Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II AKa 385/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 grudnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA - Małgorzata Janicz (spr.)

Sędziowie: SA - Rafał Kaniok

SA - Anna Zdziarska

Protokolant: stażysta Klaudia Kulbicka

przy udziale Prokuratora Gabrieli Marczyńskiej-Tomali

po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2022 r.

sprawy z wniosku A. K. urodz. (...) w W. syna M. i I. z d. D., o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w sprawie Sądu Rejonowego dla Warszawy M. w W. o sygn. akt XIV K 186/12

z powodu apelacji wniesionych przez pełnomocnika wnioskodawcy, prokuratora i przedstawiciela Skarbu Państwa- Prezesa Sądu Rejonowego dla Warszawy M. w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 29 czerwca 2021 r.

sygn. akt XII Ko 57/19

1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, iż uchyla orzeczenie zawarte w pkt I wyroku i oddala wniosek o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy A. K. zadośćuczynienia za krzywdę doznaną z powodu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stosowanego w okresie od dnia 22 listopada 2011r do dnia 09 stycznia 2012r w sprawie Sądu Rejonowego dla Warszawy M. w W. o sygn. akt XIV K 186/12;

2. w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3. kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

UZASADNIENIE

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 385/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok SO w Warszawie z dnia 29 czerwca 2021r. w sprawie sygn. XII Ko 57/19

Podmiot wnoszący apelację

prokurator

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

pełnomocnik wnioskodawcy

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

pełnomocnik przedstawiciela Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

na korzyść – pełnomocnik wnioskodawcy

na niekorzyść – prokurator oraz pełnomocnik przedstawiciela SP

w całości

☐ w części

co do winy

co do wysokości zadośćuczynienia - pełnomocnik wnioskodawcy

co do orzeczenia o zadośćuczynieniu - prokurator oraz pełnomocnik przedstawiciela SP

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji.

art. 438 pkt 1 k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

art. 438 pkt 1a k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

art. 438 pkt 2 k.p.k. - obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

art. 438 pkt 3 k.p.k. - błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

art. 438 pkt 4 k.p.k. - rażąca niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

art. 439 k.p.k.

brak zarzutów

1.4. Wnioski

uchylenie

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Wskazać oskarżonego.

Wskazać fakt.

Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód.

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Wskazać oskarżonego.

Wskazać fakt.

Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód.

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Wskazać fakt

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu.

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Wskazać fakt

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu.

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

Apelacja Prokuratora Okręgowego:

błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na jego treść, a polegający na niesłusznym uznaniu, iż pomimo przedawnienia prawa do dochodzenia roszczenia zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 kc umożliwiają przyznanie wnioskodawcy zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienie się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z powodu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stosowanego w okresie od dnia 22 listopada 2011 r. do dnia 9 stycznia 2012 r. w sprawie Sądu Rejonowego dla Warszawy M. w W. sygn. akt XIV K 186/12 podczas, gdy analiza akt sprawy prowadzi do wniosku odmiennego;

Apelacja uczestnika postępowania – przedstawiciela Skarbu Państwa Prezesa Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w W.:

1. obraza przepisów prawa materialnego, tj. art. 5 k.c. w zw. z art. 552 § 4 kpk w zw. z art. 555 kpk poprzez jego błędną wykładnie i uznanie, że brak zrozumienia przez wnioskodawcę wydawanych orzeczeń oraz brak wiedzy o możliwości złożenia wniosku o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną z powodu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, uzasadnia przyjęcie, że zadośćuczynienie powinno zostać zasądzone z uwagi na zasady współżycia społecznego, w sytuacji gdy roszczenie to przedawniło się zgodnie z art. 555 kpk

2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na dowolnym, tj. nieznajdującym oparcia w żadnym przeprowadzonym i prawidłowo w tym zakresie ocenionym dowodzie przyjęciu, że wnioskodawca cierpi na chorobę natury psychiatrycznej, co skutkowało przyjęciem przez Sąd, że zwłoka w złożeniu wniosku o zadośćuczynienie była uzasadniona, a orzeczenie zwrotu kwoty zadośćuczynienia zgodne z art. 5 k.c., w sytuacji gdy brak było podstaw do takiego uznania, a wniosek powinien zostać oddalony ze względu na przedawnienie roszczenia, zgodnie z art. 555 kpk.

Apelacja wnioskodawcy:

zbyt niska wysokość przyznanego przez Sąd na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia w stosunku do krzywdy jaką poniósł wskutek nieuzasadnionego tymczasowego aresztowania

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny lub niezasadny.

