Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący sędzia Katarzyna Powalska

po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 2022 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku I. J.

przy udziale E. S.

o uregulowanie kontaktów z małoletnimi

na skutek apelacji wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 20 kwietnia 2022 roku, sygn. akt III Nsm 243/20

postanawia:

1.  z apelacji uczestniczki postępowania zmienić zaskarżone postanowienie w punktach I , II w ten sposób, że oddalić wniosek o uregulowanie kontaktów w całości ;

2.  oddalić apelację wnioskodawczyni;

3.  przyznać adwokatowi Ł. Z. 147,60 ( sto czterdzieści siedem 60/100 ) złotych brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, które wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Sieradzu.

Sygn. akt I Ca 243/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sądu Rejonowego w Sieradzu z dnia 20 kwietnia 2022 r. wydanym w sprawie I N. 243/20 z wniosku I. J. z udziałem E. S. i J. S. o uregulowanie kontaktów z małoletnimi postanowiono ustalić kontakty matki I. J. z małoletnimi córkami D. G., urodzoną (...) w P. i M. G., urodzoną (...) w P. w ten sposób, że kontakty będą odbywać się w każdą ostatnią sobotę miesiąca w miejscu zamieszkania rodziny zastępczej E. S., bez jej obecności, z możliwością zabierania dzieci poza to miejsce w godzinach 9:00 do 18:00, a w każdą niedzielę kontakty telefonicznie od 18:00 do 19:00 (pkt 1. postanowienia), zobowiązano matkę do przestrzegania terminów kontaktów i odprowadzaniu dzieci do miejsca zamieszkania, po ich zabraniu z tego miejsca, a E. S. do umożliwienia matce kontaktów opisanych w pkt I. (pkt 2. postanowienia); jak również przyznano wynagrodzono pełnomocnikowi wnioskodawczyni z urzędu (pkt 3. postanowienia).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

I. J. w przeszłości pozostawała w związku małżeńskim z K. G., z którego pochodzą córki D. i M.. W trakcie jego trwania ojciec dzieci nadużywał alkoholu pod którego wpływem – w obecności małoletnich – stosował wobec matki przemoc. W dniu 13 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu orzekł rozwód powierzając władzę rodzicielską matce a ojcu zapewniając prawo do współdecydowania o najważniejszych sprawach życiowych dzieci. Ponieważ kontakty ojca z dziećmi były wykonywane w sposób nieprawidłowy, Sąd pozbawił go władzy rodzicielskiej. Wnioskodawczyni zaś po licznych przeprowadzkach związała się z A. R. i z nim zamieszkała. W domu panowały niekorzystne warunki do rozwoju dzieci – partnerzy często się kłócili i nadużywali alkoholu; nie troszczyli się o sytuację bytową rodziny, zaniedbywali wychowanie i edukację dzieci.

W wyniku tego wnioskodawczyni ograniczono władzę rodzicielską poprzez umieszczenie jej córek w rodzinie zastępczej – u jej rodzonej siostry E. S.. Małoletnie zamieszkały w S. w połowie 2016 r. W domu ciotki dziewczynki zaznały spokoju i stabilizacji. E. S. wraz z mężem J. S. stworzyła im ciepły, rodzinny, bezpieczny dom; dbała o ich rozwój psychiczny i intelektualny. Pod jej opieką małoletnie nadrobiły zaległości w nauce, rozwijały swoje zainteresowania. I. J. z kolei na krótko podjęła terapię odwykową, potem rozpoczęła starania o „odzyskanie” dzieci. Jej kontakty z małoletnimi odbywały się co kilka tygodni, wnioskodawczyni dzwoniła obiecując dzieciom, że za krótki czas je zabierze od ciotki, nastawiała dzieci przeciwko niej, przyjeżdżała też do S. z konkubentami i starała się, by córki ich poznały, zdarzało się, że poświęcała więcej czasu swoim partnerom niż dzieciom. I. J. nie utrzymywała też abstynencji, nie płaciła alimentów, wskutek czego toczyło się postępowanie karne przeciwko niej. Po kontaktach z matką dzieci były zdezorientowane, rozchwiane emocjonalnie, nie wiedziały co jest prawdą a co kłamstwem, licząc na przeprowadzkę do matki przestawały się uczyć. Podczas jednego z kontakty w październiku 2020 r. wnioskodawczyni obiecała kupić dzieciom telefony przez które będą się z nią komunikować w tajemnicy przed ciotką.

