Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 121/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 stycznia 2023 r.

Sąd Rejonowy w Piszu I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:

sędzia Anna Lisowska

Protokolant:

st. sekr. sąd. Judyta Masłowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 grudnia 2022 roku

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko N. P.

o zapłatę

o r z e k a:

I.  Zasądza od pozwanej N. P. na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 4 792,38 zł (cztery tysiące siedemset dziewięćdziesiąt dwa złote 38/100) z odsetkami umownymi za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 31.10.2021r. do dnia zapłaty.

II.  Oddala powództwo w pozostałej części.

III.  Znosi wzajemnie między stronami koszty procesu.

Sygn. akt I C 121/22

UZASADNIENIE

W dniu 25 stycznia 2022 roku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wytoczyła powództwo przeciwko N. P. o zapłatę kwoty 12 526,38 złotych z odsetkami umownymi za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od dnia 31 października 2021 roku do dnia zapłaty. Ponadto powódka wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że w dniu 21 grudnia 2020 roku strony zawarły umowę pożyczki gotówkowej nr (...), na podstawie której pozwanej udzielona została pożyczka w wysokości 13 500 zł, obejmująca:

-

kwotę 6 750 zł wypłaconą na rachunek bankowy pozwanej,

-

kwotę 528 zł tytułem opłaty przygotowawczej,

-

kwotę 5 122 zł tytułem prowizji,

-

kwotę 1 100 zł tytułem wynagrodzenia z tytułu przyznania na wniosek pożyczkobiorcy (...).

Zgodnie z umową, pozwana zobowiązała się do spłaty ww. pożyczki wraz z odsetkami umownymi w wysokości 1 512 zł (łącznie 15 012 zł) w 36 miesięcznych ratach. Strony ustaliły zabezpieczenie spłaty ww. pożyczki w formie weksla własnego in blanco wraz z deklaracją wekslową.

Powódka wskazała, że pozwana spłaciła 6 pierwszych rat w łącznej wysokości 2 502 zł i zaprzestała spłaty zadłużenia. W związku z tym umowa pożyczki została przez powódkę wypowiedziana pismem z 1 października 2021 roku z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia, a podpisany przez pozwaną weksel został przez powódkę wypełniony na kwotę nieuregulowanego zadłużenia, tj. 12 526,38 zł. Wezwanie do wykupu weksla okazało się bezskuteczne. Do dnia dzisiejszego pozwana nie spłaciła zadłużenia.

Powódka wskazała, że na dochodzoną pozwem i wynikającą z weksla należność składa się:

-

kwota 12 510 zł (niespłacona pożyczka; 15 012 zł – 2 502 zł = 12 510 zł),

-

kwota 16,38 zł (kwota odsetek dziennych za opóźnienie w płatności poszczególnych rat należnych od 01.02.2021r. do 01.09.2021r., naliczona na podstawie pkt 4.1 umowy pożyczki).

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 7 marca 2022 roku, wydanym w niniejszej sprawie, Sąd Rejonowy w Piszu nakazał pozwanej, aby zapłaciła na rzecz powódki całość dochodzonego roszczenia wraz z kosztami postępowania (k. 20).

Pozwana N. P. wniosła zarzuty od wydanego nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i domagając się oddalenia powództwa. Ponadto wniosła o zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwana przyznała, że zawarła przedmiotową umowę oraz, że nie spłaciła dotąd całej pożyczki. Zakwestionowała wysokość dochodzonego przez powoda roszczenia. Podniosła, że przedmiotowa umowa zawiera szereg klauzul abuzywnych, w szczególności dotyczących pozaodsetkowych kosztów pożyczki (prowizja oraz „Twój pakiet”). Ponadto, zdaniem pozwanej, powód świadomie wykorzystał wiek (68 lat) i bardzo złe położenie finansowe pozwanej, która w dacie zawierania przedmiotowej umowy pożyczki znajdowała się pod presją czasu, była bardzo zadłużona (wpadła w spiralę długów) i windykowana. Wielokrotnie prosiła banki o pomoc, korzystała również z usług doradców finansowych, jednak proponowano jej jedynie pożyczki pozabankowe. Pozwana podkreśliła, że nie uchyla się od spłaty zadłużenia. Chce je natomiast spłacić na uczciwych warunkach. W ocenie pozwanej, winna ona zwrócić powodowi jedynie pożyczony kapitał, opłatę przygotowawczą i naliczone od tych należności odsetki za opóźnienie.

Postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2022 roku Sąd Rejonowy w Piszu uwzględnił wniosek pozwanej i zwolnił ją w całości od kosztów sądowych niniejszego procesu.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 21 grudnia 2020 roku pomiędzy (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w B. (obecnie siedziba w W.), a N. P. (lat 68) została zawarta umowa pożyczki gotówkowej nr (...), na podstawie której N. P. udzielona została pożyczka w wysokości 13 500 zł, obejmująca:

-

kwotę 6 750 zł tytułem kapitału wypłaconego na rachunek bankowy pożyczkobiorcy,

-

kwotę 528 zł tytułem opłaty przygotowawczej,

-

kwotę 5 122 zł tytułem prowizji,

-

kwotę 1 100 zł tytułem wynagrodzenia za przyznanie na wniosek pożyczkobiorcy (...) – Pakietu E..

Zgodnie z umową, N. P. zobowiązana była do spłaty ww. pożyczki wraz z odsetkami umownymi w wysokości 1 512 zł (łącznie 15 012 zł) w 36 miesięcznych ratach w wysokości po 417 zł począwszy od 1 lutego 2021 roku.

Strony ustaliły zabezpieczenie spłaty ww. pożyczki w formie weksla własnego in blanco wraz z deklaracją wekslową.

W dniu 21 grudnia 2020 roku pożyczkodawca wypłacił N. P. kapitał pożyczki w wysokości 6 750 zł.

(bezsporne, dowód: umowa pożyczki k. 6-9 ; harmonogram spłat k. 10; deklaracja wekslowa k. 13, weksel k. 11; wniosek o udzielenie pożyczki k. 50-56 )

N. P. z tytułu umowy pożyczki gotówkowej nr (...) z dnia 21 grudnia 2020 roku dokonała spłaty sześciu pierwszych rat kapitałowo-odsetkowych w łącznej wysokości 2 502 zł (6 x 417 zł). Od lipca 2021 roku nie spłaca ww. pożyczki.

(bezsporne, dowód: zestawienie wpłat k. 57)

Pismem z dnia 2 września 2021 roku (...) Spółka Akcyjna wezwała N. P. do dobrowolnej zapłaty zaległych dwóch rat pożyczki w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania, zastrzegając, że bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu będzie podstawą wypowiedzenia umowy i postawienia całego zobowiązania w stan natychmiastowej wykonalności.

Wezwanie pozostało bezskuteczne.

(bezsporne, dowód: wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem nadania k. 65-66)

Po bezskutecznym upływie terminu wskazanego w wezwaniu do zapłaty, spółka (...) pismem z dnia 1 października 2021 roku wypowiedziała N. P. umowę pożyczki nr (...) z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia. Wskazała, że łączne zadłużenie wynosi 12 526,38 zł, na co składa się:

- kwota niespłaconej pożyczki w wysokości 12 510 zł (15 012 zł – 2 502 zł),

- umowne odsetki z tytułu braku spłaty rat w terminie w kwocie 16,38 zł.

Zawiadomienie o wypowiedzeniu umowy pożyczki zawierało także informację o wypełnieniu przez pożyczkodawcę weksla in blanco na kwotę 12 526,38 zł oraz wezwanie do wykupienia weksla w terminie 30 dni pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

(dowód: pismo zawierające oświadczenie o wypowiedzeniu umowy wraz z potwierdzeniem nadania k. 67-68)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powódki jest zasadne jedynie w części.

Ustalony w sprawie stan faktyczny w zasadzie pozostawał poza sporem. Przedłożone Sądowi dokumenty nie budziły wątpliwości, a ich prawdziwość i wiarygodność nie była kwestionowana przez strony.

