Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 grudnia 2022 r. w Szczecinie

sprawy G. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o ustalenie kapitału początkowego

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 29 września 2021 r., sygn. akt VI U 2179/20

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 554/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 maja 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. ustalił ubezpieczonemu G. S. kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r. na kwotę 63.416,87 zł. Do ustalenia wartości kapitału początkowego ZUS przyjął:

- podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 1.086,59 zł;

- okresy składkowe w łącznym wymiarze 8 lat, 8 miesięcy, 10 dni, tj. 104 miesiące;

- okresy nieskładkowe - łącznie 8 lat, 10 miesięcy, 0 dni, tj. 106 miesięcy, przy czym wskazano, że okresy nieskładkowe podlegają ograniczeniu do 1/3 uwzględnionych okresów składkowych i wynoszą 2 lata, 10 miesięcy, 24 dni, tj. 34 miesiące;

- współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31.12.1998r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego (54,42%), który posłużył do obliczenia części 24% kwoty bazowej, tj. 293,01 zł. Do ustalenia współczynnika przyjęto wiek ubezpieczonego w dniu 31.12.1998 r. - po zaokrągleniu do pełnych lat wynoszący 47 lat i jego łączny staż ubezpieczeniowy - po zaokrągleniu w górę do pełnych lat wynoszący 12 lat;

- średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach - dla osób w wieku 62 lat wyniosło 209 miesięcy.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład nie uwzględnił okresu od 11.04.1989 do 31.12.1998 r., tj. ubezpieczenia w Finlandii w wymiarze co najmniej 12 miesięcy, ponieważ ubezpieczony może ubiegać się o świadczenie emerytalno-rentowe z instytucji ubezpieczeniowej tego kraju.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony wniósł o:

- ponowne ustalenie wysokości tegoż kapitału w sposób, który będzie zgodny ze stanem faktycznym oraz z art. 52 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE 47( (...))/2004, (...): (...) z późniejszymi zmianami - tekst ujednolicony z dnia 31.07.2019 - zwanym dalej Rozporządzeniem) a także z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącym wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE 52( (...))/2009, (...): (...) z późniejszymi zmianami - tekst ujednolicony z dnia 01.01.2018 - zwany dalej Rozporządzeniem wprowadzającym) oraz z Ustawą;

- zobowiązanie Oddziału ZUS w S. do przekazania Fińskiemu Centrum Zabezpieczenia Emerytalnego ( (...)) danych o stażu pracy w Polsce, do czego ZUS jest zobowiązany Rozporządzeniem wprowadzającym a z czego nie wywiązał się od ponad pół roku;

- udzielenia zabezpieczenia procesowego polegającego na zobowiązaniu Oddziału ZUS w S. do natychmiastowego rozpoczęcia wypłaty emerytury przyznanej decyzją (...) (Załącznik nr 2), która to wypłata została wstrzymana nielegalnie w świetle przepisów Rozporządzenia. Jednocześnie ubezpieczony wniósł o zasądzenie ustawowych odsetek od kwot wstrzymanych wypłat licząc od dnia 01.06.2020;

- zobowiązanie Oddziału ZUS w S. do przestrzegania przepisów Konwencji o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartej przez Rzeczpospolitą Polską i Republikę Finlandii.

W uzasadnieniu ubezpieczony podniósł, że do obliczenia wysokości kapitału początkowego organ rentowy przyjął wszystkie okresy składkowe i tylko 34 miesiące z okresów nieskładkowych, podając jako podstawę prawną art. 5 ust. 2 ustawy, co jest dla niego niekorzystne, gdyż wysoki odsetek okresów nieskładkowych wynika z okresu studiów magisterskich i doktoranckich. Gdyby pracował do emerytury w Polsce, to nie miałoby to żadnego znaczenia, gdyż okresy nieskładkowe „rozmyłyby" się w okresach składkowych, ale po 8 latach i 10 miesiącach nauki (106 miesięcy) oraz 8 latach i 8 miesiącach pracy (104 miesiące; wyjechał do Finlandii, gdzie przepracował jeszcze 31 lat i 5 miesięcy do osiągnięcia maksymalnego wieku emerytalnego przewidzianego prawem fińskim, czyli 68 lat. Gdyby ten okres przepracował w Polsce, to ogólna suma okresów składkowych wyniosłaby 472 a nieskładkowych 115 i byłaby mniejsza od granicznej liczby 1/3 okresów składkowych, czyli 157 miesięcy. Stosunek okresów nieskładkowych do składkowych ma też wpływ na wartość opisanego w art. 174 ust. 8 współczynnika proporcjonalności, który jako czynnik w algorytmie obliczania kapitału początkowego ma istotne znaczenie. Zatem sposób obliczenia kapitału początkowego jest dla niego bardzo krzywdzący. Rozwiązaniem opisanego problemu jest zastosowanie do obliczenia należnego kapitału początkowego art. 52 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, art. 174 ust. 1 lit. b w związku z art. 53 oraz art. 174 ust. 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dane dla wynikającego z tych przepisów algorytmu powinny zawierać okresy składkowe i nieskładkowe zatrudnienia tak w Polsce jak i Finlandii, co sprowadza się do wyznaczenia teoretycznego kapitału początkowego i przyjęcia do dalszego przetwarzania jego części proporcjonalnej do udziału okresu zatrudnienia w Polsce w stosunku do całkowitego okresu zatrudnienia. Taki sposób obliczenia jest zgodny z przesłaniem Rozporządzenia, które mówi, że pracownik wykonujący pracę w kilku Krajach Członkowskich powinien mieć pewność, że jego zabezpieczenie emerytalne będzie takie samo jakby pracował tylko w jednym Kraju Członkowskim. Sposób w jaki (...) S. obliczył kapitał początkowy w ocenie ubezpieczonego pozostaje w rażącej sprzeczności z tym przesłaniem, a także z zasadami legalizmu Unii Europejskiej i z ogólnym poczuciem sprawiedliwości przynależnym wszystkim cywilizowanym społeczeństwom a społeczeństwom Unii Europejskiej w szczególności. Poza tym ubezpieczony szeroko odniósł się do kwestii żądania zakończenia zatrudnienia przed wypłatą emerytury przyznanej inną decyzją ZUS i potrącania zaliczek na podatek dochodowy z emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, wskazując, że do ustalenia wartości kapitału początkowego nie uwzględniono okresu ubezpieczenia w Finlandii od 11.04.1989 r. do 31.12.1998 r., ponieważ wnioskodawca w przyszłości może ubiegać się o świadczenie emerytalno - rentowe z instytucji ubezpieczeniowej tego kraju. Przepisy unijne określiły minimalny okres ubezpieczenia uprawniający do świadczenia emerytalnego z danego kraju, w którym to ubezpieczenie wystąpiło. Okres ten wynosi 1 rok (12 miesięcy). Oznacza to, że okresy ubezpieczenia/ zamieszkania albo traktowane jak okresy ubezpieczenia przebyte w państwie członkowskim UE/EFTA, jeżeli wynoszą łącznie rok i więcej - obciążają instytucję właściwą danego państwa (art. 57 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 29.04.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE z 30.04.2004 r.). Kapitał początkowy oblicza się i ustala na dzień 01.01.1999 r., zatem do ustalenia jego wartości przyjmuje się okresy ubezpieczenia oraz wynagrodzenia osiągnięte do dnia 31.12.1998 r. Okresy składkowe polskie przyjęte do ustalenia wartości kapitału początkowego wynoszą do 31.12.1998 r.: 8 lat, 8 miesięcy i 10 dni (104 miesiące), natomiast okresy nieskładkowe - 2 lata, 10 miesięcy i 24 dni (34 miesiące) - okres studiów. Okresy nieskładkowe zostały ograniczone do 1/3 okresów składkowych w myśl art. 5 ust. 2 ww. ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Nie ma podstaw do podjęcia wypłaty świadczenia na podstawie przedłożonego przez wnioskodawcę certyfikatu poświadczającego, że jest rezydentem Finlandii - niezbędne jest przedłożenie zaświadczenia od pracodawcy stwierdzającego fakt, że 01.06.2020 r. wnioskodawca rozwiązał stosunek pracy z pracodawcą, na rzecz którego praca była wykonywana. Organ wskazał też, że w piśmie z 15.07.2020 r. obszernie wyjaśniono wnioskodawcy wszystkie kwestie poruszane w odwołaniu, również dot. opodatkowania świadczeń w relacjach polsko – fińskich, a wnioskodawca ma przyznaną emeryturę z fińskiej instytucji ubezpieczeniowej od 01.06.2020 r.

