Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V ACa 307/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Kaniok

Protokolant: Gabriela Kaszuba

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. S. i M. S.

przeciwkoG.

o zapłatę ewentualnie zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 29 grudnia 2021 r., sygn. akt XXVIII C 342/21

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie drugim, w ten sposób, że oddala powództwo;

2.  zasądza od G.na rzecz K. S. i M. S. kwotę 4 050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Ewa Kaniok

Sygn. akt V ACa 307/22

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił powództwo główne; w punkcie drugim zasądził od pozwanegoG. na rzecz M. S. i K. S. kwoty po 46.171,62 zł oraz po 11.605,13 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 25 sierpnia 2020 roku do dnia zapłaty - z tym, że pozwanemu G. przysługuje prawo zatrzymania, dopóki powodowie nie zaofiarują mu zwrotu otrzymanego świadczenia w wysokości 163.681,96 zł albo nie zabezpieczą roszczenia pozwanego o zwrot tej kwoty; w punkcie trzecim zasądził od G. na rzecz M. S. i K. S. w całości koszty postępowania pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że K. S. i M. S. byli zainteresowani podpisaniem umowy kredytowej celem sfinansowania budowy domu. W tym celu na początku stycznia 2007 roku udali się do pośrednika finansowego I. O.. I. O. pośredniczyła między innymi w zawieraniu ułowów kredytowych z poprzednikiem prawnym G. tj. G.Doradca kredytowy poinformował powodów, iż nie posiadają oni zdolności kredytowej w walucie polskiej. Powodom złożono propozycję otrzymania kredytu indeksowanego do waluty obcej CHF. Powód wówczas prowadził działalność gospodarczą związaną z branżą budowlaną, powódka taką działalność prowadziła od 2011 roku. Powodowie jednak mieli zamiar zawrzeć umowę kredytu jako konsumenci ponieważ celem kredytu była budowa domu jednorodzinnego, który miał zaspokajać ich potrzeby mieszkaniowe. Umowa kredytu została zaoferowana powodom jako bezpieczna, standardowa i popularna w tamtym okresie. Przedstawiono powodom umowę w oparciu o standardowe formularze z naniesionymi elementami indywidualnymi w postaci: wysokości kredytu, okresu kredytowania, danych osobistych klienta, danych nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie. Powodowie nie uzyskali pełnych informacji odnośnie ryzyka walutowego i sposobu ustalania kursu w pozwanym Banku tj. o sposobie tworzenia tabel kursowych Banku i ustalania kursu kupna i sprzedaży CHF. Przyjęciem wniosku kredytowego oraz podpisaniem umowy zajmowała się I. O..

W dniu 23 marca 2007 roku K. S. i M. S. (jako konsumenci) zawali z G.(poprzednikiem prawnym pozwanego - przedsiębiorcą) umowę kredytu hipotecznego nr(...)indeksowanego do CHF.

W umowie postanowiono, iż Bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie 163.681,96 złotych polskich indeksowanego kursem CHF. Kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 1 ust. 1 umowy). Spłata kredytu miała nastąpić w 360 miesięcznych ratach równych kapitałowo-odsetkowych (§ 1 ust. 2 umowy). Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 3,59 % w skali roku, na które składała się suma obowiązującej stawki DBCHF i stałej marży banku, która wynosiła 1,45% (§ 1 ust. 3 umowy). Powód oświadczył, iż jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 1 ust. 3 umowy).

Rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia przedmiotowej umowy wynosiłaby równowartość 356,04 CHF. Rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat (§ 1 ust. 4 umowy). Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy kredytu miał wynosić 109.871,58 złotych polskich (podana kwota nie uwzględniała ryzyka kursowego). Ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona była od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania (§ 1 ust. 7 umowy).

Zgodnie z definicją zawartą w § 6 ust. 1 umowy, bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana tabelą kursów jest sporządzana przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

W myśl § 7 ust. 1 umowy, wysokość rat odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat, który miał być doręczony w dniu uruchomienia poszczególnych transz w przypadku kredytu transzowego, zaś wysokość rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat po wypłacie całości kredytu, rezygnacji przez kredytobiorcę z pozostałej części kredytu lub wygaśnięciu roszczenia kredytobiorcy o uruchomienie pozostałej części kredytu. Harmonogramy te miały stanowić integralną część umowy kredytu. Każdorazowy harmonogram określać miał wysokość rat spłaty przez okres dwóch lat kredytowania. Strona pozwana zobowiązała się, że przed upływem dwóch lat kredytobiorca otrzyma harmonogram na kolejny dwuletni okres trwania umowy kredytu. Na wniosek kredytobiorcy, pozwany bank zobowiązał się przesłać harmonogram na cały okres kredytowania.

W § 9 ust. 2 umowy ustalono, że w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów - obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Zgodnie zaś z § 10 ust. 3 umowy wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF - po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w ,,Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

W myśl § 13 ust. 2 indeks DBCHF dla każdego miesiąca obliczany miał być jako średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę. Zgodnie zaś z ust. 5, indeks DBCHF miał ulegać zmianie w okresach miesięcznych,, jeżeli wartość Indeksu jest różna od obowiązującej stawki indeksu DBCHF o przynajmniej 0,1 punktu procentowego. Zgodnie z ust 6., w przypadku likwidacji stawki LIBOR, bank w terminie 14-stu dni od daty jej likwidacji określić miał nowy czynnik, na podstawie, którego określane miało być oprocentowanie kredytu, nie powodując zwiększenia marży ryzyka banku. Nowy wskaźnik obowiązywać miał od 1-go dnia kwartału następującego po kwartale, w którym stawka LIBOR ulegnie likwidacji.

Umowa przewidywała ponadto możliwość zmiany waluty kredytu. Zgodnie z § 20 ust. 1 umowy, na wniosek kredytobiorcy bank mógł wyrazić zgodę na przewalutowanie kredytu pod warunkiem, iż saldo kredytu po przewalutowaniu spełni warunki określone dla maksymalnej kwoty kredytu, w zakresie wartości rynkowej nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczeń i pozytywnej weryfikacji zdolności kredytowej kredytobiorcy .

W dniu 10 kwietnia 2008 roku strony zawarły Aneks numer 1 do umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 15 marca 2007 roku, zwiększający kwotę kredytu o 51.074,32 złote.

W dniu 20 czerwca 2014 roku strony umowy kredytowej zawarły Aneks numer 2 do umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 15 marca 2007 roku. Powodowie zawarli Aneks ponieważ chcieli spłacać kredyt bezpośrednio w walucie indeksacji. W Aneksie zalazły się zapisy odnośnie sposobu ustalania kursu w G. oraz możliwości spłaty bezpośrednio we franku szwajcarskim.

W okresie od dnia zawarcia umowy kredytu do dnia 23 czerwca 2020 roku powodowie uiścili na rzecz Banku kwoty 92.343,24 zł i 23.210,26 CHF tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych.

Przed wniesieniem powództwa powodowie złożyli wniosek o zawezwanie do próby ugodowej pozwanego w związku z nieważnością umowy kredytu, w którym chcieli między innymi zwrotu kwoty uiszczonych rat kredytu. W dniu 24 sierpnia 2020 roku przed Sądem Rejonowym dla Warszawy – Woli w Warszawie odbyło się posiedzenie niejawne, w którym stwierdzono, że strony nie zawarły ugody.

Pismem z dnia 26 sierpnia 2021 roku pozwany złożył powodom oświadczenie o skorzystaniu z zarzutu zatrzymania kwot dochodzonych przez nich w niniejszym postępowaniu dopóki powodowie nie zaoferują zwrotu kwoty udzielonego kredytu w wysokości 163.681,96 złotych (kwota wskazana w umowie przed Aneksem numer 1) albo nie zabezpieczą roszczenia o jej zwrot. Oświadczenie zostało odebrane przez powodów w dniu 6 września 2021 roku.

Z punktu widzenia oceny umowy banku zawartej z konsumentem nie ma znaczenia dla sprawy praktyka bankowa i obowiązujące u pozwanego procedury. Czyniąc kontrolę konkretnej umowy zawartej przez konsumenta, konieczne jest zbadanie towarzyszących jej okoliczności, nie zaś generalny sposób funkcjonowania pozwanego. Umowa została zawarta na zasadzie adhezyjnej, jej treść została przedstawiona, czy wręcz narzucona powodom przez pozwanego. Dlatego Sąd pominął dowód z zeznań świadka R. D..

Zeznania świadka I. O. były tylko częściowo przydatne dla dokonania ustaleń faktycznych a to z uwagi na fakt, że świadek nie pamiętała okoliczności w jakich zawierana była umowa kredytu z pozwanymi. Swoje zeznania opierała głównie na ogólnym przebiegu procedery zawierania umowy kredytu stąd też zeznała, że przyjmowane były symulacje wzrostu waluty indeksacji dwu czy trzy krotnie, takiego faktu nie potwierdzają powodowie, którzy zapewniali byli jak to zeznali o stabilności waluty jaką jest frank szwajcarski. W tym zakresie Sad uznał za wiarygodne zeznania powodów. Zeznali oni, że liczyli się ze wzrostem waluty jakim jest frank szwajcarski ale o kilka groszy. Biorąc pod uwagę, że świadek nie pamiętała okoliczności zawarcia umowy, Sąd uznał, że powodowie nie zostali w dostateczny sposób poinformowani o ryzyku kursowym.

Sąd Okręgowy wskazał, że wobec sformułowania powództwa w swoisty sposób Sąd uwzględnił powództwo ewentualne o zapłatę opierające się na twierdzeniach odnośnie nieważności umowy a oddalił powództwo główne o zapłatę opierające się na twierdzeniach co do możliwości dalszego obowiązywania umowy bez mechanizmu indeksacji.

Twierdzenia powodów odnośnie nieważności umowy kredytu okazały się uzasadnione w części w jakiej wskazują na nieważność umowy z uwagi na sprzeczność z art. 353 1 k.p.c., do tego samego wniosku prowadzi stwierdzona abuzywność klauzul indeksacyjnych.

W ocenie Sądu nietrafne są zarzuty dotyczące nieważności przedmiotowej umowy z powodu jej sprzeczności z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe oraz z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Do analizowanej Umowy mają zastosowanie przepisy ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia spornej Umowy.

Zastosowany w Umowie mechanizm indeksacji nie zmieniał kwoty i waluty kredytu, wyrażonej w PLN, a stanowił jedynie klauzulę przeliczeniową, mocą której strony ustaliły, że zobowiązanie wyrażone w walucie polskiej w dniu uruchomienia kredytu, (co nastąpić miało w PLN), miało zostać przeliczone na walutę obcą - na CHF, Kredytobiorca zobowiązany był do dokonania spłaty kredytu - przy czym wysokość rat, uiszczanych w PLN, obliczona miała być według kursu CHF.

Umowa kredytu indeksowanego, przewidującego spread walutowy, mieściła się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowiła jej możliwy wariant (art. 353 1 k.c. w związku z art. 69 Prawa Bankowego).

Przedmiotowa umowa o kredyt w § 1 ust. 1 przewidywała, że kwota kredytu wynosi 163.681,96 zł. W § 9 ust. 2 umowy ustalono, że w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu, kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów - obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Zgodnie zaś z § 10 ust. 3 umowy wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF - po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w ,,Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

Mając na uwadze treść powyższych postanowień umownych, sąd stwierdził, iż zarzut, że w powyższej Umowie nie określono rzeczywistej kwoty i waluty kredytu, nie jest trafny. W Umowie określono bowiem kwotę w złotych polskich, która podlegać będzie wypłacie kredytobiorcy, zaś jakiej kwocie w CHF będzie odpowiadać ta kwota, miało zostać ustalone w dniu wykorzystania kredytu. Zauważyć należy, iż powód był zainteresowany otrzymaniem kwoty w złotych polskich i otrzymał taką kwotę, na jaką się z pozwanym Bankiem umówił. Kwota otrzymanego kredytu była zatem znana. Określona w umowie kwota została powodowi faktycznie wypłacona. Natomiast strony w Umowie ustaliły, że wartość wypłaconej w PLN kwoty (saldo kredytu) zostanie przeliczona do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów.

