Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 74/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2022 r. w P. na posiedzeniu niejawnym

sprawy J. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o ustalenie wysokości kapitału początkowego

na skutek apelacji J. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 25 listopada 2020 r. sygn. akt IV U 2620/19

oddala apelację.

sędzia Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z 26.08.2019 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. ustalił wartość kapitału początkowego wnioskodawczyni J. C. na 01.01.1999 r. W uzasadnieniu Zakład wskazał, że decyzja została wydana w ramach wykonania prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z 03.06.2019 r. Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład przyjął podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 625,22 zł. Zakład uwzględnił okresy składkowe – łącznie 13 lat, 2 miesiące i 10 dni, tj. 158 miesięcy, i nieskładkowe, tj. 1 rok, 8 miesięcy i 5 dni oraz sprawowanie opieki nad dzieckiem – 4 lata, 1 miesiąc i 8 dni, łącznie okres nieskładkowy wyniósł 5 lat, 9 miesięcy i 13 dni, tj. 69 miesięcy. Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31.12.1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 71,18%. Średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat wyniosło 209 miesięcy. Kapitał początkowy ustalony na 01.01.1999 r. wyniósł 74 429,08 zł. Przyjęto kwoty zasiłku z Ośrodka Pomocy (...) do wysokości podstawy wymiaru za okres od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. w kwocie: za 1997 r. – 484,90 zł; za 1998 r. – 1 728,00 zł. Przy ustalaniu kapitału początkowego okresy nieskładkowe zostały ograniczone do 1/3.

W odwołaniu od powyższej ww. decyzji odwołująca J. C. zarzuciła następujące nieprawidłowości: nieprawidłowo naliczony okres składkowy pobierania gwarantowanego zasiłku okresowego od 20.09.1997 r. do 20.09.2000 r. – okres przypadający do kapitału początkowego, tj. od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r.; przyjęcie do kapitału początkowego okresu sprawowania opieki nad dziećmi jako okresu nieskładkowego.

Odwołująca się wniosła o wyliczenie okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku o rentę, tj. od 26.03.1993 r. do 26.03.2003 r., od 01.06.1999 r. do 01.06.2009 r., a także o naliczenie całego (ogólnego – ile wynosi) stażu okresów składkowych i nieskładkowych, łącznie od 01.09.1975 r. do 15.06.2004 r.

Ponadto wnioskodawczyni stwierdziła, że w ZUS nie uwzględniono faktu pobierania zasiłku pielęgnacyjnego na dzieci.

Wyrokiem z dnia 25.11.2020 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (sygn. IV U 2620/19) oddalił odwołanie.

Podstawą powyższego orzeczenia były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wnioskodawczyni J. C., urodzona (...), złożyła organowi rentowemu wniosek o ustalenie kapitału początkowego 08.09.2014 r.

Decyzją z 15.10.2014 r. pozwany ustalił kapitał początkowy wnioskodawczyni na dzień 01.01.1999r.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład przyjął podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 625,22 zł.

Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 lat kalendarzowych, tj. od 01.01.1981 r. do 31.12.1990 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 51,21%.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 51,21% przez kwotę 1 220,89 zł, tj. kwotę bazową.

Zakład uwzględnił okresy składkowe – łącznie 12 lat, 10 miesięcy i 19 dni, tj. 154 miesiące, i nieskładkowe, tj. 1 rok, 8 miesięcy i 5 dni oraz sprawowanie opieki nad dzieckiem – 4 lata i 29 dni, łącznie okres nieskładkowy wyniósł 5 lat, 9 miesięcy i 4 dni, tj. 69 miesięcy.

Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31.12.1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 71,18%.

Średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat wyniosło 209 miesięcy.

Kapitał początkowy ustalony na 01.01.1999 r. wyniósł 70 652,45 zł.

Zakład ustalił wysokość kapitału początkowego zgodnie z obowiązującymi od 01.10.2013 r. przepisami ustawy z 21.06.2013 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 960).

ZUS poinformował ponadto, że za okres pobierania zasiłku gwarantowanego od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. brak jest zaświadczenia o wysokości wypłaconego zasiłku. Po przedłożeniu zaświadczenia wartość kapitału początkowego zostanie ponownie przeliczona.

14.08.2018 r. odwołująca się złożyła wniosek o ponowne przeliczenie kapitału początkowego, skutkujący wydaniem przez organ rentowy decyzji z 07.11.2018 r., którą pozwany ponownie ustalił wartość kapitału początkowego na 01.01.1999 r.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład przyjął podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 625,22 zł.