Postanowieniem z dnia 04.11.2020 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalił wniosek o zabezpieczenie, zaś postanowieniem z dnia 13.04.2021 r. przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S. w celu rozpoznania wnioski G. S. o wypłatę odsetek od świadczeń emerytalnych za okres od czerwca 2020 r. do października 2020r. i o zwrot pobranych w latach 2020 i 2021 zaliczek na podatek dochodowy wraz z ustawnymi odsetkami.

Wyrokiem z dnia 29 września 2021 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Sąd I instancji ustalił, że G. S. urodził się w dniu (...). Ubezpieczony od 6 stycznia 1989 roku na stałe zamieszkuje w Finlandii. Od 30 stycznia 1989r. ubezpieczony był zatrudniony w Finlandii, a od 1 czerwca 2020r. ubezpieczony pobiera emeryturę wypłacaną przez fińską instytucję ubezpieczeniową.

Decyzją z dnia 18.05.2020 r. organ rentowy ustalił kapitał początkowy wnioskodawcy na dzień 01.01.1999 r., na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 53). Do ustalenia wartości kapitału początkowego uwzględniono okresy:

01.10.1971-30.09.1976 - studia magisterskie,

01.10.1976-31.10.1976 - zatrudnienie w Instytucie (...),

01.11.1976-31.08.1980 - studia doktoranckie,

01.09.1980-30.06.1981 - zatrudnienie w Zjednoczeniu (...) - Zakładzie (...) w Z.,

01.07.1981-31.12.1986 - zatrudnienie w Ośrodku (...) w Z.,

01.01.1987-10.04.1989 - zatrudnienie w Instytucie (...) w Ł. (od 11.04.1989 do końca zatrudnienia (do 31.12.1995r.) urlop bezpłatny),

01.09.1987-30.06.1988 - zatrudnienie w Przedsiębiorstwie (...).

Łącznie uwzględniono 8 lat, 8 miesięcy i 10 dni okresów składkowych oraz 8 lat, 10 miesięcy okresów nieskładkowych, które zostały ustalone na 2 lata, 10 miesięcy i 24 dni po ograniczeniu do 1/3 uwzględnionych okresów składkowych.

Współczynnik proporcjonalny wyniósł 54,42%, wysokość 24% kwoty bazowej wyliczono na 293,01 zł. Kapitał początkowy wyliczono na 63.416,87 zł.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego nie uwzględniono okresu ubezpieczenia w Finlandii.

Decyzją z dnia 19 maja 2020 r. ubezpieczonemu przyznano emeryturę w kwocie zaliczkowej. Świadczenie emerytalne wyliczono na podstawie art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wypłata świadczenia została zawieszona z uwagi na kontynowanie zatrudnienia.

Decyzją z dnia 28 października 2020 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia 1 lutego 2020 r. (od daty złożenia wniosku) i podjął wypłatę emerytury od dnia 1 czerwca 2020 r. (od ustania zatrudnienia).

W dniu 25 maja 2021 r. ubezpieczony złożył wniosek o ponowne ustalenie kapitału początkowego z uwzględnieniem wysokości zarobków z lat 1987-1988. Do wniosku załączono kartoteki wynagrodzeń.

Uwzględniając wniosek z dnia 25 maja 2021 r. decyzją z dnia 23 czerwca 2021 r. organ rentowy wydał decyzję o ponownym ustaleniu kapitału początkowego, a decyzją z dnia 24 czerwca 2021 r. przeliczono emeryturę.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonego okazało się nieuzasadnione.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie pozostawał niesporny. Stanowiące podstawę rozstrzygnięcia ustalenia oparto na dowodach z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy oraz w aktach organu rentowego. Autentyczność dokumentów nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości Sądu. Zostały one sporządzone w sposób zgodny z przepisami prawa, przez uprawnione do tego osoby, w ramach ich kompetencji oraz w sposób rzetelny, stąd też Sąd ocenił je jako wiarygodne.

Przedmiotem odwołania zdaniem Sądu Okręgowego był sposób ustalenia wysokości kapitału początkowego, gdyż ubezpieczony domagał się ponownego wyliczenia wartości kapitału początkowego na podstawie przepisów art. 6 i 52 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego a także przepisów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009r. dotyczącym wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, czyli wyliczenia teoretycznej kwoty kapitału początkowego, z uwzględnieniem okresu zatrudnienia w Finlandii, a następnie kwoty rzeczywistej w sposób proporcjonalny do długości okresu nauki, zatrudnienia i zamieszkania w Polsce.

