Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 207/22

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Sąd Okręgowy w P., wyrok z dnia(...)

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny – wnioskodawca (strona z art. 554 § 2a k.p.k.)

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

0.12.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1.  obraza przepisów postępowania mających wpływ na treść wyroku, a mianowicie:

- art. 4 k.p.k. w zw. z art. 552 § 1 i 4 k.p.k. poprzez poddanie zbadaniu oraz uwzględnienie okoliczności przemawiających wyłącznie na niekorzyść skarżącego z jednoczesnym zdawkowym i kierunkowym zbadaniu okoliczności przemawiających na jego korzyść i w rezultacie odmowę przyznania skarżącemu zadośćuczynienia w całości pomimo tego, że wnioskodawca wskutek niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu (...) r. i pozbawienia go wolności do dnia(...)r. doznał krzywdy;

- art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. poprzez naruszenie swobodnej oceny dowodów i nadanie dowodom z dokumentów pełnej wiary oraz nadanie twierdzeniom i zeznaniom skarżącego cech instrumentalnych i ukierunkowanych na korzystne rozstrzygnięcie sprawy, a także niezasadne pozbawienie waloru wiarygodności tych zeznań w zakresie odnoszącym się do stanu psychicznego skarżącego będącego rezultatem niesłusznego pozbawienia go wolności;

- art. 366 § 1 k.p.k. poprzez kierunkowe zaniechanie dążenia do należytego wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności okoliczności dotyczących naruszenia godności skarżącego oraz jego zdrowia psychicznego w związku z pozbawieniem go wolności w okresie (...)r., wyrządzenia mu krzywdy oraz doznania negatywnych doznań psychicznych, a także przesłanek do ustalenia zadośćuczynienia co do zasady i co do wysokości należnego skarżącemu wskutek niewątpliwie niesłusznego zatrzymania i pozbawienia go wolności;

- art. 168 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie faktów powszechnie znanych dotyczących: naruszania prawa przez policję w czasie wykonywania czynności w stosunku do jednostek oraz następczego legalizowania contra legem tego naruszania, utrudnionej dostępności do publicznej służby zdrowia, w szczególności opieki psychiatrycznej, szczególnej ochrony z jakiej korzysta – z pozaprawnych przyczyn – władza publiczna i jej funkcjonariusze;

2.  popełnienie błędów w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mających wpływ na treść orzeczenia, polegających na:

- błędnym przyjęciu, iż zatrzymanie skarżącego i pozbawienie go wolności w okresie (...) r. nie miało cech niewątpliwie niesłusznego w sytuacji, gdy pozostaje oczywistym prima facie albowiem wynikającym z orzeczeń i zarządzeń Sądu Rejonowego P. (1) w P., iż zatrzymanie to i pozbawienie wolności było niewątpliwie niesłuszne i pozbawione podstaw prawnych;

- błędnym ustaleniu, iż na skutek niesłusznego pozbawienia wolności skarżący nie doznał krzywdy w sytuacji, gdy doświadczenie życiowe nakazuje przyjąć, że siłowe zatrzymanie jednostki i pozbawienie jej wolności, która ma uzasadnione podstawy do uznania zatrzymania i pozbawienia wolności za niesłuszne i z prawem niezgodne, zawsze powoduje krzywdę;

- błędnym, bezpodstawnym i zbędnym przyjęciu, iż skarżący nie jest osobą zresocjalizowaną;

- błędnym i bezpodstawnym uznaniu, iż wniosek obrońcy skarżącego o zezwolenie na wykonywanie kary pozbawienia wolności w wymiarze 8 miesięcy, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w G. w sprawie (...) należy uznać za zrzeczenie się przez skarżącego zasady specjalności w znaczeniu art. 607 § 1 i 3 pkt 6 k.p.k.;

- wadliwym przyjęciu, że skarżącemu nie przysługuje co do zasady oraz co do wysokości zadośćuczynienie w związku z niewątpliwie niesłusznym zatrzymaniem i pozbawieniem go wolności;

- błędnym przyjęciu, iż niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie skarżącego i związane z tym dolegliwości zostały zrekompensowane przez zaliczenie okresu zatrzymania;

3.  błędną wykładnie art. 607e § 3 pkt 2 k.p.k. oraz art. 553a k.p.k.