Samo wprowadzenie do Umowy postanowienia przewidującego mechanizm indeksacji nie było sprzeczne z treścią art. 69 ust. 1 i 2 Prawa Bankowego, gdyż nie naruszało zasady swobody umów, wyrażonej w art. 353 1 k.c. Natomiast inną kwestią jest sposób określenia przez pozwany Bank mechanizmu indeksacji poprzez odesłanie do kursów walut, ustalanych w Tabelach kursowych, tworzonych przez Bank.

Niezasadny okazał się także zarzut, że przedmiotowa Umowa jest nieważna, gdyż rażąco narusza zasady współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

Stwierdzenie nieważności czynności prawnej z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego może nastąpić jedynie w wyjątkowych wypadkach. W ocenie Sądu, powód nie wykazał, aby w niniejszej sprawie zachodził taki wyjątkowy wypadek, w szczególności, aby znajdował się on w anormalnej sytuacji w chwili zawierania Umowy, bądź aby z uwagi na cechy osobowe nie był w stanie zrozumieć treści czynności prawnej ani informacji o tym, że z zawarciem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej związane jest ryzyko walutowe.

W ocenie Sądu Umowa ta jest nieważna dlatego, że postanowienia dotyczące indeksacji - w zakresie, w jakim odsyłają do kursów waluty ustalonych jednostronnie przez Bank w Tabelach kursowych - sprzeczne są z naturą stosunku zobowiązaniowego.

Zgodnie z art. 353 1 k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Za sprzeczne z naturą umowy uznano pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków. Sprzeczne z naturą każdej umowy jest pozostawienie już na etapie zawierania umowy wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości ustalenia wysokości świadczenia.

W przedmiotowej Umowie o kredyt strony wprawdzie określiły wzajemne świadczenia (w tym kwotę do wypłaty w PLN oraz oprocentowanie, w oparciu o które ustalona miała być kwota do spłaty), jednakże postanowienia klauzul indeksacyjnych, w związku z przyznaniem wyłącznie Bankowi uprawnienia do ustalania kursów walut w Tabeli Kursów, dawały stronie pozwanej możliwość dowolnej i nieograniczonej żadnymi postanowieniami umownymi zmiany wysokości świadczenia. W żadnym postanowieniu Umowy nie określono zasad, którymi pozwany Bank miałby kierować się, ustalając kursy walut w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów ani też nie wskazano żadnych granic w tym zakresie . Nie było zatem wiadomo, jakimi kryteriami pozwany Bank kierował się, ustalając własne kursy w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów. Druga strona umowy (Kredytobiorca) nie miała więc możliwości zweryfikowania tego, czy kursy walut zostały ustalone przez Bank zgodnie z zasadami, skoro zasady te nie zostały sformułowane. Takie ukształtowanie postanowień umownych oznaczało, iż wyłącznie jednej stronie umowy przyznano nieograniczone uprawnienie do określenia wysokości kursów waluty, na podstawie których ustalone miało być zarówno saldo kredytu jak i wysokość rat. Wyłącznie jedna strona umowy poprzez określenie kursu kupna i kursu sprzedaży walut w Tabeli Kursów mogła dokonać w sposób nieograniczony i dowolny zmiany wysokości świadczenia drugiej strony (zarówno przy uruchomieniu kredytu jak i przy spłacie rat kredytu).

Okoliczność, czy oraz w jakim zakresie pozwany Bank korzystał z możliwości dowolnej modyfikacji stosunku zobowiązaniowego poprzez określenie kwoty świadczenia, czy też stosowany przez niego kurs był kursem rynkowym, nie ma znaczenia, gdyż istotna jest sama okoliczność, iż w Umowie w ogóle Bankowi zapewniono taką możliwość.

Reasumując powyższe - w ocenie Sądu - postanowienia przedmiotowej Umowy dotyczące mechanizmu indeksacji poprzez przyznanie wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości dowolnego i nieograniczonego modyfikowania wysokości świadczenia – są sprzeczne z art. 353 1 k.c., określającym granice swobody umów.

W ocenie Sądu, sprzeczność z ustawą postanowień odsyłających do Tabel Kursowych Banku prowadzi do upadku całego mechanizmu indeksacji, gdyż bez tego odesłania nie byłoby możliwe ustalenie wysokości świadczeń stron Umowy.

Sama świadomość stron istnienia w Umowie zapisów odsyłających do Tabeli kursów nie ma znaczenia dla oceny ważności tej Umowy pod kątem zgodności z prawem. Nieważna umowa nie staje się bowiem ważna z tego powodu, że jej strony miały świadomość istnienia zapisów, skutkujących jej nieważnością.

Sąd powołał i wyjaśnił treść art. 58 § 1 k.c. wskazując iż w ocenie Sądu, brak jest zaś takich przepisów ustawy, którymi można by zastąpić kwestionowane postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji.

W ocenie Sądu, przedmiotowa Umowa nie zostałaby zawarta bez postanowień dotkniętych nieważnością. Z samego stanowiska procesowego strony pozwanej wynika, że nie zgodziłaby się ona na zawarcie umowy o kredyt wypłacony w PLN z zastosowaniem stawki referencyjnej właściwej dla waluty CHF, a więc stawki LIBOR. Ponadto kredyty złotowe z oprocentowaniem LIBOR - choć nie zostały zakazane przez ustawę - w praktyce nigdy nie były udzielane przez banki.

Wobec tego, że sporna Umowa nie zostałaby zawarta bez kwestionowanych postanowień umownych, dotyczących mechanizmu indeksacji, sąd uznał ją za nieważną.

W dalszej kolejności Sąd rozważył podniesione przez powoda zarzuty dotyczące abuzywności postanowień umownych i stwierdził, iż postanowienia tej Umowy dotyczące mechanizmu indeksacji, stanowią klauzule abuzywne i jako takie nie wiążą powoda. Przy czym abuzywność ta prowadzi w konsekwencji do nieważności całej Umowy.

Sąd podał i wyjaśnił treść art. 385 1 § 1 i 2 k.c. W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie w/w przesłanki określone w powołanym przepisie, pozwalające uznać postanowienia łączącej strony Umowy dotyczące mechanizmu indeksacji, za klauzule abuzywne.

Powodowie zawarli przedmiotową Umowę o kredyt jako konsumenci (art. 22 1 k.c.).

Postanowienia Umowy, dotyczące indeksacji, nie były uzgadniane z powodami indywidualnie przed zawarciem Umowy. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 1 § 3 k.c.). Strona pozwana nie wykazała, aby powodowie mieli jakikolwiek wpływ na postanowienia umowne dotyczące indeksacji. Samo zaakceptowanie przez nich kwestionowanych postanowień poprzez podpisanie Umowy nie oznacza, że postanowienia te zostały z nimi indywidulanie uzgodnione bądź że mieli realny wpływ na ich treść.

Sąd wskazał, iż sporne postanowienia stanowią główny przedmiot umowy (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 2019 r. w sprawie V CSK 382/18 i w wyroku z 4 kwietnia 2019 r. w sprawie III CSK 159/15 oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 14 marca 2019 r. w sprawie Dunai C-118/17 i w wyroku z 12 lutego 2014 r. w sprawie Kasler C-26/13.

W ocenie Sądu, postanowienia te nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Na podstawie kwestionowanych postanowień umownych nie było bowiem możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w CHF oraz kwoty spłaty w CHF bez odniesienia do Tabeli Kursów, tworzonej jednostronnie przez Bank. Przy czym ani w Umowie, ani w Regulaminie nie zostały określone w jednoznaczny i weryfikowalny sposób kryteria, w oparciu o które Bank ustalał kursy walut, w tym nie wskazano żadnych kryteriów co do górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez Bank.

Z dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie nie wynika, aby strona pozwana przed zawarciem przedmiotowej Umowy, wykonując ciążący na niej obowiązek informacyjny, przedstawiła w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty indeksacji, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej i salda zadłużenia. Nie przedstawiono w szczególności powodowi – który nie uzyskiwał dochodów w walucie indeksacji - symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF. Samo odebranie od powoda oświadczenia o tym, że jest świadomy ryzyka kursowego, nie spełnia wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji w powyższym zakresie. Nie można uznać, że powód w oparciu o przedstawione mu informacje mógł zakładać, że istnieje realne ryzyko gwałtownego i radykalnego wzrostu kursu CHF wobec waluty PLN oraz że uzyskał od Banku informacje pozwalające mu ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla jego zobowiązania radykalny wzrost kursu waluty indeksacji.

Gdyby powodowi rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to nie zdecydowałby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat. Gdyby kredytujący Bank zamierzał wystarczająco poinformować kredytobiorcę będącego konsumentem o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę jako profesjonalista, że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 29 października 2019 r. w sprawie IV CSK 309/18).

W ocenie Sądu, kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Sąd wyjaśnił znaczenie przesłanki rażącego naruszenia interesów konsumenta oraz działania wbrew dobrym obyczajom podzielając ugruntowany w orzecznictwie pogląd, iż niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III C 159/17). Ponadto niewątpliwie dobre obyczaje narusza także całkowite i nieograniczone obciążenie konsumenta ryzykiem zmiany kursu walut. W niniejszej sprawie w chwili zamknięcia rozprawy kurs CHF wynosił blisko dwukrotnie więcej niż w dacie zawarcia Umowy.

Sąd wskazał na art. 385 2 k.c. i dodał, iż dla oceny danego postanowienia na podstawie art. 385 1 k.c. nie ma żadnego znaczenia sposób wykonywania umowy przez strony. W okolicznościach niniejszej sprawy nie podlegało zatem badaniu i nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy pozwany Bank korzystał z możliwości, wynikających ze spornych postanowień umownych, a więc czy ustalane przez niego kursy walut w Tabeli Kursów były zawyżone w stosunku do kursów NBP lub kursów ustalanych przez inne banki. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli stwarza dla przedsiębiorcy samą możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Za rażąco sprzeczne z interesem konsumenta uznać należy już samo skonstruowanie mechanizmu ustalania wartości świadczenia jednostronnie przez Bank, ponieważ mechanizm ten narusza równowagę kontraktową, umożliwiając przedsiębiorcy wpływ na kształtowanie obowiązków umownych konsumenta.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z 29 kwietnia 2021 r., wydanym w sprawie C-19/20, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą, a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, kiedy konsument wyraził wolną i świadomą zgodę na zmianę nieuczciwego warunku i na rezygnację z ochrony przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi. Wobec tego dla oceny abuzywności postanowień umowy nie mają znaczenia późniejsze Aneksy do Umowy. W niniejszej sprawie powód nie wyraził świadomej zgody na zmianę nieuczciwego warunku umownego, a wręcz przeciwnie - wnosząc pozew domagał się objęcia go ochroną.

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie nie ma możliwości zastąpienia abuzywnych postanowień, dotyczących mechanizmu indeksacji, odsyłającego do Tabeli Kursów przepisami o charakterze dyspozytywnym. Wobec powyższego, po wyeliminowaniu z Umowy postanowień uznanych za abuzywne, Umowa ta nie może nadal obowiązywać.

Klauzula indeksacyjna stanowi element określający główne świadczenie stron umowy kredytu indeksowanego. Usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron, prowadzi do tego, że pomiędzy stronami brak jest zgody na zawarcie umowy. Wyeliminowanie z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji prowadzi nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją. Usunięcie tych postanowień z umowy powoduje, że umowa ta nie może nadal obowiązywać bez tych warunków gdyż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (por. powołany już wyżej wyrok w sprawie C-260/18).

