Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 8 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia Sądu Okręgowego Leszek Dąbek

Protokolant Monika Piasecka

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2022 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z wniosku Z. S. (1)

z udziałem A. U., B. U., K. U. i H. U. (1)

o zniesienie współwłasności, o podział majątku wspólnego i o dział spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Zabrzu

z dnia 26 października 2020 r., sygn. akt VIII Ns 371/19

postanawia:

1.  sprostować postanowienie Sądu Rejonowego w Zabrzu z dnia 29 lipca 2020r. w ten sposób, że jest to postanowienie wstępne;

2.  zmienić zaskarżone postanowienie:

a)  w punkcie 1 o tyle, że zasądzić od wnioskodawcy Z. S. (1) na rzecz uczestniczki postępowania H. U. (1) kwotę 30.000 zł (trzydzieści tysięcy złotych) tytułem spłaty udziału w nieruchomości stanowiącej odrębną własność lokalu położonej w Z. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Zabrzu prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) wraz z udziałem wynoszącym (...) w nieruchomości wspólnej, którą stanowi prawo użytkowania wieczystego oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali objętej księgą wieczystą nr (...), płatną jednorazowo w terminie do dnia 31 grudnia 2022r. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia płatności należności;

b)  w punkcie 2 o tyle, że zasądzić od wnioskodawcy Z. S. (1) na rzecz uczestniczka postępowania A. U. kwotę 30.000 zł (trzydzieści tysięcy złotych) tytułem spłaty udziału w nieruchomości stanowiącej odrębną własność lokalu położonej w Z. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Zabrzu prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) wraz z udziałem wynoszącym (...) w nieruchomości wspólnej, którą stanowi prawo użytkowania wieczystego oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali objętej księgą wieczystą nr (...), płatną jednorazowo w terminie do dnia 31 grudnia 2022r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia płatności należności;

c)  w punkcie 5 o tyle, że oddalić wnioski wnioskodawcy i uczestników postępowania o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania;

3.  oddalić apelację w pozostałej części;

4.  oddalić wnioski wnioskodawcy i uczestników postępowania o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

5.  nakazać pobrać od wnioskodawcy Z. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 726,85 zł (siedemset dwadzieścia sześć złotych i osiemdziesiąt pięć groszy) z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu odwoławczym;

6.  nakazać pobrać od uczestniczki postępowania H. U. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach z zasądzonej na jej rzecz spłaty kwotę 726,85 zł (siedemset dwadzieścia sześć złotych i osiemdziesiąt pięć groszy) z tytułu z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu odwoławczym;

7.  nakazać pobrać od uczestniczka postępowania A. U. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach z zasądzonej na jego rzecz spłaty kwotę 726,85 zł (siedemset dwadzieścia sześć złotych i osiemdziesiąt pięć groszy) z tytułu z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu odwoławczym

8.  odstąpić od obciążania uczestników postępowania B. U. i K. U. kosztami sądowymi w postępowaniu odwoławczym.

SSO Leszek Dąbek

Sygn. akt III Ca 1513/20

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Zabrzu w prawomocnym postanowieniu wstępnym (wa­dliwie nazwanym częściowym) z dnia 29 07 2020r. ustalił, że w skład majątku wspól­nego H. U. (2) oraz L. S. wchodzi własność nieruchomości lo­kalowe opisanej w sentencji, a w skład spadku po H. U. (2) udział w 14 czę­ści w tym prawie, po czym dokonał podziału tego majątku i spadku oraz zniesienia współwłasności tej nieruchomości, w ten sposób, że prawo własności wraz z przyna­leżnym mu udziałem w prawie użytkowania wieczystego przyznał w całości wniosko­dawcy Z. S. (1).

