Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt II AKa 324/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący SSA Piotr Kaczmarek /spr./

Sędziowie: SA Andrzej Kot

SA Bogusław Tocicki

Protokolant: Joanna Rowińska

przy udziale Dariusza Sulikowskiego prokuratora Prokuratury (...) we W.

po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 2022 r.

sprawy W. K. (1)

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez prokuratora

od wyroku Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze

z dnia 9 czerwca 2022 r. sygn. akt III Ko 41/22

I.  na podstawie art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. uchyla zaskarżony wyrok
i postępowanie z wniosku W. K. (1) o zadośćuczynienie
z tytułu wykonania decyzji o internowaniu nr (...) oraz (...) umarza;

II.  nie uwzględnić wniosku o zasądzenie na rzecz wnioskodawcy poniesionych kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym;

III.  wydatkami poniesionymi w postępowaniu odwoławczym obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Wnioskodawca W. K. (1) złożył do Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze wniosek o zasądzenie kwoty 861.322,08 zł z tytułu zadośćuczynienia za dwukrotne internowanie w okresach od 17 grudnia 1981 r. do 29 kwietnia 1982 r. oraz w okresie od 9 listopada 1982 r. do 3 grudnia 1982 r.

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze wyrokiem z 9 czerwca 2022 r., sygn., akt: III Ko 41/22 orzekł:

I.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy W. K. (1) kwotę 120.000 zł (sto dwadzieścia tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie wniosek oddalił;

III.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy W. K. (1) kwotę 720 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

IV.  kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od tego wyroku wniósł prokurator, zarzucając:

błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mający wpływ na jego treść polegający na niepełnej oraz sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego ocenie zeznań W. K. (1) i pozostałego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w zakresie rozmiaru krzywdy i cierpienia i nękania jakiego doznał uczestnik wskutek dwukrotnego internowania go w okresach:

- od 17 grudnia 1981 r. do 29 kwietnia 1982 r. na podstawie decyzji Komendanta Wojewódzkiego Milicji Obywatelskiej w J. numer (...) z dnia 13 grudnia 1981 r.;

- w okresie od 9 listopada 1982 r. do 3 grudnia 1982 r. na podstawie decyzji Komendanta Wojewódzkiego Milicji Obywatelskiej w J. numer (...) z dnia 29 kwietnia 1982 r.;

a co za tym idzie adekwatności i odpowiedzialności zasądzonej na rzecz uczestnika tytułem zadośćuczynienia kwoty 120.000 zł tytułem zadośćuczynienia.

Podnosząc powyższy zarzut, apelujący wniósł o zmianę zaskarżanego wyroku i zasądzenie na rzecz W. K. (1) tytułem zadośćuczynienia kwoty nie większej niż 90.000 złotych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 439 § 1 k.p.k. niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie jeżeli m.in. zostało wydane pomimo że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone. Przepis ten mając na uwadze treść art. 8 ust.3 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ma odpowiednie zastosowanie (w zw. z art. 558 k.p.k.) w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie, orzekanych na podstawie wyżej wymienionej ustawy . W ocenie Sądu Apelacyjnego taka sytuacja tj. przeszkoda w dopuszczalności prowadzenia postępowania z uwagi na powagę rzeczy osadzonej zaistniała w przedmiotowym postępowaniu, co obligowało do uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia postępowania z wniosku W. K. (1) o zadośćuczynienie z tytułu wykonania decyzji o internowaniu nr (...) oraz (...) .