I. J. wynajmuje mieszkanie w P. (pow. 37 metry kwadratowe). W dniu 21 sierpnia 2021 r. zawarła kolejny związek małżeński z T. J.. W dalszym ciągu ma ograniczoną władzę rodzicielską. Sporadycznie w 2020 r. pracowała w Niemczech jako opiekunka osób starszych. Następnie w firmie (...) sp. z.o.o. w P. jako pracownik magazynowy. Obecnie prowadzi własną działalność gospodarczą jako taksówkarz. Postanowieniem z dnia 16 września 2020 r. XI GU 976/20 Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P. ogłosił upadłość I. G. wyznaczając syndyka. W grudniu 2019 r., kwietniu i czerwcu 2020 r. wnioskodawczyni dokonała trzech przelewów z konta M. W. na łączną kwotę 800 złotych tytułem alimentów dla córek.

Dalej, od lipca do sierpnia a następnie w październiku 2020 r. dokonała przelewów z konta T. J. na łączną kwotę 2.400,00 złotych. T. J. opłacił też zaległości czynszowe w mieszkaniu wnioskodawczyni w wysokości 1.200 złotych. I. J. miała w dalszym ciągu problem z naużywaniem alkoholu. W dniach 12 – 17 sierpnia 2018 r. przebywała w Centrum (...) w P. z rozpoznaniem zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem alkoholu, zaburzeniami osobowości.

W wydanej 03 listopada 2021 r. opinii sporządzonej przez Opiniodawczy Zespół (...) biegli stwierdzili, że:

1)I. J. dotychczas nie wypełniała prawidłowo swojej roli jako matka, nie zbudowała z dziećmi stabilnych więzi opartych na poczuciu bezpieczeństwa, nie poczyniła kroków w kierunku trwałej zmiany w swojej postawie, reaguje na błahe sytuacje sposób nerwowy, emocjonalny, nieadekwatny, używa wulgaryzmów, krzyczy; relacje córek z matką są zaburzone, cechuje je dystans, brak zaufania, aktualnie dzieci odmawiają kontaktów z matką, kompetencje rodzicielskie matki są ograniczone,

2)D. G. – jest bardzo dojrzała jak na swój wiek, dobrze się uczy, pamięta lata spędzone z matką, zwłaszcza jej alkoholizm, doznane uczucia zaniedbania, frustracji; często to ona musiała zajmować się młodszą siostrą; lubi ciotkę, rozumie pewne rygory jakie narzuca, wie, że to dla jej dobra, nie akceptuje tego, że matka nastawia ją przeciwko ciotce, podczas rozmów telefonicznych często się z matką kłóci;

3)M. G. – osiąga dobre wyniki w nauce, łączy ją bliska relacja z ciotką, traktuje ją jak matkę, jest jej przykro kiedy matka w rozmowach telefonicznych używa wulgaryzmów, jak również kiedy słyszy od niej że „jak córki skończą 18 lat to nie chce ich znać”; odmawia obecnie kontaktów z matką.

Sąd Rejonowy rozpoznając niniejszą sprawę przyjął, że I. J. stara się poprawić swoją sytuację i zmienić swoje zachowanie. Zdaniem Sądu, konieczne było uregulowanie kontaktów przynajmniej na minimalnym poziomie, biorąc pod uwagę możliwość, że nastąpią nawet problemy z ich realizacją. Sąd zważył nadto, że kontakty nie mogły być ustalone w ten sposób, aby matka mogła zabierać dzieci do swojego miejsca zamieszkania z możliwością ich nocowania, albowiem matka ma złe relacje z uczestniczką postępowania oraz przejawia tendencje do konfliktowania rodziny zastępczej z dziećmi.