W postanowieniu końcowym z dnia 26 10 2020r. Sąd Rejonowy w Za­brzu zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestników postępowania: H. U. (3)- skiej i A. U. spłaty w kwotach po 24.733,33zł, płatne jednorazowo w terminie dwóch miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowy­mi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia temu terminowi. Oddalił wnioski: wnioskodawcy o rozliczenie nakładów poczynionych przez A. S. na lokal mieszkalny zaliczony w poczet dorobku i spadku oraz uczestnika postępowa­nia A. U. „o zapłatę za bezumowne korzystanie z 1/6 części udziału przysługującego A. U. z lokalu mieszkalnego położonego w Za­brzu przy ul (...) Orzekł o kosztach postępowania i nieuiszczonych kosz­tach sądowych.

W ustalonym stanie faktycznym przywołał regulacje : art. 686 k.p.c., art. 688 k.p.c. art. 689 k.p.c. art. 618 § 2 i 3 k.p.c. oraz art. 212 § 1 zd. 1 i 3 k.c. Wyjaśnił, że za pod­stawę rozliczeń z tytułu należnych uczestnikom postępowania spłat przyjął wartość nie­ruchomości według jej stanu na dzień otwarcia spadku (27 01 1987r.) i według cen bie­żących w kwocie 148.400zł. Wziął pod uwagę, że uczestnikom postępowania H. U. (4) i A. U. „przysługiwały udziały wynoszące po 1/6 w prawie własności" i wyliczył, że należne im spłaty odpowiadają kwoto podanym w sentencji. Następnie odwołał się do poglądu prawnego wyrażonego przez Sąd N.­wyższy w uchwale z dnia 19 10 2012r. (w sprawie o sygn.. akt V CSK 526/11) i uznał, że skoro A. S. wraz z L. S. korzystali z lokalu z wyłą­czeniem pozostałych współwłaścicieli, to „ nie można żądać zwrotu wartości nakładów dokonanych przez A. S., poczynionych w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej z L. S. oraz późniejszych Wskazał, że uczestnik po­stępowania A. U. „z własnej woli opuścił lokal" i przez wiele lat nie in­teresował się lokalem oraz nie partycypował w kosztach jego utrzymania.

Ponadto nie wytaczał żadnych spraw o dopuszczenie go do współposiadania lokalu, czy też o jego podział do użytkowania, co „należy traktować jako dorozumiane wyrażenie zgody na taki sposób korzystania z lokalu” i z tych względów uznał za nieuzasadniony wniosek uczestnika postępowania A. U. o zasądzenie „wynagrodze­nia za bezumowne korzystanie przez A. S. i jego następcę prawnego z 1/6 części udziału przysługującego mu w lokalu”. Przywołał regulację art. 1037 § 2 k.c. i art. 73 § 2 k.c. Stwierdził, że z uwagi na niedochowanie formy aktu notarialnego dokonany przez zainteresowanych pozasądowy dział spadku był nieważny, wobec cze­go nieważna była także zapłata przez uczestniczkę postępowania L. U. uczestnikowi postępowania R. U. kwoty 12.221 zł.

Ocenił, że w świetle przywołanych na wstępie regulacji prawnych roszczenie wniosko­dawcy jej zapłatę nie należy do roszczeń rozpoznawanych w ramach niniejszej sprawy.

O kosztach postępowania orzekał stosując regulacje art.. 520 § 1 k.p.c. a o nieuiszczonych kosztach sądowy w oparciu o regulację art. 113 u.k.s.c. w związku a art. 83 ust. 2 u.k.s.c. Równocześnie odstąpił od obciążania kosztami sądowy uczestników postępo­wania B. U. K. U., gdyż nie otrzymali oni żadnego przysporzenia i ostatecznie swoje udziały przekazali matce H. U. (1).

Orzeczenie końcowe zaskarżył wnioskodawca Z. S. (1) w części orzekającej: o zasądzeniu od niego na rzecz uczestników postępowania H. U. (3)­skiej i A. U. spłat oraz o oddaleniu jego wniosku o rozliczenie na­kładów poczynionych w spornym lokalu przez A. S..