Taka ocena prawna jest wynikiem uwzględnienia następujących okoliczności :

1.nie jest kwestionowane ,iż wyrokiem Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z dnia 23 kwietnia 2009 r. sygn. akt III Ko 248/08 rozstrzygnięto o wniosku W. K. (1) dotyczącego zadośćuczynienia za niesłuszne internowanie w czasie stanu wojennego na postawie nakazu zatrzymania i doprowadzenia Komendanta Wojewódzkiego MO z dnia 21 grudnia 1981r. i decyzji o internowaniu oraz decyzji o uchyleniu internowania z 29 kwietnia 1982r. oraz od 9 listopada 1982r. do 3 grudnia 1982r. w oparciu o decyzję o zatrzymaniu i doprowadzeniu z 10 listopada 1982 r. i decyzji o internowaniu z 9 listopada 1982r. oraz decyzji o uchyleniu internowania z 3 grudnia 1982 r. , obejmującego żądanie łącznie , za oba okresy pozbawienia wolności (wynikające w wykonania w.w decyzji o internowaniu o nr (...) oraz (...) ) , zadośćuczynienia w wysokości 25000zł . O wniosku tym rozstrzygnięto w oparciu o ustawę lutową z dnia 23 lutego 1991r., z uwzględnieniem zmian obowiązujących od dniem 18 listopada 2007r. (Dz. U. z 2007 nr 191, poz. 1372) , które w ogóle umożliwiły dochodzenie roszczeń z tytułu represji mających miejsce po 1956r. .Wyrokiem tym zasądzono na rzecz wnioskodawcy 18 tyś. zł. tytułem zadośćuczynienia , w pozostałym zakresie żądanie wnioskodawcy zostało oddalone. Wyrok nie został zaskarżony i w takiej treści uprawomocnił się.,

2. pełnomocniczka wnioskodawcy (tożsama z występującą w przedmiotowym postępowaniu ) złożyła 30 czerwca 2020 r. do Sądu Apelacyjnego wniosek o :

a. wznowienie na korzyść, w trybie art. 540§2 w zw. z art. 542§1 w zw. z art. 544§1 k.p.k., postępowania toczącego się przed Sądem Okręgowym w Jeleniej Górze III Wydziałem Karnym o sygn. akt: III Ko 248/08, zakończonego wydaniem prawomocnego wyroku z dnia 23 kwietnia 2009r., zasądzającego na rzecz wnioskodawcy kwotę 18.000,00 złotych tytułem zadośćuczynienia w związku z niesłusznym pozbawieniem wolności w wyniku internowania, a podstawie art. 8 ust 1 i 1a ustawy z dnia 23 lutego 199r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w którym wniosła o :

b.uchylenie w trybie art. 547§2 k.p.k. w/w wyroku wskazanego oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze, celem zasądzenia na rzecz wnioskodawczy kwoty 811.732,44 zł (słownie: osiemset jedenaście tysięcy złotych siedemset trzydzieści dwa złote 44/100) tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną na skutek niesłusznego pozbawienia wolności w okresach: od dnia 17 grudnia 2018r. do dnia 29 kwietnia 1982r. oraz od dnia 9 listopada 1982r. do dnia 3 grudnia 1982r. i umieszczenie go w ośrodkach odosobnienia, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

c. przyznanie na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów ustanowienia pełnomocnika w postępowaniu wznowieniowym według norm przypisanych w wysokości 6-krotności stawki minimalnej, z uwagi na rodzaj i zawiłość sprawy, wraz z przewidzianym podatkiem VAT.

Postanowieniem z dnia 9 lipca 2020r. sygn. akt II AKo 98/20 Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił wniosek o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z dnia 23 kwietnia 2009 r. sygn. akt III Ko 248/08,

3. Wnioskiem z 6 września 2021r. , inicjującym przedmiotowe postępowanie, pełnomocniczka wnioskodawcy wniosła o ;

- zasądzenie na rzecz wnioskodawcy W. K. (2) 861.322,08 zł tytułem zadośćuczynienia na krzywdę doznaną w związku z pozbawieniem go wolności w wyniku wykonania decyzji o internowaniu nr (...) oraz (...) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty ,

- zasądzenie na rzecz wnioskodawcy kosztów ustanowienia pełnomocnika według norm przepisanych w wysokości 6-krotności stawki minimalnej, z uwagi na znaczny stopień skomplikowania niniejszej sprawy oraz wydatków poniesionych w sprawie według spisu kosztów w, który zostanie przedłożony przez pełnomocnika wnioskodawcy.

