości dalszego obowiązywania umowy bez nieuczciwych warunków, lecz pozostawia ich ustalenie - zgodnie z prawem Unii Europejskiej - krajowemu porządkowi prawnemu. Oznacza to, w świetle kryteriów przewidzianych w prawie krajowym, że w konkretnej sytuacji należy zbadać możliwość utrzymania w mocy umowy, której klauzule zostały uznane za nieważne. W takim przypadku, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie. Jednocześnie, po raz kolejny wykluczono możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę.

W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu Okręgowego, w braku ważnego postanowienia określającego dobową stawkę najmu pojazdu zastępczego, przedmiotowa umowa nie może obowiązywać w pozostałym zakresie, a orzekający Sąd nie jest uprawniony do ingerencji w treść niedozwolonego postanowienia i jego samodzielnej zmiany. Brak również przepisów prawa, które mogłyby ją zastąpić, co wskazuje na to, że przedmiotowa umowa najmu jest nieważna.

Niemniej jednak nie ulega wątpliwości, że pozwany korzystał z pojazdu zastępczego i żadna ze stron nie miała wątpliwości, że pojazd nie został użyczony (udostępniony pod tytułem darmym). W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że ubezpieczyciel zwrócił udostępniającemu pojazd zastępczy koszty ustalone w oparciu o stawkę rynkową w kwocie 350 zł brutto. Zdaniem Sądu Okręgowego udostepniająca pojazd zastępczy spółka otrzymała zatem świadczenie ekwiwalentne wobec zaoferowanego pozwanemu świadczenia, a zatem żadna ze stron nie została bezpodstawnie wzbogacona kosztem drugiej. W niniejszym postępowaniu powódka domaga się zapłaty różnicy pomiędzy kosztami najmu ustalonymi w oparciu o zastrzeżoną w abuzywnej klauzuli stawkę najmu w wysokości 738 zł brutto a wypłaconą przez ubezpieczyciela kwotą ustaloną przy zastosowaniu stawki rynkowej w wysokości 350 zł brutto. Wobec powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego żądanie pozwu nie ma uzasadnionych podstaw, a zatem powództwo należało w całości oddalić.

W związku z powyższym, na podstawie art. 385 k.p.c. w punkcie I. wyroku Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w punktach I. i III. w ten sposób, że w punkcie I. powództwo oddalił i w punkcie III. zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia orzeczenia stronie powodowej do dnia zapłaty. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1, § 1 ¹, § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Na kwotę 900 zł składa się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w osobie radcy prawnego.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie II. wyroku i na podstawie art. 98 § 1, § 1 ¹, § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 650 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się przedmiotowego rozstrzygnięcia do dnia zapłaty. Na kwotę 650 zł składa się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w kwocie 450 zł oraz opłata sądowa od apelacji w kwocie 200 zł.

SSO Jacek Barczewski