Apelację od tego postanowienia wywiodła uczestniczka postępowania – E. S., zaskarżając je w części, tj. co do punktu I. i II. W zażaleniu podniosła, że w sprawie wystąpiły nowe okoliczności faktyczne – złożyła opinię psychologiczną, z której wynika, że aktualne problemy behawioralne u małoletniej M. G. są związane z komunikacją z jej mamą biologiczną, tj. wnioskodawczynią. W oparciu o tak sformułowana argumentację wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w zakresie punktu I. i II.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł również pełnomocnik wnioskodawczyni, zaskarżając je w zakresie punktu I. II. Pełnomocnik rozstrzygnięciu zarzucił:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę materiału dowodowego, prowadzącą do uznania, że zgodne z dobrem dziecka i jego rozsądnym życzeniem będzie, by kontakty z małoletnimi odbywały się w miejscu zamieszkania rodziny zastępczej z możliwością zabierania dzieci poza to miejsce w godzinach od 9:00 do 18:00, połączone z możliwością kontaktowania się na odległość w każdą niedzielę, podczas gdy zasadnym z punktu widzenia odbudowywania relacji z córkami jest spędzenie dłuższego czasu z możliwością zabierania dzieci do swojego miejsca zamieszkania przez matkę, które z uwagi na odległość związane jest z koniecznością co najmniej dwudniowych widzeń połączonych z noclegiem, oraz raz w roku na dwa tygodnie wakacji i tydzień ferii, a także w święta Bożego Narodzenia i Wielkanocy – co łącznie doprowadziło do naruszenia art. 113, 113 ¹ w zw. z art. 113 ⁶ k. r. io. poprzez rozstrzygnięcie o kontaktach w sposób sprzeczny z dobrem dzieci i prawem rodzica do kontaktu z dzieckiem;

2.  naruszenie przepisów postępowania – art. 235 ¹ § 1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku pełnomocnika wnioskodawczyni o dopuszczenie dowodu z opinii innego (...) wobec zastrzeżeń zgłoszonych do opinii sporządzonej w niniejszej sprawie, co było jednocześnie sprzeczne z art. 278 i 227 k.p.c.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że wnioskodawczyni będzie miała prawo do kontaktowania się z małoletnimi w ostatni weekend miesiąca od godz. 18:00 w piątek do godz. 18:00 w niedzielę; w Boże Narodzenie od godziny 18:00 dnia 24 grudnia do godz. 18:00 do dnia 26 grudnia 2022 r., w Ś. Wielkanocne od Wielkiej Soboty od godz. 18:00 do drugiego dnia Ś. do godz. 18:00; jeden tydzień ferii zimowych naprzemiennie, jednego roku pierwszy, a następnie drugi; dwa tygodnie wakacji letnich naprzemiennie, jednego roku w sierpniu, drugiego w lipcu. Pełnomocnik wniósł również o przyznanie kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na uwzględnienie zasługiwała jedynie apelacja wywiedziona przez uczestniczkę postępowania E. S., pełniącą pieczę zastępczą nad małoletnimi. Ponieważ okoliczności wpływające na konieczność zmiany orzeczenia Sądu I instancji w kierunku postulowanym przez uczestniczkę są wspólne dla argumentów obu apelacji, Sąd Okręgowy przedstawi je wspólnie. Zasadność argumentacji E. S. determinuje bowiem brak tej zasadności w argumentacji pełnomocnika uczestniczki postępowania.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że dokonując kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia Sąd Okręgowy uznał, iż ustalenia faktyczne Sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia, nie budzą wątpliwości. Stąd ustalony stan faktyczny Sąd II instancji podziela i uznaje za własny w myśl art. art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c. To jednak, co różnicuje Sąd Rejonowy i Sąd Okręgowy, to ocena prawna tak ustalonego stanu faktycznego.

Sąd Okręgowy z całą stanowczością pragnie podkreślić, że docenia wagę oraz istotność bezpośrednich kontaktów dziecka z rodzicem, niezależnie od przysługującej mu władzy rodzicielskiej. Zgodnie z art. 113 § 1 k.r. i o. niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Warto zauważyć, że nie jest to tylko prawo (i obowiązek) rodzica, lecz również – a może nawet przede wszystkim – prawo dziecka do kontaktu z rodzicem. I to prawo przysługujące niezależnie od władzy rodzicielskiej, a określając to potocznie: jaki by on (rodzic) nie był.

