Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 grudnia 2022 r.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku S. K.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o podleganie ubezpieczeniu rolniczemu

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Krośnie

z dnia 14 lipca 2020 r. sygn. akt IV U 1273/19

zmienia zaskarżony wyrok jak też poprzedzającą go decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 11 października 2019 r. w ten sposób , że stwierdza brak podstaw do uznania ustania ubezpieczenia społecznego rolników
wnioskodawcy S. K. w pełnym zakresie od 1 kwietnia 1992 r. do 31 grudnia 1996 r.

Sygn. akt III AUa 507/20

Uzasadnienie
wyroku z dnia 28 grudnia 2022 r.

Decyzją z dnia 11 października 2019 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników S. K. w pełnym zakresie od 1 kwietnia 1992 r. do
31 grudnia 1996 r. W podstawie prawnej decyzji powołane zostały : art. 36 ust. 1 pkt 1, art. 3 a ust. 1, art. 7 ust. 1 pkt. 1 i art. 16 ust. 1 pkt. 1 i ust. 3 w zw. z art. 6 pkt. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( t. j. Dz. U. z 2019 r., poz. 299 ze zm.) . Z kolei w uzasadnieniu faktycznym decyzji rolniczy organ rentowy naprowadził, że wydanie przedmiotowej decyzji jest skutkiem wpływu do Placówki KRUS w B. , w dniu 21 czerwca 2019 r. , dokumentów potwierdzających prowadzenie przez S. K. pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 25 marca 1992 r. do 31 grudnia 2000 r. , w sytuacji równoczesnego prowadzenia przez niego gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego , i wyników wszczętego następnie postępowania wyjaśniającego , które prowadzą do wniosku, że w świetle przepisów ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu obwiązującym do dnia 31 grudnia 1996 r. wnioskodawca nie miał możliwości wyboru ubezpieczenia i we wskazanym
w decyzji okresie winien podlegać wyłącznie ubezpieczeniu z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej . Jednocześnie rolniczy organ rentowy stwierdzał, że w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 2 września 1996 r.
o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników należy uznać , że w okresie od 1 stycznia 1997 r. do 31 grudnia 2000r. S. K. spełnił warunki do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy .

Wnioskodawca S. K. odwołał się od powyższej decyzji Prezesa KRUS do Sądu Okręgowego w Krośnie i domagając się jej zmiany poprzez potwierdzenie podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników w pełnym zakresie także w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji zarzucił, że pozbawienie go tego ubezpieczenia po przeszło 20 latach opłacania przez niego składek jest dla niego krzywdzące bo pozbawia go prawa do wcześniejszego uzyskania uprawnień emerytalnych, a jednocześnie prowadzona przez niego pozarolnicza działalność gospodarcza w zakresie usług tartacznych miała zawsze charakter uboczny przynosząc też niewielkie dochody, przy czym o tym fakcie powiadomiony był ubezpieczyciel oraz ZUS .

W odpowiedzi na odwołanie Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniósł o oddalenia żądania wnioskodawcy z tych samych względów jakie legły u podstaw zaskarżonej decyzji, podkreślając, że obowiązek ubezpieczenia społecznego powstaje z mocy prawa, a decyzje organu rentowego mają charakter jedynie deklaratoryjny, tak więc wyłączenie wnioskodawcy z ubezpieczeń rolniczych mogło nastąpić w każdym czasie . Ponadto rolniczy organ rentowy akcentował, że aż do 2019 r. nie miał wiedzy o prowadzeniu przez S. K. pozarolniczej działalności gospodarczej .