Sąd ocenił zebrane w sprawie dowody z dokumentów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego mając na uwadze, że przepis art. 233 § 1 k.p.c. zobowiązuje Sąd do oceny konkretnych dowodów w związku z całym materiałem dowodowym zebranym w sprawie. Ponadto Sąd wziął pod uwagę, że zasada swobodnej oceny dowodów nie może być rozumiana jako ich dowolna ocena, ale jest ograniczona wymaganiami prawa procesowego i doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego rozumowania, zgodnie z którymi dowody należy ocenić w sposób wszechstronny, racjonalny i bezstronny.

Pozwana skutecznie przeniosła spór w przedmiotowej sprawie na grunt stosunku podstawowego. Biorąc pod uwagę treść wniesionych zarzutów od nakazu zapłaty, Sąd doszedł do przekonania, że sprawa powinna zostać oceniona z punktu widzenia zasadności roszczenia wynikającego z umowy pożyczki z dnia 21 grudnia 2020 roku, której spłata zabezpieczona została podpisanym przez pozwaną wekslem in blanco.

W zarzutach od nakazu zapłaty strona pozwana zakwestionowała wysokość dochodzonego przez powódkę roszczenia wskazując, że kwoty dochodzone tytułem prowizji i „Twojego pakietu” są nienależne powodowej spółce, kwestionując przy tym dotyczące ww. kwestii postanowienia łączącej strony umowy. Z tego względu Sąd zobowiązany był ocenić zasadność roszczenia powodowej spółki przez pryzmat całokształtu przepisów prawa materialnego, nie wyłączając przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych.

Zawarta przez strony niniejszego sporu umowa pożyczki gotówkowej z dnia 21 grudnia 2020 roku, według obowiązującego w dacie zawarcia tej umowy stanu prawnego, jest umową o kredyt konsumencki określoną w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku (tj. Dz.U. z 2022r., poz. 246) o kredycie konsumenckim. Zgodnie z treścią tego przepisu przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550,00 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Zgodnie z przepisem art. 3 ust. 2 pkt 1 powołanej ustawy, za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności umowę pożyczki. Jak z kolei stanowi przepis art. 720 § 1 k.c., przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy.

Umowa z dnia 21 grudnia 2020 roku została przez powodową spółkę rozwiązana z zachowaniem trybu określonego w pkt 8. umowy, stanowiącym, że jeżeli opóźnienie pożyczkobiorcy w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, pożyczkodawca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem 30 dniowego terminu i wypełnić weksel po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Jak wynika z ustaleń faktycznych, z poszanowaniem powyższego postanowienia umownego, powodowa spółka najpierw wezwała pozwanego do zapłaty zaległych należności, a następnie rozwiązała umową z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Pozwana nie kwestionowała, że wezwanie do zapłaty i oświadczenie o wypowiedzeniu umowy zostały jej skutecznie doręczone.

Nie budzi wątpliwości Sądu, że pozwana miała pełną świadomość treści umowy pożyczki, na którą wyraziła zgodę, zaakceptowała ją i własnoręcznie podpisała. Nie przesądza to jednak o ważności i skuteczności postanowień umowy.

Wobec podniesionych przez pozwaną zarzutów, przedmiotową umowę należało zweryfikować przez pryzmat przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych (art. 385 1 – 385 3 k.c.). Nie można przy tym zapominać, że przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych zostały wprowadzone do kodeksu cywilnego w ramach implementacji dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Kompetencja sądu do zbadania z urzędu tego, czy klauzula w umowie jest postanowieniem nieuczciwym, stanowi w tej sytuacji zarówno środek do realizacji celu określonego w art. 6 dyrektywy 93/13, to znaczy uniemożliwienia związania konsumenta nieuczciwym postanowieniem, jak i do przyczynienia się do osiągnięcia celu art. 7 tejże dyrektywy, ponieważ przeprowadzenie przez sąd z urzędu takiej oceny może działać jako czynnik odstraszający oraz przyczynić się do zapobiegania nieuczciwym warunkom w umowach zawieranych pomiędzy konsumentami, a sprzedawcami lub dostawcami (vide m.in. wyrok TS z 21.11.2002r. w sprawie C-473/00; wyrok TS z 27.06.2000r. w sprawie C-240/98).

