Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 26 września 2022 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Rafał Adamczyk

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2022 r. w Kielcach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku J. M.

z udziałem A. K.

o wpis prawa własności w księdze wieczystej (...)

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowcu Świętokrzyskim z dnia 24 maja 2022 r., sygn. akt (...)

postanawia: oddalić apelację.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

Sygn. akt II Ca 1118/22

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 24 maja 2022 r., sygn. akt Dz. Kw. (...), Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim oddalił wniosek J. M. o wpis w księdze wieczystej (...) prawa własności na rzecz J. M. w ½ części i A. K. w ½ części.

Sąd Rejonowy ustalił, że księga wieczysta (...) jest prowadzona dla niezabudowanej działki nr (...), o powierzchni 0,0930 ha, położonej w B., powiat (...), a w dziale II księgi ujawniony jest jako właściciel M. K., syn M. i K., w udziale 1/1 na podstawie umowy sprzedaży z dnia 30 czerwca 1960 r., w treści której wskazano, iż sprzedaż jest dokonywana w trybie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych oraz o uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego. Przy sporządzaniu tej umowy M. K. wprost oświadczył, iż normy obszarowe obowiązujące przy nabywaniu nieruchomości rolnych nie zostały przekroczone. Tryb, warunki i cena sprzedaży podlegały zarządzeniu Ministra Rolnictwa z dnia 5 kwietnia 1958 r. w sprawie ceny, warunków i trybu sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych (M.P. nr 24, poz. 143) (k. 2 - 4 zbioru dokumentów księgi wieczystej B. (...)). Z załączonej opinii geodezyjnej, sporządzonej przez geodetę uprawnionego M. J. z dnia 1 marca 2021 r., wynika, że działka nr (...) o powierzchni 0,0930 ha, położona w (...), ujawniona w (...) odpowiada aktualnie działce nr (...) o powierzchni 0,0800 ha, a następnie została ona podzielona na działki nr (...). Wnioskodawca jako podstawę wpisu wskazał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po M. K. i K. K. (2), wydane przez Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim w dniu 29 listopada 1991 r. w sprawie sygn. akt I Ns 706/91. Zgodnie z tym postanowieniem: (I) spadek po M. K., zmarłym 23 grudnia 1964 r., na podstawie ustawy nabyły dzieci A. K. i J. M. po 3/8 części każde z nich oraz żona K. K. (2) w 1/4 części, z wyłączeniem udziału objętego w chwili śmierci spadkodawcy wspólnością ustawową - udział dziedziczą dzieci w częściach równych; (II) gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po M. K. na podstawie ustawy dziedziczą syn A. K. w 3/4 częściach oraz żona K. K. (2) w 1/4 części, z wyłączeniem udziału objętego w chwili śmierci spadkodawcy wspólnością ustawową - udział dziedziczy A. K. w całości; (III) spadek po K. K. (2), zmarłej 9 kwietnia 1972 r., na podstawie ustawy nabyły dzieci A. K. i J. M. po 1/2 części każde z nich; (IV) gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po K. K. (2) na podstawie ustawy dziedziczą A. K. i J. M. po 1/2 części każde z nich.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że postępowanie wieczystoksięgowe jest sformalizowane - stosownie do art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., sąd rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie treść wniosku, treść i formę załączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Tymczasem złożone i powołane w sprawie dokumenty nie są wystarczające do wpisu własności zgodnie z żądaniem wniosku. Nie został złożony ani powołany żaden dokument, z którego by wynikało, iż nieruchomość objęta księgą wieczystą (...) w dacie śmierci M. K., tj. 23 grudnia 1964 r. nie wchodziła w skład gospodarstwa rolnego. Wymienione wyżej dokumenty dowodzą, że w tej dacie M. K. był właścicielem gospodarstwa rolnego (Sąd w sprawie I Ns 706/91 wydał dodatkowe rozstrzygnięcie o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego). O uznaniu tej nieruchomości za gospodarstwo rolne świadczy również podstawa wpisu M. K., jaką była umowa sprzedaży, dokonywana w trybie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych oraz o uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego. Ponadto, przy sporządzaniu tej umowy M. K. wprost oświadczył, iż normy obszarowe obowiązujące przy nabywaniu nieruchomości rolnych nie zostały przekroczone; poza tym tryb, warunki i cena sprzedaży podlegały zarządzeniu Ministra Rolnictwa z dnia 5 kwietnia 1958 r. w sprawie ceny, warunków i trybu sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych. Przedmiotowe dokumenty są wiążące dla sądu wieczystoksięgowego i jednocześnie brak jest podstaw do odmiennych ustaleń w tym zakresie. Sąd Rejonowy uznał za bezzasadne twierdzenia wnioskodawcy, iż działka nr (...) objęta (...) nie przekracza normy obszarowej przewidzianej dla gospodarstwa rolnego i wobec tego nie powinna być uważana za wchodzącą w skład gospodarstwa rolnego. Dla danego gospodarstwa rolnego mogą być prowadzone księgi wieczyste w większej liczbie niż jedna, a powierzchnie nieruchomości na potrzeby normy obszarowej podlegają sumowaniu. Ustalenia w tym przedmiocie wykraczają jednak poza zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego. W tym stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji przyjął, że na podstawie załączonych i powołanych dokumentów w księdze wieczystej (...) dopuszczalny jest jedynie wpis prawa własności na rzecz spadkobierców M. K. w udziałach wynikających z dziedziczenia przez nich gospodarstwa rolnego, a nie na zasadach ogólnych spadkobrania, jak stanowiło żądanie wniosku.