W ocenie Sądu Okręgowego, żądanie odwołującego nie znalazło oparcia w przepisach prawa.

Jak wskazał Sąd pierwszej instancji, zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2020, poz. 53 ze zm.) dla osób objętych nowymi zasadami obliczania emerytur, które podlegały ubezpieczeniu przed wejściem w życie ustawy, kiedy nie było jeszcze obowiązku ewidencjonowania składek na indywidualnych kontach, ustalany jest kapitał początkowy. Kapitał ten ustala się według zasad określonych w art. 174 ustawy, który modyfikuje w stosunku do zasad ogólnych reguły ustalania podstawy wymiaru oraz liczby okresów składkowych i nieskładkowych.

Stosownie do art. 174 ust. 1 cyt. ustawy kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Zgodnie z ust. 2 przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Na podstawie art. 174 ust. 2 ustawy do stażu ubezpieczeniowego przyjmuje się okresy składkowe wymienione w art. 6 i nieskładkowe wymienione w art. 7. Stosownie do treści art. 6 ust. 1 okresami składkowymi są następujące okresy:

1) ubezpieczenia;

2) opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach wymienionych w art. 195 pkt 1-4 i 8, w przepisach o adwokaturze, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej.

W art. 6 ust. 2 wskazano, że za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne, albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne:

1) zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia:

b) obywateli polskich za granicą - w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani; dotyczy to również członków rodziny delegowanego lub skierowanego tam pracownika, którzy podjęli zatrudnienie w tych placówkach w czasie pobytu za granicą,

c) obywateli polskich za granicą - w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich; zgoda nie jest wymagana w stosunku do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed dniem 9 maja 1945 r.,

d) obywateli polskich za granicą - u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce.

Sąd Okręgowy wskazał, iż w wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r. (I UK 135/04) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że „instytucja kapitału początkowego została wprowadzona ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jest ona związana z odmiennymi od dotychczasowych zasadami ustalania emerytury, którą oblicza się na podstawie sumy składek zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym w całym okresie ubezpieczenia (art. 25 ust. 1). Dotychczasowe zasady obowiązują w stosunku do osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. Zgodnie z art. 173 ust. 1 dla osób objętych nowymi zasadami obliczania emerytur, które podlegały ubezpieczeniu przed wejściem w życie ustawy, kiedy nie było jeszcze obowiązku ewidencjonowania składek na indywidualnych kontach, ustala się kapitał początkowy. Kapitał ten oblicza się według zasad określonych w art. 174. Zgodnie z art. 174 ust. 1 oblicza się wysokość hipotetycznej emerytury na podstawie art. 53, która uzależniona jest od podstawy wymiaru oraz liczby okresów składkowych i nieskładkowych. Oba te składniki są przy ustalaniu kapitału początkowego zmodyfikowane w stosunku do zasad ogólnych. I tak, na podstawie art. 174 ust. 2 do stażu ubezpieczeniowego przyjmuje się okresy składkowe wymienione w art. 6 i nieskładkowe wymienione w art. 7. Jest to zawężenie w stosunku do zasad ogólnych, gdyż do obliczania emerytury na podstawie art. 53, oprócz okresów wymienionych w art. 6 i 7, uwzględnia się pod pewnymi warunkami wymienione w art. 10 ust. 1 okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników i okresy z nimi zrównane, a także uwzględnia się wymienione w art. 8 okresy ubezpieczenia za granicą, jeżeli tak stanowią umowy międzynarodowe. Jednakże przepis art. 174 ust. 2 nie wymienia obu tych okresów.”(…)

Sąd Najwyższy wyjaśnił nadto, że „pominięcie okresów pracy za granicą przy ustalaniu kapitału początkowego ma swoje uzasadnienie w tym, że podstawą ustalania świadczenia emerytalnego po spełnieniu warunków do jego uzyskania są składki zgromadzone na kontach emerytalnych w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Składki gromadzone w innych instytucjach ubezpieczeniowych, takich jak otwarte fundusze emerytalne, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, czy zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe, mogą stanowić podstawę do ustalenia świadczeń przez te instytucje stosownie do obowiązujących przepisów i zawartych umów. Natomiast składki opłacane w tych instytucjach, a także w instytucjach międzynarodowych, nie zasilają Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zatem nie mogą wchodzić także do kapitału początkowego.”

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że organ rentowy w sposób zgodny z przepisami ustalił wartość kapitału początkowego wnioskodawcy. Do jego ustalenia na dzień 1 stycznia 1999 r. uwzględniono wszystkie okresy zatrudnienia ubezpieczonego w Polsce oraz okresy nieskładkowe wymienione w art. 7. Jednocześnie brak było podstaw, by do stażu ubezpieczeniowego zaliczać okresy zatrudnienia za granicą, skoro wnioskodawca nie wykazał, by zatrudnienie to wykonywane było na warunkach określanych w art. 6 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Odnosząc się do zawartego w odwołaniu żądania Sąd pierwszej instancji wskazał, że w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego wątpliwości budzi możliwość wyliczenia kapitału początkowego przy zastosowaniu art. 52 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, gdyż przepis ten zamieszczony w rozdziale 5 „Emerytury i renty rodzinne” dotyczy jedynie przyznawania świadczeń i jako taki nie odnosi się do ustalania wartości kapitału początkowego.

Zgodnie z treścią art. 52 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia właściwa instytucja ustala wysokość świadczeń, jakie byłyby należne:

a) zgodnie z ustawodawstwem, które stosuje, wyłącznie w przypadkach, gdy warunki uprawnienia do świadczeń zostały spełnione wyłącznie na podstawie prawa krajowego (świadczenie niezależne);

b) poprzez ustalenie teoretycznej kwoty świadczenia, a następnie kwoty rzeczywistej (świadczenie proporcjonalne), w następujący sposób:

i) teoretyczna kwota świadczenia jest równa świadczeniu, o które zainteresowany mógłby się ubiegać, gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia i/lub zamieszkania, ukończone z uwzględnieniem ustawodawstw pozostałych Państw Członkowskich, zostały ukończone na podstawie ustawodawstwa, które jest stosowane w dniu przyznania świadczenia. Jeżeli, zgodnie z tym ustawodawstwem, kwota świadczenia nie zależy od długości ukończonych okresów ubezpieczenia, kwota ta zostaje uznana za kwotę teoretyczną;

ii) instytucja właściwa ustala następnie rzeczywistą kwotę świadczenia proporcjonalnego, stosując do kwoty teoretycznej stosunek długości okresów ubezpieczenia ukończonych przed realizacją ryzyka na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa, do całkowitej długości okresów ubezpieczenia, ukończonych przed realizacją ryzyka na podstawie ustawodawstw wszystkich zainteresowanych Państw Członkowskich.