Zgodnie z treścią art. 385 1 § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, z tym zastrzeżeniem, że nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W myśl art. 385 1 § 1 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z zacytowanym powyżej przepisem nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Sprzeczne z dobrymi obyczajami są m.in. działania wykorzystujące np. niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, naruszenie równorzędności stron umowy, działania zmierzające do dezinformacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania (vide m.in. wyrok SA w Warszawie z 27.01.2011r. w sprawie VI ACa 771/10).

Rażące naruszenie interesów konsumenta zachodzi natomiast w sytuacji, w których w rażący sposób została naruszona równowaga interesów stron umowy przez to, że jedna z nich wykorzystała swoją przewagę formułując konkretne postanowienie umowy. Określenie "rażąco" należy stosować do znacznego odchylenia przyjętego uregulowania od zasady uczciwego wyważenia praw i obowiązków (vide m.in. wyrok SA w Warszawie z 14.09.2011r. w sprawie VI ACa 291/11). Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym (vide m.in. wyrok SA w Warszawie z 14.12.2010r. w sprawie VI ACa 487/10).

W ocenie Sądu, zastosowanie przez powódkę w umowie pożyczki wygórowanej prowizji oraz opłaty za „Twój pakiet”, nieodzwierciedlających kosztów faktycznie poniesionych w związku z przygotowaniem umowy pożyczki i świadczonymi usługami, narusza zasadę ekwiwalentności świadczeń, kształtuje obowiązki strony umowy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza interesy konsumenta, a w konsekwencji stanowi niedozwolone postanowienia umowne.

Nie sposób, zdaniem Sądu, uznać, by właściwym dla natury umowy pożyczki było pobieranie wynagrodzenia prowizyjnego w kwocie nieznacznie niższej od udzielonej pożyczki. W rozpoznawanej sprawie, wysokość prowizji (5 122 zł) stanowi 76% kwoty udzielonej i wypłaconej pożyczki (6 750 zł), a obie opłaty naliczone w związku z udzieleniem pożyczki (prowizja i opłata przygotowawcza) wynoszą łącznie 5 650 zł i stanowią prawie 84% kwoty pożyczki. Wysokość tych opłat świadczy o zastosowaniu nadmiernego elementu obciążenia pożyczkobiorcy, prowadzącego do zachwiania równowagi stron stosunku zobowiązaniowego. Stopień zachwiania tej równowagi pozostaje w sprzeczności z zasadą swobody umów, która ograniczana jest nie tylko przez ustawę, ale także przez właściwość (naturę) stosunku oraz zasady współżycia społecznego. Wynagrodzenie prowizyjne stanowi wyłącznie dodatkowe źródło zysku przedsiębiorcy, które należy weryfikować w kontekście obejścia przepisów prawa o maksymalnych odsetkach umownych.

Również koszt pożyczki wynikający z opłaty za „Twój pakiet” został, zdaniem Sądu, określony na zawyżonym, nieznajdującym uzasadnienia, poziomie. Opłata ta została ustalona w stałej wysokości, niezależnie od tego, czy pożyczkobiorca skorzysta z wynikających z tego pakietu uprawnień, co również prowadzi do wniosku o braku ekwiwalentności świadczeń stron umowy pożyczki i skutkuje bezpodstawnym wzbogaceniem się pożyczkodawcy. Analiza umowy pożyczki nie wskazuje ekwiwalentnych świadczeń przyznanych pożyczkobiorcy (pozwanej) w ramach tak wysoko odpłatnego „pakietu”. Jakkolwiek umowa w przypadku przyznania „Twojego pakietu” przewiduje dodatkowe uprawnienia wynikające z możliwości skorzystania z odroczenia bądź obniżenia rat pożyczki, to ich charakter mający w swym zasadniczym celu ułatwić spłatę wymagalnych rat, stoi w sprzeczności z ryczałtową, wysoką opłatą w kwocie 1 100 zł, która stanowi aż 264% wysokości miesięcznej raty pożyczki. Usługa ta jest ponadto niespójna w swej naturze, bowiem znacznie bardziej opłacalne byłoby po prostu odłożenie przez pożyczkobiorcę określonej kwoty pieniężnej na wypadek problemów ze spłatą zobowiązania, a niżeli obarczanie tak wysokim kosztem. Wprowadzenie przez powoda takiej opłaty, jako opłaty za fakultatywne uprawnienie umożliwiające obniżenie maksymalnie 4 rat pożyczki (które podlegają odpowiedniej spłacie w okresie późniejszym), godzi w dobre i uczciwe praktyki kupieckie oraz w sposób rażący narusza interes pozwanej jako konsumenta.

