Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2014 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej w K.

przeciwko B. P. i G. P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie

z dnia 1 lipca 2013 r., sygnatura akt I C 731/11/K

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie na rzecz adwokata W. C. kwotę 1.476 zł (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć złotych) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 2 kwietnia 2014 r.

Wyrokiem z dnia 1 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa Krowodrzy w Krakowie utrzymał w mocy nakaz zapłaty tamtejszego Sądu z dnia 11 grudnia 2009 r. wydany w sprawie do sygn. akt I Nc 1010/09/K w zakresie kwoty 16 598,86 zł z ustawowymi odsetkami do dnia 25 lipca 2009 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu w kwocie 2 649 zł, a w pozostałym zakresie nakaz zapłaty uchylił.

Sąd Rejonowy oparł się na następująco ustalonym stanie faktycznym.

W dniu 24 października 2006 r. G. P.prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...)zawarł z (...) S.A.dwie umowy dzierżawy nr (...). Na zabezpieczenie roszczeń strony powodowej wynikających z tych umów pozwany wystawił weksel własny in blanco, który poręczyła pozwana B. P.. Na podstawie tych umów dzierżawy strona powodowa wystawiła m.in. następujące faktury: nr (...)na kwotę 2 342,50 zł, nr (...)na kwotę 999,62 zł, nr (...)na kwotę 948,37 zł, nr (...)na kwotę 1 140,70 zł, nr (...)na kwotę 3 879,70 zł, nr (...)na kwotę 4 171,39 zł skorygowaną fakturą nr (...)do kwoty 2 590,23 zł, nr (...)na kwotę 4 416,38 zł skorygowaną fakturą nr (...)do kwoty 2 742,36 zł, nr (...)na kwotę 3 162,24 zł oraz nr (...)na kwotę 147,62 zł. Z uwagi na bezskuteczny upływ terminów płatności tych faktur strona powodowa wypełniła podpisany przez pozwanych weksel, wystawiony na zabezpieczenie wierzytelności wydzierżawiającego, wynikających z przedmiotowych umów dzierżawy, o czym pozwani zostali zawiadomieni. W okresie współpracy stron postępowania obejmującym okres od lipca do października 2008 r. pozwany wystawił na rzecz strony powodowej faktury z tytułu świadczenia na rzecz strony powodowej usług transportowych na łączną kwotę 95 977,63 zł. Były to faktury: nr (...)na kwotę 6 713,54 zł, nr (...)na kwotę 3 921,81 zł, nr (...)na kwotę 4 459,32zł, nr (...)na kwotę 3 927,95 zł, nr (...)na kwotę 8 908,93 zł, nr (...)na kwotę 9 702,51 zł, nr (...)na kwotę 6 089,36 zł, nr (...)na kwotę 4 808,50 zł, nr (...)na kwotę 7 711,12 zł, nr (...)na kwotę 7.969,02 zł oraz nr (...)na kwotę 6 748,39 zł. W powodowej spółce rozliczeń z dzierżawcami dokonywano w ten sposób, iż każdy dzierżawca zwracał się z prośbą o przesłanie rozliczenia mailem bądź faksem. Wówczas w systemie było sprawdzane saldo i podawane według stanu na dany dzień. Lista kompensat z dnia 24 marca 2010 r., prócz potrąceń wzajemnych wierzytelności zawiera również przeksięgowania dokonywane na koncie - oznaczone symbolem (...). Z listy kompensat z dnia 24 marca 2010 r. wynika, iż łącznie wypłacono pozwanemu kwotę 100 362,95 zł. W przypadku potrącenia podawany jest numer faktury powodowej spółki i numer faktury pozwanych, z którą dokonywano potrącenia. Pierwotnie kwota widniejąca na danej fakturze księgowana była na koncie nr (...)jako należności od dzierżawców, gdy natomiast trafiała na drogę postępowania sądowego główna księgowa dokonywała przeksięgowania z konta (...)na konto (...), gdzie były księgowane sprawy księgowe. Symbol (...)oznacza dokument kompensaty, tj. sporządzoną w formie wydruku kompensatę. Lista kompensat nie uwzględnia wyciągów bankowych. Wierzytelność z faktury VAT pozwanego nr (...)została potrącona w części, w pozostałym zakresie, tj. co do kwoty 5 069,00 zł. została zapłacona pozwanemu przelewem w dniu 14 sierpnia 2008 r.. Wierzytelność z faktury VAT nr (...)została zapłacona przez stronę powodową również w dniu 14 sierpnia 2008 r.. Faktury pozwanego o nr (...) (...), (...)/(...), (...)zostały przez stronę powodową potrącone oświadczeniem strony powodowej z dnia 30 marca 2010 r.. K. K., syn pozwanej B. P.również korzystał z samochodów dzierżawionych przez pozwanego i wystawił następujące faktury: nr (...)na kwotę 5 387,77 zł, nr (...)na kwotę 7 293,99zł, nr (...)na kwotę 7 287,36 zł oraz nr (...)na kwotę 5048,06 zł. K. K.przystąpił do długu G. P..

