Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powodowie A. M. i B. M. wnieśli o ustalenie, że umowa o kredyt na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 22 kwietnia 2008 roku powodami a (...) Bank S.A. z siedzibą w W. (...) Oddział w B. jest nieważna ze skutkiem ex tunc oraz zasądzenie od pozwanego, następcy prawnego (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W., na ich rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2021 r. ustalił, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) Nr (...) zawarta dnia 22 kwietnia 2008 roku pomiędzy A. M. i B. M. a (...) Bankiem Spółką Akcyjną w W. (...) Oddział w B. jest nieważna oraz zasądził od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą rozstrzygnięcia sądu I instancji były następujące okoliczności faktyczne.

Powodowie zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W., poprzednikiem prawnym pozwanego, umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), na zasadach określonych w umowie oraz (...). Kredyt był przeznaczony na zakup od (...)w B. przy ul. (...), nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym oznaczonym numerem (...) położonym w B. przy ul. (...).

Kredyt został udzielony w kwocie 679 000 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie (...) na okres 300 miesięcy od dnia 22 kwietnia 2008 roku do dnia 15 kwietnia 2033 roku. Kwota kredytu waloryzowanego w (...) lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 1 i 2 umowy). O wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego (waloryzowanego) wyrażonej w walucie (...), wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo – odsetkowych w wyżej wymienionej walucie, bank poinformował kredytobiorcę w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w (...).

Uruchomienie kredytu nastąpiło jednorazowo w dniu 28 kwietnia 2008 roku w formie przelewu na wskazany przez powodów rachunek. Kredyt był wykorzystywany w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla (...) zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu (§4 ust. 1a umowy).

Podstawą ustalenia oprocentowania kredytu była stawka odniesienia, którą była stawka rynku pieniężnego LIBOR 3 – miesięczny. Całkowity koszt kredytu na dzień zwarcia umowy wynosił 521 766,07 zł. Zgodnie z treścią § 8 ust. 13 szacunkowa, łączna kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany byli powodowie obliczana na dzień zawarcia umowy wyniosła 541 760,07 zł, przy czym ostateczna wysokość łącznej kwoty zależała od wysokości oprocentowania kredytu w okresie obowiązywania umowy i kosztów związanych z ustanowieniem prawnych zabezpieczeń jego spłaty. Rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu w dniu zawarcia umowy wynosiła 5,21%

Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych określona została w (...). Spłata rat kapitałowo – odsetkowych dokonywana miała być w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursy sprzedaży dewiz dla (...) obowiązującego w banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez kredytobiorcę kredytu. Miesięczne raty kapitałowo – odsetkowe ustalone miały być w równej wysokości.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo w całości.

W pierwszej kolejności sąd I instancji uznał, że żądanie strony powodowej znajduje swoją podstawę w treści przepisu art. 189 k.p.c., zgodnie z którym strona może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny, powołując się w tej części na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2015 r. w sprawie V CSK 640/14 , w którym wskazał, że powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie lub mimo wytoczenia przeciwko niemu takiego powództwa przez stronę przeciwną na podstawie spornego stosunku prawnego, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie tego stosunku prawnego może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w sposób zaspokoić jego interes prawny.

Następnie sąd dokonał oceny stosunku prawnego łączącego strony pod kątem przesłanek do stwierdzenia nieważności umowy wynikającej z dyspozycji art. 385 ^{1 i 2} kc.

Uznał, powołując się na orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, iż w sprawie doszło do rażącego naruszenia praw powodów, jako konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ kc, z uwagi na fakt, że postanowienia przedmiotowej umowy kredytowej dotyczące indeksacji kredytu do waluty obcej, także w zakresie w jakim odsyłały do sporządzonych przez Bank tabel kursowych , nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami. Ponadto wprowadzony mechanizm indeksacji sformułowany został w sposób niejednoznaczny, a wymóg przejrzystości warunków umownych wyrażający się w konieczności sporządzenia umowy prostym i zrozumiałym językiem polegający na tym aby umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, jaki jest związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach również nie został spełniony. Konsument bowiem musi być w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne. Z kolei warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, ale również oszacować konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Kredytobiorca zatem musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowanego w walucie obcej ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku spadku wartości waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie w stosunku do waluty obcej, w której kredyt został udzielony. Po drugie, przedsiębiorca, w niniejszym przypadku instytucja bankowa, była zobowiązana przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej Wreszcie, powodowie powinni mieć faktycznie możliwość zapoznania się ze wszystkimi warunkami umowy.

