Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2022 r. w Lublinie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Bank Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko E. Ż.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w (...) z dnia 6 maja 2022r., sygn. akt (...)

I. prostuje oczywistą omyłkę w zaskarżonym wyroku w ten sposób, że w punkcie pierwszym, w czwartej linijce od końca tego punktu, po myślniku wykreśla słowa: „oświadczenia dłużników J. Ż. i E. Ż.” i w ich miejsce wpisuje: „oświadczenie dłużnika J. Ż.”;

II. zmienia częściowo zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że obniża zasądzoną kwotę 19 767zł do kwoty 14 350 (czternaście tysięcy trzysta pięćdziesiąt) zł i uchyla punkt trzeci wyroku;

III. oddala apelację w pozostałej części;

IV. zasądza od E. Ż. na rzecz (...) Banku Spółki Akcyjnej w W. 4050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

I A Ca 576/22

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 maja 2022 r. Sąd Okręgowy w (...) po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) Banku S.A. w W. przeciwko E. Ż. uznał za bezskuteczną wobec powoda umowę o podział majątku wspólnego zawartą pomiędzy J. Ż. i E. Ż. w dniu 20 lutego 2020 roku. Na podstawie tej umowy E. Ż. nabyła do majątku osobistego nieruchomości położone w O., w O. i B., dla których urządzone są księgi wieczyste (...).

Bezskuteczność orzeczona została w celu ochrony wierzytelności przysługującej Bankowi względem dłużnika J. Ż.:

- w wysokości 3.489.892,87 zł z odsetkami, co do której J. Ż. i E. Ż. poddali się egzekucji z aktu notarialnego sporządzonego w dniu 31 lipca 2017 roku (...), opatrzonego klauzulą wykonalności przez Sąd Rejonowy w (...) w sprawie (...); oraz

- w wysokości 12.795.324,89 z odsetkami, co do której J. Ż. i E. Ż. poddali się egzekucji z aktu notarialnego sporządzonego w dniu 31 lipca 2017 roku (...) opatrzonego klauzulą wykonalności przez Sąd Rejonowy w (...) w sprawie (...).

W opisie drugiej pożyczki Sąd Okręgowy omyłkowo wpisał, że także E. Ż. poddała się egzekucji z aktu notarialnego, podczas gdy takie oświadczenie złożył wyłącznie J. Ż.. Z tego względu Sąd Apelacyjny dokonał sprostowania oczywistego błędy , co zostało omówione w dalszej części uzasadnienia.

Orzekając o kosztach procesu Sąd Okręgowy pkt II wyroku zasądził od pozwanej E. Ż. na rzecz powoda (...) Banku S.A. z siedzibą w W. kwotę 19.767,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, a pkt III nakazał ściągnąć od pozwanej E. Ż. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w (...) kwotę 9.567 złotych tytułem brakującej opłaty od pozwu.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana i J. Ż. są małżeństwem.

J. Ż. jest dłużnikiem powodowego Banku z tytułu zawartych umów kredytowych :

- z dnia 24 lipca 2017r. , nr (...) w kwocie 3 194 000 złotych, zabezpieczonego hipoteką, oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej w wysokości 5,23% w skali roku;

- z dnia 24 lipca 2017r. , nr (...) na kwotę 11 150 000 złotych oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej w wysokości 5,23% w skali roku.

W akcie notarialnym Rep. A nr (...), sporządzonym w dniu 31 lipca 2017 r. przed notariuszem A. U., w jego Kancelarii w S. , małżonkowie Ż. oświadczyli, że jako właściciele działek o nr ewid. (...) w W. w celu zaspokojenia powoda jako wierzyciela hipotecznego w związku z udzielonym J. Ż. kredytem poddają się egzekucji wprost z aktu notarialnego w trybie art. 777 § 1 pkt 6 k.p.c. do maksymalnej kwoty 24 726 000 złotych na rzecz powoda co do wynikającego z opisanej umowy z 24 lipca 2017 r. obowiązku zapłaty powodowi kwoty 11 150 000 złotych, tj. spłaty kwoty głównej kredytu udzielonego na podstawie umowy kredytu, wraz z odsetkami (wliczając odsetki za zwłokę i odsetki karne), opłatami i kosztami oraz innymi kwotami w wysokościach i terminach szczegółowo określonych w umowie kredytu.

Tego samego dnia, 31 lipca 2017r. w akcie notarialnym Rep. A nr (...), sporządzonym przed notariuszem A. U., J. Ż. oświadczył, że poddaje się egzekucji wprost z aktu notarialnego w trybie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. co do wynikającego z umowy kredytu zawartej w dniu 24 lipca 2017r., za nr (...) obowiązku zapłaty powodowi maksymalnej kwoty 11 150 00 złotych, to jest spłaty kwoty głównej kredytu udzielonego na podstawie umowy kredytu wraz z odsetkami (wliczając odsetki za zwłokę i odsetki karne), opłatami i kosztami oraz innymi kwotami w wysokościach i terminach szczegółowo określonych w umowie kredytu do maksymalnej kwoty 22 300 000 złotych na rzecz powoda.