W uzasadnieniu wniosku pełnomocnik odniósł się m.in. do kwestii treści wyroku Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze w sprawie IIIKo 248/08 przedstawiając stanowisko co do braku istnienia przeszkody procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej.

W wyniku merytorycznego rozpoznania tego wniosku doszło do wydania zaskarżonego wyroku, przy przyjęciu za jego podstawę (jak wynika z treści uzasadnienia – k.156 art.8 ust.4 ustawy lutowej).

W ocenie Sądu Apelacyjnego w niekwestionowanych realiach procesowych art. 8 ust.4 ustawy lutowej (jak też art.11 tejże ustawy) nie mogły znaleźć zastosowania, a w konsekwencji procesowo niedopuszczalne z uwagi na przeszkodę procesową w postaci powagi rzeczy osądzonej było postępowanie polegające na merytorycznym rozpoznaniu wniosku z 6 września 2021r.

Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego (jak wobec wnioskodawcy) , przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców (art. 8 ust. 1 ustawy lutowej). Jednocześnie zgodnie z art. 8 ust. 4 ustawy lutowej , co do zasady, że nie można ubiegać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie na podstawie art. 8 ust. 1, jeżeli dana osoba uzyskała już odszkodowanie czy zadośćuczynienie w trybie przepisów Kodeksu postępowania karnego, a zatem na skutek wznowienia postępowania , kasacji lub rewizji , w tej sytuacji możliwość ubiegania się o odszkodowanie lub zadośćuczynienie na podstawie art. 8 ust. 1ustawy lutowej jest przewidziana tylko wówczas, gdy za jego zastosowaniem przemawiają względy słuszności. Przepis ten, jako zawierający normę o charakterze wyjątku, dotyczy tylko jednej sytuacji, tj. przeprowadzenia wcześniejszego postępowania w trybie rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania oraz uzyskania w następstwie tych postępowań prawomocnego orzeczenia zasądzającego odszkodowanie lub przynajmniej wnioskowania o takie odszkodowanie („ przepis art. 8 ust. 4 ustawy, uwzględniając schemat budowy przepisów szczegółowych aktu prawnego (por. § 23 pkt 3 Zasad techniki prawodawczej, załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "zasad techniki prawodawczej" - tj. Dz. U. z 2016 r. poz. 263), ma charakter przepisu wyjątkowego i jednocześnie przepisu uściślającego por.wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2019 r. V KK 111/18 ) Tym samym dla zastosowania art. 8 ust. 4 ww. ustawy niezbędne jest, aby wcześniej zasądzono na rzecz wnioskodawcy odszkodowanie lub zadośćuczynienie, ale wyłącznie na skutek rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2019 r., V KK 111/18; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 kwietnia 2021 r., II AKa 28/21).Oznacza to zdaniem Sądu Apelacyjnego ,że art.8 ust.4 ustawy co do zasady nie wyłącza powagi rzeczy osądzonej , pozwalając w drodze wyjątku przewidzianego w art.8 ust.4 ustawy lutowej i tylko w takim zakresie ponownie rozstrzygać o roszczeniu w zakresie odszkodowania lub zadośćuczynienia opartego o tożsamą podstawę faktyczną (in concreto tożsame okresy pozbawienia wolności wynikając z wykonania tożsamych decyzji o internowaniu ).Jak trafnie przyjęto w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2019 r.IV KK 14/18 LEX nr 2671045” treść przepisu art. 8 ust. 4 ustawy lutowej stanowi odstępstwo od zasady res iudicata. Nie zachodzi tym samym przeszkoda w postaci powagi rzeczy osądzonej w sytuacji, gdy wnioskodawca, który uprzednio uzyskał odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie w oparciu o przepis art. 487 d.k.p.k., bądź art. 552 § 1 k.p.k. lub w oparciu o przepisy prawa cywilnego, wystąpi następnie na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy lutowej o przyznanie dalszej rekompensaty za szkodę i krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia, którym przypisano mu czyn związany z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Jednakże