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zalegających w aktach sprawy, zeznań świadka H. N.oraz zeznań pozwanych. Sąd Rejonowy nie przeprowadził dowodu z przesłuchania świadka K. K., albowiem na rozprawie, która miała miejsce w dniu 8 listopada 2010 r. pozwani cofnęli wniosek o jego przesłuchanie. Sąd nie uwzględnił zeznań pozwanych, albowiem nie były one konkretne i nie wpływały na rozstrzygnięcie, nie zostały one też poparte żadnymi dowodami. Dodatkowo Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że pozwany z jednej strony zaprzeczył jakoby otrzymał wierzytelność wynikającą z faktury VAT (...)w kwocie 5 069,00 zł w dniu 14 sierpnia 2008 r., z drugiej zaś stwierdził, iż faktu tego nie pamięta i musi to dopiero sprawdzić. Podobnie zeznawała pozwana B. P.. Wreszcie Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanych także w tym zakresie, w którym twierdzili oni, iż w zasadzie to strona powodowa kontrolowała wszelkie rozliczenia między nim, zaś oni w ogóle nie mieli na to wpływu, co stoi w sprzeczności z ogólnymi regułami współpracy pomiędzy przedsiębiorcami i zasadami doświadczenia życiowego.

Uwzględniając powództwo Sąd Rejonowy podał, że kwestią sporną między stronami była okoliczność ewentualnego umorzenia dochodzonej przez stronę powodową wierzytelności wskutek potrącenia (jego skuteczności) jej przez pozwanych z wierzytelnością im przysługującą względem strony powodowej z tytułu świadczenia na jej rzecz usług transportowych. W ocenie Sądu orzekającego w sprawie nie doszło do skutecznego potrącenia wierzytelności przysługującej pozwanemu z wierzytelnością zabezpieczoną wekslem bowiem pozwani nie wykazali istnienia wierzytelności objętej zarzutem potrącenia stosownymi dokumentami, a z materiału dowodowego przeprowadzonego w sprawie wynika, iż wierzytelność pozwanych z tytułu świadczonych usług transportowych w przeważającej części nie istnieje z uwagi na skuteczne oświadczenie o potrąceniu złożone przez stronę powodową w dniu 30 marca 2010 r.. Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 10 ustawy prawo wekslowe ciężar dowodu, że weksel został wypełniony niezgodnie z porozumieniem wekslowym, czyli w istocie, że zadłużenia nie było w ogóle bądź było ono inne niż wpisane przez wierzyciela na wekslu, spoczywał na pozwanych jako dłużnikach wekslowych, przy czym na pozwanej jako awaliście. Stąd też to nie strona powodowa, a pozwani winni byli wykazać, że wysokość sumy wekslowej, na którą został wypełniony weksel in blanco jest niezgodna z wiążącymi strony postępowania zapisami umownymi. Sąd I instancji dodał, że zarzut potrącenia zgłoszony przez pozwanych wobec nie przedłożenia przez nich oryginałów faktur VAT zaakceptowanych przez stronę powodową nie mógł odnieść zamierzonego efektu. Pozwani do pisma procesowego stanowiącego zarzuty do nakazu zapłaty załączyli jedynie kserokopie faktur VAT, nie poświadczone nawet za zgodność przez działającego w sprawie za pozwanych profesjonalnego pełnomocnika. Odnosząc się do rozbieżności faktur stanowiących podstawę dochodzonego roszczenia oraz ich obecności na liście kompensat z dnia 24 marca 2010 r. Sąd I instancji wskazał, że należności pozwanych były księgowane na koncie nr (...), a w przypadku gdy dany dzierżawca był pozwany do Sądu, należności z faktur były przenoszone na konto nr (...). Faktury będące podstawą roszczenia strony powodowej oznaczone zostały na liście potrąceń symbolem (...), co oznacza, iż podlegały przeksięgowaniu na konto nr (...). Pozwani w żaden sposób nie wykazali w świetle powyższego, by należności objęte sumą wekslową, oznaczone symbolem (...) na liście kompensat i dochodzone na podstawie weksla z wystawienia G. P.poręczonego przez B. P.zostały zaspokojone na skutek potrąceń dokonanych wobec pozwanych i K. K.. Strona pozwana wbrew art. 6 kc nie wykazała zatem, by weksel został wypełniony niezgodnie z deklaracją wekslową. Wydając orzeczenie Sąd Rejonowy uwzględnił cofnięcie pozwu przez stronę powodową w kwocie 1 920,08 zł. O odsetkach Sąd orzekł mając na uwadze okoliczność, iż termin płatności wierzytelności wynikających z weksla upłynął dnia 24 lipca 2009 r., zatem dnia następnego po terminie płatności roszczenie stało się wymagalne.