4.  błędną subsumpcję stanu faktycznego z punktu widzenia ochrony przewidzianej w art. 552 § 1 k.p.k. w zw. z art. 552 § 4 k.p.k.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

UWAGA! Niezasadność dotyczy wszystkich zarzutów, gdyż nie powinny być one kierowane w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania karnego pod kątem przesłanek, uzasadniających domaganie się zadośćuczynienia w trybie przepisów rozdziału 58 tego Kodeksu.

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Jak wynika z art. 436 k.p.k., sąd odwoławczy może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień, podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy okazała się o tyle celowa, że doprowadziła do kontroli instancyjnej i wydania orzeczenia kasatoryjnego w trybie art. 440 k.p.k. Działając bowiem z urzędu, Sąd Apelacyjny dostrzegł uchybienie natury procesowej, którego ranga czyniła zaskarżony wyroku niesprawiedliwym w stopniu rażącym. Ustosunkowywanie się w takim układzie procesowym do zarzutów podniesionych przez skarżącego w apelacji, uznać należało nie tylko za przedwczesne, ale i za bezprzedmiotowe (art. 436 k.p.k.), skoro po uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sprawa niniejsza powinna być prowadzona od początku zgodnie ze wszelkimi wymogami procesu cywilnego.

Przed przystąpieniem do omówienia uwzględnionego przez Sąd odwoławczy z urzędu uchybienia należy przytoczyć kilka faktów dotyczących toku sprawy.

A. M., działający przez swojego pełnomocnika, złożył do Sądu Okręgowego w P. w dniu (...) r. wniosek o zasądzenie od Skarbu Państwa 300.000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie przez funkcjonariuszy Wydziału Prewencji Komisariatu Policji P. w dniu (...) i pozbawienie go wolności poprzez osadzenie w Areszcie Śledczym w P. do (...) (k. 2-14). Zaznaczyć przy tym trzeba, iż pierwotnie wniosek ten został zarejestrowany w XII Wydziale Cywilnym Sądu Okręgowego w P., jednak, w wyniku oczywiście niesłusznego zinterpretowania przez pełnomocnika wnioskodawcy, iż sprawa ta ma charakter karny związany z dochodzeniem roszczenia obejmującego zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, o którym mowa w art. 552 § 4 k.p.k. (k. 31), wniosek ten, w trybie administracyjnym, został błędnie przekazany do Wydziału III Karnego tego Sądu celem rozpoznania (k. 33-34).

Sąd Okręgowy w P., w III Wydziale Karnym, wyrokiem z dnia (...) r. w sprawie o sygn. akt(...)na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. a contrario w zw. z art. 553a k.p.k. oddalił w całości wniosek A. M. o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie przez funkcjonariuszy Wydziału Prewencji Komisariatu Policji P. w dniu (...) i pozbawienie go wolności przez osadzenie w Areszcie Śledczym w P. do dnia (...) w sprawie Sądu Rejonowego P. (1) w P. sygn. akt (...)((...) Sądu Rejonowego w G. W.).