Po wyeliminowaniu z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji - a więc postanowień wyznaczających naturę tego stosunku zobowiązaniowego - umowę należałoby uznać za nieważną także na podstawie art. 353 1 k.c., jako sprzeczną z naturą zobowiązania. Wyeliminowanie z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji doprowadziłoby bowiem do takiego zniekształcenia tego stosunku zobowiązaniowego, że nie odpowiadałby on już jego naturze, której istotą jest wprowadzenie postanowień dotyczących indeksacji, pozwalających na ustalenie salda zadłużenia w walucie obcej a następnie zastosowanie do tak ustalonego salda zadłużenia oprocentowania ustalonego według stawki LIBOR.

Zawarcie aneksu z 2014 roku w praktyce pozwalającego na spłatę kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji – nie przekreśla wcześniejszego wywodu. Skuteczne usunięcie klauzul abuzywnych w drodze czynności prawnej pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą wymaga wyraźnego wskazania, że jej zawarcie ma na celu wyeliminowanie tego rodzaju postanowień z umowy, z podkreśleniem niedozwolonego charakteru tych postanowień. W treści aneksu brak jest tego rodzaju oświadczeń. Zatem aneks należy uznać za bezskuteczny.

Kontrola incydentalna wzorca umownego obejmuje stan rzeczy obowiązujący w momencie zawierania danej umowy, co wynika już z literalnej treści art. 385 2 KC.

Treść zawartego przez strony aneksu nie wskazuje na świadomą, wolną i wyraźną zgodę powodów na rezygnację ze skutków zastosowania wobec pozwanego sankcji wynikającej z dyrektywy 93/13. Tym samym aneksowanie umowy nie wywarło skutku w postaci sanowania mechanizmu indeksacji. Niezależnie od powyższego, aneks tylko częściowo wyeliminował abuzywne klauzule indeksacyjne, bowiem, regulując stosunek prawny ex nunc, w ogóle nie odnosił się do arbitralnie ustalonego przez bank kursu stosowanego do przeliczenia wypłacanych w złotych polskich transz kredytu na franki szwajcarskie, ograniczając się do przeliczenia ww. kwoty zadłużenia (ustalonej z wykorzystaniem abuzywnego, arbitralnego spreadu banku) na wysokość rat kapitałowo-odsetkowych i to tylko należnych po zawarciu aneksu.

Reasumując - niezależnie od tego, czy przedmiotową Umowę uznać za nieważną na skutek sprzeczności postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji z art. 353 1 k.c. czy też uznać ją za nieważną z powodu stwierdzenia abuzywności tych postanowień (prowadzących w konsekwencji do nieważności Umowy), rozstrzygnięcie co do żądania powodów byłoby identyczne.

Powyższe prowadzi do wniosku, że wobec stron aktualizuje się wzajemnie obowiązek kondykcji na podstawie art. 410 § 1 i 2 w związku z art. 405 k.c. Przy nieważnej umowie, każdej ze stron przysługuje własne roszczenie o zwrot nienależnie zapłaconych kwot (tzw. teoria dwóch kondykcji.

Nieważność umowy o kredyt zawartej przez strony skutkowała uznaniem za zasadne żądania powodów o zwrot tego, co na jej podstawie świadczyli, w tym w szczególności z tytułu spłaty rat kapitałowo-odsetkowych. Jak bowiem stanowi art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Sąd nie podzielił zarzutu przedawnienia roszczenia dochodzonego przez powodów – odnośnie roszczenia powodów obowiązywał 6 letni termin przedawnienia.

Sąd zważył na pogląd Trybunału Sprawiedliwości wyrażony w wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawach połączonych od C-776/19 do C-782/19, w którym wprost stwierdzono, że wykładni art. 6 ust.1 i art. 7 ust.1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z zasadą skuteczności należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym uzależniającym wystąpienie konsumenta z żądaniem w celu uzyskania zwrotu kwot nienależnie wpłaconych na podstawie takich nieuczciwych warunków od terminu przedawnienia, w sytuacji gdy termin ten rozpoczyna swój bieg w dniu przyjęcia oferty kredytu, tak że konsument mógł wówczas nie wiedzieć o całości swoich praw wynikających z tej dyrektywy.

W ocenie Sądu Okręgowego, granicznym momentem, z którym można wiązać początek biegu terminów przedawnienia roszczeń o zwrot świadczonych przez kredytobiorcę kwot jest dzień udzielonego pełnomocnictwa tj. kwiecień 2020 roku albowiem bez wątpienia jest to data, w której powodowie zostali poinformowani przez swojego pełnomocnika, że łącząca go z pozwanym Bankiem umowa kredytu, zawiera w swej treści klauzule o charakterze abuzywnym. Tym samym, ich roszczenie o zapłatę nie uległo przedawnieniu zostało przerwane przez wniesienie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej.

W okresie od dnia zawarcia umowy kredytu do dnia 23 czerwca 2020 roku powodowie uiścili na rzecz Banku kwotę 92.343,24 zł oraz kwotę 23.210,26 CHF tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych. Tym samym Sąd w pkt 2 wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powoda ww. kwotę pieniężną w żądany przez powodów sposób, tj. na rzecz każdego z powodów po 46.171,62 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 25 sierpnia 2020 roku do dnia zapłaty (tj. od dnia następującego po dniu odbycia posiedzenia pojednawczego w niniejszej sprawie).

Jednocześnie Sąd wskazał, iż uwzględnił podniesiony przez stronę pozwaną zarzut zatrzymania (pismo procesowe z dnia 23 września 2021 roku (data prezentaty) wraz ze stosownym oświadczeniem na piśmie).

Sąd przywołał treść art. 496 k.c. Przepis ten stosuje się odpowiednio w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej (art.497 k.c.).

Za dopuszczalnością stosowania prawa zatrzymania (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.) w relacjach między stronami umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej po stwierdzeniu jej nieważności czy trwałej bezskuteczności opowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 16 lutego 2021 r. (III CZP 6/20, Legalis).

Zgłoszony zarzut zatrzymania oparty na oświadczeniu woli pozwanego spełnia wymogi określone w przepisach art. 496-497 k.c. Tym samym Sąd zastrzegł, że pozwanemu przysługuje prawo zatrzymania.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 zdanie drugie k.p.c.

Apelację od wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w części, w której Sąd I instancji zasądził po 46 171,62 zł oraz po 11 605,13 CHF wraz z z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 25 sierpnia 2020 roku do dnia zapłaty - pkt 2 in principio oraz zasądził w całości koszty procesu - pkt. 3, zarzucając:

1) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, niewszechstronnej, nierównej i wyrywkowej oceny dowodów, pozbawionej obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego, wyrażającej się w szczególności w:

a. bezpodstawnym przyjęciu, iż Powodowi przysługiwał status konsumenta, podczas gdy z materiału dowodowego (m.in. wydruku z CEiDG - załącznik do odpowiedzi na pozew) wynika, iż kredytowana nieruchomość została wykorzystana przez jedną z osób występujących po stronie powodowej jako siedziba prowadzonej działalności gospodarczej);

b. wyrywkowej i niewszechstronnej ocenie dowodów z Umowy, Regulaminu oraz Aneksu nr 1 z dnia 10 kwietnia 2008 r. oraz Aneksu nr 2 z dnia 20 czerwca 2014r., co doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na ustaleniu, że kursy Banku mogą być ustalane w sposób dowolny jednostronny, podczas gdy Bank każdorazowo musiał wyznaczać kurs CHF na podstawie niezależnych od Banku kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania Tabeli, tj. o godz. 16.00 każdego dnia roboczego oraz, że tak ustalonego kursu, nawet w przypadku niekorzystnych wahań kursów na rynku, Bank nie mógł zmieniać przez cały następny dzień roboczy;

c. wyrywkowej i niewszechstronnej ocenie dowodów z Umowy, Regulaminu, Aneksu nr 1 oraz Aneksu nr 2, co doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na nieustaleniu w stanie faktycznym sprawy, że zasady ustalania kursów w Banku, innych bankach komercyjnych oraz w NBP są podobne i ściśle sprzężone z notowaniami danej waluty w danym dniu na rynkach światowych. Bank nie miał możliwości ich arbitralnego ustalania już chociażby z tego względu, że uderzałoby to w interesy ekonomiczne Banku i w jego pozycję względem banków konkurencyjnych;

d. wyrywkowej i niewszechstronnej ocenie dowodów z: Wniosku kredytowego, Umowy, Regulaminu, Aneksu nr 1 oraz Aneksu nr 2 co doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na nieustaleniu że: postanowienia Umowy, w szczególności dotyczące indeksacji, podlegały indywidualnym uzgodnieniom, a Powód był informowany o ryzyku, pomimo że ww. fakty wynikały w szczególności:

-

we Wniosku kredytowym złożonym przez Powoda w pozwanym banku w rubryce „indeksowana kursem waluty" widnieje własnoręcznie wpisane przez Powoda: „CHF", natomiast w rubryce „kwota kredytu" widnieje wpisana przez Powoda kwota kredytu - „160 000,00", przy czym zamiar zawarcia w Umowie klauzul indeksacyjnych został przez Powoda potwierdzony poprzez podpisanie Umowy w ustalonym przez strony kształcie, co oznacza, że w sprawie indywidualnie uzgodniono z pewnością co najmniej te parametry kredytu, jak również, że to właśnie z warunków zawnioskowanych przez Powoda (kwota w PLN - kredyt w CHF) wynikało wprowadzenie mechanizmu indeksacji (waloryzacji) do Umowy,

-

możliwe było zawarcie Umowy bez spornych postanowień, Powód mógł zdecydować się na umowę w PLN (tj. bez klauzul indeksacyjnych) i zaproponowano mu taką umowę;

-

strony indywidualnie uzgodniły treść Zestawienia rat i odsetek (harmonogramu spłat), stanowiącego załącznik do Umowy, w którym wskazana była wysokość kwoty kredytu oraz wartość rat wyrażona w walucie CHF - rzeczywisty wpływ Powoda na wysokość zastosowanego kursu wyrażał się w szczególności we wpływie na wybór dnia uruchomienia kredytu, co było równoznaczne z wyborem kursu zastosowanego do przeliczeń (por. Umowa);

e. bezpodstawne przyjęcie, że Powód nie miał żadnego wpływu na poziom kursów walutowych, podczas gdy to Powód decydował, po jakim kursie jego kredyt zostanie uruchomiony poprzez wskazanie konkretnego dnia uruchomienia kredytu, a dyspozycja Powoda mogła być przez niego cofnięta w każdym czasie;

f. bezpodstawne przyjęcie, że Bank mógł jednostronnie i arbitralnie wpływać na poziom kursów walutowych, podczas gdy chociażby na mocy Aneks nr 2 do Umowy z dnia 20 czerwca 2014 roku umożliwiono Powodowi zmianę zasad spłaty kredytu poprzez ustalenie, że spłata rat kredytu odbywać się będzie bezpośrednio w walucie CHF, a tym samym od 2014 roku do Umowy Powoda nie miał już zastosowania kurs CHF z TK Banku;

g. bezpodstawnym uznaniu, że „Nie wynika (...) bowiem, aby pozwany Bank przed zawarciem przedmiotowej Umowy, wykonując ciążący na nim obowiązek informacyjny przedstawił w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty indeksacji, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej i salda zadłużenia. Nie przedstawiono w szczególności powodowi - który nie uzyskiwał dochodów w walucie indeksacji - symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF.", podczas gdy jak wynika z zebranego materiału dowodowego, w tym z Wniosku kredytowego, treści Umowy, oraz zeznań świadka I. O., która na rozprawie w dniu 23 grudnia 2021 roku zeznała, że „Pokazywałam klientom symulacje spłat kredytu, a także historyczne kursy walut obcych. Pamiętam, że wymagany był dokument mówiący o świadomości tego, że kurs może ulec zmianie.(...)Klienci otrzymywali informacje na temat tego w jaki sposób przeliczana będzie rata kredytu." (00:03:20 protokołu z rozprawy z dnia 23 grudnia 2021 roku) Powód został szczegółowo poinformowany o wszelkich aspektach i mechanizmach Umowy;