Apelację od tego wyroku wnieśli pozwani, zaskarżając go w zakresie pkt I w części utrzymującej w mocy nakaz zapłaty. Wyrokowi zarzucili:

- naruszenie przepisów prawa procesowego mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 493 § 3 kpc w zw. z art. 485 § 1 pkt 2 kpc, polegające na przyjęciu, że pozwani przedstawiając do potrącenia swoje wierzytelności nie udowodnili ich dokumentami, o jakich mowa w naruszonym przepisie, tj. zaakceptowanymi przez powoda fakturami. Podali, że składając w dniu 29 stycznia 2010 r. zarzuty od nakazu zapłaty z dnia 11 grudnia 2009 r. nie byli jeszcze reprezentowani przez pełnomocnika z urzędu, niemożliwym było zatem załączenie do tego pisma procesowego kopii faktur poświadczonych przez adwokata za zgodność z oryginałem. Podali dalej, że należności pozwanego objęte fakturami nr (...) nie zostały przez stronę powodową zakwestionowane, a wręcz przeciwnie fakt ich istnienia został przyznany poprzez ich wyszczególnienie na liście kompensat z dnia 24 marca 2010 r.. Dodali że zgodnie z postanowieniami łączącego strony stosunku podstawowego każda ze stron upoważniona była do wystawiania i przesyłania faktur VAT bez podpisu drugiej strony, co pozwala na traktowane ich jako zaakceptowanych przez dłużnika rachunków, uzasadniających wydanie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym;

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że w wyniku dokonanego przez powoda oświadczeniem z dnia 30 marca 2010 r. potrącenia wzajemnych wierzytelności powód wypłacił pozwanemu kwotę 100 362,95 zł, pomimo nie przedstawienia przez powoda dowodu zapłaty tej kwoty oraz polegający na przyjęciu, że wierzytelność pozwanych z tytułu świadczonych usług transportowych w przeważającej części nie istnieje z uwagi na skuteczne oświadczenie o potrąceniu. W ocenie apelujących z listy kompensat, na którą powołuje się Sąd I instancji wynika co najwyżej, że powód taką kwotę winien zapłacić pozwanemu, a nie że to uczynił. Podobnie za potwierdzenie dokonania zapłaty nie mogą być uznane zeznania świadka H. N.. Zakwestionowali stwierdzenie, jakoby ich wierzytelność z tytułu świadczonych usług transportowych w przeważającej części nie istniała z uwagi na skuteczne oświadczenie powoda o potrąceniu. Podali, że w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak wyjaśnienia okoliczności dwukrotnego potrącania wierzytelności przez powoda w oparciu o ten sam dokument księgowy.

Pozwani wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego podzielając wywody Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Nie jest zasadny zarzut błędu w ustaleniach faktycznych Sądu Rejonowego. Sąd ten dokonał prawidłowych ustaleń na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, dokonując zarazem prawidłowej jego oceny. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy ustalenia te przyjmuje za własne.