W odpowiednich przypadkach, instytucja właściwa stosuje do kwoty ustalonej zgodnie z przepisami ust. 1 lit. a) i b) wszystkie zasady dotyczące obniżania, zawieszania i wstrzymywania zgodnie ze stosowanym przez nią ustawodawstwem, w granicach przewidzianych przepisami art. 53-55 (ust.2). Zainteresowany jest uprawniony do otrzymywania od instytucji właściwej każdego Państwa Członkowskiego wyższej z kwot ustalonych zgodnie z ust. 1 lit. a) i b) (ust.3).

W przypadkach, w których wyliczanie zgodnie z ust. 1 lit. a) w jednym państwie członkowskim nieodmiennie wiąże się z tym, że świadczenie niezależne jest równe lub wyższe od świadczenia proporcjonalnego ustalonego zgodnie z ust. 1 lit. b), instytucja właściwa odstępuje od ustalania proporcjonalnego, pod warunkiem że:

(i) przypadek taki jest określony w załączniku VIII część 1;

(ii) nie ma zastosowania żadne ustawodawstwo zawierające przepisy wykluczające kumulację świadczeń, o których mowa w art. 54 i 55, chyba że spełnione są warunki określone w art. 55 ust. 2; oraz

(iii) w szczególnych okolicznościach danego przypadku art. 57 nie ma zastosowania do okresów ukończonych na podstawie ustawodawstwa innego państwa członkowskiego (ust.4).

Niezależnie od przepisów ust. 1, 2 oraz 3, ustalanie proporcjonalne nie ma zastosowania do systemów, które zapewniają świadczenia, w odniesieniu do których okresy czasu nie mają znaczenia dla ich ustalania - o ile systemy te wymienione są w załączniku VIII część 2. W takich przypadkach zainteresowany jest uprawniony do świadczenia, którego wysokość ustalana jest zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego (ust.5).

W wyroku z dnia 2 września 2009 r. II UK 30/09 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przepisy poprzedniego rozporządzenia regulującego kwestie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w zakresie uwzględniania okresów ubezpieczenia odnoszą się do sytuacji, w której konieczne jest uwzględnianie okresów ubezpieczenia lub zamieszkania ukończonych z uwzględnieniem ustawodawstwa, któremu podlegał pracownik najemny lub osoba prowadząca działalność na własny rachunek w celu nabycia, zachowania lub odzyskania prawa do świadczeń. Sąd Najwyższy wskazał, że sprawy o ustalenie kapitału początkowego nie są objęte zakresem regulacji rozporządzenia w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, gdyż wysokość kapitału początkowego wywiera jedynie pośredni wpływ na ustalenie wysokości świadczenia emerytalnego na podstawie art. 25 ustawy emerytalnej.

Z tego powodu, do ustalania kapitału początkowego nie mają zastosowania przepisy rozporządzenia w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, gdyż kapitał początkowy nie jest świadczeniem emerytalnym. Kapitał początkowy stanowi jedynie część wysokości emerytury. Z tego powodu zdaniem Sądu Najwyższego na etapie ustalania kapitału początkowego brak podstaw do stosowania przepisów rozporządzenia w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, gdyż jego przepisy obejmują zakresem regulacji wyłącznie kwestie ustalania wysokości świadczeń emerytalnych. Zatem w celu ustalenia kapitału początkowego należy zastosować wyłącznie przepisy polskie.

Taki pogląd zaprezentowany na gruncie poprzedniego rozporządzenia Rady Europy (EWG) nr 1408/71 z dnia 14.6.1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we wspólnocie zachowuje aktualność w odniesieniu do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004r., gdyż przepis art. 52 także dotyczy przyznawania świadczeń i umieszony jest w rozdziale zatytułowanym „Emerytury i renty rodzinne”.

Stanowisko powyższe znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów powszechnych. W wyroku z dnia 22 listopada 2016 r. (III AUa 563/16) Sąd Apelacyjny w Lublinie również argumentował, że sprawy dotyczące ustalenia kapitału początkowego nie są objęte zakresem regulacji rozporządzenia dotyczącego koordynacji systemów zabezpieczenia, gdyż kapitał nie jest świadczeniem emerytalnym, zatem do jego ustalenia znajduje zastosowanie wyłącznie ustawodawstwo polskie.

Niezależnie od powyższego wskazać można, że na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w doktrynie wyrażane są poglądy, że „12 miesięcy to minimalny okres uprawniający do świadczenia emerytalnego lub rentowego z danego kraju. W związku z tym okresy wynoszące ponad 12 miesięcy obciążają instytucję właściwą danego państwa, zobowiązując ją do przyznania świadczenia za przebyte okresy wynoszące ponad 12 miesięcy. Okresy krótsze niż 12 miesięcy w kraju UE, Szwajcarii lub (...), które nie uprawniają do przyznania świadczenia w danym kraju, podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do polskich świadczeń i ich wysokości, tak jakby to były okresy przebyte w Polsce. Z uwagi na to, że kapitał początkowy jest podstawą do obliczenia emerytury - zasada uwzględniania przy obliczaniu kapitału początkowego okresu ubezpieczenia krótszego niż 12 miesięcy, przebytego w krajach UE, Szwajcarii i (...), znajduje zastosowanie także przy ustalaniu kapitału początkowego. Konieczne jest przy tym potwierdzenie danego okresu przez właściwą instytucję zagraniczną państwa członkowskiego. Innymi słowy, przy ustalaniu kapitału początkowego i obliczaniu jego wysokości uwzględniane mogą być wyłącznie te okresy zagraniczne, które zostały potwierdzone, przebyte przed 1 stycznia 1999 r., wynoszące mniej niż 12 miesięcy i pod warunkiem, że z tytułu tych okresów nie przysługuje żadne świadczenie w drugim kraju.” (Antonów Kamil, Suchacki Bartosz, Komentarz do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Lex).