Sąd Okręgowy w Krośnie, po rozpoznaniu sprawy , wyrokiem z dnia
14 lipca 2020 r. ( sygn.. akt IV U 1273/19 ) oddalił odwołanie S. K. . Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca S. K. ( ur.(...) ) jako posiadacz gospodarstwa rolnego o powierzchni przenoszącej 1 ha przeliczeniowy od dnia
1 stycznia 1990 r. podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników .
Z dniem 25 marca 1992 r. wnioskodawca rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej w zakresie usług tartacznych. W wydanym w dniu 19 marca 1992 r. zaświadczeniu o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej Wójt Gminy H. pouczył S. K. o obowiązku zgłoszenia się w terminie
10 dni od rozpoczęcie działalności do ubezpieczenia społecznego w Oddziale ZUS
w J. lub w Inspektora ZUS w B. . Pomimo tego wnioskodawca tego zaniechał nie zgłaszając również faktu rozpoczęcia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w rolniczym organie rentowym . Wobec powyższego ZUS nie objął wnioskodawcy ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu , a odwołujący się nadal opłacał składki na ubezpieczenie społeczne rolników . Działalność gospodarcza była prowadzona przez wnioskodawcę do dnia 31 grudnia 2000 r.
O fakcie wykreślenia z ewidencji działalności gospodarczej S. K. zgłosił
w inspektoracie ZUS w B. dopiero w dniu 21 czerwca 2019 r. W tym też dniu pozwany rolniczy organ rentowy powziął wiadomość o prowadzeniu przez wnioskodawcę w okresie od 25 marca 1992 r. do 31 grudnia 2000 r. działalności gospodarczej , co ostatecznie skutkowało wydaniem –zaskarżonej w niniejszym postępowaniu –decyzji z dnia 11 października 2019 r. stwierdzającej ustanie ubezpieczenia społecznego rolników S. K. w pełnym zakresie od
1 kwietnia 1992 r. do 31 grudnia 1996 r. Jednocześnie Sąd Okręgowy w Krośnie ustalił, że wnioskodawca w okresie od stycznia 1996 r. do czerwca 1996 r. opłacił składkę na ubezpieczenie zdrowotne w ZUS. W świetle powyższych ustaleń Sąd I instancji , dokonując oceny prawnej sprawy , uznał żądanie odwołania za nieuzasadnione, a zaskarżoną decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego za trafną i odpowiadającą prawu , podzielając stanowisko pozwanego organu rentowego , że obowiązujące do dnia 31 grudnia 1996 r. przepisy ustawy
z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników nie przewidywały możliwości wyboru ubezpieczenia w sytuacji prowadzenia przez rolnika pozarolniczej działalności gospodarczej , tak więc w tym okresie przy takim zbiegu ubezpieczeń wnioskodawca winien podlegać wyłącznie ubezpieczeniu w ZUS z tytułu działalności gospodarczej . Dopiero z dniem 1 stycznia 1997 r. , wskutek noweli ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników dokonanej przepisami ustawy z dnia
12 września 1996 r. , w tym przypadku przez dodanie art. 5 a , zaistniała możliwość wyboru ubezpieczenia rolniczego przez rolnika prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą dlatego też najwcześniej od tej daty odwołujący się mógł pozostać w systemie ubezpieczenia społecznego rolników . W konsekwencji powyższego Sąd Okręgowy w Krośnie konstatował, że przy uwzględnieniu art. 7 ust. 1 pkt 2 i art. 16 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w brzmieniu relewantnym do spornego okresu ubezpieczenia wnioskodawcy, jego żądanie potwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników nie mogło być uznane za zasadne . W podstawie prawnej wyroku powołany także został art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Wyrok Sądu Okręgowego w Krośnie z dnia 14 lipca 2020 r. zaskarżony został przez wnioskodawcę S. K. , który wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie żądania odwołania zarzucił, że wbrew ustaleniom Sądu I instancji już z treści zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej
z dnia 19 marca 1992 r. wynika, iż ZUS o powyższym fakcie miał zostać poinformowany dlatego też skoro ten organ rentowy nie podjął jakichkolwiek działań, a z kolei rolniczy organ rentowy przyjmował od niego składki pozostawał
w przekonaniu, że prawidłowo podlega ubezpieczeniom społecznym rolników, tym bardziej, że działalność gospodarcza stanowiła jedynie dodatkowe , uboczne źródło dochodu obok prowadzenia gospodarstwa rolnego. Jednocześnie skarżący podkreślał , że działał w dobrej wierze, a jednocześnie nie miał świadomości prawnej co do braku możliwości podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników w sytuacji zarejestrowania prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej .

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie ustosunkował się do treści apelacji wnioskodawcy .

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, rozpoznając apelację wnioskodawcy S. K. , zważył co następuje :

Wniesiony przez wnioskodawcę środek odwoławczy skutkować musi wydaniem przez tutejszy sąd orzeczenia reformatoryjnego

Powyższe jest skutkiem podzielenia stanowiska skarżącego co do braku dostatecznych podstaw do stwierdzenia ustania jego obowiązkowego ubezpieczenia społecznego rolników po przeszło 27 latach od zaistnienia faktu rodzącego ten skutek.

