Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VI U 1041/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 stycznia 2023 r.

Sąd Okręgowy (...)VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodnicząca:

SSO Monika Miller-Młyńska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 stycznia 2023 r. w S.

sprawy E. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania E. S. (1) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z 10 maja 2022 r., znak: EDK/10/039145628

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, iż E. S. (1) nie pobrała nienależnie kolejnego w 2021 roku dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego dla emerytów i rencistów w kwocie 379,86 zł (trzystu siedemdziesięciu dziewięciu złotych i osiemdziesięciu sześciu groszy), a co za tym idzie – nie ma obowiązku zwrotu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S. powyższej kwoty.

SSO Monika Miller-Młyńska

UZASADNIENIE

Decyzją z 10 maja 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że E. S. (1) pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 do 30 listopada 2021 roku w kwocie 376,86 zł z tytułu dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego i zobowiązał E. S. (1) do zwrotu tej kwoty. Jako podstawę prawną swojego rozstrzygnięcia organ przywołał przepisy art. 138 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, art. 3 ust. 3 i art. 5 ustawy z 21.1.2021 r. o kolejnym w 2021 roku dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów oraz art. 154 § 1 i 2 Kodeksu postępowania administracyjnego.

E. S. (1) odwołała się od powyższej decyzji, podnosząc że decyzję o podwyższeniu wysokości emerytury z mocą wsteczną otrzymała z ZUS dopiero w maju 2022 roku. W jej ocenie nie sposób w tej sytuacji uznać, aby 31 października 2021 r. nie spełniała wymogów do wypłaty dodatkowego świadczenia.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, podnosząc, iż początkowo nie mógł ustalić prawidłowej wysokości należnej ubezpieczonej emerytury, zaś po jej ustaleniu, co miało miejsce w maju 2022 r. okazało się, że ubezpieczona nie spełniała na dzień 31 października 2021 r. przesłanek koniecznych do przyznania dodatkowego świadczenia pieniężnego, gdyż wysokość jej emerytury była zbyt wysoka. Organ doprecyzował ponadto podstawę prawną wskazaną w decyzji, powołując się na treść przepisów art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

E. S. (1) urodziła się (...)

Decyzją z 7 lutego 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał E. S. (1), poczynając od 1 stycznia 2017 r. zaliczkę na poczet przysługującej emerytury. Wyjaśnił przy tym, że decyzja ma charakter zaliczkowy w związku z kontynuowaniem zatrudnienia.

W związku z rozwiązaniem stosunku pracy, decyzją z 24 maja 2017 r. organ rentowy ustalił wysokość emerytury dla E. S. i podjął wypłatę tego świadczenia od 1 maja 2017 r., tj. od miesiąca złożenia w tej sprawie wniosku. Jednocześnie wydał decyzję o ponownym ustaleniu wysokości i podjęciu wypłaty okresowej emerytury kapitałowej. W decyzji tej wskazał, że prawo do okresowej emerytury kapitałowej wygaśnie z dniem 24.6.2022 r., tj. z dniem poprzedzającym wiek, o którym mowa w art. 7 ust. 2 ustawy o emeryturach kapitałowych, chyba że prawo do tej emerytury wygaśnie wcześniej.

Dowody: decyzje i dokumenty w pliku (...) akt ZUS dot. E. S..

W październiku 2021 r. wysokość przysługującej E. S. (1) emerytury (łącznie emerytury z FUS i okresowej emerytury kapitałowej) wynosiła 3771,02 zł; w takiej też wysokości świadczenie za ten miesiąc zostało jej wypłacone.

Niesporne.

Decyzją z 2 listopada 2021 r. ZUS O/S., działając z urzędu, przyznał ubezpieczonej dodatkowe roczne świadczenie pieniężne w kwocie 379,86 zł. W uzasadnieniu wskazał, że 31 października 2021 r. ubezpieczona pobierała emeryturę z FUS w kwocie 3415,10 zł oraz okresową emeryturę kapitałową w kwocie 355,92 zł. Wyjaśnił, że skoro łączna kwota przysługujących świadczeń wynosiła 3771,02 zł i przekraczała kwotę 2900 zł o 871,02 zł, zatem dodatkowe świadczenie przyznano w kwocie 379,86 zł.