Odnosząc się do zarzutów apelacji w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że w sprawie nie musiało być dowiedzione „dowodem zapłaty”, jak chce tego apelacja, że strona powodowa wypłaciła pozwanemu kwotę stanowiącą równowartość wystawionych przez niego faktur, gdyż taki sam skutek jak zapłata, w postaci umorzenia zobowiązania, ma skuteczne oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności. Strona powodowa oświadczenie takie złożyła w piśmie z dnia 30 marca 2010 r.. W oświadczeniu tym dokonano potrącenia należności strony powodowej z 9 fakturami przedstawionymi w sprawie przez pozwanego w pełnej wysokości. Kolejna faktura pozwanego została potrącona w części, a jej pozostała część została przelana na rachunek pozwanego (k. 259-260). Wierzytelność z ostatniej zaś przedstawionej w sprawie przez pozwanego faktury nie została co prawda w tym oświadczeniu potrącona, ale należność z niej została w całości zapłacona przelewem na konto pozwanego (k. 260).

Co równie istotne z punktu widzenia tego zarzutu, to przedmiotem postępowania nie był obowiązek zapłaty przez stronę powodową pozwanym, ale odwrotnie - obowiązek zapłaty przez pozwanych należności dochodzonych przez stronę powodową. Nawet więc, gdyby strona powodowa nie dokonała potrącenia przedstawionych przez pozwanego jego należności wobec niej lub gdyby potrącenie to było nieskuteczne, bądź dokonane nieprawidłowo (twierdzenie apelacji o dwukrotnym potrąceniu niektórych wierzytelności), to byłoby to dla wyniku sprawy bez znaczenia, gdyż to pozwani byli zobowiązani do wykazania, że faktury, na których oparto weksel zostały przez nich uregulowane. Sam fakt posiadania nawet przez pozwanych należności wzajemnych nie oznacza jeszcze, że „skonsumowane” zostały należności dochodzone od pozwanych. Do skutku takiego doprowadzić by mogło jedynie skuteczne i prawidłowe formalnie zgłoszenie zarzutu potrącenia dochodzonych w sprawie należności z należnościami pozwanych, a do tego w sprawie nie doszło, o czym będzie poniżej mowa.

Przechodząc do dalszej części rozważań odnotować trzeba, iż roszczenie strony powodowej zostało oparte na wekslu własnym in blanco zabezpieczającym jej roszczenia umowne wobec pozwanych. Wskazać należy, iż upoważnienie do wypełnienia weksla jest prawnokształtujące. W razie niezgodnego z porozumieniem wekslowym wypełnienia weksla, nie powstaje zobowiązanie wekslowe o treści wyrażonej w tym wekslu. Osoba, która wręczyła weksel in blanco, może zarzucać jego odbiorcy niepowstanie zobowiązania o treści wyrażonej w wekslu, z powodu jego wypełnienia niezgodnie z porozumieniem, bez żadnych ograniczeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2001 roku, II CKN 25/00, OSNC 2001/7-8/117). W realiach niniejszej sprawy fakt zawarcia przez stronę powodową z pozwanym G. P. umowy dzierżawy samochodu ciężarowego jest bezsporny, podobnie jak ustalenie zabezpieczenia przysługujących z tego tytułu stronie powodowej wierzytelności poprzez podpisanie przez pozwanego i poręczenie przez pozwaną weksla własnego in blanco wypełnionego następnie w dniu 16 lipca 2009 roku przez stronę powodową. Wydanie wierzycielowi weksla stwarza domniemanie istnienia w chwili jego wydania wierzytelności w wysokości sumy wekslowej. Zarówno wystawca weksla in blanco, jak i poręczyciel tego weksla, który podpisał deklarację wekslową, mogą jednak podnosić wobec remitenta zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją. Zarzut wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z deklaracją wekslową musi być jednak przez pozwanego udowodniony (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30.09.2005 r., sygn. akt I ACa 1286/05, OSA 2006/8/29). Stosownie do treści art. 10 ustawy z dnia prawo wekslowe jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. W świetle tego przepisu ciężar dowodu, że weksel został wypełniony niezgodnie z porozumieniem wekslowym, czyli w istocie, że zadłużenia nie było w ogóle bądź było ono inne, niż wpisane przez wierzyciela na wekslu, spoczywał w niniejszej sprawie na pozwanych jako dłużnikach wekslowych, przy czym na pozwanej jako awaliście. Stąd też to nie strona powodowa, a pozwani winni byli wykazać, że wysokość sumy wekslowej, na którą został wypełniony weksel in blanco jest niezgodna z umową dzierżawy. Dotyczy to w szczególności podnoszonego przez pozwanych zarzutu potrącenia. Jest to o tyle istotne, że pozwani nie kwestionowali co do zasady ani istnienia wierzytelności strony powodowej, ani jej podstawy prawnej, ani nawet jej wysokości.