Z uwagi na charakter uchybienia procesowego należy również dodać, że A. M. został zatrzymany w dniu (...) i doprowadzony do Aresztu Śledczego w P. w celu odbycia kary 8 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w G. W. z dnia (...) zarządzonej do wykonania postanowieniem Sądu Rejonowego P. (1) w P. z dnia (...) r. w sprawie (...) i karę tę odbywał od dnia zatrzymania do dnia (...), przy czym do Aresztu Śledczego w P. został fizycznie doprowadzony następnego dnia po zatrzymaniu, tj. (...)r. (k. 28, 20, 26, 43-44 akt głównych Ko, k. 32, 33, 34v, 35, 36, 41, 44, 45 akt SR Poznań-Grunwald w P. o sygn. (...)). Następnie zaś, po odliczeniu tego okresu pozbawienia wolności, A. M. karę 8 miesięcy pozbawienia wolności orzeczoną w/w wyrokiem odbywał od (...) r. w systemie dozoru elektronicznego na podstawie postanowienia Sądu Okręgowego w P. z dnia (...) (k. 72-73, 89, 104 akt (...)).

Wniosek

1. zmiana zaskarżonego wyroku i zasądzenie na rzecz skarżącego zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w okresie 28-31 maja 2021 r. zgodnie z wnioskiem skarżącego.

2. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Ad.1

Wobec wystąpienia uwzględnianej z urzędu okoliczności uzasadniającej uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu cywilnym, wniosek okazał się bezprzedmiotowy i jako taki niezasadny.

Ad. 2

Wniosek okazał się częściowo zasadny a to z tego powodu, iż z przyczyn uwzględnionych przez Sąd Apelacyjny z urzędu zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu i przekazaniu sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania, tyle, że nie w postępowaniu karnym, ale cywilnym, o czym szerzej mowa niżej w sekcji 4.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Błędnie zastosowany tryb rozpoznania wniosku o zadośćuczynienie z tytułu niesłusznego zatrzymania w celu doprowadzenia do odbycia kary pozbawienia wolności, dla którego właściwa jest wyłącznie droga postępowania cywilnego.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

Punktem wyjścia rozważań dotyczących wyboru trybu właściwego do dochodzenia roszczenia przez A. M. winno być ustalenie, co należy rozumieć pod pojęciem „zatrzymanie”, jakim posłużył się na gruncie art. 552 § 4 k.p.k. ustawodawca, a tym samym i ustalenie, co może dać asumpt do dochodzenia zadośćuczynienia w trybie art. 552 § 4 k.p.k. za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie.

Z uwagi na specyfikę niniejszej sprawy, tytułem wstępu należy wyjaśnić, że w doktrynie ze względu na cel, jaki zatrzymanie może spełniać, wyróżnia się zatrzymanie procesowe, porządkowe, penitencjarne i administracyjne. Zatrzymania porządkowe, penitencjarne i administracyjne nie realizują zadań procesowych i z tego powodu w doktrynie określane są jako zatrzymania pozaprocesowe; są one dokonywane poza procesem karnym ( vide: Komentarz do art. 244 k.p.k., Stefański Ryszard A. (red.), Zabłocki Stanisław (red.), Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz do art. 167-296, teza 3 Lex). Zatrzymanie procesowe jest dokonywane na podstawie art. 243–248 k.p.k., celem zastosowania środka zapobiegawczego stricte (w szczególności tymczasowego aresztowania) albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego ( vide: Komentarz do art. 244 k.p.k. red. Sakowicz 2023, wyd. 10/Boratyńska/Czarnecki/Koper, teza 3 Legalis).

Przytoczenie doktrynalnej klasyfikacji rodzajów zatrzymań okazało się konieczne dla czynionych w niniejszej sprawie rozważań albowiem choć ratio legis unormowania zawartego w przepisie art. 552 § 4 k.p.k. polega na kompensowaniu krzywd wynikających z niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, to jednak – jak słusznie podnosi się w orzecznictwie – nie dotyczy on wszystkich rodzajów zatrzymań, choćby były one dokonane w sposób sprzeczny z prawem. Ustawodawca, określając warunki dochodzenia odszkodowania przed sądem karnym nie posłużył się kryterium charakteru szkód i krzywd, jakie w tym trybie mają być rekompensowane, ale kryterium sytuacji procesowych, w jakich doszło do zdarzeń skutkujących tymi dolegliwościami ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 czerwca 2017 r. w sprawie II AKa 145/17, LEX nr 2343423). Dochodzenie od Skarbu Państwa odszkodowania lub zadośćuczynienia przed sądem powołanym do rozpoznawania spraw karnych jest bowiem ograniczone wyłącznie do jednego z tytułów określonych w § 1-4 art. 552 k.p.k. i jakakolwiek wykładnia rozszerzająca w tym zakresie jest niedopuszczalna ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 września 2014 r. II AKa 283/14, LEX nr 1647767).