bez uszczerbku dla poczynionych rozważań należy stwierdzić, że: negatywna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej (art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.) zachodzi, gdy wnioskodawca uzyskał wcześniej na podstawie przepisów ustawy lutowej (np. art. 8 ust. 1) rekompensatę za represje, jakie go dotknęły z tytułu takiej działalności, a następnie wystąpił o zasądzenie uzupełniającego odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie art. 8 ust. 4 tej ustawy, przy braku nowego (innego) tytułu prawnego”. Z tego powodu Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska , iż uzupełniające zadośćuczynienie na podstawie art.8 ust.4 ustawy lutowej przysługuje ze względów słuszności także wówczas, gdy poprzednio zasądzone zostało już zadośćuczynienie na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy, gdyż pomija on literalnie zapisany w tym przepisie wymóg wcześniejszego zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia "w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania", poprzedzający ewentualne rozważenie względów słuszności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2022 r. I KZ 57/21, LEX nr 3419495 ). Za takim stanowiskiem przemawia także ratio legis unormowania zawartego w art.8 ust.4 ustawy lutowej ,rzecz bowiem w tym ,iż tym co uzasadnia , wyjątkowo , odstąpienie od powagi rzeczy osądzonej i ponowne merytoryczne rozpoznanie roszczenia , szczególnie w zakresie zadośćuczynienia jest to ,że, iż ustawa lutowa dotyczy wyłącznie represjonowania za działalność niepodległościową, podczas gdy przewidziane w art. 487 d.k.p.k. i art. 552 k.p.k. podstawy prawne dochodzenia roszczeń z tytułu niesłusznego skazania aspektu tego nie uwzględniają , co dotyczy zarówno pierwotnego brzemienia ustawy lutowej, jak też brzemienia obowiązującego od dnia 18 listopada 2007 r., to jest z dniem wejścia w życie noweli z dnia 19 września 2007 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 191, poz. 1372) zmieniającej m.in. brzmienie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, od której dopiero to noweli osoby represjonowane po dniu 31 grudnia 1956 r. nabyły uprawnienia do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za działalność niepodległościową. „ Modyfikacja tego ostatniego przepisu ma nieodzowne znaczenie także dla prawidłowej wykładni art. 8 ust. 4 tej ustawy. Innymi słowy, znaczenie dla dochodzenia roszczeń, w tym - uzupełniających, w trybie art. 8 ust. 4 ustawy, ma nie tylko wejście w życie samej ustawy lutowej, ale również jej nowelizacji” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2022 r. I KK 200/22 LEX nr 3450293, wyrok SN z dnia 23 stycznia 2019 r., V KK 111/18, OSNKW 2019, Nr 3, poz. 18; postanowienie SN z dnia 26 lutego 2015 r., III KK 13/15, ) . W tym kontekście nie budzi wątpliwości, wobec podstawy prawnej rozstrzygnięcia o zadośćuczynieniu na rzecz wnioskodawcy w wyroku z 23 kwietnia 2009 r. sygn. akt IIIKo 248/08 , iż nie zachodzi tego rodzaju racja aksjologiczna bowiem podstawą prawną były przepisy ustawy lutowej uwzględniającej nowelizację z 2007 r. , stąd prawomocnie orzeczone zadośćuczynienie z pewnością obejmuje (o czym przekonuje także uzasadnienie tego wyroku ) komponent związany z represyjnym charakterem pozbawienia wolności za działalność niepodległościową. Podobnie nie budzi wątpliwości, iż zadośćuczynienie to zostało orzeczone nie na podstawie przypisów k.p.k. po uprzednim wznowieniu postępowania, uwzględnieniu kasacji lub rewizji nadzwyczajnej albowiem wobec wnioskodawcy nie toczyło się postępowanie karne (postępowania zakończone wydaniem i wykonaniem decyzji o internowaniu chociaż o charakterze represyjnym nie były postępowaniami karnymi do których ma zastosowanie k.p.k. i przewidziane tam instytucje związane z nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia).