Wskazać jednocześnie należy, że do potrącenia długu z wierzytelnością nie dochodzi automatycznie przez to, że istnieją dwie wzajemne wierzytelności nadające się do potrącenia, ale konieczne jest oświadczenie, że korzysta się z przysługującego prawa potrącenia. Oświadczenie o potrąceniu powinno być wyraźne a nie dorozumiane i powinno być złożone w taki sposób by druga strona mogła się zapoznać z jego treścią. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie dał podstaw do przyjęcia, że pozwani złożyli stronie powodowej oświadczenie o potrąceniu przysługujących im wierzytelności wynikających z załączonych do zarzutów faktur. Samo przedłożenie przez pozwanych faktur było niewystarczające do wykazania, że złożyli oni stronie powodowej oświadczenie o potrąceniu wierzytelności z dołączonych do zarzutów faktur z wierzytelnościami strony powodowej wynikającymi z umowy dzierżawy zabezpieczonymi wekslem in blanco. Tak naprawdę lektura zarzutów od nakazu zapłaty nie pozwala na przyjęcie, że pozwani taki zarzut w tym piśmie złożyli. Z tego ich pisma procesowego wynika jedynie stwierdzenie, że strona powodowa mogła potrącać swoje należności, z należnościami pozwanych wobec niej, a ci mieli wobec niej wierzytelności na prawie 100.000 zł.

Pozwani nie mogli złożyć skutecznego zarzutu potrącenia w zarzutach od nakazu zapłaty też z innych jeszcze powodów. Ich oświadczenie nie zostało złożone wobec strony powodowej, ale wobec ich pełnomocnika procesowego (nie materialnoprawnego), któremu doręczono pismo zawierające zarzuty. W judykaturze zaprezentowano pogląd, że skoro oświadczenie o potrąceniu wywiera skutek dopiero z chwilą dojścia do adresata (art. 61 kc), a pozwany złożył oświadczenie wobec pełnomocnika procesowego adresata – nie można przyjąć, iż zostało skutecznie złożone oświadczenie o potrąceniu. Treść art. 91 kpc nie daje podstaw do przypisania pełnomocnikowi procesowemu prawa przyjmowania w imieniu mocodawcy materialnoprawnych oświadczeń kształtujących. Pełnomocnik procesowy nie jest więc pełnomocnikiem, jaki po myśli art. 95 kc mógłby zastąpić powódkę w skutecznym zapoznaniu się z oświadczeniem (wyrok SN z dnia 12 października 2007 r., V CSK 171/2007, niepubl.).