Zakład uwzględnił okresy składkowe – łącznie 12 lat, 10 miesięcy i 19 dni, tj. 154 miesiące, i nieskładkowe, tj. 1 rok, 8 miesięcy i 5 dni oraz sprawowanie opieki nad dzieckiem – 4 lata, 1 miesiąc i 8 dni, łącznie okres nieskładkowy wyniósł 5 lat, 9 miesięcy i 13 dni, tj. 69 miesięcy.

Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31.12.1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 71,18%.

Średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat wyniosło 209 miesięcy.

Kapitał początkowy ustalony na 01.01.1999 r. wyniósł 73 854,33 zł.

Do ustalenia kapitału początkowego Zakład nie uwzględnił okresu od 10.06.1977 r. do 30.09.1977 r. oraz od 21.08.1988 r. do 17.09.1988 r.

Zakład wskazał ponadto, że okres pobierania świadczenia z Ośrodka Pomocy (...) od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. został doliczony decyzją z 15.10.2014 r.

Od decyzji z 07.11.2018 r. wnioskodawczyni złożyła odwołanie do Sądu Okręgowego w Zielonej Górze, który wyrokiem z 03.06.2019 r., sygn. akt IV U 38/19, zmienił tę decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do uwzględnienia w wysokości kapitału początkowego wnioskodawczyni okresu pracy od 10.06.1977 r. do 30.09.1977 r. w (...) Spółdzielni (...) w K.; wniosek odwołującej się o uwzględnienie w wartości kapitału dotyczący pobierania przez nią gwarantowanego zasiłku okresowego od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. przekazał do rozpoznania pozwanemu.

Wykonując ww. wyrok, pozwany wydał zaskarżoną decyzję.

Od 20.09.1997 r. do 19.09.2000 r. wnioskodawczyni pobierała gwarantowany zasiłek okresowy z Ośrodka Pomocy (...).

Przez okres pobierania świadczenia, Ośrodek opłacał za wnioskodawczynię składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od kwoty najniższego wynagrodzenia.

Wnioskodawczyni pobierała zasiłek pielęgnacyjny na syna E. od maja 1997 r. do grudnia 1997 r. Na cały ten okres przypada okres ubezpieczeniowy zaliczony przez ZUS – okres składkowy pobierania zasiłku dla bezrobotnych oraz zasiłek z (...).

Ponadto wnioskodawczyni pobierała zasiłek pielęgnacyjny na syna E. od października 2000 r. do czerwca 2002 r. i zasiłek pielęgnacyjny na syna C. od lipca 2001 r. do czerwca 2002 r.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym oddalił odwołanie.

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotem sporu było ustalenie, czy pozwany organ rentowy zaskarżoną decyzją prawidłowo ustalił wysokość kapitału początkowego wnioskodawczyni na 01.01.1999 r. – z uwzględnieniem zarzutów podnoszonych przez wnioskodawczynię.

Następnie Sąd Okręgowy zacytował treść art. art. 173 ust. 1-3 oraz art. 174 ust. 1-3 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd I instancji pokreślił, że stan faktyczny sprawy ustalił na podstawie dokumentacji zawartej w aktach organu rentowego, której autentyczność nie została zakwestionowana przez żadną ze stron, do czego i sąd nie znalazł podstaw.

W ocenie Sądu I instancji z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że zaskarżona decyzja jest prawidłowa, wydana zgodnie z ww. przepisami o określaniu wysokości kapitału początkowego.

Odnosząc się po kolei do kwestii podnoszonych przez wnioskodawczynię, Sąd Okręgowy podał, że wnioskodawczyni zarzucała, że ZUS nieprawidłowo naliczył okres składkowy pobierania gwarantowanego zasiłku okresowego od 20.09.1997 r. do 20.09.2000 r.

Tymczasem, jak wskazał pozwany w informacji zawartej w decyzji z 07.11.2018 r., okres pobierania świadczenia z Ośrodka Pomocy (...) od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. został doliczony decyzją z 15.10.2014 r. Z wykazu wprowadzonych okresów ubezpieczonego (poz. 19), sporządzonego przez ZUS przy wydawaniu decyzji z 15.10.2014 r. wynika, że faktycznie okres od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. został uwzględniony w tej decyzji. Jak prawidłowo wyjaśniał pozwany jeszcze w piśmie z 16.04.2019 r., aby mogła zostać przeliczona podstawa wymiaru kapitału początkowego, powinno zostać przedłożone zaświadczenie z Ośrodka Pomocy (...), potwierdzające wysokość wypłaconego zasiłku. Pozwany nie ma podstaw do samodzielnego wyliczania wysokości tego zasiłku za sporny okres.