W dniu 16 grudnia 2019 r., małżonkowie Ż. ustanowili w umowie rozdzielność majątkową oraz oświadczyli, że ich udziały w majątku objętym wspólnością ustawową są równe.

W dniu 20 grudnia 2019 r. przed notariuszem A. C. w prowadzonej przez nią kancelarii we W., (...), J. Ż. i E. Ż. zawarli umowę o podział majątku wspólnego. Strony umowy oświadczyły, że w skład majątku, objętego wspólnością ustawową wchodzą:

- nieruchomość gruntowa o łącznym obszarze 144,41 ha, składająca się z działek o numerach (...), położona w miejscowości W., gmina H., powiat (...), objęta księgą wieczystą nr (...),

- nieruchomość gruntowa o łącznym obszarze 39,25 ha, składająca się z działek o numerach (...), położona w miejscowości W., gmina H., powiat (...), objęta księgą wieczystą nr (...),

- nieruchomość gruntowa zabudowana, składająca się z działki numer (...) o powierzchni 0,1500 ha, położona w miejscowości W., gmina H., powiat (...), objęta księgą wieczystą nr (...).

Małżonkowie dokonali podziału opisanego majątku w ten sposób, że J. Ż. nabył własność nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr (...) bez dopłat na rzecz E. Ż. (umowa, k. 82-89).

Bank wypowiedział umowy kredytowe zawarte przez J. Ż. ( k. 183).

Postanowieniem z 18 maja 2020 r. w sprawie (...) Sąd Rejonowy w (...) nadał aktowi notarialnemu z 31 lipca 2017 roku (...) klauzulę wykonalności w zakresie obowiązku wykonania przez J. Ż. na rzecz powoda zobowiązań wynikających z opisanej w akcie notarialnym umowy kredytu, tj. zapłaty kwoty 3 489 892,87 złotych z odsetkami za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie w stosunku rocznym, liczonymi od kwoty 2 857 833,35 złotych od 3 marca 2020 r. do dnia zapłaty z ograniczeniem odpowiedzialności dłużników do kwoty 24 726 000 złotych, a także zasądził solidarnie od pozwanej i J. Ż. na rzecz powoda kwotę 187 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania ( postanowienie, k. 141-143).

Postanowieniem z 18 maja 2020 r. w sprawie (...) Sąd Rejonowy w (...) nadał aktowi notarialnemu z 31 lipca 2017 roku (...) klauzulę wykonalności w zakresie obowiązku wykonania przez J. Ż. na rzecz powoda zobowiązań wynikających z opisanej w akcie notarialnym umowy kredytu, tj. zapłaty kwoty 12 795 324,89 złotych z odsetkami za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie w stosunku rocznym, liczonymi od kwoty 10 533 228,68 złotych od 3 marca 2020 r. do dnia zapłaty z ograniczeniem odpowiedzialności dłużnika do kwoty 22 300 000 złotych, a także zasądził solidarnie od J. Ż. na rzecz powoda kwotę 187 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania ( postanowienie, k. 150).

Bank złożył wniosek o wszczęcie egzekucji na podstawie aktu notarialnego z 31 lipca 2017 roku (...) przeciwko J. Ż., zaopatrzonego w klauzule wykonalności. Komornik w dniu 6 października 2020 r. poinformował powoda, że czynności przeprowadzone w miejscu zamieszkania dłużnika okazały się bezskuteczne, nie stwierdzono ruchomości dłużnika, ani innego majątku, do którego można by skierować egzekucję.

Sąd ustalił również, że umową z 20 stycznia 2020 r. J. Ż. przeniósł następnie własność nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...) na Gospodarstwo (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Natomiast umową sprzedaży z 16 marca 2021r. własność nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) nabył J. W. (1).

W dziale IV ksiąg wieczystych o numerach (...) wpisana jest na rzecz (...) Banku spółki akcyjnej na miejscu pierwszym hipoteka umowna łączna zabezpieczająca spłatę kredytów/limitu, roszczeń o odsetki oraz innych roszczeń o świadczenia uboczne, w tym opłat i prowizji wynikających z umowy kredytu inwestycyjnego z 24 lipca 2017 r. nr (...), kredytu nieodnawialnego z umowy kredytowej nr (...) z 24 lipca 2017 r. i limitu wierzytelności z umowy kredytowej nr (...) z 24 lipca 2017 r. Wysokość hipoteki umownej łącznej wynosi 24 726 000 złotych.

W dniu 20 lutego 2020 r. przed notariuszem E. L., J. Ż. i E. Ż. zawarli umowę nazwaną „umową o podział majątku wspólnego”, (...).

J. Ż. oświadczył, że jest właścicielem:

- nieruchomości gruntowej o powierzchni 3,4500 ha stanowiącej działki nr (...) położone w O., gminy Ł., oraz działki nr (...) w O., gminy O., powiat (...), objętej księgą wieczystą nr (...), nabytej na podstawie umów sprzedaży z 20 kwietnia 2009 roku (...), z 29 stycznia 2010 roku (...), (...) z 18 stycznia 2011 roku,

- nieruchomości gruntowej stanowiącej działki nr (...) o powierzchni 1,7800 ha położonej w O., objętej księgą wieczysta nr (...), nabytej na podstawie umowy sprzedaży (...)z 19 lutego 2007 r.

- nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 0,6400 ha położonej w B., gminy Ł., objętej księgą wieczysta nr (...), nabytej na podstawie umowy sprzedaży (...) z 9 lutego 2010 r.

Strony zawarły związek małżeński w dniu 9 października 2010r. (k. 82), zatem wszystkie te nieruchomości stanowiły majątek osobisty (przedmałżeński) J. Ż..

Strony umowy oświadczyły, że umowa zostaje zawarta celem dokonania rozliczeń majątkowych między małżonkami, tj. na pokrycie nakładów poniesionych przez E. Ż. na nieruchomości stanowiące własność J. Ż.. Nie sprecyzowano konkretnie o jakie nakłady chodzi, jakiej wartości, na których nieruchomościach poczynione i w jakiej dacie zostały dokonane.

Strony umowy oświadczyły, że dokonują podziału majątku wspólnego w ten sposób, że J. Ż. przeniósł na E. Ż. własność działek nr (...), a E. Ż. oświadczyła, że wyraża na to zgodę i nieruchomości te przyjmuje. Wartość przedmiotu umowy została określona przez strony na kwotę 370 000 złotych. Strony umowy oświadczyły, że wydanie nieruchomości w posiadanie pozwanej już nastąpiło i że umowa zostaje zawarta bez żadnych spłat lub dopłat ( umowa, k. 67-68v).

W dziale IV ksiąg wieczystych o numerach (...) nie ma hipotek wpisanych na rzecz (...) Banku spółki akcyjnej.

Tę właśnie umowę zaskarżył Bank skargą paulińską.

Powyższe okoliczności zostały przez Sąd Okręgowy ustalone w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach sprawy oraz w oparciu o dane z ksiąg wieczystych nr (...).

Oceniając wiarygodność i moc dowodu ze znajdującego się w aktach sprawy operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę J. W. (2) ( k. 111-127v) Sąd Okręgowy miał na uwadze, że dowód ten jako dowód z opinii prywatnej nie ma mocy dowodowej tożsamej z mocą dowodową opinii biegłych, o której mowa w art. 278 i następne k.p.c., a prawidłowość przedstawionego w operacie wyliczenia wartości nieruchomości położonej w W. obejmującej działki nr (...), dl których urządzone są księgi wieczyste (...), została zakwestionowana przez pełnomocnika powoda na rozprawie w dniu 6 maja 2022 r.

Zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, natomiast art. 232 k.p.c. nakłada na strony obowiązek wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Pozwana nie wystąpiła w toku procesu z wnioskiem o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wartości nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste o numerach (...), z tych względów Sąd uznał, że twierdzenia pozwanej dotyczące wartości tych nieruchomości nie mogą być uznane za udowodnione.

Sąd ponadto nie dał wiary pozwanej w zakresie, w jakim zeznawała, że nie miała świadomości o zobowiązaniach J. Ż. do czasu otrzymania korespondencji z Sądu. W aktach sprawy znajduje się bowiem umowa kredytowa z 14 lipca 2017 r. nr (...), zawarta pomiędzy Bankiem a J. Ż.. W § 3 pkt 7 umowy jako jeden z warunków uruchomienia kredytu wprost wymieniono spełnienie warunków do uruchomienia kredytu zabezpieczonego hipoteką udzielonego na mocy umowy nr (...) oraz kredytu inwestycyjnego udzielonego na mocy umowy nr (...) ( k. 7).

Pozwana złożyła w treści umowy nr (...) oświadczenie o zapoznaniu się z treścią umowy i wyrażeniem zgody na jej zawarcie i ustanowienie zabezpieczeń ( k. 10). Pozwana o zobowiązaniach J. Ż. najpóźniej zapoznając się z umową z 14 lipca 2017r. (nr (...)).

Umowa nr (...) jest też wprost wymieniona w § 2 oświadczenia z 31 lipca 2017 r. pozwanej i J. Ż. o poddaniu się egzekucji w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza A. U. ((...)). Oczywistym jest, że pozwana wiedziała o oświadczeniu, które złożyła wraz z mężem i miała wiedzę dotyczącą zadłużenia J. Ż..

W kwestii oświadczenia J. Ż. ((...)), mając na uwadze, że złożone ono zostało w tej samej dacie, co wspólne oświadczenia J. Ż. i pozwanej, w tej samej kancelarii notarialnej oraz – w świetle numeru aktu notarialnego z repertorium A – bezpośrednio po wspólnym oświadczeniu pozwanej i jej męża, nie jest prawdopodobne w ocenie Sądu, by złożenie tego oświadczenia przez J. Ż. odbyło się bez wiedzy pozwanej, a dowód z zeznań pozwanej w tym zakresie nie jest wystarczający do podważenia domniemania z art. 527 § 3 k.c.

Sąd Okręgowy uznał roszczenie za uzasadnione w całości.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 k.c.). Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.). Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny albo stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 529 k.c.).