Wnosił o zmianę zaskarżonych orzeczeń poprzez oddalenie wniosków uczestników po­stępowania o zasądzenie na ich rzecz spłat oraz poprzez rozliczenie nakładów oraz wy­datków i ciężarów poniesionych przez A. S. związanych z utrzyma­niem nieruchomości w kwocie nie mniejszej niż 49.466,66zł.

Zarzucał, że istnieje sprzeczność pomiędzy istotnymi ustaleniami faktycznymi Sądu a treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego polegająca na ustaleniu niezgod­nie z rzeczywistym stanem rzeczy, iż pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości ob­jętej wnioskiem doszło do zawarcia w sposób dorozumiany umowy o podział rzeczy quoad usum, w sytuacji, gdy fakt ten nie wynika z przeprowadzonych w sprawie dowo­dów, a zwłaszcza jaka miała być treść owego porozumienia.

Ponadto zarzucał, że przy ferowaniu postanowienia naruszono prawo procesowe i mate­rialne, regulacje :

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego w po­staci pisemnego oświadczenia z dnia 6 02 2004r. (k. 9 akt), z którego należało wycią­gnąć wniosek, iż roszczenie z tytułu spłaty udziału odziedziczonego przez uczestników postępowania zostało zaspokojone w zakresie kwoty 36.334,69zł,

-

art. 207 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nierozliczenie w ramach niniejszego po­stępowania nakładów poczynionych przez A. S. oraz wydatków i

ciężarów związanych z utrzymaniem lokalu, w sytuacji gdy pomiędzy współwłaścicie­lami nieruchomości objętej wnioskiem nie zostało zawarte porozumienie odnośnie innego sposobu rozliczenia nakładów, o czym świadczy fakt, że w lokalu okresowo za­mieszkiwał również R. U., zaś A. U. nie powołał się w swoich twierdzeniach na choćby dorozumiany sposób porozumienia w zakresie spo­sobu korzystania z rzeczy wspólnej,

- art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestników postępowania spłaty ich udziałów w nieruchomości lokalowej w sytuacji, wysuwane przez uczestników żądanie zasądzenia spłat na ich rzecz stanowiły nadużycie prawa podmiotowego było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, takimi jak zasady uczciwego postępowania, sprawiedliwości i dotrzymywania zawartych umów.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje :

Sąd pierwszej instancji trafnie zakwalifikował wniosek, a następnie po rozpo­znaniu sprawy skonstruował prawidłową podstawę faktyczną orzeczenia.

Poczynione przez niego ustalenia faktyczne w istocie nie były kwestionowane przez uczestników postępowania (poniżej) i mają podstawę w zgromadzonym w spra­wie materiale dowodowym, którego ocena jakkolwiek lakoniczna jest logiczna, mieści się w granicach swobodnej oceny i Sąd odwoławczy ją podziela.

Skarżący w ramach zawartych apelacji zarzutów dotyczących podstawy fak­tycznej orzeczenia w istocie odwołuje się do niej tylko werbalnie.

W ich ramach kwestionuje on bowiem dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę prawna poczynionych ustaleń faktycznych, stąd też zarzuty te nie mają wpływu na po­wyższą ocenę.

Z powodu znaczącego upływu czasu od wydania zaskarżonego postanowienia są one jednak nieaktualne w odniesieniu do ustalonej wartości zaliczonego w skład do­robku prawa własności nieruchomości lokalowej.

Z tej przyczyny ustalenia te zmieniono, ustalając w oparciu informacje zawarte w niekwestionowanej przez uczestników postępowania prawidłowo sporządzonej przez biegłego K. K. opinii uzupełniającej z dnia 7 07 2022r., że zgodnie ze sta­nem na dzień śmierci A. S. (27 01 1987r.) prawo to posiada obecnie wartość 180.000zł (k. 864-883 akt).

Z tych też względów Sad odwoławczy z powyższą modyfikacją przyjął za wła­sne ustalenia faktyczne Sadu pierwszej instancji.