Wnioskodawczyni złożyła apelację od powyższego postanowienia. Zaskarżyła orzeczenie Sądu Rejonowego w całości. Zarzuciła naruszenie przepisów prawa cywilnego procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy - art. 626 ⁹ k.p.c. poprzez błędną wykładnię, skutkującą uznaniem, iż nie jest możliwe ujawnienie współwłasności na rzecz J. M. i A. K. w udziałach po 1/2 części, bez uprzedniego wykazania, że nieruchomość objęta księgą wieczystą (...), stanowiąca działkę o nr (...), w dacie śmierci spadkodawcy nie wchodziła w skład gospodarstwa rolnego oraz uznaniem, iż w dacie śmierci spadkodawcy ta nieruchomość stanowiła nieruchomość rolną, gdyż w dniu jej zakupu przez M. K. oświadczył on, że kupuje działkę nr (...) jako nieruchomość rolną, gdy w rzeczywistości z wpisów ujawnionych w księdze wieczystej (...) w „Dziale I-O - Oznaczenie nieruchomości” wynika, iż działka nr (...) stanowi „działkę niezabudowaną”, a ponadto w dacie śmierci spadkodawcy M. K. ((...) r.) obowiązywało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r, w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. nr 45, poz. 304), w którym § 1 brzmiał: „nieruchomość uważa się za rolną, jeżeli jest lub może być użytkowana na cele produkcji rolnej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej, chyba że stosownie do przepisów o terenach budowlanych na obszarach wsi albo stosownie do przepisów o planach zagospodarowania przestrzennego przeznaczona została na inne cele, niezwiązane bezpośrednio z produkcją rolną; nie uważa się jednak za nieruchomości rolne terenów położonych w obrębie zwartej zabudowy miasta oraz nieruchomości, które należą do tej samej osoby (osób) i których łączny obszar nie przekracza 0,2 ha”. Dlatego też, jako że działka hipoteczna nr (...) ma powierzchnię 0,0930 ha, nie sposób uznać ją za wchodzącą w dacie śmierci M. K. w skład gospodarstwa rolnego.

Podnosząc powyższe, wnioskodawczyni domagała się zmiany zaskarżonego orzeczenia i dokonania w księdze wieczystej (...) wpisu J. M. jako właściciela w części ½, wpisu A. K. jako właściciela w części ½ oraz zasądzenia na rzecz J. M. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne. Na aprobatę zasługuje także ocena prawna wyrażona przez Sąd pierwszej instancji.

Stosownie do art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten wyznacza możliwy zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, która jest znacznie zawężona, bowiem została zredukowana do analizy wyraźnie wymienionych elementów, co wynika z celu postępowania wieczystoksięgowego - prawidłowego ustalenia stanu prawnorzeczowego nieruchomości. W orzecznictwie akcentuje się wręcz zakaz korzystania z „niedołączonych do wniosku dokumentów” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2014 r., III CSK 45/14, LEX nr 1648707) czy prowadzenia postępowania „w celu poszukiwania podstawy wpisu” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2015 r., II CSK 280/14, LEX nr 1660661). Przepis art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa także zakres kognicji sądu drugiej instancji rozpatrującego apelację (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 5 października 2005 r., II CK 781/04, LEX nr 187020; z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00, OSNC 2001/12/183; z dnia 6 października 2006 r., V CSK 214/06, LEX nr 327887). Oznacza to, że również Sąd odwoławczy rozstrzyga wyłącznie, czy wpis (lub jego odmowa) pozostaje w zgodzie z prawem tylko w świetle treści zgłoszonego wniosku, treści i formy przedłożonych dokumentów, stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej. Kontrola zaskarżonego orzeczenia (wpisu lub jego odmowy) dokonywana przez sąd drugiej instancji na skutek wniesionej apelacji powinna być zatem ograniczona do tego, czy dokumenty załączone do wniosku i którymi dysponował sąd pierwszej instancji, dawały podstawę do dokonania bądź odmowy wpisu, zgodnie z wnioskiem o wpis (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 31 stycznia 2014 r., II CSK 225/13, LEX nr 1460722).