Dodać można, że art. 52 ust. 5 rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 stanowi, że ustalanie proporcjonalne świadczeń (z uwzględnieniem zagranicznych okresów ubezpieczenia), nie ma zastosowania do tych systemów, w których okresy czasu nie mają znaczenia dla ich ustalania – w państwach wymienionych w załączniku VIII, części 2. W załączniku tym wymieniono Polskę, a w odniesieniu do niej – wnioski o emeryturę z systemu zdefiniowanej składki. Prawodawca wyłączył więc w odniesieniu do tych emerytur możliwość ich proporcjonalnego obliczania, według którego w kwocie teoretycznej uwzględnia się zagraniczne okresy ubezpieczenia. Tak więc polska emerytura z systemu zdefiniowanej składki – w zakresie ustalania jej wysokości – nie podlega koordynacji, gdyż przebyte okresy czasu nie mają znaczenia dla ustalania jej wysokości, niezależnie od tego, w jaki sposób obliczany jest kapitał. Kapitał początkowy jak już wyjaśniono stanowi teoretyczne odtworzenie składek odprowadzonych do polskiego systemu ubezpieczenia. Z tego też powodu nie powinien go zwiększać staż zagraniczny, z którego składki były kierowane do zagranicznych systemów ubezpieczenia, stanowiąc podstawę do przyznania świadczenia od instytucji zagranicznej.

Z tych powodów w doktrynie przeważa pogląd, że „polskie emerytury i renty rodzinne podlegają wspólnotowej koordynacji tylko w zakresie dotyczącym świadczeń z tzw. starego systemu, którym objęte są osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. W tzw. nowym systemie, gdzie wysokość świadczenia zależy od sumy zaewidencjonowanych składek, zasada sumowania okresów nie ma zastosowania, gdyż świadczenie w Polsce nabywa się bez względu na tę okoliczność. Tylko w przypadku obliczania kapitału początkowego, w razie okresów krótszych niż jeden rok w rozumieniu art. 57 rozporządzenia nr 883/2004, konieczne będzie uwzględnienie okresów zagranicznych” (Ślebzak Krzysztof - „Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego. Komentarz do art. 51”, LEX).

Ustalanie emerytur i rent osób, które w swojej karierze zawodowej podlegały ubezpieczeniom społecznym w więcej niż w jednym państwie członkowskim odbywa się więc na zasadach, określonych w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego - rozporządzenie 883/2004. Prawo wspólnotowe dopuszcza możliwość uzyskania przez takie osoby emerytury i renty w więcej niż jednym państwie członkowskim, o ile spełnią warunki określone w ustawodawstwie krajowym tych państw. Na mocy tychże przepisów ubezpieczony uzyskał odrębne świadczenia emerytalne przyznane przez fińską i polską instytucję ubezpieczeniową.

Mając na uwadze wszystko powyższe Sąd Okręgowy uznał, że organ rentowy ustalając kapitał początkowy wnioskodawcy zasadnie zastosował obowiązujące przepisy dotyczące sposobu ustalania kapitału początkowego, a więc art. 174 w związku z art. 6 i 7 ustawy emerytalnej, których językowe brzmienie nie pozostawia wątpliwości, że okresy zatrudnienia wnioskodawcy w Finlandii (niekwalifikujące się do okresów składkowych w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 1 b-d i dłuższe niż rok) nie podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu kapitału początkowego. Podkreślić też należy, że przepisy art. 52 i 57 rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 odnoszą się do wyliczania świadczeń, a przedmiotem zaskarżonej decyzji jest jedynie wysokość kapitału początkowego, a nie wysokość emerytury. Tymczasem sposób ustalania kapitału początkowego został ściśle określony w art. 174 ustawy emerytalnej i przepis ten przewiduje jedynie uwzględnianie zagranicznych okresów ubezpieczenia wymienionych w art. 6 ustawy emerytalnej.

Podnoszone przez wnioskodawcę kwestie zobowiązania pozwanego do przestrzegania przepisów oraz do przekazania Fińskiemu Centrum Zabezpieczenia Emerytalnego danych o stażu pracy jako nieobjęte zakresem zaskarżonej decyzji nie mogły być przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu. Sprawą z zakresu ubezpieczeń, zgodnie z art. 476 § 2 k.p.c., jest bowiem sprawa, w której wniesiono odwołanie od decyzji organu rentowego. Zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza zatem treść decyzji organu rentowego. Decyzja zapada po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, a sąd w postępowaniu odwoławczym rozstrzyga o jej prawidłowości, przy czym postępowanie własne prowadzi według procedury cywilnej. Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez złożenie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych lub nie w spornej decyzji, poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć. Przed sądem osoba odwołująca się żądać może jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 czerwca 2020 r., III AUa 397/20). Akcesoryjny (w stosunku do żądania ponownego ustalenia kapitału początkowego) charakter zgłoszonych wniosków pozwalał na niezastosowanie wobec nich art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się ubezpieczony G. S., który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

1. naruszenie przepisów i wykładni prawa materialnego polegające na:

a. nieuznaniu kapitału początkowego jako niezbędnego składnika emerytury ustalanej w myśl art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który powinien być wyznaczany zgodnie z regułą ustalonego świadczenia i służyć do wyznaczenia wysokości świadczenia zgodnie z regułą ustalonej składki;

b. nieprzyjęciu wbrew obowiązującym przepisom i wykładni Sądu Najwyższego, że kapitał początkowy podlega regulacji przepisów Unii Europejskiej, jako instytucja prawa objęta ustawodawstwem odnoszącym się do działów zabezpieczenia społecznego, tj. świadczeń z tytułu starości;

c. nieuznaniu, że w przypadku obliczania kapitału początkowego osoby migrującej w ramach UE należy na podstawie przepisów unijnych zastosować dwuetapowy algorytm obliczania świadczenia; w pierwszym etapie świadczenia teoretycznego i na jego podstawie wyznaczenia w drugim etapie proporcjonalnej wartości świadczenia rzeczywistego.

2. naruszeniu przepisów prawa procesowego, w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny wszelkich dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na dokonaniu niewłaściwej oceny m.in. interpretacji indywidualnej, zarówno na etapie subsumcji, jak i wyrokowania, co w efekcie doprowadziło do tego, że Sąd I instancji bezpodstawnie, w sposób zupełnie nieuprawniony nadinterpretował zakres żądania określonego w odwołaniu od decyzji z dnia 18.05.2020 r. znak (...) (...) w ten sposób, iż wytworzył sztuczny stan faktyczny, przypisując ubezpieczonemu w sposób zupełnie nieuprawniony intencję zaliczenia do kapitału początkowego okresu ubezpieczenia w Finlandii na podstawie art. 6 ust 2. pkt. 1 lit. lit. b, c oraz d lub art. 8 ustawy emerytalnej, a następnie uznał, że ubezpieczony nie udowodnił przesłanek do stosowania tych przepisów i w efekcie odwołanie oddalił.