Zarówno istnienie wierzytelności przysługującej powodowi względem J. Ż., jak i dokonanie przez J. Ż. czynności prawnej z pozwaną, którą było zawarcie umowy o podział majątku wspólnego z 20 lutego 2020 r. ((...), były okolicznościami bezspornymi.

W art. 527 k.c. nie chodzi o korzyść majątkową w sensie potocznym, utożsamianą z np. nabyciem rzeczy za cenę niższą od wartości tej rzeczy. Korzyścią majątkową w rozumieniu art. 527 k.c. jest nabycie przez osobę trzecią prawa majątkowego przedstawiającego pewną wartość, przy czym drugorzędne znaczenie ma cena nabycia. Osoba trzecia uzyskuje korzyść majątkową w rozumieniu art. 527 k.c. także wtedy, gdy płaci za rzecz nabytą od dłużnika cenę odpowiadającą wartości rynkowej nabywanej rzeczy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 28 października 1999 r. w sprawie I ACa 638/99).

Do przyjęcia, iż osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową wystarczy wykazanie, że na podstawie czynności prawnej dłużnika nabyła ona rzecz lub prawo albo została zwolniona z obowiązku, co spowodowało zmianę w majątku dłużnika prowadzącą do pokrzywdzenia wierzycieli (postanowienie Sądu Najwyższego z 7 grudnia 1999 r. w sprawie I CKN 287/98). Relacja między wartością rynkową rzeczy a ceną jej nabycia nie ma znaczenia dla oceny, czy w wyniku zaskarżonej czynności prawnej pozwany uzyskał korzyść majątkową, natomiast relacja ta może być badana w kontekście związku przyczynowego między zaskarżoną czynnością prawną a niewypłacalnością dłużnika (Magdalena Bławat, komentarz do art. 527 k.c., [w:] red. Konrad Osajda, Witold Borysiak, „ Kodeks cywilny. Komentarz”, wydanie 29, Wydawnictwo C.H. Beck 2021, opublikowano: Legalis).

Sąd uznał, że w sprawie bezsporny jest fakt nabycia przez pozwaną na mocy umowy z 20 lutego 2020 r. (...) do swojego majątku osobistego własności nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste nr (...). Oznacza to, że pozwana w wyniku umowy z 20 lutego 2020 r. uzyskała korzyść majątkową w rozumieniu art. 527 k.c.

Sąd uznał, że podnoszone przez pozwaną kwestie uprzedniego dokonywania przez pozwaną nakładów na nieruchomości, których dotyczyła sporna umowa ( k. 79) nie mają znaczenia dla ustaleń w tym przedmiocie.

Pokrzywdzenie wierzyciela w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. powstaje na skutek takiego pomniejszenia majątku dłużnika wskutek rozporządzenia nim przez dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela (wyrok Sądu Najwyższego z 28 listopada 2001 r. w sprawie IV CKN 525/00).

Art. 527 k.c. wiąże pokrzywdzenie wierzyciela ze spowodowaniem przez czynność prawną stanu niewypłacalności dłużnika albo jego pogłębieniem. Generalnie przyjmuje się, że niewypłacalność to brak możliwości wywiązania się z zobowiązań finansowych, tj. taki obiektywny stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami k.p.c. nie może odnieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej od dłużnika (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 4 czerwca 2013 r. w sprawie I ACa 98/13).

Z kolei pogłębienie stanu niewypłacalności polegać może na wyzbyciu się poszczególnych aktywów, które mogłyby stanowić przedmiot zajęcia w postępowaniu egzekucyjnym. Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu także wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka (wyrok Sądu Najwyższego z 28 listopada 2001 r. w sprawie IV CKN 525/00).

Przesłanka niewypłacalności w rozumieniu art. 527 k.c. badana jest nie na dzień dokonania czynności prawnej, ale na dzień wystąpienia z żądaniem ochrony.

Pozwana twierdziła, że wskutek zawarcia zaskarżonej umowy nie doszło do pokrzywdzenia Banku jako wierzyciela J. Ż.. Twierdziła bowiem, wskutek zawarcia umowy z dnia 20 grudnia 2019 r. (...) o podział majątku wspólnego, do majątku osobistego J. Ż. przeniesiona została własność nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste nr (...) o powierzchni 183,81 ha i wartości przewyższającej wartość nieruchomości otrzymanych od J. Ż. na podstawie o zaskarżonej umowy (powierzchnia 5,87 ha).

Sąd uznał, że powódka nie udowodniła w sprawie rzeczywistej wartości nieruchomości , których właścicielem stał się J. Ż. na podstawie umowy z dnia 20 grudnia 2019r., w związku z czym powyższy zarzut uznał za bezskuteczny.

Ze znajdującego się w aktach sprawy zawiadomienia z 6 października 2020 r. o stanie egzekucji i dokonanych czynnościach w sprawie egzekucyjnej prowadzonej pod sygnaturą (...) wynika, że J. Ż. nie ma w rewirze Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...) ruchomości ani nieruchomości, z których mogłaby zostać przeprowadzona egzekucja wierzytelności powoda, a nie ma podstaw do przyjęcia, że wymienione w zawiadomieniu ruchomości znajdujące się w miejscowości Ż. w gminie R. w rewirze Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...) mają wartość wystarczającą do zaspokojenia wierzytelności powoda.