h. bezpodstawnym uznaniu, że bank w umowie naraził konsumentów na niczym nieograniczone ryzyko kursowe - podczas gdy - jak wynika z Umowy, Regulaminu Powód został szczegółowo poinformowany o wszelkich aspektach i mechanizmach Umowy i ryzyku kursowym na które sam się zdecydował;

i. wyrywkowej ocenie dowodu z Umowy oraz nienadaniu odpowiedniego znaczenia § 30 Regulaminu regulującego możliwość przewalutowania kredytu, co miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do błędnego wniosku, że Powód nie miał wpływu na zastosowanie w umowie kursu CHF ustalanego przez Bank, podczas gdy Powód mógł w każdym czasie przewalutować kredyt, tak więc już w dniu podpisania Umowy, Powód dysponował istotnym narzędziem kontroli poziomu ryzyka kursowego oraz wysokości kursów ustalanych przez Bank, które umożliwia zakończenie ekspozycji na to ryzyko, oraz ustalanie kursów przez Bank, co z kolei miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do przekonania, że klauzule indeksacyjne kształtowały prawa i obowiązki Powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz naruszały jego interesy, i to w sposób rażący;

j. nieprawidłowej ocenie dowodów, polegającej na nieprawidłowym ustaleniu, że klauzule przeliczeniowe zawarte w Umowie były sformułowane w niejednoznaczny sposób przyznający Pozwanemu jednostronny wpływ na kształtowanie zobowiązania strony powodowej, co skutkowało naruszeniem przez Sąd I instancji art. 385 1 § 1 k.c. poprzez dokonanie wadliwej subsumpcji przez odniesienie znamion normy prawa materialnego do nieistniejących okoliczności faktycznych;

k. nieustaleniu w stanie faktycznym sprawy, że Powód decydował, po jakim kursie jego kredyt zostanie uruchomiony poprzez wybór dnia złożenia wniosku o wypłatę kredytu a dyspozycja Powoda mogła być przez niego cofnięta w każdym czasie;

l. wyrywkowej i niewszechstronnej ocenie wniosków kredytowych, co skutkowało brakiem uwzględnienia przez Sąd okoliczności, że dwie osoby występujące po stronie powodowej w dacie zawierania umowy miały wyższe wykształcenie. Powyższa okoliczność przemawia za twierdzeniem o wysokim poziomie wiedzy i doświadczenia Powoda, uzasadniającym stosowanie podwyższonego standardu konsumenta przy ocenie niniejszej sprawy w toku kontroli incydentalnej.

2) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłową ocenę zeznań świadka I. O. i nie dokonanie ustaleń faktycznych na podstawie zeznań tego świadka, wskazując, że świadek nie potrafił przedstawić żadnej konkretnej okoliczności, która miałaby wpływ na rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie, a jednocześnie że Powodom nie wyjaśniono należycie znaczenia zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, podczas gdy, świadek jednoznacznie wskazał, że „Udzielałam informacji o ryzykach kursowych." (00:14:23 protokołu rozprawy z dnia 23 grudnia 2021 roku) oraz „Klienci otrzymywali informacje na temat tego w jaki sposób przeliczana będzie rata kredytu." (00:03:20 protokołu rozprawy z dnia 23 grudnia 2021 roku), co miało wpływ na rozstrzygnięcie ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do przekonania o abuzywności spornych postanowień;

3) naruszenie art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., poprzez pominięcie na rozprawie w dniu 28 lipca 2021 r. dowodu z zeznań świadka R. D. który zeznawać miał m.in. na fakty rynkowego charakter kursów publikowanych w tabelach kursowych Banku oraz braku korzyści Banku w związku ze stosowaniem spreadu, braku dowolności Pozwanego w ustalaniu Tabel Kursowych, które powstawały w oparciu o dane pochodzące z rynku międzybankowego z systemu Reuters.

4) naruszenie art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku pozwanego zawartego w pkt 4 petitum odpowiedzi na pozew, tj. dowodów załączonych na płycie CD, mimo iż mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ponieważ dowodzą, że Bank nie mógł dowolnie kształtować publikowanych kursów CHF/PLN oraz w przedmiotowej sprawie nie doszło do spełnienia przesłanki rażącego naruszenia interesu konsumenta;

5) naruszenie art. 299 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., poprzez oparcie ustaleń faktycznych na zeznaniach Powoda w zakresie, w jakim były one niewiarygodne i sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oraz były sprzeczne z zebranym materiałem dowodowym (w szczególności z wydrukiem z CEiDG dotyczącym działalności gospodarczej prowadzonej w kredytowanej nieruchomości przez jedną z osób występujących po stronie powodowej) co doprowadziło Sąd I instancji do przekonania o posiadaniu przez Powoda statusu konsumenta;

6) naruszenie art. 316 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji rozstrzyganie o skutkach abuzywności wyłącznie na podstawie przepisów aktualnych na dzień zawarcia Umowy, podczas gdy:

a. przy rozstrzyganiu o zgodności Umowy z ustawą, wziąć należy pod uwagę treść art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego w brzmieniu z dnia zamknięcia rozprawy;

b. przy rozstrzyganiu o zasadności zwrotu spłaconych przez Powoda rat, można zastosować art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy, (tj. z uwzględnieniem nowelizacji zmieniającej art. 358 § 2 k.c., która weszła w życie 24 stycznia 2009 r., przewidującej oparcie przeliczeń wartości świadczeń w oparciu o kurs średni NBP);

7) błędną wykładnię art. 98 § 1 k.p.c. oraz nieprawidłowe zastosowanie art. 98 § 3 i 99 k.p.c., i zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powoda obowiązku zwrotu całości kosztów postępowania, pomimo, że Powód przegrał sprawę w istotnej części, ponieważ Sąd I instancji oddalił powództwo w zakresie roszczenia głównego.

naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1) art. 353 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i stwierdzenie, że „samą indeksację należy uznać za ogólnie dopuszczalną, jednakże postanowienia tej konkretnej umowy, określające mechanizm indeksacji naruszają granice swobody umów" a w konsekwencji stwierdzenie nieważności Umowy;

2) art. 56 k.c., w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 Prawa bankowego w zw. z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. zmieniającej ustawę Prawo bankowe (Dz.U.2011, nr 165, poz. 984,), poprzez ich niezastosowanie i ocenę, że Bank rzekomo mógł dowolnie ustalać kursy walut stosowane do przeliczeń, czego skutkiem miałaby być nieważność Umowy,

3) naruszenie art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. in fine, poprzez ich błędne zastosowanie (względnie niezastosowanie, w zakresie wskazanych tam wyjątków) i stwierdzenie, że nieważność części czynności prawnej (klauzul waloryzacyjnych w zakresie, w jakim odsyłają do Tabeli Kursów Pozwanego Banku), skutkuje nieważnością całej Umowy, pomimo, że bez spornych postanowień Umowa i tak zostałaby zawarta, kwestia konkretnie wykorzystywanej Tabeli Kursowej miała znaczenie wtórne, drugorzędne, wobec zgodnego celu stron Umowy, jakim było zawarcie umowy kredytu hipotecznego indeksowanego kursem CHF, a ponadto istnieje dyspozytywny przepis ustawy przewidujący skutek braku uregulowania pomiędzy stronami sposobu określania wartości waluty (kursu), tj. w szczególności art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy;

4) art. 22 1 k.c. w zw. z art. 385 1 § 1 k.c., poprzez błędną wykładnię art. 22 1 k.c. i niezasadne zastosowanie art. 385 1 § 1 k.c. i stwierdzenie, że Powód miał status konsumenta, a sporne klauzule mają charakter abuzywny, podczas gdy Umowa nie ma konsumenckiego charakteru, co eliminuje możliwość stwierdzenia abuzywności jej klauzul;

5) art. 385 1 § 1 k.c. w zw. § 3 k.c. przez błędną wykładnię art. 385 1 § 1 k.c. i niezastosowanie art. 385 1 § 3 k.c., a w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie były negocjowane, podczas gdy Powód miał rzeczywisty wpływ na te postanowienia, w rozumieniu art. 385 1 § 3 k.c.;

6) art. 385 1 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że sporne postanowienia spełniają przesłanki abuzywności, w szczególności że (1) kształtują prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i (2) rażąco naruszają interes konsumenta, podczas gdy klauzule indeksacyjne nie są abuzywne;

7) art. 385 1 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i bezpodstawne przyjęcie, że z powodu wyeliminowania z treści Umowy klauzul indeksacyjnych, Umowa ta jest nieważna, podczas gdy, nie prowadzi to do jej nieważności, ale wywołuje konieczność poddania interpretacji umowy kredytu indeksowanego do kursu CHF zgodnie z regułami wykładni oświadczeń woli oraz zasadą favor contractus;

8) art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 354 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że, po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej abuzywności spornych klauzul, brak jest zgodnych oświadczeń woli w przedmiocie kursów stosowanych do przeliczeń, podczas gdy zobowiązania powinny zostać przeliczone po aktualnym na dzień danej operacji finansowej, rynkowym kursie CHF/PLN;

9) art. 56 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że, po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej abuzywności spornych klauzul, brak jest zgodnych oświadczeń woli w przedmiocie kursów stosowanych do przeliczeń, podczas gdy art. 56 k.c. stanowi właściwy przepis dyspozytywny, przewidując, że czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone oraz wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Zatem zobowiązanie powinno zostać przeliczone po wynikającym z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów, aktualnym na dzień przeliczenia, rynkowym kursie kupna CHF (takim jak konkretny kurs wskazany w TK na daną historyczną datę), zaś raty kredytu powinny zostać przeliczone po aktualnym na dzień spłaty, rynkowym kursie sprzedaży CHF;

10) art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 Prawa bankowego w zw. z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. zmieniającej ustawę Prawo bankowe (Dz.U.2011, nr 165, poz. 984, dalej jako „ustawa antyspreadowa") poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że rzekomo brak jest przepisu dyspozytywnego, który pozwalałby na zastąpienie postanowień uznanych przez Sąd I instancji za abuzywne;

11) art. 405 k.c. i art. 410 § 2 k.c. przez ich bezpodstawne zastosowanie, ewentualnie art. 409 k.c. przez jego niezastosowanie;

12) art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. poprzez ich wadliwą wykładnię i zastosowanie oraz przyjęcie, że raty kredytu spłacone przez Powoda, którym odpowiada zasądzona kwota rzekomo nie stanowi świadczenia okresowego i nie podlega 3-letniemu terminowi przedawnienia;

13) art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. przez zasądzenie odsetek począwszy od daty wcześniejszej niż dzień wyrokowania podczas gdy należało przyjąć, że do czasu wydania (uprawomocnienia) wyroku Bank miał uzasadnione podstawy by przypuszczać, że nie jest w zwłoce wobec strony przeciwnej;

14) naruszenie art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy, poprzez dokonanie jego nieuprawnionej, zawężającej wykładni, zgodnie z którą ww. przepis może znaleźć zastosowanie jedynie do umów, zawartych po wejściu w życie ww. przepisu;

15) naruszenie art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (obecnie tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz.160), poprzez jego niezastosowanie;

16) naruszenie art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (obecny tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 2027, dalej jako „ustawa o NBP") poprzez jego niezastosowanie;

17) art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 385 ( 1) § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. (dalej jako „Dyrektywa”) poprzez niezasadne stwierdzenie, że Umowa jest nieważna, pomimo braku pouczenia Powoda przez Sąd o skutkach abuzywności podczas gdy stwierdzenie nieważności możliwe jest wyłącznie „po powiadomieniu go przez rzeczony sąd”, tak aby ewentualna zgoda kredytobiorcy była „dobrowolną i świadomą" (wyrok TSUE z 3 października 2019 r., C-260/18, Dziubak), co oznacza, że Sąd zaniechał obowiązku poinformowania Powoda o skutkach ewentualnego stwierdzenia nieważności, w związku z czym brak było podstaw do stwierdzenia nieważności Umowy;

18) naruszenie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie pomimo że Powód nie uiścił na rzecz Pozwanego kwoty przewyższającej kwotę udzielonego kredytu.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonym zakresie, ewentualnie o uchylenie Wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, w każdym z ww. przypadków, wniósł o zasądzenie kosztów procesu za postępowanie w I instancji oraz za postępowanie w II instancji.