Jakkolwiek bowiem nie może budzić wątpliwości , że w świetle obowiązujących w dacie podjęcia przez wnioskodawcę pozarolniczej działalności gospodarczej , przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. ubezpieczeniu społecznym rolników nie mógł on pozostać w tym systemie zabezpieczenia społecznego , to jednocześnie –jak wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach ( i tu tytułem przykładu wskazać należy na wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 25 października 2016 r. I UK 386/15, LEX nr 2169474 czy z dnia 5 sierpnia 2020 r. I UK 37/19, OSNP 2021/5/54 ) –prokonstytucyjna wykładnia użytego w art. 83 a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ( tu w zw. z art.52 ust.1 ustawy o u. s. r.) zwrotu „ mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie „ musi zakładać granicę, poza którą nowe dowody czy ujawnione okoliczności przestają mieć wpływ na to prawo lub zobowiązanie nawet w przypadku decyzji deklaratoryjnych ,
a granicę tę wyznacza test proporcjonalności , odnoszący się do zasady proporcjonalności przewidzianej w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności, art. 1 Protokołu Nr 1 sporządzonej dnia
4 listopada 1950 r. w Rzymie .

Tym samym każdy przypadek usuwania przez organy rentowe ,po wielu latach ubezpieczenia ,ochrony ryzyk ubezpieczeniowych w danym reżimie ( tak jak w tym przypadku stwierdzenia ustania ubezpieczenia społecznego rolników wnioskodawcy ) wymaga od sądu ubezpieczeń społecznych przeprowadzenia tego rodzaju testu i dopiero jego wynik rzutować może na końcową ocenę prawną sprawy. Co prawda Sąd Okręgowy w Krośnie powyższego bezzasadnie zaniechał , niemniej jednak Sąd Apelacyjny -jako sąd in meriti rozpoznający sprawę niejako na nowo ( por. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego, mająca moc zasady prawnej ,
z dnia 23 marca 1999 r. III CZP 59/98, OSNC 1999/7-8/124 ) jest uprawniony do konwalidowania powyższego uchybienia w postępowaniu odwoławczym będąc też
w tym przedmiocie w pełni kompetentnym zważywszy na zgromadzony w sprawie materiał dowodowy , jakkolwiek w opisanym zakresie w zdecydowany sposób pominięty przez Sąd Okręgowy w Krośnie.