Jednocześnie Sąd podkreślił że nieruchomości, objęte umową z dnia 20 lutego 2020r., dla których prowadzone są księgi wieczyste nr (...), mają wartość, która pozwoliłaby na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzytelności powoda (sama pozwana i J. Ż. w umowie z 20 lutego 2020 r. określili ich wartość na 370 000 złotych), a ich wyłączenie z majątku osobistego dłużnika i ich przejście do majątku osobistego pozwanej pozbawiło powoda możliwości zaspokojenia wierzytelności z tych nieruchomości na podstawie art. 41 k.r.o.

W odniesieniu do argumentu pozwanej o braku podstaw do stwierdzenia pokrzywdzenia powoda w sytuacji, gdy również pozwana poddała się egzekucji wprost z aktu notarialnego (k. 182) Sąd wskazał, że dotyczy to tylko oświadczenia w formie aktu notarialnemu z 31 lipca 2017 roku (...), bowiem oświadczenie o poddaniu się egzekucji w formie aktu notarialnemu z 31 lipca 2017 roku (...) – a więc to z oświadczeń, które dotyczyło wierzytelności o większej wartości – zostało złożone wyłącznie przez J. Ż..

Ostatecznie Sąd stwierdził, że umowa z 20 lutego 2020 r. co najmniej utrudniła powodowi zaspokojenie wierzytelności przysługującej powodowi od J. Ż., przenosząc z majątku J. Ż. do majątku osobistego pozwanej nieruchomości, z których byłoby przynajmniej częściowo możliwe zaspokojenie części wierzytelności powoda. W ocenie Sądu pokrzywdzenie powoda umową z 20 lutego 2020 r. zostało udowodnione.

Art. 527 § 1 k.c. wymaga, by dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Powołany przepis w odróżnieniu od art. 530 k.c. nie mówi o zamiarze pokrzywdzenia wierzycieli, lecz tylko o świadomości pokrzywdzenia, tj. rozeznaniu albo możliwości zrozumienia, że oznaczone zachowanie własne może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się (wyrok Sądu Najwyższego z 29 maja 2015 r. w sprawie V CSK 454/14). Wola lub chęć osiągnięcia skutku pokrzywdzenia wierzyciela nie ma znaczenia dla sprawy. Świadomość pokrzywdzenia nie musi przy tym odnosić się do konkretnego wierzyciela.

Oczywistym jest, że zawierając umowę z 20 lutego 2020 r. J. Ż. miał świadomość istnienia i wysokości wierzytelności przysługujących powodowi, jak również musiał być świadomy stanu swojego majątku.

Jeszcze przed zawarciem umowy z dnia 20 lutego 2020r. J. Ż. przeniósł na Gospodarstwo (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością własność nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...). Choć w działach IV tych ksiąg wieczystych są ustanowione hipoteki na rzecz powoda, to jednak jak wskazano wyżej nie zostało w toku procesu wykazane, że nieruchomości te, z uwagi na swoją wartość, są wystarczające do zaspokojenia wierzytelności powoda.

Nie wykazano też, że wystarczające do zaspokojenia wierzytelności powoda są ruchomości J. Ż. znajdujące się w miejscowości Ż. w gminie R..

Sąd podkreślił, że zabezpieczenie hipoteczne jest na innych nieruchomościach niż nieruchomości objęte przedmiotem zaskarżonej czynności prawnej.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 25 sierpnia 2011r. II CSK 100/11 SN wskazał, że zgodnie z art. 527 § 1 k.c. skarga pauliańską chroni wyłącznie wierzycieli nieposiadających zabezpieczenia rzeczowego (na nieruchomości będącej przedmiotem czynności prawnej), gdyż wierzyciel posiadający takie zabezpieczenie nie ma powodu, by obawiać się rozporządzenia nieruchomością przez dłużnika. Możliwość zaspokojenia wierzyciela, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką, w przypadku przeniesienia własności tej nieruchomości przez dłużnika nie ulegnie zmianie, bowiem każdy kolejny właściciel staje się z mocy prawa dłużnikiem hipotecznym (art. 65 u.k.w.h.) i może skierować egzekucję do niego jak dłużnika rzeczowego.

Z zawiadomienia z 6 października 2020 r. o stanie egzekucji i dokonanych czynnościach w sprawie egzekucyjnej (...) wynika, że J. Ż. nie ma innego majątku, z którego mogłoby zostać zaspokojone roszczenie powoda.

Sąd uznał w tych okolicznościach, że J. Ż. miał pełne rozeznanie, że przeniesienie na pozwaną własności nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste nr (...), doprowadzi do wyjścia z jego majątku osobistego nieruchomości, które pozwoliłyby przynajmniej w części zaspokoić roszczenie powoda. Udowodnione zatem zostało, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Jednocześnie zgromadzony materiał dowodowy nie daje podstaw do podważenia domniemania z art. 527 § 3 k.c. Z przyczyn wskazanych wyżej nie ma podstaw do dania wiary twierdzeniom pozwanej o jej niewiedzy co do zakresu zobowiązań J. Ż., a sama pozwana nie argumentuje nawet, że nie była jej znana sytuacja finansowa męża.