Nadto wniósł o rozpoznanie rozstrzygnięcia Sądu I instancji dotyczącego pominięcia - postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 28 lipca 2021 roku, dowodu z zeznań świadka R. D. oraz o dopuszczenie i przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dowodu z zeznań świadka R. D., na okoliczności wskazane w treści pisma. Nadto pominięcia - postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 28 lipca 2021 roku, wniosku Pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z oględzin płyty CD oraz wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dowodu z oględzin płyty CD, na okoliczności wskazane w treści pisma.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji, zasądzenie kosztów postępowania przed Sądem II instancji, pominięcie wniosków pozwanego banku o rozpoznanie na podstawie art. 380 k.p.c. przez Sąd II instancji postanowień Sądu I Instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona jedynie w takim zakresie, w jakim pozwany podniósł zarzut potrącenia prowadzący do umorzenia wzajemnych zobowiązań stron do wysokości należności dochodzonych w niniejszej sprawie. W pozostałej części zarzuty apelacji nie są trafne.

Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.

Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. jest chybiony. Sąd Okręgowy wszechstronnie rozważył materiał dowodowy istotny dla rozstrzygnięcia, ocenił go zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego i na jego podstawie prawidłowo ustalił fakty. W szczególności brak jest podstaw do przyjęcia, że ustalenie tego sądu, iż powodom nie przysługuje status konsumenta, jest błędne. Jak wynika z wniosku o kredyt, powódka nie prowadziła w chwili zwierania spornej umowy działalności gospodarczej (k.234), zaś powód prowadził działalność gospodarczą jakoM.w zakresie usług budowalnych a siedziba zakładu mieściła się w T. ul. (...) (k.257). Środki z kredytu przeznaczone zostały na pokrycie kosztów budowy domu mieszkalnego (k.44). Powodowie mieszkają w w/w domu i brak jest podstaw do przyjęcia, że wykorzystują go na prowadzenie działalności gospodarczej. Fakt, że po powód w okresie od 3.07.2012r. do 7.06.2016r. prowadził działalność gospodarczą pod firmą B. i jako miejsce wykonywania tej działalności oraz adres dla korespondencji wskazał miejsce swego zamieszkania nie oznacza, że zawierając sporną umowę (...).03.2007r. nie miał statusu konsumenta. Owa działalność polegała na wykonywaniu instalacji budowlanych i świadczona była przez powoda u zleceniodawców. Zgodnie z art. 22 ( 1) k.c., za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Zarzut naruszenia w/w przepisu jest chybiony. Zaciągnięcie kredytu przez powodów było bezpośrednio związane z zaspokojeniem ich potrzeb mieszkaniowych. W domu nabytym za środki z kredytu nie ma pomieszczeń biurowych ani magazynowych, czy produkcyjnych. Samo wskazanie miejsca zamieszkania jako miejsca wykonywania działalności gospodarczej 5 lat po zawarciu umowy kredytu nie jest wystarczające do przyjęcia, że zaciągnięcie kredytu na budowę domu miało bezpośredni związek z tą działalnością.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 16 listopada 2022r. pełnomocnik pozwanego oświadczył, że cofa wnioski dowodowe zawarte w apelacji ( k.571).

Sąd Apelacyjny dokonał kontroli postanowienia sądu I instancji o pominięciu dowodu z zeznań świadka R. D. oraz z dowodów załączonych na płycie CD i uznał, że zarzut naruszenia art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., nie jest trafny.

Świadek nie ma wiedzy na temat okoliczności zawarcia spornej umowy kredytu, nie udzielał powodom pouczeń ani nie był obecny przy zawarciu umowy, zaś zeznania mające wykazać rynkowy charakter kursów publikowanych w Tabelach Kursowych Banku, nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia. O tym, że pozwany bank mógł dowolnie ustalać kursy CHF do przeliczeń kapitału wypłaconego w PLN na CHF i rat kredytowo odsetkowych wyrażonych w CHF na PLN, decydują zapisy umowne odsyłające do tabel kursowych pozwanego banku nie precyzujące żadnych reguł wyznaczania owych kursów, a przez to pozbawiające powoda możliwości kontroli prawidłowości wyznaczania tych kursów i prowadzące do braku równowagi kontraktowej stron. Zeznania na okoliczność metodyki tworzenia tabel kursowych walut obcych dotyczą wykonywania umowy i jakie takie nie mają wpływu na rozstrzygnięcie. Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone, dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, decydujące znaczenie ma w związku z tym nie to, w jaki sposób przedsiębiorca stosuje postanowienie i dla kogo jest to korzystne, lecz to, w jaki sposób postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta. Artykuł 385 ( 1) k.c. jest instrumentem kontroli treści umowy (stosunku prawnego). To, w jaki sposób postanowienie jest stosowane, jest kwestią odrębną, do której art. 385 ( 1) § 1 zd. 1 k.c. wprost się nie odnosi (zob. uchwałę 7 sędziów SN z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17).

Bezsporne jest, że w treści umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF w par. 6 wskazano definicję Bankowej Tabeli kursów stanowiąc, że Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą kursów, to tabela sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy ( k.45). Prawidłowo zatem ustalił sąd I instancji, że postanowienia dotyczące Bankowej Tabeli Kursów są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku albowiem uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut. W umowie i regulaminie nie wskazano, co należy rozumieć przez kursy obowiązujące na rynku międzybankowym, gdzie są publikowane, w jakim zakresie pozwany bank związany jest tymi kursami oraz średnimi kursami NBP i o ile kursy wyznaczane w Bankowej Tabeli Kursów pozwanego Banku odbiegać mogą od kursów średnich NBP.

W aneksie nr 1 z 10.04.2008r. ( k.227) dokonano podwyższenia kwoty przyznanego powodom kredytu i nie zawarto postanowień precyzujących zasady ustalania kursów walut stosowanych do przeliczeń.

W aneksie nr 2 z 20.04.2014r. umożliwiono powodom spłatę kredytu w CHF oraz doprecyzowano postanowienia dotyczące zasad ustalania kursów w Bankowej Tabeli Kursów, w ten sposób, że wskazano, iż kurs rynkowy wymiany walut dostępny jest w serwisie Reuters, oraz że ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie Reuters spreadu walutowego w wysokości 7%, zaś ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie Reuters spreadu walutowego w wysokości 6% (k.231). W aneksie tym nie dokonano jednak zatwierdzenia kursów zastosowanych przez bank do przeliczenia wypłaconej kwoty kredytu na CHF oraz do przeliczenia zapłaconych już rat kredytowo odsetkowych z CHF na PLN. Aneks miał zastosowanie wyłącznie na przyszłość. Chybiony jest zatem zarzut, że sąd I instancji dokonał ustaleń faktycznych sprzecznych z treścią w/w aneksów.

Zapisy zawarte w w/w aneksach nie podważają ustaleń sądu I instancji. Podobnie wpływu na prawidłowość tych ustaleń nie ma okoliczność, że zasady ustalania kursów w innych Bankach komercyjnych i w NBP są podobne do zasad stosowanych przez pozwany Bank i ściśle sprzężone z notowaniami danej waluty na rynkach światowych, oraz że wybierając dzień uruchomienia kredytu powodowie decydowali po jakim kursie kredyt zostanie uruchomiony. Zgodnie z par. 9 ust. 3 umowy kredytu, uruchomienie kredytu lub transzy kredytu winno nastąpić w terminie 5 dni roboczych od złożenia wniosku o wypłatę wraz z dokumentacją, o której mowa w umowie (k.46), zatem składając wniosek o uruchomienie kredytu kredytobiorcy nie wiedzieli, w jakim dniu kredyt zostanie wypłacony a tym bardziej jaki kurs będzie obowiązywał wówczas w bankowej tabeli kursów. To Bank mógł wybrać dzień wypłaty z puli 5 dni przewidzianych na rozpatrzenie wniosku o wypłatę kredytu. Natomiast fakt, że kursy stosowane przez pozwanego były sprzężone z notowaniami danej waluty na rynkach światowych, nie oznacza, iż powodowie mogli skontrolować prawidłowość ustalenia kursów przez pozwanego, oraz że pozwany nie miał zagwarantowanej dowolności w określaniu wysokości spreadu, który stanowił dla powodów dodatkowe obciążenie ekonomiczne. W żadnym z postanowień umowy i regulaminu obowiązującego w dacie zawarcia spornej umowy, nie określono bowiem zasad, według których pozwany wyznaczać będzie ów spread. Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. III CZP 29/17). Wydarzenia mające miejsce po zawarciu umowy nie mają wpływu na ocenę abuzywności postanowień umowy. Nie ma więc znaczenia, jak pozwany ustalał kursy walut i czy były one rynkowe. Abuzywność postanowienia umownego ocenia się przez pryzmat uprawnień, jakie przyznał sobie przedsiębiorca w kwestionowanym postanowieniu, a nie przez analizę, czy i jak następnie wykorzystywał przyznane sobie uprawnienie. Wobec nie wskazania przez Bank w umowie kredytowej jasnych, obiektywnych kryteriów według, których ustalać będzie kurs wymiany walut mający zastosowanie do wyliczenia rat spłaty oraz do przeliczenia kwoty kredytu na CHF, kredytobiorcy nie mogli oszacować wypływających dla nich z tej umowy konsekwencji ekonomicznych i wyliczyć kwoty, którą będą mieli obowiązek świadczyć. Jak trafnie wskazał sąd I instancji, Pozwany mógł dowolnie ustalać kryteria, którymi miałby się kierować przy ustalaniu kursów CHF, w związku z czym powodowie nie mieli możliwości weryfikacji wyliczeń banku i nie wiedzieli jaka część poszczególnych kursów CHF stanowi marżę banku. Takie postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają ich interesy, albowiem pozwany przyznał sobie prawo do uzyskiwania dodatkowego wynagrodzenia, którego oszacowanie dla powodów nie było możliwe. Nie ulega wątpliwości, że przyjęcie wyższego kursu CHF zwiększało zysk pozwanego oraz zadłużenie powodów. Nie ulega także wątpliwości, że klauzule przeliczeniowe wprowadzające kurs z tabel banku pogarszają położenie prawne powodów w stosunku do tego, które w braku odmiennej umowy wynikałoby z dyspozytywnych przepisów prawa oraz naruszają zasadę równości stron, dając pełną swobodę decyzyjną bankowi w istotnej dla konsumenta kwestii dotyczącej kosztów kredytu, podrażają koszty kredytowania w stopniu, którego konsument nie był świadomy w dacie zawierania umowy. Okoliczności, czy pozwany Bank posiadał status Dealera rynku pieniężnego, oraz czy metodologia ustalania kursu średniego przez NBP jest analogiczna do metodologii stosowanej przez pozwany Bank, czy i o ile kursy pozwanego odbiegały od kursów stosowanych przez inne banki komercyjne prowadzące konkurencyjną działalność, nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Chybiony jest zarzut jakoby sąd I instancji wadliwie ustalił, że postanowienia umowy nie podlegały indywidualnym negocjacjom. Wbrew stanowisku apelacji pozwany nie wykazał, że postanowienia dotyczące tzw. klauzul przeliczeniowych zawarte par. 9 ust. 2 i w par. 10 ust. 3 umowy kredytu (k.46-47), zostały indywidualnie uzgodnione z powodami.