W kwestii tego, jakiego rodzaju niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie uprawnia do uzyskania zadośćuczynienia w postępowaniu karnym, a więc ustalenia, co może dać asumpt do dochodzenia roszczenia w trybie art. 552 k.p.k. wypowiadano się już wielokrotnie zarówno w orzecznictwie, jak i piśmiennictwie. I tak, zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem sądów apelacyjnych przepisy rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego stanowią podstawę do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, o ile zatrzymanie to miało charakter procesowy, to jest stanowiło środek przymusu przewidziany w art. 244 lub 247 k.p.k. ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 marca 2005 r. w sprawie II AKa 334/04 OSAB 2005/2/27, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 15 maja 2008 r. w sprawie II AKa 45/08, OSAB 2008/2-3/33, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 maja 2012 r. w sprawie II AKa 82/12, LEX nr 1227643, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie II AKa 230/14, LEX nr 2300123).

Taki sposób wykładni ww. przepisu aprobowany jest również przez Sąd Najwyższy, który w sprawie II KK 128/18 wskazał, że zatrzymanie, o którym mowa w tym przepisie (art. 552 § 4 k.p.k. – przypis S.A.) to jedynie zatrzymanie stanowiące środek przymusu i mające charakter procesowy, które następuje w trybie przepisów Rozdziału 27 k.p.k., a więc realizujące zadania w zakresie zapewnienia prawidłowego biegu postępowania karnego ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2019 r. II KK 128/18 OSNKW 2019/5/24). Tego rodzaju stanowisko można również wywieść z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r. w sprawie I KZP 5/06. Zastrzeżono w niej bowiem, że ustawodawca w art. 552 § 4 k.p.k. przyznaje roszczenie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, bez względu na to, czy nastąpiło ono w toczącym się już postępowaniu karnym, czy jeszcze przed procesem. Zatrzymanie jest przy tym zawsze, jako przewidziane przez prawo karne procesowe, czynnością procesową, nawet wtedy, gdy jest to jednocześnie czynność przedprocesowa, czyli dokonywana przed wszczęciem postępowania karnego ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r. w sprawie I KZP 5/06, OSNKW 2006/6/55).

Również w doktrynie za ugruntowane należy uznać stanowisko wskazujące, że zadośćuczynienie lub odszkodowanie na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. może wchodzić w rachubę wyłącznie w wypadku zatrzymania procesowego, nie zaś jakiejkolwiek formy zatrzymania pozaprocesowego ( vide: Komentarz do art. 552 k.p.k. Bratoszewski Jerzy i in., „Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom II”, Opublikowano: ABC 1998, Lex teza 24, Komentarz do art. 552 k.p.k. Grzeszczyk Wincenty, „Kodeks postępowania karnego. Komentarz”, Lex, teza 5).

Omawiając powyższą problematykę nie można również pominąć czynionego zarówno w orzecznictwie, jak i doktrynie zastrzeżenia, że w przypadku innego rodzaju zatrzymania – poza zatrzymaniem procesowym – przepis art. 552 k.p.k. może mieć zastosowanie, ale tylko wtedy, gdy wynika to z przepisów ustawy statuującej podstawę tego zatrzymania ( vide: uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 12 lutego 1992 r. w sprawie I KZP 43/91, OSNKW 1992/5-6/32; Komentarz do art. 552 k.p.k. Grzeszczyk Wincenty, Kodeks postępowania karnego, t. 5, LEX).