Do innych wniosków – zdaniem Sądu Okręgowego - nie prowadzi dokumentacja, z której wynika wysokość składki opłacanej z tytułu pobieranego zasiłku. Kwota ta bowiem nie świadczy o wysokości samego zasiłku. Zgodnie z art. 31 ust. 4c obowiązującej wówczas ustawy z 29.11.1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 1990 r., Nr 87, poz. 506 ze zm.), gwarantowany zasiłek okresowy wynosi: 1) kwotę równą kryterium dochodowemu osoby samotnie gospodarującej, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 - przez okres pierwszych 12 miesięcy, 2) 80 % kwoty, o której mowa w pkt 1 - przez okres następnych 24 miesięcy. Natomiast zgodnie z art. 31b ust. 1, za osobę, której przysługuje gwarantowany zasiłek okresowy, legitymującą się co najmniej pięcioletnim okresem składkowym lub nieskładkowym w rozumieniu przepisów o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent, opłaca się składkę na ubezpieczenie społeczne od kwoty najniższego wynagrodzenia, chyba że osoba podlega ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu na podstawie odrębnych przepisów. Z tych przepisów wynika, że składka była określona w sposób stały, niezależny od kwot podanych w art. 31 ust. 4c.

Kolejna kwestia dotyczy przyjęcia przy obliczaniu kapitału początkowego okresu sprawowania opieki nad dziećmi jako okresu nieskładkowego. Zgodnie z art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej, okresy przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem, są okresami nieskładkowymi. Okresy te zostały więc w przypadku wnioskodawczyni zaliczone prawidłowo.

W zakresie żądania odwołującej wyliczenia okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku o rentę (od 26.03.1993 r. do 26.03.2003 r., od 01.06.1999 r. do 01.06.2009 r.), a także o żądanie naliczenia całego stażu ubezpieczeniowego od 01.09.1975 r. do 15.06.2004 r., Sąd Okręgowy podkreślił, iż należy ponownie przytoczyć art. 173 ust. 3: wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy, oraz art. 174 ust. 3: podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 01.01.1999 r. Nie ma więc możliwości zaliczenia wnioskodawczyni okresów późniejszych.

Nie zaszły też – w ocenie Sądu Okręgowego - nieprawidłowości w kwestii niezaliczenia przez ZUS zasiłków pielęgnacyjnych pobieranych przez wnioskodawczynię. Jeśli chodzi o zasiłek pielęgnacyjny na syna C., pobierany od lipca 2001 r. do czerwca 2002 r., oraz na syna E., pobierany od października 2000 r. do czerwca 2002 r. – są to okresy przypadające po 31.12.1998 r. Jeśli chodzi o zasiłek na syna E., pobierany od maja 1997 r. do grudnia 1997 r. – w przyjętym stażu pracy nie ma przerwy w tym okresie.

Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła odwołująca J. C. zaskarżając go w całości. W uzasadnieniu apelacji odwołująca nie wskazała wprost na naruszenie konkretnych przepisów postępowania cywilnego ani przepisów prawa materialnego. Odwołująca podniosła, że decyzja z (...) z 10.10.1997r. dawała ZUS-owi możliwość podliczenia kapitału początkowego już od 2014 r., okres od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. nie uwzględniono do wartości kapitału początkowego, zasiłek wypłacono na syna do czerwca 2002r., zasiłek gwarantowany był wypłacany do czerwca 2000 r., a Sąd Okręgowy bezzasadnie oddalił jej wniosek o biegłego z zakresu księgowości (na okoliczność przeliczenia kapitału początkowego na dzień 01.01.1999r.).

Wskazując na powyższe odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie jej odwołania.

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. wniósł o oddalenie apelacji J. C..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacje odwołującej jako bezzasadną należało oddalić.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy pozwany organ rentowy zaskarżoną decyzją prawidłowo ustalił wysokość kapitału początkowego J. C..

Przechodząc na grunt rozpoznawanej sprawy, gdzie spór dotyczył prawidłowości wyliczenia przez organ rentowy J. C. kapitału początkowego, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31.12.1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacili składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacili płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Zgodnie z art. 173 ust. 2 omawianej ustawy kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 ustawy, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwania życia. Z kolei na podstawie art. 174 ust. 2 i 3 ww. ustawy przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: okresy składkowe, o których mowa w art. 6, okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt. 5 okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt. 1-4 i 6-12 w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust 1, 3 i art. 18.