Ponadto pozwana nie wykazała przesłanek z art. 533 k.c. Pozwana mogła zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela, gdyby zaspokoiła wierzyciela lub wskazała wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. Przesłanek tych nie spełniła.

Z tych względów Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo i zasądził koszty procesu na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. i § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 265. Na koszty procesu poniesione przez powoda złożyły się dwie opłaty skarbowe od pełnomocnictwa w wysokości 17 złotych każda i uiszczona część opłaty od pozwu w wysokości 8933 złotych, co łącznie z wynagrodzeniem pełnomocnika daje 19 767 złotych.

Z uwagi na wartość przedmiotu sporu w świetle art. 13 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2257 ze zm.) opłata od pozwu powinna stanowić równowartość 5% z kwoty 370 000 złotych, tj. kwotę 18 500 złotych. Powód uiścił opłatę od pozwu w wysokości 8933 złotych. Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Sąd Okręgowy nakazał pobrać brakującą opłatę od pozwu od pozwanej.

Apelację od wyroku złożyła pozwana, która zaskarżyła wyrok w całości i zarzucała Sądowi Okręgowemu naruszenie:

- naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 527 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że czynność prawna dokonana między dłużnikami wierzyciela może być bezskuteczna wobec wierzyciela, podczas gdy ochroną prawną wynikającą z tego przepisu objęte są wyłącznie czynności prawne dokonane między dłużnikiem a osobą trzecią;

- naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego, polegająca na przyjęciu, że pozwana nie udowodniła wartości nieruchomości dla których prowadzone są księgi wieczyste (...) podczas gdy do akt sprawy została złożona wycena dokonana na potrzeby kredytu udzielanego przez powodowy bank, a strona powodowa na żadnym etapie postępowania nie kwestionowała tej wyceny, a jednocześnie zasady doświadczenia życiowego wskazują w sposób oczywisty, że wartość nieruchomości o powierzchni 183,81 ha na której znajduje się plantacja owoców znacznie przekracza zadłużenie(...) wobec powoda.

Pozwana wnosiła o zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenie powództwa w całości.

Powód wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny sprostowa oczywistą omyłkę w wyroku Sądu Okręgowego, na który w apelacji zwróciła uwagę sama pozwana. Otóż w akcie notarialnym z dnia 31 lipca 2017r. (...)), który następnie został zaopatrzony w klauzulę wykonalności, i na podstawie którego prowadzona jest egzekucja wobec J. Ż., jedynie J. Ż. złożył oświadczenie o poddaniu się egzekucji wprost z aktu notarialnego w trybie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c.

Sąd Okręgowy w uzasadnieniu swojego wyroku wyraźnie wskazał, na tę okoliczność wskazując że to przedmiotowe oświadczenie zostało złożone wyłącznie przez dłużnika J. Ż., w odróżnieniu od oświadczenia złożonego w akcie notarialnym z tego samego dnia - (...), w którym oboje małżonkowie J. i E. Ż. wspólnie złożyli oświadczenie o poddaniu się egzekucji wprost z tego aktu w trybie art. 777 §1 pkt 6.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny w trybie art. 350 § 1 i § 3 kpc dokonał sprostowania oczywistej omyłki w wyroku Sądu Okręgowego .

Apelacja nie jest uzasadniona w części zarzucającej bezzasadne uwzględnienie powództwa przez Sąd Okręgowy.

Z bezspornych na tym etapie postępowania okoliczności faktycznych Sądu Okręgowego wynika, że J. Ż. jest dłużnikiem Banku z tytułu zawartych umów kredytowych z dnia 24 lipca 2017r. nr (...) na kwotę 3 194 000 złotych oraz nr (...) na kwotę 11 150 000zł.

Wierzytelności Banku z tytułu tych umów były zabezpieczone hipotekami i w zakresie umowy o nr (...) na kwotę 3 194 000 złotych, małżonkowie Ż. złożyli oświadczenie, że jako właściciele nieruchomości opisanych w księgach wieczystych o nr (...), poddają się egzekucji wprost z aktu notarialnego w trybie art. 777 § 1 pkt 6 k.p.c. do maksymalnej kwoty 24 726 000 złotych.

Następnie umową o podział majątku dorobkowego z dnia 20 grudnia 2019 r. ((...)), J. Ż. i E. Ż. dokonali podziału majątku wspólnego w ten sposób, że J. Ż. nabył własność nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr (...) bez dopłat na rzecz E. Ż. (umowa, k. 82-89). W konsekwencji tej umowy pozwana utraciła prawo własności co do tych nieruchomości i przestała być dłużnikiem rzeczowym z tytułu obciążenia tych nieruchomości hipoteką.

Z niekwestionowanych ustaleń Sądu wynika dalej, że umową z 20 stycznia 2020 r. J. Ż. przeniósł własność nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...) na Gospodarstwo (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Natomiast umową sprzedaży z 16 marca 2021 r. własność nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) nabył J. W. (1). W konsekwencji tych umów także J. Ż. utracił własność nieruchomości opisanych w tych księgach, o łącznej powierzchni przekraczającej 180 ha.