Z uwagi na uprawomocnienie się postanowienia wstępnego oraz zakres zaskar­żenia apelacji skarżącego (powyżej) kognicja Sądu odwoławczego w niniejszej sprawie apelacyjnej ogranicza się do oceny prawidłowości zaskarżonych orzeczeń o zasądzo­nych od niego na rzecz uczestników postępowania spłat oraz oddaleniu jego wniosku o rozliczenie nakładów poniesionych przez spadkodawcę na przedmiotowy lokal.

W tym zakresie dokonana przez Sąd Rejonowy ocena prawna ustalonego stanu faktycznego w swym zasadniczym zarysie jest prawidłowa.

Ma ona oparcie w prawidłowo zastosowanych przepisach prawa wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i Sąd odwoławczy z podanymi poniżej modyfika­cjami w tej części ocenę prawną Sądu pierwszej instancji podziela i przyjmuje za wła­sną (art. 387 § 2 ¹ pkt 2 k.p.c.; orzecz. SN z dn. 26 04 1935r. III C 473/34, ZB. Urz. 1935r. nr 12, poz. 496).

Uczestnicy postępowania H. U. (1) i A. U. w następstwie dziedziczenia podziałów majątków wspólnych nabyli w udziały po 1/6 części we współwłasności przedmiotowego prawa do lokalu wraz ze związanym z nim udziałem w prawie wieczystego użytkowania.

Prawo to w następstwie dokonanego przez Sad Rejonowy w prawomocnym po­stanowieniu wstępnym z dnia 29 07 2020r. (wadliwie nazwanym częściowym) zniesie­nia współwłasności, podziału majątku wspólnego i działu spadku przypadło w całości wnioskodawcy Z. S. (2), stąd też - jak słusznie uznał Sąd Rejonowy, a co nie jest kwestionowane w apelacji - uczestnikom postępowania należą się od nie­go spłaty w wysokości wartości ich udziału w tym prawie.

Zgodnie ze poczynionymi powyżej zmodyfikowanymi ustaleniami faktycznymi jego wartość zamyka się kwotą 180.000zł, stąd aktualna wartość tych udziałów wynosi po 30.000zł (180.000zł x 1/6 = 30.000zł).

Z oświadczenia złożonego przez L. S. z dnia 6 02 2004r. (k. 9 akt) wynika, że kwota 12.221 zł. została przekazana jej synowi R. U. „ jako splata należna po ojcu H. U. (2), w 1/6 części mieszkania własnościo­wego o wym. 67 m ², znajdującego się przy ul. (...) w Z.... ” a jej wyso­kość zdeterminowały należności związane z : pożyczką (320zł), instalacją gazową (1.500zł), kupnem kasy fiskalnej (2.500zł), kaucją na mieszkanie (4.852zł) materiałami na remont mieszkania (1.215zł, robocizną (1.500zł) oraz „ wersalką” (334zł).

Z treści tego oświadczenia wynika zatem że stanowiła ona zatem sumę spłat za różne należności, które ze swej istoty nie miały wpływu na wysokość należnych uczestnikom spłat i nie podlegały one zarachowaniu na ich poczet.

Niezależnie od tego gdyby nawet przyjąć - za Sądem pierwszej instancji - że ich suma miała stanowić uznaną przez L. S. należną synowi R. U. spłatę lub jej części, to w takiej sytuacji słuszna jest ocena tego Sąd, że z podanych przez niego powodów nastąpiło w wykonaniu nieważnej umowy o dział spadku.

Z tej przyczyny należy je traktować jako świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c., co w świetle zawartej w nim regulacji prawnej może rodzić roszczenie o jego zwrot, z tym jednak, że mogłoby ono zostać uwzględnione przy ustalaniu wyso­kości kwot należnych uczestnikom postępowania, tylko wówczas, gdyby zostało ono przedstawione im do potrącenia z należnych im spłat, czego jednak nie uczyniono.

Z tych względów przyjął Sąd Rejonowy ostatecznie słusznie przyjął, że uiszcze­nie rzez L. S. jej synowi R. U. 12.221 zł. nie ma wpływu na ustalenie wysokości należnych uczestnikom spłat i podniesione w tej kwestii przez skarżącego zarzuty są oczywiście nieuzasadnione.