Tego rodzaju zastrzeżenie nie znalazło zastosowania na gruncie niniejszej sprawy. Zatrzymanie A. M. nastąpiło w rzeczywistości w trybie art. 79 k.k.w. w celu doprowadzenia do odbycia kary, a więc miało charakter penitencjarny. Wszelkie kwestie związane z tego rodzaju zatrzymaniem zostały uregulowane w Kodeksie karnym wykonawczym, który nie odsyła w tym zakresie do procedury karnej. Bez wątpienia zatem przepisy rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego nie znajdują w takiej sytuacji zastosowania. Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Krakowie - jedynie zatrzymanie stricte procesowe, uregulo­wane w przepisach tego Kodeksu, może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą rozstrzyganą według przepisów rozdziału 58 KPK. Po zatrzymaniu w stadium wyko­nawczym nie następuje zwolnienie zatrzymanego, chodzi wszak o osadzenie skazanego w zakładzie karnym w celu odbycia kary ( vide: postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 sierpnia 2018 r., II AKo 108/18, LEX nr 2633162). Tego rodzaju argumentacja pozostaje również aktualna na gruncie niniejszej sprawy albowiem zwolnienie A. M. z Aresztu Śledczego w P. w dniu (...) nastąpiło na podstawie zarządzenia Sędziego Sądu Rejonowego P. (1) w P. z uwagi na niezrzeczenie się przez wnioskodawcę zasady specjalności wynikającej z art. 607e § 1 k.p.k., a nie z uwagi na rodzaj dokonanego zatrzymania (k. 35-37 akt (...) w P.).

W przytoczonym judykacie słusznie zwrócono również uwagę na brzmienie nieobowiązującego już (od 15.04.2016 r.) przepisu art. 552b k.p.k., dotyczącego niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w związku z postępowaniem karnym a więc i także w toku postępowania wykonawczego, którego uchylenie świadczy o tym, że wolą ustawodawcy było ograniczenie możliwości dochodzenia zadośćuczynienia na gruncie art. 552 § 4 k.p.k. wyłącznie do przypadku zatrzymania procesowego. Na podstawie tego przepisu prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia przysługiwało osobie innej niż oskarżony (podejrzany) w razie niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w związku z postępowaniem karnym. Jak wyjaśniano wówczas w doktrynie - w postępowaniu tym, poprzez odesłanie zawarte w art. 1 § 2 k.k.w., w kwestiach nieuregulowanych w kodeksie karnym wykonawczym stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego. Skazany jest więc osobą inną niż oskarżony, a zatrzymanie odbywa się w związku z szeroko rozumianym postępowaniem karnym” ( vide: Komentarz do art. 552b k.p.k. Świecki Dariusz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom II, wyd. II, t. 2, Lex). Bez wątpienia zatem, jak zauważył Sąd Apelacyjny w Krakowie, w oparciu o ten przepis uznawano za dopuszczalne dochodzenie w procesie karnym w trybie rozdziału 58 roszczeń z tytułu zatrzymania w postępowaniu wykonawczym. Uchylenie wspomnianego przepisu oznacza tym samym powrót do stanu, w którym przepis art. 552 § 4 k.p.k. dotyczy jedynie zatrzymania procesowego ( vide: postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 sierpnia 2018 r., II AKo 108/18, LEX nr 2633162).