Integralną część decyzji stanowiło pięciopunktowe pouczenie. W punkcie 1. organ pouczył o możliwości wniesienia odwołania od decyzji do sądu i opisał tryb postępowania z tym związany. W punkcie 2. wskazał, że „ Prawo do dodatkowego świadczenia oraz jego wysokość ulega ponownemu ustaleniu w przypadku, gdy po jego przyznaniu okaże się, że na 31 października 2021 roku wysokość świadczenia, z tytułu którego wypłaciliśmy dodatkowe świadczenia, uległa zmianie lub ustalone zostało prawo do innego świadczenia, w tym przyznanego przez inny organ rentowy”. W punkcie 3. pouczenia organ przytoczył w całości treść przepisu art. 3 ust. 3 ustawy o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym. Z kolei w punkcie 4. wskazał, że „ Jeżeli okaże się, że na 31 października 2021 roku nie miała Pani prawa do świadczenia, z tytułu którego wypłaciliśmy dodatkowe świadczenia lub nie przysługiwała wypłata tego świadczenia, albo świadczenie to przysługiwało w wyższej wysokości, ustalimy kwotę nienależnie pobranego świadczenia, która będzie podlegała zwrotowi.” Wreszcie, w punkcie 5. pouczono o obowiązkach informacyjnych związanych ze zmianą adresu oraz numeru rachunku bankowego.

7 grudnia 2021 r. E. S. (1) złożyła w Inspektoracie ZUS w S. wypełniony przez siebie formularz druku (...), odnoszący się do ponownego obliczenia świadczenia emerytalno-rentowego. We wniosku wskazała, że wnosi o ponowne obliczenie emerytury z FUS, zaznaczając stosowną, gotową, rubrykę, w której w druku wniosku zaznaczono, że dotyczy ona kobiet, które skończyły 65 lat, ale nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego wyższego niż 65 lat, do którego przed 1 października 2017 r. ZUS przyznał emeryturę kapitałową. Do wniosku E. S. nie dołączyła żadnych dokumentów poza wypełnionym formularzem ZUS ERO, w którym zaznaczyła, że wnosi o ponowne ustalenie wysokości przyznanego jej świadczenia od dnia spełnienia wymaganych warunków, nie wcześniej niż od 1 marca 2020 r.

Rozpoznając powyższy wniosek, organ rentowy wydał najpierw decyzję z 28 marca 2022 r. o ponownym obliczeniu emerytury z FUS, którą – jak wskazał – ponownie obliczył zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od 25 czerwca 2020 r., tj. od daty osiągnięcia wieku 65 lat. W decyzji tej wskazał, że emerytura po waloryzacji przysługuje – od 1 marca 2021 r. - w kwocie 4799,07 zł. Wyjaśnił, że decyzja ostateczna zostanie wydana w terminie późniejszym po zakończeniu postępowania wyjaśniającego z OFE w sprawie kwoty środków należnej z OFE ubezpieczonemu.

Następnie, decyzją z 2 maja 2022 r., organ rentowy z urzędu ustalił E. S. (1) w ostatecznej wysokości emeryturę z FUS od 1 maja 2020 r. na kwotę – wynoszącą w okresie od 1 marca 2021 r. do 28 lutego 2022 r. – 4.797,76 zł.

Tego samego dnia organ wydał decyzję którą nazwał „uchylającą”. Powołując się na przepisy art. 3 ust. 3 i art. 5 ustawy z 21 stycznia 2021 r. o kolejnym w 2021 roku dodatkowym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów wskazał w niej, że uchyla decyzję z 2 listopada 2021 roku o przyznaniu E. S. (1) dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego. W uzasadnieniu podał, że w wyniku ponownego ustalenia wysokości świadczenia na dzień 31 października 2021 r. kwota emerytury wyniosła 4797,76 zł i przekroczyła kwotę 2900 zł o 1897,76 zł, co oznacza, że dodatkowe roczne świadczenie pieniężne ubezpieczonej nie przysługuje.

10 maja 2022 r. organ rentowy wydał zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzję, zobowiązującą E. S. do zwrotu nienależnie pobranego dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego za 2021 rok.

Dowody: decyzje i dokumenty w pliku (...) akt ZUS dot. E. S..

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się uzasadnione.