Postawienie osoby dziecka w centrum zainteresowań ustawodawcy winno przekładać się w szczególności na postępowanie, które ma uregulować osobistą styczność rodzica z tymże dzieckiem. Korzyści dla rozwoju dziecka wynikające z kontaktu z obojgiem rodziców są oczywiste i rozstrzygnięcia w tym przedmiocie powinny co do zasady zmierzać do unikania marginalizacji któregokolwiek z rodziców. Niemniej jednak, powyższa kwestia musi być limitowana w sytuacji, w której na skutek określonego ustalenia kontaktów rodzica z małoletnim, może dojść do naruszenia dobra dziecka, będącego naczelną wartością polskiego prawa rodzinnego.

Niniejsza sprawa o uregulowanie kontaktów wnioskodawczyni z dziećmi nie była sprawą typową. Uregulowania tego domagała się bowiem matka, która z uwagi na swój dotychczasowy sposób funkcjonowania została pozbawiona pieczy nad dziećmi, którą aktualnie sprawuje rodzina zastępcza w osobie siostry I. E. S.. Jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, okres zamieszkiwania dzieci z matką był okresem trudnym, przepełnionym brakiem należytej opieki oraz źródłem wielu traum. Wnioskodawczyni jest zatem odpowiedzialna za umieszczenie dzieci w rodzinie zastępczej, gdyż nie była w stanie zapewnić im należytej opieki i warunków do dorastania. Uwagi te nie są artykułowane bynajmniej z powodu chęci stygmatyzacji matki, lecz celem zwrócenia uwagi, że nienormalny stan, który skutkuje koniecznością kilkuletniego już przebywania dzieci w pieczy zastępczej jest spowodowany właśnie jej zachowaniem. Nie można zatem – jak chciałby tego pełnomocnik wnioskodawczyni – zrównywać pozycji I. J. z „typową” pozycją jednego z rodziców, który np. domaga się uregulowania kontaktów z dzieckiem na skutek rozwodu z drugim małżonkiem. O ile chęci odbudowywania relacji z dziećmi są warte docenienia, to oczywiście niezasadne są formułowane wnioski wnioskodawczyni, zgodnie z którymi dzieci miałyby spędzać z nią łącznie nawet kilka tygodni w roku. Umieszczenie dzieci w rodzinie zastępczej nastąpiło właśnie po to, aby dzieci nie pozostawały pod pieczą matki, która nie daje rękojmi właściwego zaopiekowania się nimi. Groteskowym byłoby zatem rozstrzygnięcie, w którym dzieci na co dzień wprawdzie przebywają w rodzinie zastępczej, ponieważ matka nie jest w stanie ich wychowywać, lecz co pewien czas dzieci jednak z nią zamieszkują. Szczególnie, że dzieci wnioskodawczyni mają dopiero 10 i 14 lat i są podatne na wpływy otoczenia.

O ile niewykluczona jest w przyszłości zmiana w przedmiocie władzy rodzicielskiej oraz kontaktów matki z dziećmi, tak jednak na obecnym etapie taka modyfikacja nie byłaby zgodna z dobrem małoletnich. Jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, dzieci – z oczywistych względów – są zdystansowane wobec osoby matki. Sama uczestniczka postępowania zapewne ze względu na uzależnienia i hulaszczy tryb życia, jawi się jako osoba niezaradna życiowo. Powyższe sprawia, że na dzień dzisiejszy ani D. ani M. nie mają regularnego kontaktu z matką i wielce wątpliwym jest, że jakiekolwiek sądowe ustalenie w tym zakresie byłoby wykonywane. Dostrzega to zresztą Sąd Rejonowy, który wskazuje w uzasadnieniu postanowienia, iż możliwe „że nastąpią nawet problemy z ich realizacją”. Sąd Rejonowy zdecydował się jednak mimo wszystko na zabezpieczenie pewnego „minimum” tychże kontaktów. Oceny tej Sąd Okręgowy jednak zdecydowanie nie podziela i to nie z tego tylko powodu, że dzieci nie chcą kontaktu z matką. Doświadczenie życiowe wskazuje przecież, że życzenia i pragnienia dzieci nie zawsze idą w parze z ich dobrem. Natomiast nie ulega wątpliwości, że aktualna sytuacja, w której widoczna jest wrogość matki względem opiekunki prawnej, nie służy stabilizacji, potrzebnej teraz tak bardzo M. i D..