Niezależnie od tego, z podanych powyżej względów zasądzone spłaty są jednak obecnie wadliwe, przez co w tej części apelacja jest uzasadniona, co prowadziło do zmiany zaskarżonego postanowienia.

Przedmiotem wniosku skarżącego dotyczącego rozliczenia nakładów poczynio­nych przez A. S. na spornej nieruchomości lokalowej są poniesione przez niego koszty związane z jego bieżącym utrzymaniem.

Dotyczą one okresu zamieszkiwania przez niego w tym lokalu, w czasie którego korzystał on z całej jego powierzchni.

Z tej przyczyny - w istocie - celem ich poniesienia nie było zachowanie lokalu w należytym stanie, lecz zabezpieczenie skarżącemu oraz jego domowników mieszka­nia, przez co był on ich głównym beneficjentem.

Dlatego, że pomimo tego - co słusznie podnosi apelacja - że roszczenia te mają swe prawne odniesienie w regulacji art. 207 k.c., to ich dochodzenie przez skarżącego od uczestników postępowania jest sprzeczne z ich społeczno-gospodarczym przezna­czenie w rozumieniu art. 5 zd. 1 k.c. i jako takie z mocy regulacji art. 5 zd. 2 k.c. nie ko­rzystają one z ochrony prawnej, wobec czego wniosek o ich rozliczenie podlegał odda­leniu.

Ostatecznie znalazło to prawidłowe odzwierciedlenie w zaskarżonym postano­wieniu i tym samym w tej części apelacja jest bezzasadna.

Reasumując z podanych względów zmieniono zaskarżone postanowienie w sposób podany w sentencji, przy zastosowaniu regulacji art. 385 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., a w pozostałym zakresie apelację jako bezzasadną oddalono na mocy regulacji art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Zgodnie z utrwalony w orzecznictwie poglądem prawnym w sprawach o po­dział majątku wspólnego przy rozliczeniu kosztów postępowania zastosowanie ma regulacja art. 520 § 1 k.p.c. zgodnie z którą „Każdy uczestnik ponosi koszty postę­powania związane ze swym udziałem w sprawie” („W sprawach tzw. działowych nie zachodzi przewidziana w art. 520 § 2 i 3 sprzeczność interesów tych uczestników, któ­rzy domagają się podziału, niezależnie od tego, jaki sposób podziału postulują i jakie wnioski składają w tym względzie - tak postanowienia SN: z 19.11.2010 r., III CZ 46/10, OSNC 2011/7-8, poz. 88, oraz z 15.12.2011 r., II CZ 120/11, LEX nr 1298073. Powyższego charakteru spraw działowych nie zmienia to, że w ich ramach rozstrzyga­ne są typowo sporne roszczenia, gdyż są to kwestie cząstkowe wobec istoty sprawy, ja­ką jest zniesienie współwłasności - postanowienie SN z 9.05.2013 r., II CZ 28/13, LEX nr 1353173”).

Czyni to w nioski wnioskodawców uczestników postępowania o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania odwoławczego bezzasadnymi, co przy za­stosowaniu przywołanej regulacji prawnej prowadziło do oddalenie ich wniosków.

O nieuiszczonych kosztach sądowych orzeczono przy zastosowaniu regulacji art. 113 ust. 1 u.o.k.s. i art. 108 zd. 2 k.p.c., w tym odstąpiono od obciążania uczestników postępowania B. U. i K. U. tymi

kosztami, z tych samym powodów, które legły u podstaw wydania przez Sąd pierwszej instancji podobnego rozstrzygnięcia.

Oczywistą niedokładność w oznaczeniu rodzaju postanowienia Sądu Rejo­nowego w Zabrzu z dnia 29 07 2020r. sprostowano w oparciu o regulację art. 350 § 1 i 3 k.p.c.

SSO Leszek Dąbek