W postępowaniu o wpis prawa własności przysługującego spadkobiercom może powstać istotna dla rozstrzygnięcia sprawy wątpliwość co do charakteru nieruchomości, jeżeli w skład spadku otwartego przed dniem 14 lutego 2001 r. (por. art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw - Dz. U. nr 181, poz. 1287; wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK 2001/1/5) wchodzą zarówno nieruchomości rolne, jak i inne, a obu mas majątkowych – gospodarstwa rolnego i pozostałej – nie dziedziczą te same osoby w takich samych częściach, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie. Od rozwiązania tej kwestii zależy bowiem, których spadkobierców i w jakich udziałach należy wpisać jako właścicieli poszczególnych nieruchomości. Wyeliminowanie tych obiekcji, zgodnie z wyżej opisanym rygoryzmem postępowania dowodowego w sprawach wieczystoksięgowych, jest możliwe wyłącznie w sytuacji gdy z treści księgi wieczystej lub załączonych do wniosku dokumentów jednoznacznie wynika charakter poszczególnych nieruchomości wchodzących w skład spadku. W innych wypadkach, w szczególności, gdy treść księgi wieczystej i wypisu z rejestru gruntów nie wskazuje, że łączna powierzchnia nieruchomości odziedziczonych w spadku otwartym przed dniem 31 grudnia 1971 r. (§ 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1971 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych - Dz. U. nr 37, poz. 332) nie przekracza 0,2 ha albo gdy brak jest dokumentu wydanego przez właściwy organ administracji, stwierdzającego, że nieruchomość została w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczona na inne cele, niezwiązane bezpośrednio z produkcją rolną (straciła charakter nieruchomości rolnej), podstawę do dokonania wpisów określonych spadkobierców będzie stanowił wyrok ustalający charakter tej nieruchomości, łącznie z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1971 r., III CZP 3/71, OSNC 1971/11/191). W świetle art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. nie jest dopuszczalne, jako wykraczające poza granice kognicji sądu wieczystoksięgowego, między innymi dokonanie wpisu w księdze wieczystej na podstawie dokumentów niedołączonych do wniosku lub prowadzenie postępowania dowodowego w celu ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości. Sąd wieczystoksięgowy nie jest również władny, oceniając zasadność zgłoszonego żądania, przeprowadzać dowodu z zeznań świadków lub z innych środków dowodowych przewidzianych przez kodeks postępowania cywilnego. Wyjątek w tym względzie, stosownie do brzmienia art. 626 ⁸ k.p.c., stanowi jedynie dokument przedłożony przez wnioskodawcę jako dowód istnienia materialnoprawnej podstawy wpisu w księdze wieczystej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2013 r., III CSK 10/13, LEX nr 1413546).

Uzasadniając swoje stanowisko w przedmiocie nierolnego charakteru działki nr (...) objętej księgą wieczystą (...), skarżąca eksponuje oznaczenie nieruchomości w tej księdze jako „działka niezabudowana” oraz powierzchnię działki (0,0930 ha), która w dacie śmierci spadkodawcy nie pozwoliłaby na jej zakwalifikowanie jako rolnej, ponieważ zgodnie z § 1 zdanie drugie in fine rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. nr 45, poz. 304), za rolne nie uważa się nieruchomości, które należą do tej samej osoby (osób) i których łączny obszar nie przekracza 0,2 ha. W ocenie Sądu Okręgowego, ze stwierdzenia, że działka jest niezabudowana wynika jedynie, iż nie został na niej posadowiony budynek. Przepisy regulujące określenie przeznaczenia nieruchomości (oznaczenie rodzaju użytku gruntowego dla działki ewidencyjnej) w księdze wieczystej zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie teleinformatycznym (Dz. U. poz. 312, ze zmianami). Księga wieczysta (...) została zapisana w systemie teleinformatycznym w dniu 24 lipca 2008 r., w czasie obowiązywania w tym zakresie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz. U. nr 162, poz. 1575, ze zmianami). Podstawę wpisu danych dotyczących nieruchomości gruntowych stanowiły informacje znajdujące się w ewidencji gruntów i budynków, prowadzonej na podstawie rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (tekst jednolity Dz. U. z 2019 r., poz. 393; zastąpionego przez rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków - Dz. U. poz. 1390, ze zmianami), o czym stanowi wprost § 78 powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r., podobnie jak przepisy poprzednio obowiązującego rozporządzenia. W dziale I-O księgi wieczystej w rubryce 1.6, w polu 1 widnieje informacja na temat zgodności danych wpisanych w dziale I-O księgi wieczystej z danymi zawartymi w ewidencji gruntów i budynków, gdzie znacznik Z oznacza zgodność, N – niezgodność i B - brak możliwości sprawdzenia zgodności (§ 15 ust. 1, § 22 i § 23 pkt 1 aktualnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r.; § 16 ust. 1, § 23 i § 24 pkt 2 rozporządzenia obowiązującego w dacie zapisania księgi w systemie teleinformatycznym). Z przepisów wyżej wymienionych rozporządzeń nie wynika, aby oznaczenie „działka niezabudowana” w dziale I-O księgi wieczystej (rubryka 1.4., podrubryka 1., pole 6) było tożsame (lub nie) z działką rolną. Przepisy § 8 i 9 rozporządzenia Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (poprzednio § 68 rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r.) wymieniają poszczególne rodzaje gruntów rolnych, leśnych, zabudowanych i zurbanizowanych. Sformułowanie „działka niezabudowana” nie koreluje z żadnym określeniem zarówno działek rolnych, jak i nierolnych, przewidzianym w tych przepisach. Poza tym, w księdze wieczystej (...) w polu 1 rubryki 1.6 widnieje litera(...), co oznacza brak możliwości sprawdzenia zgodności wpisanego oznaczenia sposobu korzystania z nieruchomości z danymi zawartymi w ewidencji gruntów i budynków. Z tych przyczyn, na podstawie treści księgi wieczystej (...) nie można ustalić, że obejmuje ona nieruchomość nierolną, w szczególności nie świadczy o tym widniejące tam stwierdzenie „działka niezabudowana”.