Wskazując na powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez wydanie orzeczenia przyjmującego jako jedynie możliwą metodę ustalania wysokości kapitału początkowego, wyznaczanego w trybie art. 174 w związku z art. 53. ustawy emerytalnej dla osoby migrującej w ramach Unii Europejskiej, algorytmu obliczania świadczenia proporcjonalnego opisanego w art. 52 w związku z art. 6 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004 r. lub uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe, choć w części istotnie odnosi się do kwestii nie podnoszonych przez ubezpieczonego w odwołaniu. Stanowczo stwierdzić jednak należy, że Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Apelacyjny podzielił więc ustalenia Sądu Okręgowego w całości i w istotnej części także jego rozważania prawne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999/24 poz. 776, z dnia 22 lutego 2010 r., sygn. akt I UK 233/09, Lex nr 585720).

Analiza zarzutów podniesionych przez G. S. w treści apelacji prowadzi do wniosku, że istotą sporu w niniejszej sprawie jest ustalenie i rozstrzygnięcie, czy organ rentowy miał obowiązek uwzględnienia przy ustalaniu ubezpieczonemu kapitału początkowego wyłącznie okresów składkowych i nieskładkowych uzyskanych w Polsce, czy też stosując konstrukcję tzw. świadczenia teoretycznego i rzeczywistego przewidzianego w rozporządzeniu (WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.04.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. WE L 166 z 30.04.2004 r., s. 1; polskie wyd. specj., Dz. Urz. UE, rozdz. 5, t. 5, s. 72 ze zm., dalej jako rozporządzenie nr 883/2004) również zaliczenie do teoretycznej wysokości świadczenia okresów składkowych wypracowanych w Finlandii i dopiero po zsumowaniu ich z polskimi ustalenia liczby okresów nieskładkowych w wymiarze 1/3 uzyskanej liczby. Oznaczałoby to, że do ustalanej następnie rzeczywistej kwoty świadczenia brano by pod uwagę procentowy udział polskich okresów w sumie okresów polskich i fińskich z korzystniejszą dla ubezpieczonego proporcją okresów nieskładkowych (wyższą niż dotychczas, co przekładać się ma na ostateczną wysokość polskiej emerytury G. S..

W apelacji ubezpieczony zasadnie podnosi, że Sąd Okręgowy bezpodstawnie przywoływał regulacje art. 57 rozporządzenia nr 883/2004 wyłączające z kwot stanowiących podstawę obliczanej emerytury okresy zatrudnienia bądź pobytu w danym kraju członkowskim UE krótsze niż rok. Nie miał jednak racji podkreślając, że w związku z tym jedynie jego wyliczenia kapitału początkowego dokonane na podstawie art. 54 ust. 2 lit. b przenoszące do tzw. rzeczywistego wymiaru świadczenia proporcje z sumy okresów składkowych polskich i fińskich, mogą być uznane za właściwe.

Ubezpieczony zasadnie podkreślił, iż w preambule do rozporządzenia nr 883/2004 podkreślono podstawową zasadę koordynacji świadczeń pomiędzy krajami członkowskimi UE, zgodnie z którą niezbędne jest, w ramach takiej koordynacji, zagwarantowanie we Wspólnocie równego traktowania zainteresowanych osób, na podstawie różnych ustawodawstw krajowych (pkt 5 preambuły). Zasady koordynacji muszą gwarantować, że osoby przemieszczające się we Wspólnocie, osoby pozostające na ich utrzymaniu i osoby pozostałe przy życiu zachowują prawa i korzyści już nabyte i te, które są w trakcie nabywania (pkt 13 preambuły), a cele te muszą być osiągane w szczególności poprzez sumowanie wszystkich okresów branych pod uwagę na podstawie ustawodawstw różnych krajów w celu nabycia i zachowania prawa do świadczeń i w celu obliczania wysokości świadczeń, a także poprzez przewidzenie świadczeń dla różnych grup osób objętych niniejszym rozporządzeniem (pkt 14 preambuły). Zasada ta wynika z art. 45 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

G. S. pominął jednak drugą równie szeroko w preambule rozwijaną zasadę, zgodnie z którą niezbędne jest uwzględnienie szczególnych cech ustawodawstwa krajowego w zakresie zabezpieczenia społecznego i stworzenie jedynie systemu koordynacji (pkt 4 preambuły), a zasada traktowania pewnych okoliczności lub wydarzeń mających miejsce na terytorium innego Państwa Członkowskiego tak, jak gdyby miały one miejsce na terytorium Państwa Członkowskiego, którego ustawodawstwo ma w danej sytuacji zastosowanie, nie powinna kolidować z zasadą sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnionych na podstawie ustawodawstwa innego Państwa Członkowskiego, z okresami spełnionymi na podstawie ustawodawstwa właściwego Państwa Członkowskiego. Okresy spełnione na podstawie ustawodawstwa innego Państwa Członkowskiego powinny wobec tego być brane pod uwagę wyłącznie przy zastosowaniu zasady sumowania okresów (pkt 10 preambuły). Innymi słowy, Unia Europejska pozostawia państwom członkowskim swobodę organizowania własnych systemów zabezpieczenia społecznego. Wspólnota dotychczas nie zdecydowała się też na utworzenie jakiegoś ponadnarodowego systemu ochrony socjalnej. Zadaniem Wspólnoty jest jedynie koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich, zmierzająca do urzeczywistnienia swobodnego przepływu osób w obrębie Wspólnoty. Władze państw członkowskich są wyłącznie kompetentne do organizowania takich systemów. Zachowały bowiem prawo do samodzielnego regulowania przepisów ubezpieczeń społecznych, na podstawie których zostały wskazane ukończone okresy decydujące o uzyskaniu, utrzymaniu bądź odzyskaniu uprawnień do takich świadczeń. Głównym — i w zasadzie jedynym obowiązkiem — władz państw członkowskich UE w sprawach dotyczących zabezpieczenia społecznego jest przestrzeganie przepisów (...) odnoszących się do przyznanej i zagwarantowanej wszystkim obywatelom UE swobody przemieszczania się i przebywania w granicach Unii (A.M. Ś., Znaczenie zasady sumowania okresów ubezpieczenia dla obliczania wysokości świadczeń ubezpieczeniowych w świetle najnowszego orzecznictwa (...), Praca i Zabezpieczenie (...) t. LXIII, nr (...)).