Dla jeszcze lepszego zobrazowania poruszanej problematyki należy przytoczyć kilka przykładów, gdy w orzecznictwie uznano brak możliwości dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia w trybie art. 552 § 4 k.p.k. z uwagi na niezaistnienie uregulowanych w nim sytuacji procesowych, mimo że skutkowały określonego rodzaju dolegliwościami. I tak wskazano m.in., że zbliżony charakter dolegliwości wynikających z umieszczenia w ośrodku przystosowania społecznego do dolegliwości wynikających np. z niesłusznego odbywania kary pozbawienia wolności nie uprawnia do rozszerzającego określania katalogu sytuacji, o których mowa w art. 552 k.p.k. ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 czerwca 2017 r. w sprawie II AKa 145/17, LEX nr 2343423). Za ugruntowany należy uznać również pogląd o tym, że osobie doprowadzonej na podstawie art. 40 ust. 1 i ust. 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi do izby wytrzeźwień, społecznego zakładu służby zdrowia, a w razie braku izby wytrzeźwień do jednostki Policji, nie przysługują uprawnienia przewidziane w Kodeksie postępowania karnego dla osoby zatrzymanej ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21 listopada 2012 r. II AKa 332/12, LEX nr 1238685). Wreszcie Sąd Apelacyjny w P. w wyroku z dnia 22 marca 2017 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 1212/16 wskazał, że art. 552 k.p.k. nie obejmuje wszystkich sytuacji, w których dochodzi do sprzecznego z prawem zatrzymania lub odbywania kary pozbawienia wolności. Przepis ten nie dotyczy np. zatrzymania w celu doprowadzenia do odbycia kary pozbawienia wolności, zatrzymania, gdy nie dochodzi do późniejszego uniewinnienia, lecz zostaje wydana inna decyzja procesowa, np. uchylenie orzeczenia, którym orzeczono o tymczasowym aresztowaniu ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w P. z dnia 22 marca 2017 r. I ACa 1212/16, LEX nr 2287443).

Należy wreszcie nadmienić, jak to wykazano wyżej, iż zatrzymanie skazanego w sprawie Sądu Rejonowego w G. W. o sygn. akt (...) w rzeczywistości przekształciło się w odbywanie orzeczonej w tej sprawie kary pozbawienia wolności. Odbywanie zaś tej kary izolacyjnej nie miało już nic wspólnego z zatrzymaniem w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k. Tymczasem, aby móc domagać się w trybie postępowania karnego zadośćuczynienia czy odszkodowania za doznaną krzywdę czy szkodę wynikłe z wykonania względem oskarżonego w całości lub części kary pozbawienia wolności, której nie powinien był ponieść, to najpierw musiałaby nastąpić wskazana w art. 552 § 1 k.p.k. sytuacja w postaci zainicjowania postępowania wznowieniowego, kasacyjnego lub ze skargi nadzwyczajnej oraz doprowadzenie w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub skargi nadzwyczajnej do uniewinnienia oskarżonego lub skazania go na łagodniejszą karę. Tymczasem w realiach niniejszej sprawy taka sytuacja nie występuje, co również wskazuje na niemożność dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od Skarbu Państwa w trybie art. 552 i następne Kodeksu postępowania karnego.

Uwzględniając poczynione wyżej rozważania, nie budziło żadnych wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że roszczenie A. M. nie powinno być rozpoznane w oparciu o zasady wynikającego z rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego. Brak było bowiem możliwości podzielenia poglądu Sądu Okręgowego w P., jakoby zatrzymanie penitencjarne wnioskodawcy stanowiło formę zatrzymania rozpatrywaną w aspekcie regulacji art. 552 k.p.k.