Sąd Rejonowy trafnie dostrzegł, iż podstawą założenia księgi wieczystej (...) była, między innymi, umowa sprzedaży nieruchomości objętej tą księgą, dokonana w trybie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych oraz o uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego (Dz. U. nr 17, poz. 71). Przy zawieraniu umowy nabywca – M. K. (którego spadkobiercą jest wnioskodawczyni) – oświadczył, że normy obszarowe obowiązujące przy nabywaniu nieruchomości rolnych nie zostały przekroczone, a do ceny nabycia zastosowano 30 % bonifikaty, stosownie do § 8 zarządzenia Ministra Rolnictwa z dnia 5 kwietnia 1958 r. w sprawie ceny, warunków i trybu sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych (M.P. nr 24, poz. 143) – § 2 i 3 in fine aktu notarialnego z dnia 30 czerwca 1960 r., rep. (...), sporządzonego w Państwowym Biurze Notarialnym w S. (k. 2v zbioru dokumentów księgi wieczystej B. Kw. (...), w miejsce której powstała księga wieczysta (...)). Ten dokument jednoznacznie wskazuje, że nieruchomość objęta wymienioną księgą wieczystą była nieruchomością rolną. Skarżący zauważa ten fakt w zarzucie apelacji, jednak nie odnosi się do niego. Możliwe jest, że pomiędzy datą sprzedaży (30 czerwca 1960 r.) a datą śmierci M. K. (23 grudnia 1964 r.) nieruchomość utraciła rolny charakter, jednak tej okoliczności nie dowodzi treść księgi wieczystej ani dokumenty załączone do wniosku. Powierzchnia gruntu, mniejsza niż 0,2 ha, stosownie do § 1 zdanie drugie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych, w dacie śmierci M. K. nie spełniałaby samodzielnie warunków do uznania nieruchomości za rolną, ale nie oznacza to, że razem z innymi nieruchomościami, stanowiącymi własność spadkodawcy, nie czyniła zadość temu kryterium. W przywołanym przepisie jest bowiem mowa o łącznej powierzchni nieruchomości (liczba mnoga), należących do tej samej osoby (osób), a nie o powierzchni jednej, wyodrębnionej wieczystoksięgowo nieruchomości. Sąd Rejonowy prawidłowo podkreślił, że nieruchomości rolne wchodzące w skład jednego gospodarstwa rolnego mogą być objęte więcej niż jedną księgą wieczystą, a o ich zakwalifikowaniu jako rolnych w rozumieniu § 1 wyżej wymienionego rozporządzenia decyduje ich łączna powierzchnia, a nie powierzchnia każdej z nich osobno. Skarżący nie przedłożył dokumentów, z których wynikałoby, iż działka nr (...) w chwili śmierci M. K. nie tworzyła gospodarstwa rolnego wraz z nieruchomościami, które łącznie spełniały warunki nieruchomości rolnych, w tym także co do powierzchni. Tym samym Sąd pierwszej instancji nie naruszył art. 626 ⁹ k.p.c., zgodnie z którym sąd oddala wniosek o wpis, jeżeli brak jest podstaw albo istnieją przeszkody do jego dokonania.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)

(...)