Zgodnie z art. 385 1 par. 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy, co ma miejsce w niniejszej sprawie. Sama możliwość negocjowania umowy nie oznacza, że treść umowy została indywidualnie uzgodniona, podobnie wybór waluty waloryzacji nie oznacza, że indywidualnie uzgodniono kwestie dotyczące przeliczeń tej waluty z PLN na CHF i odwrotnie. Okoliczność, że powodowie zapoznali się z postanowieniami umowy i regulaminu produktu oraz, że dokonali wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej rezygnując z zaciągnięcia kredytu w złotych nie oznacza, iż postanowienia dotyczące indeksacji zostały z nimi indywidualnie uzgodnione. Zeznając w charakterze stron, powodowie oświadczyli, że nie próbowali negocjować umowy przed podpisaniem (k.354v). Uzgodnienie indywidualnych parametrów kredytu takich jak wysokość kredytu, okres kredytowania, cel kredytu, rodzaj rat oraz waluta indeksacji, nie oznacza, że uzgodnione zostały postanowienia dotyczące klauzul indeksacyjnych. Nie ulega wątpliwości, że mechanizm indeksacji określony w par. 9 ust. 2 i w par. 10 ust. 3 umowy kredytu przejęty został z wzorca stosowanego prze Bank, albowiem to bank był pomysłodawcą tego mechanizmu i to Bank zaproponował zawarcie umowy w takim kształcie. Okoliczność, że powodowie mogli zdecydować się na umowę o kredyt w PLN bez indeksacji nie ma wpływu na powyższe ustalenie.

Rację ma sąd I instancji, że nie ma podstaw do przyjęcia, że pozwany poinformował powodów o skali ryzyka kursowego jakie związane jest z zawarciem spornej umowy kredytu, o tym, że jest ono niczym nie ograniczone. W związku z powyższym nie ma podstaw do przyjęcia, że informacje udzielone powodom przez Bank o ryzyku kursowym pozwalały im na podjęcie świadomej i rozważnej decyzji co do związania się postanowieniami umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej, w której nie otrzymywali wynagrodzenia. Powyższe także prowadzi do konkluzji, że postanowienia umowy dotyczące jej głównego przedmiotu nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Wymóg udzielenia kredytobiorcom wyczerpujących i rzetelnych informacji o ryzyku kursowym wywodzony jest z art. 4 ust. 2 dyrektywy nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, zgodnie z którym warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

Z uwagi na wysoką kwotę kredytu ( 1214.756,28 zł.) jak i długi okres kredytowania (360 miesięcy), Bank powinien wyraźnie wskazać powodom niebezpieczeństwa wiążące się z oferowanym kredytem, tak by mieli pełne rozeznanie co do jego skutków ekonomicznych. Informacje przekazane przez bank powinny uwidocznić powodom że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu może nieść poważne ryzyko. Bank nie może uwolnić się od odpowiedzialności odwołaniem do samych tylko formalnych ram swych obowiązków i do treści rekomendacji S. Powodom, jako konsumentom, do podjęcia rozsądnej decyzji potrzebna była wiedza o sposobie kształtowania się kursów CHF w szerokim horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem historycznych danych i wypływających z nich prawidłowości oraz o znaczeniu tych okoliczności dla całościowej kwoty ostatecznego zobowiązania. Ogólne informacje o wzroście kosztów kredytu przy wahaniach kursowych nie są wystarczające Do kwestii minimum informacji o ryzyku kursowym, jakie powinien otrzymać konsument przed zawarciem umowy kredytu, w której wartość świadczeń uzależniona jest od kursu waluty obcej Trybunał Sprawiedliwości UE odniósł się między innymi w wyroku z 20.09.2017r. R.P. Andriciuc i in. Przeciwko Banca Romaneasca SA , w którym stwierdził, że konsumentowi przed zawarciem umowy powinno być wyjaśnione co najmniej jak na wysokość jego zobowiązań wpłynie silna deprecjacja waluty krajowej w stosunku do waluty obcej. Informacje przekazane konsumentowi przez bank powinny umożliwić konsumentowi nie tylko zrozumienie, że zmiana kursu waluty rozliczeniowej może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz muszą również pozwolić zrozumieć rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest konsument w trakcie obowiązywania umowy. W tym celu konieczne jest przedstawienie konsumentowi symulacji wysokości rat kredytu i salda jego zadłużenia w przypadku istotnej i niekorzystnej dla niego zmiany kursu waluty obcej wykorzystywanej jako miernik wartości. Pozwany takich symulacji powodom nie przedstawił.

Oświadczenie powodów zawarte w par. 1 umowy kredytu hipotecznego (k.43), iż są świadomi ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko, stanowi cześć wzorca umownego i nie jest wystarczające do przyjęcia, że pozwany poinformował powodów o tym, że ryzyko walutowe jakie przyjmują podpisując sporną umowę jest nieograniczone. Nie jest też wystarczające do przyjęcia, że pozwany przedstawił powodom wykres zmian kursu CHF za okres kilku lat poprzedzających zawarcie umowy i symulacje salda kredytu w sytuacji znacznego wzrostu kursu CHF. Z oświadczenia o wyborze waluty obcej podpisanego przez powodów 3.01.2007r. (k.243) wynika, że pozwany bank przedstawił powodom symulacje modelowe wysokości raty kapitałowo – odsetkowej przy kursie CHF aktualnym w chwili składania wniosku o kredyt, z których wynika, że rata kredytu zaciągniętego w PLN wynosi 1.259,13 zł. a kredytu indeksowanego do CHF 1.032,91 zł. oraz przedstawiające wysokość raty kapitałowo odsetkowej przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między kursami z ostatnich 12 miesięcy tj. o 9,21%. Nawet przy takim wzroście kursu CHF według symulacji kredyt indeksowany CHF był opłacalny albowiem wysokość raty wyniosła 1.128,04 zł. a więc była mniejsza niż wysokość raty kredytu w PLN (k.243). Z oświadczenia kredytobiorców o wyborze waluty podpisanego 21.04.2008r. (k.244) wynika, że Bank przedstawił im symulację wysokości raty kapitałowo odsetkowej przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o 14,7%. Także w tym wypadku kredyt indeksowany kursem CHF jawił się jako korzystniejszy niż kredyt w PLN. Wysokość raty kapitałowo odsetkowej kredytu indeksowanego kursem CHF pomimo wzrostu kursu CHF była mniejsza niż raty kredytu złotowego.

Bank informował powodów o tym, że wybierając zadłużenie w walucie obcej korzystają z oprocentowania niższego w porównaniu z kredytem złotowym i spłacają miesięcznie niższą ratę kredytu, co wynika ze znacznej różnicy w wysokości stawek referencyjnych, które są podstawą do ustalenia oprocentowania obu kredytów. Występowanie ryzyka kursowego było marginalizowane. Wyżej wskazana informacja wywołała u powodów przeświadczenie, że umowa o kredyt indeksowany kursem CHF jest dla nich bezpieczna, że potencjalne zmiany kursu CHF mogą być niewielkie a w związku z tym ciążąca na nich rata kredytu będzie leżeć w zasięgu ich możliwości finansowych. Powodowie jako kredytobiorcy nie dysponowali odpowiednimi informacjami, których powinien udzielić im pozwany tak, aby mogli podjąć świadomą i rozważną decyzję o zawarciu umowy kredytu gdyż nie wyjaśniono im kontekstu gospodarczego, czynników ekonomicznych, których zmiana w perspektywie wieloletniej może spowodować wzrost kursu CHF. W treści informacji o ryzykach związanych z kredytem indeksowanym nie padły stwierdzenia o nieograniczonym ryzyku kursowym kredytobiorcy i niewykluczonej silnej deprecjacji waluty krajowej do waluty indeksacji. Jak wynika z zeznań powodów, mieli świadomość, że raty kredytu mogą się różnić z uwagi na zmiany kursu CHF ale zaufali Bankowi, że umowa jest dla nich korzystna. I zeznaniom tym w ocenie Sądu Apelacyjnego należy dać wiarę albowiem pozwany nie przedstawił dowodów, które mogłyby te zeznania podważyć. Zeznania świadka I. O. (k.402) zbieżne są z treścią oświadczeń powodów o wyborze waluty obcej z 3.01.2007r. i z 21.04.2008r. i nie wynika z nich że świadek uprzedził powodów o tym, że kurs CHF może w trakcie obowiązywania umowy drastycznie wzrosnąć.

Pozwany wskazał wprawdzie powodom, że kurs CHF może wzrosnąć i że w związku z tym rata kredytu podlega ciągłym wahaniom, ale nie uświadomił powodom, że ryzyko wzrostu tego kursu jest nieograniczone i nie zaproponował odpowiedniego zabezpieczenia przed tym ryzykiem. Doświadczenie życiowe wskazuje, że gdyby pozwany rzetelnie pouczył powodów o ryzyku kursowym związanym z zawarciem spornej umowy, to nie zawarliby tej umowy. Powodowie zainteresowani byli walutą wyrażoną w PLN, bo w tej walucie mieli zobowiązania. To bank zarekomendował im kredyt indeksowany CHF, kładąc nacisk na jego niskie oprocentowanie i w związku z tym o wiele niższą ratę niż przy kredycie czysto złotowym. Dysproporcja w wysokości raty była duża. Bank nie przedstawił powodom symulacji wysokości raty kredytu indeksowanego CHF przy znaczącym wzroście kursu CHF lecz symulację wskazującą na to, że nawet przy wzroście kursu CHF kredyt indeksowany kursem CHF jest korzystniejszy niż kredyt czysto złotowy. Tymczasem niższe oprocentowanie kredytu indeksowanego CHF nie stanowiło wystarczającej ochrony powodów przed znacznym wzrostem kursu CHF, a umowa z uwagi na nieograniczone ryzyko kursowe była dla powodów niekorzystna od samego początku.

Nielojalność banku wobec powodów jako konsumentów wyrażająca się w proponowaniu im produktu związanego z istotnym ryzykiem walutowym i jednocześnie zaniechaniu rzetelnego poinformowania o tym, jak kosztowne mogą być dla nich skutki związania się takim kredytem w dalszej perspektywie oraz nie zaproponowaniu żadnego zabezpieczenia, stanowi o naruszeniu dobrych obyczajów i rażąco narusza ich interesy, przy czym owo rażące naruszenie interesów powodów wyraża się w tym, że nie byli w stanie ocenić ryzyka, z jakim wiązało się zawarcie umowy kredytu z 16.12.2005r.

Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska Sądu Okręgowego, iż sporna umowa jest nieważna na podstawie art. 58 par. 1 k.c. w zw. z art. 353 1 k.c. ponieważ postanowienia określające mechanizm indeksacji naruszają granice swobody umów z uwagi na pozostawienie wyłącznie jednej ze stron prawa określenia wysokości świadczenia drugiej strony.