Wnioski

Wnioski apelacji prokuratora i przedstawiciela Skarbu Państwa - zasadne

Wnioski pełnomocnika wnioskodawcy - niezasadne

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny lub niezasadny.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

Wskazać wszystkie okoliczności, które sąd uwzględnił z urzędu, niezależnie od granic zaskarżenia
i podniesionych zarzutów (art. 439 k.p.k., art. 440 k.p.k.).

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności.

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: zarzuty apelacji pełnomocnika wnioskodawcy okazały się nie zasadne w przeciwieństwie do zarzutów pozostałych apelacji złożonych w sprawie, tj. apelacji uczestnika postępowania-przedstawiciela Skarbu Państwa , a także Prokuratora, stąd uwzględnione zostały wnioski końcowe tych dwóch ostatnich apelacji.

Na wstępie stwierdzić należy, iż kwestią podstawową do rozstrzygnięcia w tej sprawie było ustalenie czy wnioskodawca składając w dniu 28 listopada 2019r wniosek o zadośćuczynienie i odszkodowanie za doznaną krzywdę z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w sprawie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w W., sygn. akt XIV K 186/12, w okresie od dnia 22 listopada 2011r do dnia 09 stycznia 2012r, przekroczył termin ustawowy do złożenia tego wniosku, a następnie, jeśli przekroczył, to czy mimo to, czynność ta może wywołać skutki prawne w oparciu o nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia na podstawie art. 5 k.c. z uwagi na zasady współżycia społecznego.

Na pierwsze pytanie odpowiedzieć należy twierdząco. Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy- Mokotowa w W. w sprawie XIV K 186/12 uprawomocnił się w dniu 06.04.2012r., zatem wnioskodawca miał czas do dnia 07.04.2013r. na złożenie przedmiotowego wniosku. Czynności tej nie dokonał, albowiem wniosek złożył dopiero 28 listopada 2019r., czyli 6 lat 7 miesięcy i 21 dni po ustawowym terminie. O ile te okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości i zostały przez sąd meriti prawidłowo ustalone, to już zarzuty obu wspomnianych powyżej apelacji na niekorzyść zapadłego przez sądem okręgowym orzeczenia wykazały ponad wszelką wątpliwość, iż w tej sprawie nie mogą znaleźć zastosowania zasady współżycia społecznego jako okoliczności usprawiedliwiające zwłokę w złożeniu rozpoznawanego wniosku.

Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie i doktrynie poglądem nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia może mieć miejsce tylko w wypadkach wyjątkowych, w których wnioskodawca nie miał realnej możliwości (prawnej lub faktycznej) zgłoszenia żądania w okresie biegu terminu przedawnienia, o jakim mowa w art. 555 k.p.k. tj. roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w postępowaniu w którym stosowano tymczasowe aresztowanie wnioskodawcy (vide Wyrok SA w Warszawie z dnia 24 09 2020r, II AKa 15/20, Wyrok SA w Warszawie a dnia 24.09. 2020r., II AKa 15/20). Nie ulega także wątpliwości, iż to na wnioskodawcy spoczywa obowiązek wykazania, że podniesiony przez prokuratora zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c. Do takich okoliczności można przykładowo zaliczyć: długotrwałą obłożną chorobę, całkowity upadek sił powodujący konieczność zapewnienia opieki osoby trzeciej w sprawach codziennej egzystencji, chorobę psychiczną, ubezwłasnowolnienie, długotrwały pobyt za granicą, połączony z niemożnością nawiązania kontaktu z krajem, a zatem okoliczności całkowicie niezależne od woli wnioskodawcy. Do takich okoliczności natomiast nie można zaliczyć np. przekroczenia terminu do wystąpienia z roszczeniem z powodu braku wiedzy o nim, braku informacji w tym zakresie ze strony sądu, czy nieznajomości prawa (vide Wyrok SA w Poznaniu z 13.07.2021, II AKa 120/21). Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie nie wystąpiły żadne okoliczności takie jak wskazane powyżej, które w jakimś stopniu usprawiedliwiałyby wystąpienie z wnioskiem po upływie rocznego terminu przedawnienia. Przypomnieć w tym miejscu należy, w dniu 23.11.2011r., do protokołu przesłuchania podejrzanego wnioskodawca podał, iż „leczy się psychiatrycznie z powodu nadpobudliwości”. Podobnie podał podczas posiedzenia w przedmiocie tymczasowego aresztowania, że „leczy się psychiatrycznie”. Stwierdził, iż korzystał z pomocy psychologa w AŚ „gdyż było to obligatoryjne”. Z załączonej do akt dokumentacji osadzonego wynika, iż dobrze ocenił swój stan zdrowia podczas przyjęcia do AŚ, z dalszych danych wynika, że był uczestnikiem podkultury więziennej, nie zgłaszał problemów związanych z rozmieszczeniem, ani żadnych zagrożeń ze strony współosadzonych. Podobnie z opinii z dnia 05.07.2018r wynika, że stan zdrowia osadzonego, w tym zdrowia psychicznego ocenił on sam na dobry, stabilny, deklarował przynależność do podkultury przestępczej, nie wyrażał zgody na odbywanie kary w systemie programowego oddziaływania. W opinii z dnia 16.07.2018r. czytamy „przybył do ZK w nastroju wyrównanym”. Z dokumentacji sporządzonej przez wicedyrektora Zespołu Szkół nr (...) im. (...) wynika, iż przed aresztowaniem wnioskodawca uczęszczał od 01.09.2011r. do 09.01. 2012r. do klasy (...), nie sprawiał poważnych problemów wychowawczych, nie starał się ani pisemnie ani ustnie o ponowne przyjęcie do szkoły, został skreślony z listy uczniów z uwagi na dużą absencję. Podkreślić należy, iż wnioskodawca w sposób bezsporny nie wykazał, jak chce Sąd Okręgowy, iż jego stan zdrowia psychicznego po zwolnieniu z tymczasowego aresztu nie pozwolił mu na złożenie wniosku o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia w trybie art. 522 kpk. Nie mogą zmienić tego depozycje matki wnioskodawcy, która wskazała, że podpowiadała, aby syn skorzystał z pomocy lekarza psychiatry, że „był on zamknięty w sobie i było trudno z nim rozmawiać”, jednocześnie świadek stwierdziła, że ”nic jej nie wiadomo, żeby syn korzystał z pomocy lekarza psychiatry czy psychologa”, „nie wiem czy przyjmował jakieś leki”. Informacje o leczeniu psychiatrycznym wnioskodawcy nie zostały przez niego udowodnione, nie przedstawił żadnej dokumentacji lekarskiej, która potwierdzałaby tę tezę, nawet jednak jeśli przyjąć iż „z powodu nadpobudliwości” wnioskodawca korzystał z porad lekarza psychiatry czy psychologa, to niewątpliwie jego stan zdrowia nie uzasadniał tak drastycznego przekroczenia terminu wskazanego w art. 555 kpk. Wszak po opuszczeniu AŚ wnioskodawca normalnie funkcjonował, starał się odzyskać zaufanie rodziców i angażował się w prace w firmie ojca, skończył szkołę średnią. Upatrywanie przez Sąd Okręgowy w złym stanie zdrowia psychicznego powodów nie złożenia wniosku nie jest zatem zasadne. Tym bardziej nie może wnioskodawcy ekskulpować kwestia nieznajomości prawa, wszak wielokrotnie miał możliwości uzyskania wiedzy o przysługujących mu prawach, wielokrotnie też w terminie składał pisma procesowe, był wszak później karany, odbywał karę pozbawienia wolności za inne przestępstwo. Wniosku przedmiotowego nie złożył ani po uprawomocnieniu się wyroku w sprawie XIV K 182/12 SR dla W-wy M. w W-wie, ani kiedy zapadł wyrok łączny, gdzie orzeczono także karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, ani kiedy sąd umorzył postępowanie wykonawcze w zakresie wykonania zarządzonej kary pozbawienia wolności (14.X.2018r). W tym kontekście twierdzenie wnioskodawcy, iż „nie chciał swoim wnioskiem wcześniej narażać Skarbu Państwa na koszty” nie może wywołać postulowanych przez niego w złożonej apelacji i jej wnioskach skutków prawnych. Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, iż należy wyrok sądu I instancji uchylić i oddalić wniosek A. K., albowiem brak jest podstaw do uznania, że nastąpiły w tej sprawie szczególne okoliczności uniemożliwiające dochodzenie roszczenia, nie ma więc tu zastosowania art. 5 k.c.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

Konieczność umorzenia postępowania

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia.

4.

Konieczność warunkowego umorzenia postępowania

art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i warunkowego umorzenia ze wskazaniem podstawy prawnej warunkowego umorzenia postępowania.

5.

art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia z wyroku

Lp.

Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku.

Przytoczyć okoliczności.

6.  Koszty Procesu

Wskazać oskarżonego.

Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku.

Przytoczyć okoliczności.

7.  PODPIS