Stan faktyczny niniejszej sprawy był niesporny i w całości wynikał z dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS, których prawdziwości i miarodajności nie kwestionowała ani żadna ze stron, ani sąd.

Zasady przyznawania tego świadczenia pieniężnego, które organ rentowy przyznał E. S. (1) decyzją z 2 listopada 2021 r. zostały uregulowane przepisami ustawy z 21 stycznia 2021 roku o kolejnym w 2021 roku dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (Dz. U. z 2021 r., poz. 432). Ustawa ta określa w art. 2 krąg osób, którym świadczenie przysługuje, wymieniając świadczenia, których pobieranie uprawnia do otrzymania świadczenia dodatkowego (niespornym jest, że E. S. (1) jako osoba uprawniona do emerytury z ZUS do tego kręgu się zalicza), zaś w art. 3, w ustępie 1 określa wysokość świadczenia (która w przypadku E. S. nie była sporna) oraz omawia dwie szczególne sytuacje. Mianowicie, w ustępie drugim przewidziano, że dodatkowe świadczenie nie przysługuje osobom, którym prawo do świadczeń określonych w art. 2 zostało zawieszone na dzień 31 października 2021 r., zaś w ustępie trzecim – że prawo do dodatkowego świadczenia podlega ponownemu ustaleniu, jeżeli okaże się, że na dzień 31 października 2021 r. prawo do świadczenia, o którym mowa w art. 2, nie istniało, podlegało zawieszeniu lub przysługiwała wypłata tego świadczenia.

W toku postępowania i w treści wydanej decyzji organ rentowy odwoływał się przy tym wyłącznie do treści art. 3 ust. 3 omawianej ustawy. W jego bowiem ocenie skoro po ponownym ustaleniu wysokości emerytury dla E. S., co nastąpiło w maju 2022 r. z datą wsteczną, okazało się, że wysokość jej świadczenia jest na tyle wysoka, że nie uzasadnia przyznania dodatkowego świadczenia pieniężnego w jakiejkolwiek wysokości, istniały podstawy do uchylenia wcześniej wydanej decyzji przyznającej to świadczenie i uznania, że E. S. (1) pobrała je w sposób nienależny.

Takie rozumowanie jest błędne. Art. 3 omawianej ustawy odsyła bowiem do świadczeń wymienionych w jej art. 2 (w przypadku E. S. było to świadczenie wskazane w art. 2 pkt 6, tj. emerytura z FUS), stanowiąc wyłącznie, że jeśli okaże się, że prawo do tego właśnie świadczenia, tj. w przypadku E. S. – emerytury z FUS, na dzień 31 października 2021 r. nie istniało, podlegało zawieszeniu lub przysługiwała wyplata tego świadczenia, wówczas należy dokonać ponownego ustalenia prawa do dodatkowego świadczenia pieniężnego. Przepis ten odnosi się zatem wyłącznie do trzech, ściśle w nim określonych sytuacji. Odnosząc to do realiów tej konkretnej sprawy oznacza to, że mógłby on mieć zastosowanie wówczas gdyby:

1)  okazało się, że E. S. (1) na dzień 31.10.2021 r. nie miała prawa do emerytury z FUS – ta przesłanka niewątpliwie nie zaistniała, skoro prawo do emerytury przysługuje E. S. nieprzerwanie od roku 2017 i nadal;

2)  okazało się, że prawo do emerytury E. S. w tym dniu podlegało zawieszeniu – ta przesłanka również nie zaistniała w tej sprawie, bowiem z akt sprawy nie wynika, by miała miejsce którakolwiek z sytuacji skutkująca koniecznością zawieszenia prawa ubezpieczonej do emerytury;

3)  okazało się, że przysługiwała jej wypłata tego świadczenia – przepis ten również nie dotyczy sytuacji E. S. (1), gdyż jego treść nie pozostawia wątpliwości, że chodzi tu o sytuację orzekania na korzyść ubezpieczonych, tj. gdy 31 października 2021 r. nie mieli przyznanego prawa do świadczenia, a zostało im ono przyznane dopiero później, z datą wsteczną (np. na skutek wyroku sądu), ewentualnie gdy wypłata świadczenia była wtedy zawieszona, a potem okazało się, że powinna być podjęta z datą wsteczną. Żadna z tych sytuacji nie dotyczy E. S., która cały czas od roku 2017 ma nieprzerwanie przyznaną i wypłacaną emeryturę.