Rozporządzenie 883/2004 co do zasady zostało wydane by jedynie koordynować regulacje krajowe dotyczące m.in. kwestii ustalania podstaw emerytury. Zawiera rozbudowane regulacje w tym zakresie, z których ubezpieczony wybrał tylko część dla siebie korzystną. Rozporządzenie w art. 52 ust. 1 lit. b przewiduje obowiązek proporcjonalnego obliczania należnego świadczenia poprzez ustalenie teoretycznej kwoty świadczenia, a następnie kwoty rzeczywistej (świadczenie proporcjonalne), w następujący sposób:

i) teoretyczna kwota świadczenia jest równa świadczeniu, o które zainteresowany mógłby się ubiegać, gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia i/lub zamieszkania, ukończone z uwzględnieniem ustawodawstw pozostałych Państw Członkowskich, zostały ukończone na podstawie ustawodawstwa, które jest stosowane w dniu przyznania świadczenia. Jeżeli, zgodnie z tym ustawodawstwem, kwota świadczenia nie zależy od długości ukończonych okresów ubezpieczenia, kwota ta zostaje uznana za kwotę teoretyczną;

ii) instytucja właściwa ustala następnie rzeczywistą kwotę świadczenia proporcjonalnego, stosując do kwoty teoretycznej stosunek długości okresów ubezpieczenia ukończonych przed realizacją ryzyka na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa, do całkowitej długości okresów ubezpieczenia, ukończonych przed realizacją ryzyka na podstawie ustawodawstw wszystkich zainteresowanych Państw Członkowskich.

Jednocześnie w ust. 5 tego samego artykułu (co zasadnie podniósł Sąd Okręgowy) rozporządzenie 883/2004 wyłącza stosowanie tej regulacji do sytuacji ubezpieczonego. Przepis ten stanowi bowiem, iż niezależnie od przepisów ust. 1, 2 oraz 3, ustalanie proporcjonalne nie ma zastosowania do systemów, które zapewniają świadczenia, w odniesieniu do których okresy czasu nie mają znaczenia dla ich ustalania - o ile systemy te wymienione są w załączniku VIII część 2. W takich przypadkach zainteresowany jest uprawniony do świadczenia, którego wysokość ustalana jest zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego. Na podstawie ust. 5 ustalenie proporcjonalne nie ma zastosowania do systemów, które zapewniają świadczenia, w odniesieniu do których okresy czasu nie mają znaczenia dla ich ustalania – o ile systemy te zostały wymienione w załączniku VIII część 2. W przypadku Polski są to systemy zdefiniowanej składki, czyli właśnie system, w którym świadczenie zostało ustalone dla ubezpieczonego. Fakt, że ubezpieczony nie zgadza się z taką jego definicją nie podważa faktu, że regulacje, w oparciu o które stara się o uzyskanie w Polsce emerytury uzupełniającej świadczenie pobierane w Finlandii, co do zasady uzależniają wysokość świadczenia od kwot uzbieranych w toku nauki i zatrudnienia (choćby teoretycznie - w postaci kapitału początkowego) a nie od długości pozostawania zatrudnionym czy szerzej rzecz ujmując – ubezpieczonym. Załącznik VIII rozporządzenia 883/2004 nosi tytuł „Przypadki, w których odstępuje się od wyliczenia proporcjonalnego lub nie stosuje się go (art. 52 ust. 4 i 5)” w części 2 wymienia „Przypadki, w których stosuje się art. 52 ust. 5”, a wśród nich w stosunku do Polski wskazano „Emerytury przysługujące z systemu zdefiniowanej składki”.

To, że kapitał początkowy wylicza się niejako dostosowując dla osób urodzonych po 1948 r. ich odprowadzone przed 1 stycznia 1999 r. świadczenia do systemu zdefiniowanej składki, bynajmniej nie powoduje, że ubezpieczony jest przez ustawę traktowany jak osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r., wobec których zasadne jest stosowanie proporcjonalnego systemu przewidzianego w art. 52 ust. 1 lit b rozporządzenia 883/2004.

Przywołane przez ubezpieczonego w apelacji orzecznictwo w większości odnosi się do innych stanów faktycznych. Ubezpieczony uznaje, że inna sytuacja ubezpieczonych w orzeczeniach przedstawionych przez Sąd Okręgowy wyklucza ich zasadność w niniejszej sprawie ale sam powołuje się na wyroki nie dotyczące jego sytuacji. Przywołany przezeń wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2021 r. o sygn. akt III USKP 51/21 (OSNP 2022, nr 1, poz. 10) odnosi się do osoby, która wnosiła o ustalenie kapitału początkowego w oparciu o polskie okresy składkowe w oparciu o umowę między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym podpisaną w W. dnia 9 października 1975r. Sąd Najwyższy podkreśla tam, że ma do takiej sytuacji zastosowanie rozporządzenie 883/2004 ale bynajmniej nie wskazuje, że konieczne jest w związku z tym dokonywanie obliczenia proporcjonalnego świadczenia zgodnie z art. 52 tego rozporządzenia. Zastrzegł jednocześnie, że przed podejmowaniem ustaleń w tym zakresie musi być najpierw wykazane, że okresy składkowe nie zostały zaliczone przez organ niemiecki do emerytury uprzednio przyznanej.

Z kolei wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 1.04.2016 r., o sygn. akt III AUa 1629/15, (LEX nr 2025595) odnosi się do sytuacji osoby, która nabyła prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, co nie ma żadnego przełożenia na ustalenia co do zastosowania do sytuacji ubezpieczonego mechanizmu przewidzianego w regulacji art. 52 ust. 1 lit b rozporządzenia 883/2004.

Podobnie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 24.01.2017 r., o sygn. akt III AUa 329/16 (LEX nr 2265715) rozstrzygano sprawę ponownego przeliczenia kapitału początkowego poprzez dodanie do udowodnionych okresów składkowych okresu, równego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym a faktycznym wiekiem przejścia wnioskodawcy na emeryturę, przy czym apelujący kwestionował konkretne okresy zatrudnienia w Polsce pominięte przy tych obliczeniach, zaś cały jego staż emerytalny składał się z polskich okresów składkowych i nieskładkowych. Orzeczenie to nie ma więc żadnego przełożenia na rozważania ubezpieczonego o konieczności stosowania wobec niego mechanizmu proporcjonalnego przeliczenia przewidzianego w rozporządzeniu o koordynacji systemów zaopatrzenia emerytalnego w UE.