Zgodnie z art. 31 ust. 4c obowiązującej wówczas ustawy z 29.11.1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 1990 r., Nr 87, poz. 506 ze zm.), gwarantowany zasiłek okresowy wynosi: 1) kwotę równą kryterium dochodowemu osoby samotnie gospodarującej, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 - przez okres pierwszych 12 miesięcy, 2) 80 % kwoty, o której mowa w pkt 1 - przez okres następnych 24 miesięcy. Natomiast zgodnie z art. 31b ust. 1, za osobę, której przysługuje gwarantowany zasiłek okresowy, legitymującą się co najmniej pięcioletnim okresem składkowym lub nieskładkowym w rozumieniu przepisów o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent, opłaca się składkę na ubezpieczenie społeczne od kwoty najniższego wynagrodzenia, chyba że osoba podlega ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu na podstawie odrębnych przepisów. Z tych przepisów wynika, że składka była określona w sposób stały, niezależny od kwot podanych w art. 31 ust. 4c.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że wnioskodawczyni zarzucała, że ZUS nieprawidłowo naliczył okres składkowy pobierania gwarantowanego zasiłku okresowego od 20.09.1997 r. do 20.09.2000 r. Tymczasem, zwrócić uwagę należy, że pozwany w informacji zawartej w decyzji z 07.11.2018 r. wskazał, że okres pobierania świadczenia z Ośrodka Pomocy (...) od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. został doliczony decyzją z 15.10.2014 r. Z wykazu wprowadzonych okresów ubezpieczonego (poz. 19), sporządzonego przez ZUS przy wydawaniu decyzji z 15.10.2014 r. wynika, że faktycznie okres od 20.09.1997 r. do 31.12.1998 r. został uwzględniony w tej decyzji.

W zakresie niezaliczenia odwołującej zasiłków pielęgnacyjnych podać należy, że Sąd Apelacyjny całkowicie podziela podgląd Sądu Okręgowego zaprezentowany w wyroku w tym zakresie. Sąd I instancji słusznie uznał, że nie zaszły nieprawidłowości w kwestii niezaliczenia przez ZUS zasiłków pielęgnacyjnych pobieranych przez wnioskodawczynię. Jeśli chodzi o zasiłek pielęgnacyjny na syna C., pobierany od lipca 2001 r. do czerwca 2002 r., oraz na syna E., pobierany od października 2000 r. do czerwca 2002 r. – są to okresy przypadające po 31.12.1998 r., natomiast jeśli chodzi o zasiłek na syna E., pobierany od maja 1997 r. do grudnia 1997 r. – w przyjętym stażu pracy nie ma przerwy w tym okresie.

W niniejszej sprawie w ocenie Sądu Apelacyjnego nie było też konieczności przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego.

Mając na uwadze treść apelacji odwołującej J. C. Sąd Apelacyjny postanowieniem z 27.06.2022r. uzupełnił postępowanie dowodowe i zobowiązał pełnomocnika pozwanego do przedłożenia w terminie 14 dni od przedstawienia akt ubocznych, hipotetycznego wyliczenia wysokości kapitału początkowego odwołującej przy przyjęciu za rok 1997 wysokości gwarantowanego zasiłku okresowego jak dotychczas oraz dodatkowo: za styczeń 1998 r. – 144 zł oraz od 1 lutego 1998 r. – 32 % najniższego wynagrodzenia (500 zł).

W odpowiedzi na ww. zobowiązanie Sądu Odwoławczego w piśmie z 14.07.2022r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. (sprostowanym 15.07.2022r.) wskazał, że dochód za rok 1998 przy przyjęciu założeń wskazanych przez Sąd Apelacyjny wyniesie 3632 zł (144 zł + 1760 zł + 1728 zł). Przy przyjęciu do wyliczenia kapitału początkowego dziesięciolecia obejmującego rok 1998 tj. lat 1989-1998 wskaźnik wysokości podstawy wyniesie 19,32 % kwota kapitału początkowego 55224 zł i będzie mniej korzystny niż obecnie przyjęty.

Z uwagi na to, że ustalony w piśmie z dnia 14.07.2022 r. przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. kapitał początkowy jest nadal mniej korzystny od dotychczas przyjętego, a zatem uznając zarzuty apelującej za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację.

sędzia Marta Sawińska