Nie ulega wątpliwości, że sporna umowa jest umową o kredyt w PLN indeksowany kursem CHF, oraz że zawieranie tego rodzaju umów było dopuszczalne w świetle przepisów art. 69 prawa bankowego w wersji obowiązującej 11.09.2006r. Uzgodnienie przez strony, że kredyt zostanie rozliczony w innej walucie niż waluta kredytu nie pozostaje co do zasady w sprzeczności z naturą zobowiązania, którego źródłem jest umowa, nie narusza również prawa ani zasad współżycia społecznego. Umowa kredytu dochodzi do skutku przez złożenie zgodnych oświadczeń woli przez strony, bank zobowiązuje się do oddania określonej sumy do dyspozycji kredytobiorcy, natomiast ten ostatni do jej zwrotu. Jeżeli zatem bank zobowiązał się do oddania do dyspozycji powodów oznaczonej sumy w złotówkach, której wysokość wynika wprost z umowy, to taka kwota może być przeliczona według innej waluty i określonych w umowie zasad. Klauzula waloryzacyjna, której skuteczność i ważność kwestionują powodowie jest postanowieniem umownym, które w świetle zasady swobody umów jest dopuszczalne. W orzecznictwie utrwalony jest też pogląd, że umowa kredytu wiążąca wysokość udzielonego kredytu oraz wysokość jego spłat z kursem waluty obcej, w tym franka szwajcarskiego, nie jest sprzeczna z ogólną konstrukcją umowy kredytu przewidzianą w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe (tak Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 19 marca 2015 roku, IV CSK 362/14, z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14, z dnia 1 marca 2017 roku, IV CSK 285/16, z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18 i z dnia 2 czerwca 2021 roku, I CSKP 55/20). Ustawa z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 165, poz. 984) potwierdziła tylko to, co wcześniej wynikało już z zasady autonomii woli stron, a mianowicie, że przed wejściem w życie tej ustawy dopuszczalne było zawieranie umów o kredyt indeksowany.

W judykaturze dominuje zapatrywanie, że odesłanie do tabel kursowych (kursu obowiązującego w banku), określających arbitralnie kursy walut na potrzeby umowy kredytu z udziałem konsumentów, oceniać należy z perspektywy art. 385 1 k.c., mającego charakter normy lex specialis (tak Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14, z dnia 27 lutego 2019 roku, II CSK 19/18, z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, z dnia 29 października 2019 roku, IV CSK 309/18, z dnia 27 listopada 2019 roku, II CSK 483/18 i z dnia 30 września 2020 roku, I CSK 556/18). Przepis art. 353 1 k.c. nie zawiera w sobie normy typu nakazowego lub zakazowego, a sankcja nieważności nie jest oczywistą konsekwencją uregulowania umownego, które nie mieści się w ramach swobody umów.

Zawarta w art. 385 1 k.c. sankcja zastrzeżona została na korzyść konsumenta. Pozwala utrzymać umowę, zabezpieczając w szerokim zakresie interesy konsumenta. Zastosowana sankcja musi odpowiadać konstytucyjnej zasadzie proporcjonalności, która – w razie wątpliwości – każe dawać pierwszeństwo sankcji mniej uciążliwej, w mniejszym stopniu ingerującej w relację (wolność) stron umowy. Należy więc dać pierwszeństwo takiej sankcji, która odpowiada założeniom dyrektywy 93/13/EWG. Odmienne zapatrywanie – wykluczające ten mechanizm z kontroli konsumenckiej – niweczyłoby do pewnego stopnia założenia, jakie leżą u podstaw dyrektywy 93/13/EWG (zasada effect utile) (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 6 października 2021 roku, VI ACa 427/19).

Zatem zastosowanie w sprawie ma art. 385 1 par. 1 k.c. Rozważania prawne oraz ustalenia faktyczne sądu I instancji odnoszące się do analizy zapisów umownych pod kątem przesłanek określonych w w/w przepisie są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.

Zgodnie z art. 385 1 par. 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Postanowienia zawarte w par. 9 ust. 2 i w par. 10 ust. 3 umowy kredytu dotyczą głównych świadczeń stron, przejęte zostały z wzorca stosowanego przez Bank i nie stanowiły wyniku indywidualnych uzgodnień. Postanowienia te są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy powodów. Zarzuty apelacji dotyczące naruszenia art. 385 1 par.1 k.c. są chybione.

Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 1 § 1k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (zob. wyroki z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, niepubl.; uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego o mocy zasady prawnej z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2012, nr 9, poz. 56). Powodowie mając świadomość skutków nieważności umowy, takiej zgody nie udzielili. ( k. 403, 00:38:53).

Jeżeli eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji regulacji umownej, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć treści praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, iż strony pozostają związane pozostałą częścią umowy. Koresponduje to z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, który przewiduje, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (np. wyroki SN: z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21; z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21).

Rację ma sąd I instancji, że w przedmiotowej sprawie eliminacja klauzul przeliczeniowych prowadzi do sytuacji, w której wykonanie umowy nie jest możliwe ponieważ umowa ta pozbawiona została regulacji umożliwiającej zastosowanie indeksacji do waluty obcej z uwagi na nieokreślenie według jakich zasad nastąpić ma przeliczenie PLN na CHF. Brak jest przy tym podstaw do przyjęcia, że zawierając aneksy do umowy, powodowie sanowali niedozwolone postanowienia umowne bądź, że doszło do odnowienia zobowiązania. Do odnowienia dochodzi gdy dłużnik ma spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, co w sprawie nie ma miejsca a ponadto odnowienie dotyczyć może jedynie ważnego zobowiązania. Nie dochodzi do odnowienia, jeśli zobowiązanie do świadczenia, które ma podlegać nowacji, jest nieważne lub nie istnieje.

Rację ma sąd I instancji, że niedopuszczalne jest zastępowanie wyeliminowanego abuzywnego postanowienia umowy innym mechanizmem wyliczenia kwoty raty kapitałowo-odsetkowej. Żaden bowiem przepis prawa, w tym art. 385 1 i art. 358 § 2 k.c., nie daje podstaw do zastąpienia klauzuli abuzywnej innym postanowieniem. Uzupełnienie luk po wyeliminowaniu takiej klauzuli stanowiłoby zbyt daleko idącą modyfikację umowy w celu ratowania sytuacji prawnej przedsiębiorcy stosującego niedozwolone postanowienie umowne. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 31 maja 2022 r., I CSK 2314/22 i wskazane tam orzeczenia).

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko sądu I instancji, że luka powstała po usunięciu z umowy abuzywnej klauzuli indeksacyjnej nie może zostać wypełniona przez odwołanie się do art. 358 § 2 k.c. w sytuacji, gdy przepis ten wszedł w życie 24 stycznia 2009 r., więc nie jest możliwe jego stosowanie wobec umowy zawartej przez strony 23.03.2007r. Zarzut naruszenia art. 316 par. 1 k.p.c. i art. 358 § 2 k.c. jest chybiony.

Nie ma przepisu, który nadawałby się do uzupełnienia luki powstałej wskutek eliminacji abuzywnego postanowienia wprowadzającego do umowy ryzyko kursowe. Mogłyby one być co najwyżej hipotetycznie rozważane w sprawach, w których ryzyko kursowe nie byłoby abuzywne per se, a jedynie postanowienia wyznaczające sposób ustalania kursu waluty okazałyby się niedozwolone. Odwołanie się do art. 358 k.c. nie usuwałoby z umowy postanowień abuzywnych, te bowiem nie odnoszą się wyłącznie do zasad ustalania przez bank kursu CHF i zagadnienia spreadu, lecz do kwestii zasadniczej – ryzyka walutowego wiążącego się z samym faktem związania konsumenta kredytem indeksowanym kursem CHF. Takiego ryzyka w oczywisty sposób nie niweluje art. 358 § 2 k.c., który nie tylko nie obowiązywał w czasie zawierania spornej umowy w wersji znowelizowanej ustawą z dnia 23 października 2008 roku (Dz.U. Nr 228, poz. 1506), a ponadto nie został przez ustawodawcę przewidziany jako przepis mogący zastąpić bezskuteczne postanowienia umów zawieranych przez profesjonalistów z konsumentami, lecz dotyczy samej możliwości wykonania ważnie zawartej umowy przez spełnienie świadczenia w walucie polskiej. Także w orzecznictwie wskazuje się na brak możliwości zastąpienia klauzul abuzywnych innymi postanowieniami z uwagi na brak normy prawnej pozwalającej na taką operację, a nadto nieobjęcie takiego rozwiązania zgodnym zamiarem stron umowy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18).

Z tych samych względów nie jest możliwe zastosowanie w sprawie w miejsce postanowień abuzywnych m.in. art. 24 i 32 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 roku, poz. 2027), jako mających charakter ogólny, których ratio legis nie jest zastępowanie luk w umowie wywołanych wyeliminowaniem z niej postanowień niedozwolonych. Przepisem uzupełniającym lukę nie jest także art. 41 ustawy z dnia 22 sierpnia 1936 roku Prawo wekslowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 roku, poz. 160) z racji na zawężenie jego stosowania do zobowiązań wekslowych.

Tzw. ustawa antyspreadowa nie może stanowić podstawy do uzupełnienia w umowie luk powstałych na skutek eliminacji klauzul niedozwolonych albowiem ustawodawca nie przewidział w jej treści możliwości sanowania postanowień niedozwolonych a jedynie nałożył na Banki obowiązek wprowadzenia stosownych zmian do umów już zawartych, ze skutkiem ex nunc.

W punkcie 3 sentencji wyroku z dnia 3 października 2019 roku (C-260/18, Dziubak) Trybunał Sprawiedliwości dokonał negatywnej oceny możliwości (zgodności z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/16) podstawienia w miejsce niewiążących konsumenta postanowień umownych rozwiązań opartych na ogólnych normach odzwierciedlonych w przepisach art. 56 k.c., 65 k.c., 353 1 k.c., 354 k.c. (pkt. 8 - 11 oraz pkt. 59, 60, 61 i 62 wyroku). Niezależnie od powyższego, w ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany nie wykazał, że zgodną wolą stron w momencie zawierania umowy było przeliczanie zobowiązań stron po kursie średnim NBP, czy innym kursie niezależnym od kursu stosowanego przez pozwanego.

Klauzula ryzyka walutowego (walutowa) oraz klauzula kursowa (spreadowa) stanowią elementy składające się na całościowy mechanizm indeksacyjny (klauzulę waloryzacyjną). W rezultacie, ze względu na ich ścisłe powiązanie nie jest dopuszczalne uznanie, że brak abuzywności jednej z tych klauzul skutkuje brakiem abuzywności całego mechanizmu indeksacyjnego; innymi słowy, wystarczy, że jedna z tych klauzul jest uznana za abuzywną, aby cały mechanizm indeksacji został uznany za niedozwoloną klauzulę umowną. W niniejszej sprawie niedozwolony jest cały mechanizm indeksacyjny.

W klauzulach przeliczeniowych zawartych w spornej umowie nie dało się wydzielić elementu, który normatywnie mógłby być odrębnie oceniany od klauzuli ryzyka walutowego i stanowić podstawę do wyprowadzania wniosku o utrzymaniu waloryzacji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego samo uznanie klauzuli przeliczeniowej (kursowej) za abuzywną musi skutkować zastosowaniem sankcji z art. 385 1 § 1 k.c. do całej klauzuli waloryzacyjnej, w szczególności również do warunku indeksacji. Poprzestanie na usunięciu z treści umowy jedynie postanowień odnoszących się do tabeli kursowej oznaczałoby odwołanie się do niedopuszczalnej redukcji utrzymującej skuteczność (por., wyrok TSUE w sprawie C-19/20 nb 67 i 68).

Technicznym skutkiem uznania za niedozwolone postanowień umownych dotyczących zasad ustalania kursów walut jest konieczność ich pominięcia przy ustalaniu treści stosunku prawnego wiążącego konsumenta. Postanowienia takie przestają wiązać już od chwili zawarcia umowy. Oznacza to, że nie stanowią elementu treści stosunku prawnego. W rezultacie konieczne jest przyjęcie, że łączący strony stosunek umowny nie przewiduje zastosowania mechanizmu indeksacji w kształcie określonym pierwotną umową: pozostaje sformułowanie o indeksacji i przeliczeniu świadczeń bez precyzyjnego wskazania kursów. W konsekwencji nie jest możliwe ustalenie wysokości świadczenia kredytobiorcy, tj. ustalenie wysokości kwoty, która podlega zwrotowi na rzecz banku i która stanowi podstawę naliczenia odsetek należnych od kredytobiorcy. Wobec nieuzgodnienia przez strony wysokości podstawowego świadczenia choćby jednej ze stron, umowę należy uznać za nieważną.