Dziewczynki w rodzinie zastępczej znalazły bowiem spokój i zaznały ciepła domu rodzinnego. Dostrzegają starania E. S. o ich wychowanie i darzą ją szacunkiem. Tymczasem przekaz pochodzący od wnioskodawczyni ma na celu zdyskredytowanie opiekunki prawnej, podważanie jej autorytetu i wprowadzanie zamętu. Dla dziecka w wieku zarówno M., jak i D. sytuacja ta może być co najmniej niezrozumiała. Oto bowiem biologiczna matka buduje dzieciom negatywny obraz osoby, która przez ostatnie lata skutecznie wypełnia lukę wychowawczą, którą swoim sposobem życia spowodowała I. J.. W ocenie Sądu Okręgowego dziecko w takiej sytuacji nie może być zmuszane do regularnych kontaktów z matką, która prawdopodobnie na te kontakty nie jest jeszcze gotowa. Jej działania, być może wynikające ze źle rozumianej matczynej dumy, zaburzają proces wychowawczy dziewczynek, które zaczynają czuć się zagubione. Na fakty te wskazywali już biegli z (...), ale na etapie postępowania apelacyjnego zostało to dodatkowo potwierdzone przedłożoną przez E. S. opinią. Sama uczestniczka przyznaje, że zachowanie M. uległo w ostatnim czasie pogorszeniu i wynika to właśnie z kontaktów z matką, która przedstawia dziecku nierzeczywisty obraz sytuacji, w której małoletnia się znajduje.

W tym zakresie Sąd Okręgowy podziela stanowisko wyrażone przez biegłych w opinii (...), zgodnie z którym sztywne regulowanie kontaktów nie przysłuży się aktualnie dobru dziecka, a także (pożądanemu skądinąd) odbudowywaniu relacji dzieci z matką. Oczywiście, otwartość uczestniczki oraz dzieci na takie kontakty jest wskazana, natomiast de facto zmuszanie dzieci do spotkań z matką w takiej sytuacji jest niepożądane tak długo, jak nie ustabilizuje się zachowanie I. J., z której zachowaniem dzieci mają negatywne wspomnienia.

Warto również zauważyć, że uregulowanie kontaktów w drodze orzeczenia sądowego nie powinno tworzyć fikcji. Z ustaleniem kontaktów przez sąd wiążą się przecież określone konsekwencje, wynikające m. in. z treści art. 598 ¹⁵ – 598 ²² k.p.c. Ustalenie kontaktów, których wykonywanie od samego początku jest nader wątpliwe lub obarczone dużym ryzykiem, nie może zyskać aprobaty. Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd doszedł do przekonania o niezasadności jakiegokolwiek, sztywnego regulowania kontaktów małoletnich z matką. Warto jednak zauważyć, że stosownie do zmiany okoliczności, rozstrzygnięcie to zawsze może w przyszłości ulec modyfikacji. Z powyższych przyczyn, orzeczono jak w punkcie 1. postanowienia, zmieniając zaskarżone postanowienie w ten sposób, iż oddalono w całości wniosek o uregulowanie kontaktów, oraz oddalono apelację wnioskodawczyni jako niezasadną (punkt 2. postanowienia).

Ponieważ w toku postępowania wnioskodawczyni była zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika ustanowionego dla niej z urzędu, w punkcie 3. postanowienia przyznano adwokatowi Ł. Z. 147,60 tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika ustalono w oparciu o § 10 ust. 1 pkt 6 w zw. z § 5 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, doliczając do zasądzonej kwoty równowartość podatku VAT w myśl § 4 ust. 3 tegoż rozporządzenia.