Bank wypowiedział umowy kredytowe, uzyskał klauzule wykonalności przedstawiając Sądowi tytuły egzekucyjne w postaci aktów notarialnych, w których J. Ż. poddał się wraz z żoną ((...)) i samodzielnie ((...)) egzekucji wprost z aktów notarialnych. Egzekucje prowadzone na podstawie tych tytułów okazały się bezskuteczne wobec braku majątku dłużnika, z którego wierzytelności Banku mogłyby być zaspokojone.

W dniu 20 lutego 2020 r. J. Ż. i E. Ż. zawarli umowę nazwaną „umową o podział majątku wspólnego”, na podstawie której J. Ż. jako wyłączny właściciel nieruchomości w tej umowie opisanych przeniósł ich własność na rzecz E. Ż.. Strony umowy zadeklarowały w umowie, że celem umowy było dokonanie rozliczeń majątkowych między małżonkami, a ściślej pokrycie nakładów poniesionych przez E. Ż. na nieruchomości stanowiące własność J. Ż.. W umowie nie sprecyzowano jednak ani rodzaju nakładów, ani ich wartości, ani daty ich dokonania. Wartość przedmiotu umowy została określona przez strony na kwotę 370 000 złotych. Wydanie nieruchomości w posiadanie pozwanej nastąpiło bez żadnych spłat lub dopłat (umowa, k. 67-68v). W dziale IV ksiąg wieczystych o numerach (...) obejmujących nieruchomości, których dotyczyła powyższa umowa nie ma hipotek wpisanych na rzecz (...) Banku spółki akcyjnej.

Tę właśnie umowę zaskarżył powodowy Bank w trybie skargi paulińskiej jako dokonaną z jego pokrzywdzeniem.

W tym stanie sprawy w ocenie Sądu Apelacyjnego podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc nie jest uzasadniony.

Sąd Apelacyjny zgadza się z oceną Sądu Okręgowego, że to na pozwanej ciążył obowiązek udowodnienia wartości nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...) i pozwana nie podjęła w tym kierunku skutecznie inicjatywy dowodowej. Przedstawiony w sprawie dokument w postaci operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę J. W. (2) (k. 111-127v), jest wyłącznie dokumentem prywatnym i nie spełnia wymagań opinii sądowej. Nie mógł zatem w sprawie zastąpić dowodu z opinii biegłego. Z tego względu uznanie przez Sąd Okręgowy, że pozwana nie udowodniła rzeczywistej wartość nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...) był w pełni uzasadniony i nie naruszał art. 233 §1 kpc.

W ocenie Sądu Apelacyjnego bezzasadność powyższego zarzutu wynika jednak przede wszystkim z faktu, że przeprowadzenie dowodu na okoliczność ustalenia wartości nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...), nie miałoby żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy i byłoby bezcelowe.

W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji pozwana wywodziła, że dłużnik J. Ż. posiada majątek, z którego (...) Bank S.A. może prowadzić skuteczną egzekucję i majątkiem tym miały być właśnie nieruchomościach, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...), na których na rzecz powodowego Banku zostały wpisane hipoteki zabezpieczające wierzytelność Banku wobec J. Ż.. Pozwana wskazywała, że powodowy Bank nie podjął nawet próby przeprowadzenia egzekucji ze wskazanych nieruchomości.

Pozwana pomija jednak fakt, że na dzień orzekania ani J. Ż., ani E. Ż. nie byli właścicielami nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr (...). Zatem z nieruchomości objętych tymi księgami nie mogła być prowadzona egzekucja długu J. Ż. na podstawie uzyskanego przez powodowy Bank tytułu wykonawczego w postaci opisanego wyżej aktu notarialnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Bank chcąc prowadzić z tych nieruchomości egzekucję wobec aktualnych właścicieli nieruchomości jako dłużników hipotecznych, musiałby wystąpić przeciwko nim jako dłużnikom rzeczowym (hipotecznym) z powództwem o zasądzenie, gdyż tylko w ten sposób uzyskałby tytuł wykonawczy przeciwko aktualnym właścicielom nieruchomości, który umożliwiałby prowadzenie egzekucji z tych nieruchomości.

Z tego względu badanie w sprawie niniejszej rzeczywistej wartości tych nieruchomości nie miało żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. (...) objęte księgami wieczystymi nr (...) nie stanowią własności J. Ż., nie wchodzą zatem w skład majątku dłużnika, a zgodnie z art. 533 kc osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, tylko wówczas gdy zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. Żaden z tych warunków nie został spełniony przez pozwaną jako osobę trzecią w rozumieniu tego przepisu, gdyż nieruchomości które wskazywała pozwana nie stanowiły własności dłużnika, z której Bank mógłby prowadzić egzekucję, w oparciu o istniejący tytuł wykonawczy.

Nie jest również uzasadniony podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 527 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że czynność prawna dokonana między dłużnikami wierzyciela może być bezskuteczna wobec wierzyciela, podczas gdy ochroną prawną wynikającą z tego przepisu objęte są wyłącznie czynności prawne dokonane między dłużnikiem a osobą trzecią.