Na nieważność umowy po usunięciu z niej klauzuli waloryzacyjnej wskazuje również treść art. 353 1 k.c. Przyjęcie, że o charakterze kredytu indeksowanego jako podtypu umowy kredytu decyduje łącznie wprowadzenie do umowy mechanizmu waloryzacji pozwalającego na ustalenie salda kredytu w walucie obcej, a następnie zastosowanie do tak ustalonego salda oprocentowania ustalanego w oparciu o stawkę LIBOR oznacza, że tak sformułowane postanowienia wyznaczają naturę tego stosunku prawnego. Pominięcie jednego z tych elementów wypacza gospodarczy sens umowy. W ocenie Sądu Apelacyjnego, na skutek eliminacji postanowień uznanych za niedozwolone w oparciu o treść art. 385 1 par. 1 k.c., sporna umowa kredytu jest nieważna (bezskuteczna) ex lege i nie wiąże stron ze skutkiem ex tunc.

Prawidłowo przyjął sąd I instancji, że wobec nieważności umowy kredytowej powodom, jako konsumentom, przysługuje roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu tej umowy, zgodnie z art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c. Roszczenie to jest niezależne od tego, czy i w jakim zakresie powodowie są dłużnikami banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (tak Sąd Najwyższy w uchwale z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021/6/20 oraz w uchwale składu 7 sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnione przez kredytobiorcę nienależnie na podstawie postanowienia abuzywnego świadczenie podlega zwrotowi choćby kredytobiorca był równolegle dłużnikiem banku (wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC – zb. dod. 2021/B/20).

Jeżeli umowa kredytu jest nieważna, płatności kredytobiorcy ukierunkowane na umorzenie umownego zobowiązania kredytowego (jak się okazało – nieważnego) nie prowadzą do umorzenia jego zobowiązania do zwrotu otrzymanej kwoty kredytu jako świadczenia nienależnego, gdyż sprzeciwia się temu zarówno brak woli umorzenia zobowiązania z tytułu nienależnego świadczenia, jak i brak podstaw po stronie banku, aby inaczej rozumieć działanie świadczącego. Argumentu na rzecz tezy przeciwnej nie dostarcza też art. 411 pkt 4 k.c., gdyż również w tym przepisie chodzi tylko o świadczenie ukierunkowane na zaspokojenie oznaczonej, istniejącej, lecz jeszcze niewymagalnej wierzytelności (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnienie przez kredytobiorcę świadczenia bez zastrzeżenia zwrotu nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia gdyż nastąpiło w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

W tej sytuacji zarzut naruszenia art. 410 par. 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. nie jest trafny. Pozwany, wbrew zarzutom apelacji, w żaden sposób nie wykazał też, że nie jest wzbogacony gdyż uzyskane kwoty zużył w rozumieniu art. 409 k.c.

Pozwany w toku postępowania apelacyjnego podniósł zarzut zatrzymania zasądzonego świadczenia do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego - wypłaconego kapitału kredytu. Sąd I instancji słusznie zarzut ten uwzględnił.

Stwierdzenie nieważności umowy mieści się w zakresie sankcji, jaką dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych. Zaakcentować należy, że zagwarantowana konsumentom przez przepisy tej dyrektywy ochrona ukierunkowana jest m.in. na osiągnięcie skutku prewencyjnego, o czym mowa w jej art. 7, tj. zniechęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania w zawieranych umowach nieuczciwych postanowień umownych. W wyroku z 6 marca 2019 r. (C-70/17 i C-179/17, Abanca Corporación Bancaria SA i Bankia SA, pkt 54) TSUE wykluczył, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach. W wyroku z 21 grudnia 2016 r. (C-154/15, C-307/15 i C-308/15, Cajasur Banco SAU, pkt 61-62) TSUE wyjaśnił, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku. Natomiast w wyroku z 18 listopada 2021 r. (C-212/20, A, prowadzący działalność za pośrednictwem „A” S.A.) TSUE podkreślił, że art. 5 i 6 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron.

W wyroku TSUE z 8 września 2022 r. (C-80/21, C-81/21, C-82/21, Deutsche Bank Polska i Bank Millennium) wskazano, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może stwierdzić nieuczciwy charakter nie całości warunku umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, lecz jedynie elementów tego warunku, które nadają mu nieuczciwy charakter, w związku z czym warunek ten pozostaje, po usunięciu takich elementów, częściowo skuteczny, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku, który ma wpływ na jego istotę, czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego (pkt 64). Odwołując się do swojego dotychczasowego dorobku orzeczniczego, Trybunał podkreślił, że możliwość zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym ma charakter wyjątkowy i jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki, tak że ten ostatni zostałby tym ukarany (pkt 67, 71). W tej sytuacji zarzut naruszenia zasady proporcjonalności oraz pewności obrotu i zasady utrzymania umowy w mocy nie jest trafny. Nie ma racji apelujący, że utrzymanie w mocy orzeczenia sądu I instancji doprowadzi do pokrzywdzenia osób, które w latach 2006-2008 zawierały umowy kredytowe w PLN oprocentowane według WIBOR. Wyrok ten nie ma wpływu na ważność umów zawieranych przez inne osoby ani na ich sytuację ekonomiczną.

Zarzut naruszenia art. 5 k.c. jest chybiony. Przepis ten ma charakter wyjątkowy, przy czym istnieje domniemanie, że osoba uprawniona korzysta z przysługującego jej prawa podmiotowego w sposób legalny, tj. zasługujący na ochronę prawną. Kwestionujący takie uprawnienie obowiązany jest wykazać racjonalne przesłanki swojej kontestacji, a tak się w niniejszej sprawie nie stało. Poza tym pozwany, wprowadzając do umowy postanowienia abuzywne naruszył zasady współżycia społecznego, same przepisy o nieuczciwych postanowieniach umownych odwołują się do zasad współżycia społecznego (sprzeczność z dobrymi obyczajami). Byłoby aksjologicznie niedopuszczalne, aby konsument z powołaniem się na zasady współżycia społecznego został pozbawiony możliwości kwestionowania postanowień, które ze względu na te same zasady są właśnie uznane za nieuczciwe. W takiej sytuacji okazywałoby się bowiem, że te same zasady współżycia społecznego przemawiają zarówno za ochroną konsumenta, jak i przeciw niej.

Chybione są zarzuty dotyczące naruszenia art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. Dochodzone przez powodów roszczenia nie uległy przedawnieniu, co sąd I instancji należycie wyłożył. Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne rozważania prawne sądu I instancji w tym przedmiocie. Apelujący nie zauważa, że jak trafnie wskazał sąd I instancji, początek biegu terminu przedawnienia roszczenia powodów o zapłatę nie rozpoczął się w momencie dokonywania poszczególnych wpłat na rzecz Banku, lecz od chwili kiedy uświadomili sobie, że umowa kredytu zawiera klauzule niedozwolone.

W postępowaniu apelacyjnym pozwany podniósł zarzut potrącenia kwoty 214.756,28 zł. należnej Bankowi tytułem wypłaconego kapitału kredytu z wierzytelnością zasądzoną na rzecz powodów (k.518 i nast.).

Pismem z 12.09.2022r. pozwany wezwał powodów do zapłaty kwoty 214.756,28 zł. tytułem zwrotu kapitału kredytu w terminie 3 dni od odręczenia wezwania ( k.520, 521, 522, 523). Pismo to doręczone zostało powodom 16.09.2022r. ( k.525v i 527v). Pismem z 21.09.2022r. pozwany złożył powodom materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu ( k.529, 530, 531, 532). Pismo to doręczone zostało powodom 27.09.2022r. ( k.534v i 536v).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, potrącenie dokonane przez pozwanego spełnia przesłanki określone w art. 498. Wierzytelność pozwanego stała się wymagalna 20.09.2022r. Wprawdzie pozwany nie uznał powództwa jednak okoliczność, że wierzytelność jest objęta postępowaniem sądowym nie stoi na przeszkodzie jej umorzeniu na skutek potrącenia, jak i przedstawieniu do potrącenia ( tak SN w wyroku z 9.08.2019r. sygn. II CSK 551/18 LEX). Zarzut potrącenia w procesie ma z reguły ewentualny charakter w tym sensie, że pozwany kwestionuje wierzytelność powoda z innych przyczyn, a obrona w drodze potrącenia staje się aktualna wtedy, gdy istnienie wierzytelności dochodzonej pozwem zostanie przesądzone (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1960 r., 4 CR 877/59, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 1962, nr 3, s. 99 i wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2011 r., II CSK 70/11, niepubl., oraz z dnia 14 czerwca 2013 r., V CSK 389/12, niepubl.).

Zarzut potrącenia podniesiony przez pozwanego spełnia przesłanki określone w art. 203 1 par. 1,2, 3 k.p.c. zarzut podniesiony został w terminie dwóch tygodni od dnia gdy wierzytelność pozwanego stała się wymagalna.

Wierzytelność pozwanego nie uległa przedawnieniu. Początek biegu terminu przedawnienia rozpoczął się z chwilą ustania stanu bezskuteczności zawieszonej. Stan ten ustał gdy pozwany otrzymał oświadczenie powodów o odmowie potwierdzenia klauzul abuzywnych (k.36 oświadczenie), co nastąpiło w momencie doręczenia odpisu pozwu tj. w kwietniu 2021r. ( k.116). Od tego czasu nie upłynął 3 letni termin przedawnienia określony w art. 118 k.c.

Zgodnie z art. 498 par. 2 k.c. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Niższa jest wierzytelność powodów, zatem wskutek potrącenia wierzytelność powodów uległa umorzeniu w całości, co uzasadniało zmianę zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 par. 1 k.p.c. poprzez oddalenie powództwa.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd I instancji zasądził na rzecz powodów kwoty po 46.171,62 zł. tj. w sumie 92.343,24 zł. i kwoty po 11.605,13 CHF tj. w sumie 23.210,26 CHF. Po przeliczeniu CHF po średnim kursie NBP z dnia wymagalności roszczenia tj. 25.08.2020r. wynoszącym 4,0959 zł. mamy kwotę 95.066,90 zł. łącznie wierzytelność powodów to suma 187.410,14 zł. a wierzytelność pozwanego to 214.756,28 zł.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, skuteczne skorzystanie przez stronę pozwaną z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłączyło opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia ( zob. wyrok SN z 31.01.2002r. sygn. IV CKN 651/00 OSNC 2002/2, poz. 155), Opóźnienie powstaje wyłącznie wtedy, kiedy dłużnik, który nie spełnił terminowo świadczenia pieniężnego, nie może wskazać podstawy prawnej odmowy spełnienia świadczenia pomimo upływu terminu. Dlatego, brak było podstawy prawnej do zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów ustawowych odsetek za opóźnienie od kwot 46.171,62 zł. i 11.605,13 CHF od 25 sierpnia 2020r. do dnia zapłaty. W tej części wyrok sądu I instancji jest wadliwy, zatem uwzględniając zarzut potrącenia Sąd Apelacyjny nie uwzględnił w/w odsetek.

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zmiany postanowienia o kosztach procesu za I instancję podzielając stanowisko sądu I instancji, iż powodowie ulegli jedynie co do nieznacznej części swego roszczenia. W postępowaniu przed sądem I instancji pozwany nie dokonał potrącenia, zatem wydatki poniesione przez powodów były celowe dla dochodzenia ich praw.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie na mocy art. 386 par. 1 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. mając na względzie, że powodowie przegrali wyłącznie dlatego, że podniesiony przez pozwanego w postępowaniu apelacyjnym zarzut potrącenia okazał się skuteczny, jednak zasadnicze zarzuty apelacji pozwanego odnoszące się do kwestii merytorycznych (nieważności umowy kredytu i zasadności roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia), okazały się chybione. Wytoczenie powództwa o zapłatę było celowe i uzasadnione.

SSA Ewa Kaniok