Brak jest jakichkolwiek podstaw, by ów przepis interpretować inaczej, gdyż każda inna interpretacja byłaby niezgodna z jego literalną treścią, nienasuwającą żadnych wątpliwości. Wynika z tego, że ustawodawca – ze znanych sobie przyczyn – postanowił nie dopuścić możliwości ingerowania w wysokość lub w ogóle prawo do dodatkowego świadczenia rocznego dla emerytów w sytuacji, gdy doszło do zmiany wysokości ich świadczenia z datą wsteczną. Organ rentowy nie może zatem zastępować ustawodawcy i wprowadzać dodatkowej przesłanki do ponownego ustalenia prawa do tego świadczenia w sytuacji gdy wysokość świadczenia (emerytury) uległa zmianie, gdyż stanowi to jawne naruszenie prawa. Z tego względu należało uznać, że niedopuszczalne było zamieszczenie w decyzji o przyznaniu dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego pouczenia zamieszczonego w punkcie 2 (oraz częściowo w punkcie 4) – jak już wyżej wykazano, brak jest normy prawnej, która by na to pozwalała. Pouczenie to nie mogło zatem odnieść żadnych skutków prawnych, podobnie jak np. w sytuacji, w której organ pouczyłby stronę, że odwołanie do sądu od decyzji nie przysługuje (gdyby strona wniosła odwołanie, podlegałoby ono merytorycznemu rozpatrzeniu; strona nie utraciłaby prawa do odwołania się, mimo odmiennego – błędnego – pouczenia przez organ).

Omawiana ustawa nie zawiera żadnych regulacji odnoszących się do kwestii zwrotu świadczeń przyznanych na jej podstawie. W art. 13 pkt 4 odsyła jednak do stosowania – w sprawach w niej nieuregulowanych – przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem art. 136 tej ustawy. Oznacza to, że można na tej podstawie stosować m.in. przepisy art. 138 ustawy emerytalnej, do których odwołał się organ rentowy.

Zgodnie z treścią przepisu art. 138 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Definicję świadczeń nienależnie pobranych zamieszczono w ustępie drugim tego samego artykułu, gdzie wskazano, że za nienależnie pobrane świadczenia uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (pkt 1); świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (pkt 2).

Z powyższego zestawienia jasno wynika, że w niniejszej sprawie nie zaistniała żadna z sytuacji wymienionych w przywołanych przepisach, które w sposób zamknięty wyliczają sytuacje, w jakich można żądać zwrotu świadczeń jako nienależnie pobranych.

Jeśli chodzi o sytuację z punktu 1: jak już wyżej wyjaśniono, nie zaistniały żadne okoliczności, które powodowałyby ustanie lub zawieszenie prawa E. S. (1) do dodatkowego świadczenia pieniężnego, albo wstrzymanie jego wypłaty w całości lub w części.

Z kolei gdy chodzi o sytuację z punktu 2: ubezpieczona nie złożyła w tej sprawie żadnych zeznań czy dokumentów, które okazałyby się fałszywe. Nie sposób mówić także o tym, by świadomie wprowadziła organ w błąd, skoro organ posiadał już wcześniej wszystkie dane niezbędne do tego, by prawidłowo ustalić wysokość świadczenia emerytalnego E. S., w tym doskonale znał datę jej urodzenia, a zatem mógł samodzielnie obliczyć kiedy ukończyła ona wiek 65 lat i podjąć stosowne, związane z tym faktem, działania.

W związku z powyższym nie sposób było uznać, aby dodatkowe roczne świadczenie pieniężne, które E. S. wypłacono na podstawie decyzji z 2 listopada 2021 r. było świadczeniem nienależnie pobranym. Co za tym idzie, brak było również podstaw, by żądać od ubezpieczonej jego zwrotu. Przesądziło to o konieczności zmiany zaskarżonej decyzji w trybie art. 477 14 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego i wydania rozstrzygnięcia o treści jak w sentencji wyroku.

SSO Monika Miller-Młyńska

Zarządzenia:

1.  odnotować

2.  odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. organu rentowego

3.  przedłożyć z apelacją lub po 21 dniach od wykonania .

SSO Monika Miller-Młyńska