Tak więc przede wszystkim w ślad za stanowiskiem skarżącego, potwierdzić należy ,że z treści zaświadczenia z dnia 19 marca 1992 r. o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej ( v.k51, i k-21 akt organu rentowego ) jednoznacznie wynikało, iż jego odpis miał zostać przesłany m.in. do ZUS Oddziału w J. , gdy tymczasem ten organ rentowy nie podjął jakichkolwiek działań . Równocześnie
w aktach rolniczego organu rentowego , poza kartą ewidencyjną ubezpieczonego nie zalega żadna decyzja KRUS dotycząca podlegania przez S. K. obowiązkowi ubezpieczenia społecznego rolników zawierająca stosowne pouczenie o warunkach tego ubezpieczenia ( w tym wiec i o tym ,że z chwilą podjęcia działalności gospodarczej ubezpieczenie to ustaje) jak też informująca go
o obowiązku informowania rolniczego organu rentowego o każdej okoliczności mającej wpływ na ten tytuł ubezpieczenia ( jedyną decyzją jest ta zaskarżona w niniejszym postępowaniu z dnia 11 października 2019 r. stwierdzająca ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wnioskodawcy ). Tym samym w sytuacji z jednej strony bezczynności ZUS po zarejestrowaniu przez S. K. działalności gospodarczej , nadto kiedy miał on zapewnienie, że ten organ rentowy został o powyższym fakcie przez organ rejestrujący powiadomiony, z drugiej zaś bezproblemowego uiszczania przez niego nadal i to przez wiele lat składek w KRUS mógł on pozostawać w uzasadnionym przekonaniu , że prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej nie stroi na przeszkodzie w ubezpieczeniu rolniczym .
W tym miejscu należy też dodać, że w aktach rolniczego organu rentowego brak jest jakiegokolwiek dokumentu , w którym odwołujący się miałby zataić fakt prowadzenia działalności gospodarczej . Jednocześnie , jak wynika z materiału dowodowego zgromadzonego przez ZUS Oddział w J.- Inspektorat w B.
w prowadzonym przez ten organ rentowy postępowaniu wyjaśniającym w sprawie wnioskodawcy ( akta ZUS dołączone do sprawy jako akta związkowe) prowadzona przez S. K. pozarolnicza działalność gospodarcza w zakresie usług tartacznych miała charakter uboczny i drugorzędny w stosunku do działalności rolniczej. Nadto nie była prowadzona w sposób ciągły, a w końcu przynosiła minimalne przychody . Powyższe wynika wprost z treści zeznań wnioskodawcy
z dnia 21 czerwca 2019 r. ( akta ZUS ) , zapisów z księgi ewidencji przychodów
i zakupów za lata 1996-1997 ( akta KRUS) uwidaczniających regularne kilkumiesięczne w każdym roku przerwy w prowadzeniu działalności ( głównie
w miesiącach letnich przypadających na wzmożony okres prac polowych ) przy przychodach rzędu zaledwie kilkuset złotych np. za 1996 rok-545 zł czy za 1997 r. 875 zł . Odnotować przy tym należy, co wynika z karty ewidencji ubezpieczonego, że wnioskodawca posiadał w tym czasie gospodarstwo rolne o powierzchni 2,21 ha tj.
1 , 81 ha przeliczeniowego . W tym stanie rzeczy można mieć wręcz wątpliwość czy prowadzona przez S. K. pozarolnicza działalność była działalnością gospodarczą w rozumieniu wówczas obowiązującego art. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej ( Dz.U. z 1988 r. Nr 41,poz.324 ze zm.) , rodzącą tytuł ubezpieczeń z art.6 ust.1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ( bliżej o wymaganych ku temu kryteriach m .in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2021 r. ,II USKP 21/21 , LEX nr 3119631 ). Co więcej wątpliwość tą zda się podzielać sam ZUS , na co wskazuje treść kierowanego przez ten organ rentowy do KRUS pisma z dnia 24 lipca 2019 r. w którym podkreśla się brak dokumentów potwierdzających prowadzenie przez S. K. działalności gospodarczej. Jednocześnie nie można nie zauważać , co podnosił skarżący w treści odwołania , że pozbawienie go ubezpieczenia społecznego rolników za okres wskazany w zaskarżonej decyzji pozbawi go uprawnienia do wcześniejszej emerytury rolniczej ( art.19 ust.2 ustawy o u. s .r. ), niezależnie od tego , że z drugiej strony problematyczny byłby zwrot na jego rzecz nadpłaconych składek. Na koniec Sąd Apelacyjny chciałby też zauważyć, że gdyby pozwany rolniczy organ rentowy, wydając zaskarżoną decyzję , chciał działać do końca zgodnie z prawem , to nie było podstaw do ograniczenia okresu ustania ubezpieczenia społecznego rolników wnioskodawcy do 31 grudnia 1996 r. ponieważ , stosownie do art. 2 ustawy z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników ( Dz.U. z 1996 r. Nr 124, poz.585 ) winien był on złożyć Kasie oświadczenie , że chce podlegać temu ubezpieczeniu ,
a z oczywistych względów tego oświadczenia nie złożył , przy czym w utrwalonym orzecznictwie tak Sądu Najwyższego jak i sądów powszechnych przyjmowało się , że oświadczenie to nie może być złożone w sposób dorozumiany poprzez samo opłacenie składek ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego
2009 r. ,III UK 68/08 , OSNP 2010/17-18/219 , czy wyrok Sądu Apelacyjnego
w R. z dnia 18 grudnia 2012 r. ,III AUa 951 /12,LEX nr 1246836) .

Wszystko to razem prowadzi w ocenie tutejszego Sądu , w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę , do wniosku, że zastosowanie wobec S. K. rygoru ustania z mocy prawa jego rolniczego tytułu ubezpieczeń społecznych, po wielu latach opłacania składek , prowadziłoby do zastosowania wobec niego nieproporcjonalnie drastycznej sankcji , w szczególności wobec niezawinionego uchybienia ubezpieczonego, który – jak wykazano powyżej -
w dobrej wierze mógł być przekonany , że raz uzyskane uprawnienie do podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników nie zostanie przerwane podjęciem działalności gospodarczej.

Z tych wszystkich więc wyżej naprowadzonych względów i na podstawie
art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji .

ZARZĄDZENIE

1/ odpis uzasadnienia doręczyć - Kierownikowi P. Terenowej KRUS w J. -K. P.,

2/ kal. 2 miesiące,

3/ następnie –w przypadku niewniesienia przez rolniczy organ rentowy w ww. terminie skargi kasacyjnej –akta sprawy zwrócić Sądowi Okręgowemu w Krośnie .