Powyższe nie oznacza jednak, że osoba, która została niesłusznie zatrzymana w celu doprowadzenia do odbycia kary, nie może dochodzić zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jakkolwiek brak było podstaw do rozpoznania tego rodzaju roszczenia na podstawie przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, to jednak może być ono dochodzone w procesie cywilnym. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślił, że w zakresie przedmiotowym roszczeń objętych przepisami art. 552 i nast. k.p.k. wyłącznie właściwa jest droga postępowania karnego, natomiast w zakresie pozostałych roszczeń o naprawienie szkody lub krzywdy wyrządzonych w procesie karnym, które nie są objęte przepisami art. 552 i nast. k.p.k., wyłącznie właściwa jest droga postępowania cywilnego w trybie procesowym ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2011 r., II KK 107/11, LEX nr 847136; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2021 r. w sprawie IV CSK 49/21, LEX nr 3220274; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2018 r. II CSK 597/17, OSNC 2019/9/92). Orzekanie tym samym w niewłaściwym trybie przez Sąd Okręgowy w P. w niniejszej sprawie (w procesie karnym zamiast w procesie cywilnym) bez wątpienia stanowi rażące naruszenie prawa procesowego, dając asumpt do uznania, że zaskarżony wyrok cechuje się rażącą niesprawiedliwością w rozumieniu art. 440 k.p.k., skutkującą jego uchyleniem i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu cywilnym, celem umożliwienia wnioskodawcy dochodzenia zgłoszonego roszczenia w przewidzianym do tego trybie ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2019 r. w sprawie II KK 128/18, OSNKW 2019/5/24).

Na zakończenie, tut. Sąd Apelacyjny pragnie jednocześnie zastrzec, że na gruncie niniejszej sprawy brak było podstaw do stwierdzenia bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. i tym samym umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. wobec niedopuszczalności procesu karnego. W powołanym wyżej judykacie Sąd Najwyższy wyjaśnił, że tego rodzaju uchybienie mogło mieć miejsce szczególnie uprzednio w sytuacjach ewentualnego rozpoznawania przez sąd cywilny roszczeń wymienionych w Rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego, co prowadziło do sprzeczności składu orzekającego z przepisami prawa (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 3 lutego 2010 r., sygn. I ACa 1227/09). Z uwagi na to, że doszło do zmiany treści art. 554 § 2 k.p.k. i obecnie sąd karny w tego rodzaju sprawach orzeka w składzie jednego sędziego, skład tego sądu oraz sądu cywilnego jest tożsamy. Rozpoznawanie natomiast sprawy w oparciu o odmienne zasady odpowiedzialności (w postępowaniu karnym przyjęto zasadę ryzyka) czy też inne przesłanki tej odpowiedzialności (związane z wykładnią pojęcia niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania czy zatrzymania) oraz przez inny wydział niż właściwy do rozpoznania sprawy (karny zamiast cywilny), ale właściwego sądu miejscowo i rzeczowo, nie powoduje naruszenia art. 439 KPK ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2019 r. w sprawie II KK 128/18, OSNKW 2019/5/24). I taki układ procesowy ma miejsce w niniejszej sprawie albowiem roszczenie A. M. o zadośćuczynienie z tytułu niesłusznego zatrzymania, z uwagi na wartość przedmiotu sporu przekraczającą 75.000 zł, winno podlegać rozpoznaniu przez Sąd Okręgowy w P. (art. 17 pkt 4 k.p.c.).

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

0.11.

Przedmiot utrzymania w mocy

0.1Nie dotyczy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.0.11.

Przedmiot i zakres zmiany

0.0.1Nie dotyczy

Zwięźle o powodach zmiany

0.15.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

Nie dotyczy

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☒ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Ze względu na błędny tryb procedowania, omówiony szczegółowo w sekcji 4, kierując się przepisami art. 440 k.p.k. w zw. z art. 437 § 2 k.p.k., Sąd odwoławczy uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu cywilnym, celem umożliwienia wnioskodawcy dochodzenia zgłoszonego roszczenia we właściwym trybie.

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

Nie dotyczy

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

Nie dotyczy

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

0.15.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w P. obowiązany będzie do rozważenia zasadności roszczenia A. M. o zadośćuczynienie z tytułu zatrzymania w celu doprowadzenia do odbycia kary, jak i jej częściowego odbycia w okresie wskazywanym przez wnioskodawcę, ale przy zachowaniu w całości, od samego początku, procedury cywilnej.

0.15.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Nie dotyczy

7.  PODPIS

M. K. K. L. P. G.