Przyjmując jednak nawet, iż pozwani złożyli w zarzutach od nakazu zapłaty stronie powodowej oświadczenie o potrąceniu przysługujących im wierzytelności z wierzytelnością strony powodowej zabezpieczoną wekslem, to i tak zgłoszony przez nich zarzut potrącenia nie mógłby zostać uznany za skuteczny. Zauważyć bowiem należy, iż przedmiotowa sprawa rozpoznawana była w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem przez pozwanych zarzutów do nakazu zapłaty. Stąd też w myśl art. 493 § 3 kpc do potrącenia mogą zostać przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami, o których mowa w art. 485 kpc. Mogą zatem być to jedynie te dokumenty, które mogłyby stanowić podstawę do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 maja 2004 roku (I CK 666/03, OSNC 2005/5/86) podjęta przez pozwanego obrona musi odbywać się według reguł przyjętych w prawie procesowym, przy czym w postępowaniu nakazowym obrona, którą pozwany podejmuje przez zgłoszenie zarzutu potrącenia w zarzutach od nakazu zapłaty została ograniczona przez wyeliminowanie potrącenia wierzytelności spornych o wątpliwej podstawie i wysokości. Przytaczając dalej za Sądem Najwyższym, skoro ustawodawca uznał, że powód żądając nakazu zapłaty musi udokumentować swoje roszczenie w sposób określony w art. 485 kpc, to pozwany, aby zniweczyć wydany nakaz zapłaty musi również udowodnić swoje wzajemne wierzytelności w sposób przewidziany w tym przepisie. Zatem oparcie zarzutu potrącenia na dowodach innych, niż wskazane w tym przepisie, jest nieskuteczne. Stąd też zarzut potrącenia zgłoszony przez pozwanych wobec nieprzedłożenia przez nich oryginałów faktur VAT zaakceptowanych przez stronę powodową nie mógł odnieść zamierzonego efektu. Nawet więc jeżeli zgodzić się z twierdzeniami pozwanych, że upoważnienie pozwanych przez stronę powodową do wystawiania faktur VAT bez podpisu może być traktowane jako zaakceptowanie przez dłużnika rachunku uzasadniające wydanie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (przywołane w apelacji na poparcie tej tezy orzeczenie Sądu Najwyższego spotkało się z silna krytyką w literaturze: glosy krytyczne Ł. Kozłowskiego (PS 2007/4/145), S. Cieślaka (Palestra 2007/11-12/273-276), B. Draniewicza (M.Prawn. 2009/6/344-348) i J. Kołacza(Palestra 2011/5-6/132-139)), to potrącenie ewentualnie w zarzutach zawarte nie mogło być skuteczne, bo odwoływało się do dokumentów, które nie zostały złożone w oryginałach. Jest niekwestionowaną zasadą, że dokumenty służące udowodnieniu roszczenia powoda w postępowaniu nakazowym (lub zgłoszone przez pozwanego do potrącenia w tym postępowaniu) powinny być złożone w oryginale. W dacie wszczęcia postępowania obowiązywał zresztą przepis art. 485 § 4 kpc w brzmieniu: Dopuszczalne jest dołączenie odpisów dokumentów, o których mowa w § 1 i 2a, jeżeli ich zgodność z oryginałem jest poświadczona przez notariusza albo występujących w tej sprawie adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Jeżeli nie dołączono oryginału weksla lub czeku albo dokumentów określonych w § 3, przewodniczący wzywa powoda do ich złożenia pod rygorem zwrotu pozwu na podstawie art. 130. Przepis ten stosuje się w niniejszej sprawie z racji treści uchylającego tej przepis kpc art. 11 ustawy z dnia 23 października 2009 r. o zmianie ustaw w zakresie uwierzytelniania dokumentów, który stanowił, że w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się, do czasu zakończenia postępowania w pierwszej instancji, dotychczasowe przepisy w zakresie uwierzytelniania dokumentów. Artykuł 485 § 4 kpc dopuszczał możliwość dołączenia do pozwu w postępowaniu nakazowym zamiast oryginałów poświadczonych odpisów dokumentów urzędowych i części dokumentów prywatnych (wymienionych w art. 485 § 1 i 2a). Poświadczenia tych dokumentów mógł dokonać zawsze notariusz lub reprezentujący stronę profesjonalny pełnomocnik. Pozostałe dokumenty wymienione w art. 485 powinny być złożone w oryginale. Bez znaczenia jest, że pozwani składali zarzuty osobiście, więc dokumentów nie mógł poświadczyć ich profesjonalny pełnomocnik, gdyż poświadczenia tych dokumentów może dokonać zawsze notariusz lub po prostu mogły zostać złożone w oryginale. Nie dołączenie tych dokumentów w takiej formie wykluczało uznanie zarzutu potrącenia za skuteczny, nawet jeżeli przyjąć, że w ogóle był złożony (tak samo: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1998 r. III CZP 16/98 OSNC 1998/11/174). Mając to na uwadze stwierdzić należy, że do naruszenia przepisów art. 493 § 3 kpc w z art. 485 § 1 pkt. 2 kpc nie doszło.