Zasadnie zaś ubezpieczony odniósł się do dwóch orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej tj. wyroku TS C-440/09 z 3.03.2011 r. w sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. przeciwko S. T. i wyroku TS z dnia 21.10.2021 r. C-866/19 S.C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.. Od razu należy zaznaczyć, że w drugim z tych orzeczeń – podzielając stanowisko Rzecznika Generalnego – TS co do zasady zakwestionował stosowanie wyroku pierwszego (w sprawie (...)) do analizowanej sytuacji obliczenia wysokości świadczenia emerytalnego. Podkreślono tam, że w sprawie S. T. chodziło o nabycie prawa do emerytury, co ani w sprawie C-866/19 ani w sytuacji ubezpieczonego nie ma miejsca. Jednocześnie Trybunał orzekł, iż „Artykuł 52 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego należy interpretować w ten sposób, że do celów określenia wymiaru, którego nie mogą przekraczać nieskładkowe okresy ubezpieczenia w stosunku do składkowych okresów ubezpieczenia zgodnie z ustawodawstwem krajowym, właściwa instytucja danego państwa członkowskiego powinna przy ustalaniu teoretycznej kwoty świadczenia, o której mowa w ppkt (i) tego przepisu, uwzględnić wszystkie okresy ubezpieczenia, w tym okresy ubezpieczenia ukończone na podstawie ustawodawstwa innych państw członkowskich, natomiast ustalenia rzeczywistej kwoty świadczenia, o której mowa w ppkt (ii) wspomnianego przepisu, dokonuje się wyłącznie w odniesieniu do okresów ubezpieczenia ukończonych na podstawie ustawodawstwa danego państwa członkowskiego”. Sąd Apelacyjny podziela to stanowisko i wskazuje, że w związku z tym organ rentowy zasadnie wziął pod uwagę jedynie „polskie” okresy składkowe i proporcjonalnie do nich (i tylko do nich) okresy nieskładkowe.

Trybunał i Rzecznik Generalny szeroko uzasadniali to stanowisko wskazując m.in., że etap teoretycznego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego obrazuje sytuację maksymalną, przedstawiającą kwotę ubezpieczenia emerytalnego, o jaką może ubiegać się osoba ubezpieczona, której wszystkie okresy ubezpieczenia zostały ukończone zgodnie z przepisami prawa zabezpieczenia społecznego obowiązującego w określonym państwie członkowskim UE. Maksymalizacja elementów uwzględnianych przez instytucję ubezpieczeniową oznacza, że zatrudnieni przemieszczający się w ramach wspólnego rynku nie mogą ani tracić uprawnień do świadczeń z zabezpieczenia społecznego, ani otrzymywać ich w niższej wysokości, ponieważ wpływałoby to ujemnie na korzystanie ze swobody przemieszczania się w ramach wspólnego rynku. Natomiast drugie stadium postępowania przez właściwą instytucję ubezpieczeniową mające na uwadze dokonanie podziału obciążeń ubezpieczeniowych — proporcjonalnie do długości okresu ubezpieczenia i obciążeń dla krajowych systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich, w których osoba zatrudniona i/lub zamieszkała nabyła uprawnienia do świadczeń z zabezpieczenia społecznego — wypłaconych świadczeń zgodnie z ustaloną rzeczywistą kwotą jest uznawane za zasadę proporcjonalności. Ratio legis tej metody postępowania wynika ze względu na brak wspólnego w Unii jednolitego systemu prawa zabezpieczenia społecznego. Należy więc w ocenie Trybunału jednocześnie zadbać o zachowanie integralności finansowej krajowych systemów zabezpieczenia społecznego w poszczególnych państwach członkowskich i równocześnie zagwarantować ubezpieczonym osobom zatrudnionym, przemieszczającym się w ramach wspólnego rynku, prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego w identycznej wysokości w tych państwach członkowskich, w których mieszkają i pracują. Nieprzestrzeganie tej zasady zakłócałoby bowiem równowagę obciążeń finansowych budżetów państw członkowskich UE. Rzeczywista kwota świadczenia z zabezpieczenia społecznego zawsze stanowi część kwoty teoretycznej, odpowiadającej całkowitym okresom ubezpieczenia lub zamieszkania, rzeczywiście zakończonym zgodnie z krajowymi przepisami prawa zabezpieczenia społecznego obowiązującymi w danym państwie członkowskim.

Przedstawione powyżej stanowisko Trybunału jest podtrzymywane w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, gdzie wskazuje się, że przy ustalaniu wysokości świadczenia przez organ rentowy uwzględnia się wyłącznie polskie okresy ubezpieczenia, czyli składkowe oraz nieskładkowe w wymiarze nie wyższym niż 1/3 okresów składkowych w Polsce (postanowienie SN z 24.05.2022 r., sygn. akt III USK 434/21, LEX nr 3446477). Rozszerzając to stanowisko Sąd Najwyższy zaznacza także, iż przy ustalaniu teoretycznej kwoty świadczenia należnego ubezpieczonemu w myśl art. 52 ust. 1 lit. b ppkt (i) rozporządzenia 883/2004 należy uwzględnić wszystkie okresy ubezpieczenia, w tym okresy ubezpieczenia ukończone na podstawie ustawodawstwa innych państw członkowskich, w taki sposób, że dopiero po zsumowaniu polskich okresów składkowych oraz zagranicznych okresów składkowych ustala się górną granicę 1/3 okresów nieskładkowych, jaką można uwzględnić przy obliczeniu wysokości świadczenia. Natomiast przy ustalaniu kwoty świadczenia podlegającej wypłacie w ramach emerytury proporcjonalnej, a zatem świadczenia wypłacanego przez polski organ rentowy, uwzględnia się wyłącznie polskie okresy ubezpieczenia (składkowe oraz nieskładkowe w wymiarze nie wyższym niż 1/3 okresów składkowych w Polsce - wyrok SN z 16.03.2022 r., sygn. akt II USKP 92/21, LEX nr 3341000).

Reasumując, Sąd Odwoławczy uważa, że zarzuty apelacyjne, jako nieuzasadnione i nieznajdujące odzwierciedlenia w obowiązujących przepisach prawa, nie zasługiwały na uwzględnienie.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego.

Sędzia Barbara Białecka