Tego rodzaju celowe działanie powodowej spółki ma na celu osiągnięcie maksymalnego zysku na szkodę konsumenta, który ponosi niewspółmierne i nieproporcjonalne koszty uzyskania pożyczki w stosunku do samej kwoty, którą otrzymuje w związku z zawarciem umowy. Nie można oprzeć się wrażeniu, że działalność powodowej spółki polega na udzielaniu pożyczek osobom całkowicie niezorientowanym w realiach rynkowych bądź osobom zdeterminowanym pozostającym w trudnej sytuacji życiowej, które godzą się na wszelkie warunki aby uzyskać natychmiastowo środki pieniężne. Obciążanie klientów powodowej spółki kosztami przekraczającymi wysokość wypłaconej im kwoty, przy uwzględnieniu, że umowa nie przedstawia w sposób uczciwy i rzetelny rzeczywistego zysku powodowej spółki w tym zakresie, jest działaniem nieuczciwym, nierzetelnym i sprzecznym z dobrymi obyczajami, które cechować powinien przecież szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka, a nie chęć maksymalnego zysku i zabezpieczenia swoich interesów kosztem konsumenta.

Dobre obyczaje, o których mowa w 385 1 § 1 k.c., to normy obyczajowe, wyznaczające standardy uczciwych zachowań stron w praktyce kontraktowej i akceptowane powszechnie przez większość uczestników obrotu. Biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy, nie budzi wątpliwości Sądu, że postanowienia umowy pożyczki z 21 grudnia 2020 roku, dotyczące opłaty za „Twój pakiet” i wynagrodzenia prowizyjnego, przy uwzględnieniu, iż faktycznie wypłacona pozwanemu kwota była niższa niż ww. opłaty, kształtują prawa i obowiązki pozwanego w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a z tego względu postanowienia te są niedozwolonym postanowieniem umownym w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. W związku z tym postanowienia powyższe nie są dla pozwanego wiążące, a strony związane są umową w pozostałym zakresie (art. 385 1 § 1 i § 2 k.c.).

W związku z podniesionym przez pozwaną zarzutem, że roszczenie o zapłatę prowizji i opłaty za „Twój pakiet” jest bezzasadne, powódka powinna była wykazać odpowiednio pomniejszoną wysokość odsetek umownych - należnych jej za korzystanie przez pozwaną z kapitału pożyczki od dnia jego wypłaty do dnia upływu 30-dniowego okresu wypowiedzenia umowy, oczywiście przy uwzględnieniu dokonanych przez pozwaną wpłat - czego jednak nie uczyniła. O ile oczywistym jest, że powódce należą się ww. odsetki umowne, to jednak ich wysokość nie została wykazana, dlatego też roszczenie o odsetki uwzględnione zostało wyłącznie w zakresie niekwestionowanej przez pozwaną kwoty 16,38 zł, tj. kwoty odsetek dziennych za opóźnienie w płatności poszczególnych rat należnych od 01.02.2021r. do 01.09.2021r. (k. 58 akt sprawy).

Biorąc zatem pod uwagę ważne i udowodnione postanowienia umowy pożyczki z 21 grudnia 2020 roku, Sąd uznał, iż pozwana zobowiązana jest zwrócić powodowej spółce: niespłacony kapitał pożyczki, opłatę przygotowawczą i odsetki dzienne za opóźnienie w płatności rat, tj. łącznie 4 792,38 złotych (6 750 zł + 528 zł +16,38 zł = 7 294,38 zł – 2 502 zł = 4 792,38 zł).

W związku z powyższym, na podstawie powołanych wyżej przepisów i postanowień umowy pożyczki z dnia 21 grudnia 2020 roku oraz art. 481 § 1 i § 2 k.c., Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4 792,38 zł z odsetkami umownymi za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od dnia 31.10.2021r. i oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

Wobec częściowego tylko uwzględnienia żądań pozwu, o kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.