Do w pełni formalnego zarzutu potrącenia doszło natomiast na rozprawie w dniu 8 listopada 2010 r. (k. 280). Potrącenia zgłoszonego w tym dniu nie można jednak uznać za skuteczne. Po pierwsze znów zostało ono zgłoszone nie wobec strony powodowej, a tylko wobec jej pełnomocnika (jedynie on reprezentował stronę powodową na tej rozprawie). Po drugie zaś zostało ono zgłoszone w warunkach prekluzji. Sąd nie mógł więc uwzględnić tego zarzutu pozwanych (abstrahując już nawet od potrącenia dokonanego prze stronę pozwaną w dniu 30 marca 2010 r.) z uwagi na treść przepisu art. 495 § 3 kpc, zgodnie z którym okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe niezgłoszone w pozwie albo w piśmie zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty mogą być rozpoznawane jedynie wtedy, gdy strona wykaże, że nie mogła z nich skorzystać wcześniej lub gdy potrzeba ich powołania wynikła później. Przepis ten, choć dziś uchylony, znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie, gdyż obowiązywał w dniu wniesienia powództwa (art. 9 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw /Dz.U. nr 233, poz. 1381/). Przepis ten wprowadza dla pozwanego prekluzję polegającą na tym, że ma on obowiązek powołania wszystkich zarzutów, okoliczności faktycznych i dowodów w piśmie zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty. Prekluzja wprowadzona dla stron postępowania nakazowego w art. 495 § 3 kpc ma to znaczenie, że po upływie wskazanych w tym przepisie terminów powoływane przez strony zarzuty, okoliczności faktyczne i dowody nie mogą być brane pod uwagę przy rozstrzyganiu sprawy przez sąd, chyba że strona, która je zgłasza, wykaże, że nie mogła z nich skorzystać wcześniej lub potrzeba ich powołania wynikła później. Dyspozycja art. 495 § 3 kpc prowadzi do wniosku, że po skutecznym wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty przedmiotem badania sądu są tylko: twierdzenia i dowody przedstawione przez powoda w pozwie oraz w odpowiedzi na zarzuty złożone w terminie tygodnia od doręczenia mu pisma zawierającego zarzuty (art. 495 § 3 kpc), a także twierdzenia i dowody przedstawione przez pozwanego w piśmie zawierającym zarzuty (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13 kwietnia 2006 r. I ACa 1019/05). Wynikający z tego artykułu nakaz wyłączenia - poza określonymi w nim wyjątkami - możliwości rozpoznania przez sąd materiału procesowego objętego prekluzją ma charakter kategoryczny (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2007 r. II CSK 426/06), a sąd ma obowiązek pominięcia sprekludowanych twierdzeń, zarzutów i dowodów (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010 r. II CSK 286/09 OSNC 2010/9/125). Wszystkie zatem zarzuty i wnioski dowodowe zgłoszone przez pozwanych po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty tą prekluzją były dotknięte. Poza tym charakter zarzutu potrącenia był taki, że bez przeszkód mógł być zgłoszony skutecznie już w piśmie zawierającym zarzuty. Rozpoznanie zatem tego zarzutu pozwanych było przez Sąd niedopuszczalne.

Na koniec jeszcze stwierdzić należy, choć wobec powyższych wywodów ma to dla rozstrzygnięcia sprawy znaczenie marginalne, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie dawał podstawę do przyjęcia, co słusznie ustalił Sąd Rejonowy, iż przedstawione przez pozwanych do potrącenia faktury zostały przez stronę powodową uwzględnione w prowadzonych przez nią księgach handlowych, o czym świadczy przedłożona lista kompensat z 24 marca 2009 r, ale jednocześnie faktury te zostały przez stronę powodową rozliczone czy to poprzez skompensowanie ich z należnościami strony powodowej wobec pozwanych, czy to poprzez zapłatę za nie pozwanym (przelewem – k. 260).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych wyżej przepisów i art. 385 kpc, orzeczono jak w pkt. 1 sentencji wyroku.

Koszty postępowania odwoławczego w pkt. 2 wyroku ustalono podstawie § 6 pkt. 5 w zw. z § 2 ust. 1 i § 13 ust. 1 pkt. 1 oraz § 20 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1348 z późń. zm.). Na podstawie § 2 ust. 3 rozporządzenia stawkę minimalną wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu pozwanych Sąd podwyższył o należny podatek VAT.