Stanowisko pozwanej, że E. Ż. nie jest osobą trzecią wobec Banku jako wierzyciela i J. Ż. jako dłużnika jest błędne.

E. Ż. wywodziła, że jest współdłużnikiem wraz z J. Ż., gdyż na nieruchomościach wspólnych objętych księgami wieczystymi nr (...) małżonkowie Ż. ustanowili hipotekę zabezpieczającą wykonanie umowy kredytowej zawartej przez J. Ż. nr (...), na kwotę kredytu 3 194 000 złotych. W celu ułatwienia Bankowi zaspokojenia swoich roszczeń wynikających z umowy kredytowej zawartej przez J. Ż., w akcie notarialnym z 31 lipca 2017r.( (...), E. Ż. poddała się obok J. Ż. egzekucji wprost z aktu notarialnego w trybie art. 777 § 1 pkt 6 kpc, obowiązkowi zapłaty powodowi maksymalnej kwoty 11 150 000 złotych.

Zgodnie z art. 777§ 1 pkt 6 kpc tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny określony w pkt 4 lub 5 tego przepisu, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi.

Wskutek zatem złożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji Bank mógł prowadzić egzekucje w stosunku do nieruchomości wspólnych małżonków Ż. już po zaopatrzeniu tytułu egzekucyjnego w postaci aktu notarialnego klauzulą wykonalności, bez potrzeby wytaczania E. Ż. dodatkowego procesu o zapłatę, jako dłużniczce hipotecznej.

E. Ż. nie była dłużnikiem osobistym Banku, gdyż nie zawierała umowy kredytowej z Bankiem, a jedynie dłużnikiem rzeczowym. Jak wskazano już wcześniej wskutek zawarcia przez małżonków Ż. umowy o podział majątku dorobkowego z dnia 20 grudnia 2019r. E. Ż. utraciła własność nieruchomości obciążonych hipoteką, a ich wyłącznym właścicielem stał się J. Ż., co skutkowało m.in. tym, że E. Ż. przestała być współdłużnikiem rzeczowym.

E. Ż. nie jest zatem z jakiegokolwiek tytułu dłużnikiem Banku. Nie jest dłużnikiem osobistym Banku i nie jest już dłużnikiem rzeczowym. Jest zatem osoba trzecią w rozumieniu art. 527 § 1 kc.

Ponadto wspomnieć także należy o tym, że odpowiedzialność E. Ż. jako dłużnika rzeczowego za dług J. Ż. wynikający z umowy kredytowej nie dotyczyła całości zadłużenia J. Ż., a jedynie jednej z umów, a mianowicie oznaczonej nr (...). W zakresie zadłużenia wynikającego z innych umów kredytowych zawartych z Bankiem, aniżeli umowy oznaczonej nr (...), umowa Ż. była zawsze osobą trzecią w rozumieniu art. art. 527 § 1 kc.

Z tych względów zarzuty apelacyjne zawartej w apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny uznał za bezzasadne.

W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny podziela ustalenia i ocenę prawną Sądu Okręgowego, w wyniku której Sąd Okręgowy ustalił bezskuteczność wobec powodowego Banku zaskarżonej umowy zawartej pomiędzy J. Ż. i E. Ż. w dniu 20 lutego 2020 roku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w sprawie nie było podstaw do ustalenia przez Sąd Okręgowy opłaty sądowej i wynagrodzenia pełnomocnika od wartości przedmiotu sporu w kwocie 370 000zł. Wartość przedmiotu sporu w sprawi w pozwie została wskazana w wysokości 178 649zł i nie została zweryfikowana przez Sąd pierwszej instancji w toku postępowania. Sąd Okręgowy nie wydał postanowienia, w którym ustaliłby właściwą jego zdaniem wartość przedmiotu sporu. Z tego względu nie było podstawy do naliczenia wyższych kosztów zastępstwa prawnego pozwanego aniżeli wynikające ze wskazanej w pozwie wartości przedmiotu sporu i nie było również podstaw do obciążenia pozwanej nieuiszczoną opłatą od pozwu, naliczoną od wyższej niż wskazana w pozwie wartość przedmiotu sporu. Wynagrodzenie pełnomocnika powoda winno zatem wynieść wg stawek przewidzianych w rozporządzeniu 5 417zł ( wraz z opłatą od pełnomocnictwa), a zatem powodowi należało zasądzić 14 350zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Ponadto Sąd bezpodstawnie obciążył pozwaną kosztami na rzecz Skarbu Państwa tytułem nieuiszczonej części opłaty sądowej, gdyż Bank uiścił opłatę sądową od pozwu w całości.

Z tych względów Sąd Apelacyjny obniżył zasądzoną w pkt II wyroku kwotę 19 767zł do kwoty 14 350 zł i uchylił punkt trzeci wyroku.

Wobec oddalenia apelacji Sąd na podstawie art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 98 § 1 i 3 kpc zasądził na rzecz powodowego Banku od pozwanej 4050 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.