Uwzględnienia powyższych argumentów prowadzi do wniosku , iż w przedmiotowym postępowaniu nie zaistniała sytuacja o której mowa w art. 8 ust. 4 ustawy lutowej, jak wyżej wskazano stanowiącej wyjątek od powagi rzeczy osądzonej , co implikowało wniosek , iż przedmiotowe postępowanie było prowadzone w sytuacji istnienia negatywnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej (art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k.) .

Sąd Apelacyjny orzekający w postępowaniu apelacyjnym miał przy tym w polu widzenia treść rozstrzygnięcia i jego uzasadnienie zawarte w wydanym, w ramach przedmiotowego postępowania, postanowieniu Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 21 marca 2022 r. sygn. akt AKz 986/21, którym po rozpoznaniu zażalenia pełnomocnika wnioskodawcy oraz prokuratora na postanowienie Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z 1 grudnia 2021 r. sygn. akt III Ko 89/21 (na podstawie art. 17 § 1 k.p.k. umarzające postępowanie w sprawie) uchylono zaskarżone postanowienie i sprawę przekazano Sądowi Okręgowemu w Jeleniej Górze do ponownego rozpoznania. Postanowienie to nie wiązało orzekającego w postępowaniu apelacyjnym Sądu Apelacyjnego w zakresie przedstawionej tam oceny prawnej braku przeszkody procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej , samej zaś oceny odwołującej się do treści art.11 ust.2 ustawy lutowej Sąd Apelacyjny w postępowaniu apelacyjnym nie podziela Rzecz w tym ,że przepisy art. 8 ust.1 i art.11 ust.2 ustawy lutowej określają zupełnie różne podstawy prawne dochodzonego roszczenia , przepis art. 8 ust. 1 ustawy lutowej zawiera podstawę do dochodzenia roszczeń dla osób represjonowanych (a w razie śmierci tych osób dla małżonka, dzieci i rodziców), wobec których orzeczenia wydane za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zostały unieważnione (stwierdzono ich nieważność) w trybie art. 1 ust. 1 i 2 ustawy lutowej albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego – jak w przypadku wnioskodawcy , innymi słowy podstawa prawna do roszczenia osoby internowanej w całości zawarta jest w art.8 ust.1 ustawy lutowej , z kolei przepis art.11 ust. 2 ustawy lutowej (odsyłający poprzez art.11 ust.1 do m.in. art.8 ustawy ) ma zastosowanie wobec osób pozbawionych życia albo wolności przez organy, o których mowa w art. 1 ust. 1, bez przeprowadzenia zakończonego orzeczeniem postępowania, innymi słowy nie dotyczy osób internowanych , skoro ich roszczenie wprost (bezpośrednio) wynika z art.8 ust.1 do którego następuje odesłanie w art.11 ustawy .

O wniosku w zakresie żądania zasądzenia na rzecz wnioskodawcy poniesionych kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym orzeczono uwzględniając wynik postępowania, a więc stwierdzenie niedopuszczalności ,z uwagi na negatywną przesłankę procesową ,prowadzenia postępowania zainicjowanego przez wnioskodawcę (działającego poprzez pełnomocniczka) implikującego nie uwzględnienie w całości roszczenia w zakresie zadośćuczynienia .

O wydatkach Skarbu Państwa poniesionych w postępowaniu odwoławczym orzeczono na postawie art. 13 ustawy lutowej .

SSA Andrzej Kot SSA Piotr Kaczmarek SSA Bogusław Tocicki