Sąd I instancji uznał, że w umowie nie zawarto postanowień, które pozwoliłyby zweryfikować kwoty wskazywane w doręczanych powodom harmonogramach, nie licząc określenia, że mają to być raty równe (§ 9 ust. 3 umowy). Nie wskazano, ani też nie opisano, jak w oparciu o dane z umowy mają zostać policzone raty, aby mogli oni samodzielnie sprawdzić wyliczenia podane w przesłanym im piśmie określającym wysokość rat do spłaty. Z umowy nie wynikało nadto, jaka będzie wysokość raty skoro oprocentowanie kredytu było z góry ustalone jako zmienne (§ 8 ust. 1 umowy). Nie były również jednoznaczne postanowienia dotyczące znajdujących zastosowanie w niniejszej umowie kursów walut, albowiem nie pozwalają na weryfikację sposobu działania banku tworzącego tabelę kursów, stosowanych kryteriów ustalania kursów i ich wpływu na kształt tabeli, wreszcie nie pozwalają ocenić jakie konsekwencje ekonomiczne będzie miało wyznaczenie przez bank określonej wysokości kursu. Ponadto, w ocenie Sądu Okręgowego , oceniając proces zawierania umowy, nie sposób ustalić, że Kredytobiorcy zostali w sposób wyczerpujący i zrozumiały poinformowani o skutkach, jakie wiążą się z zastosowaniem mechanizmu indeksacji.

W rezultacie sąd I instancji przyjął, że zakwestionowane przez stronę powodową postanowienia umowne wprowadzające mechanizm indeksacji i odnoszące się do tabel kursowych zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny co, mimo że określają one główne świadczenie stron, otwierały drogę do oceny ich abuzywności.

O abuzywności postanowień umownych przesądził fakt, że klauzule te nie odwoływały się do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu, lecz pozwalały wyłącznie Bankowi na określenie miernika wartości wedle swojej woli. Uprawnienie Banku do określania wysokości kursu kupna i sprzedaży (...) nie doznaje żadnych formalnie uregulowanych ograniczeń. Na mocy spornych postanowień to pozwany Bank mógł jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania kredytowego powodów, a tym samym mógł wpływać na wysokość ich świadczenia.

Ponadto sąd uznał za nieważne postanowienia umowy , które z jednej strony różnicują wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń kwoty kredytu z PLN na (...), a następnie przeliczeń wysokości wymaganej spłaty również z PLN na (...). Poprzez takie ukształtowanie klauzul indeksacyjnych, że przeliczenie kwoty udzielonego w złotych polskich kredytu na (...) zostało dokonane według kursu kupna tej waluty określonego w Tabeli kursowej, zaś przeliczanie rat kredytu następuje według kursu sprzedaży (...) ustalonego w Tabeli kursowej, Bank przyznał sobie prawo do uzyskiwania dodatkowej prowizji, którą stanowiła właśnie różnica pomiędzy kursem kupna i sprzedaży (...), czyli spread walutowy, przy czym owej prowizji nie towarzyszyło żadne świadczenie wzajemne Banku.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, iż klauzule umowne zawarte w § 2 ust. 2, § 2 ust. 3, § 8 ust. 1, § 4 ust. 1 a, § 9 ust. 2 umowy należy uznać za niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.
W konsekwencji, sąd I instancji uznał, że umowa wiążąca strony niniejszego postępowania po usunięciu postanowień dotyczących denominacji nie mogłaby zostać utrzymana w mocy z przyczyn płynących z ogólnych zasad prawa cywilnego albowiem klauzula denominacyjna w rozumieniu analizowanej umowy stanowiła element określający główne świadczenie stron umowy kredytu. Usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron – podobnie jak postanowienia określającego niektóre z essentialia negotii – musi oznaczać brak konsensu co do zawarcia umowy w ogóle. To zaś oznacza, że na skutek kontroli abuzywności umowę w całości należy uznać za nieważną.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w pkt. II sentencji wyroku, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy wyrażoną w art. 98 k.p.c. Pozwany, jako przegrywający sprawę, zobowiązany jest zwrócić powodom koszty niezbędne do celowego dochodzenia spraw kwocie 11 817 zł, na co składają się: opłata od pozwu w kwocie 1 000 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 10 800 zł ustalona stosownie do § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Apelacje od wyroku wniósł pozwany Bank zaskarżając go w całości i zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, polegające na tym, że:

(1)  Sąd Okręgowy naruszył art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przedmiotem oceny abuzywności są postanowienia umowy kredytu indeksowanego do (...) dotyczące indeksacji rozumiane jako jednostki redakcyjne podczas gdy zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. przedmiotem tej oceny powinny być postanowienia rozumiane jako poszczególne normy wynikające z tych jednostek redakcyjnych i należy odróżnić normę wprowadzającą mechanizm indeksacji, z którego wynika ryzyko walutowe (Klauzula Ryzyka Walutowego) oraz normy określającej w jaki sposób ustalany będzie kurs waluty obcej na potrzeby operacji związanych z indeksowaniem przy wypłacie i przy spłacie kredytu (Klauzula Kursowa);

(2)  Sąd Okręgowy naruszył art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie, w ten sposób, że uznał za abuzywne normy wynikające z postanowień Umowy kredytu dotyczących indeksacji, w tym Klauzulę Ryzyka Walutowego oraz Klauzulę Kursową, podczas gdy Klauzula Ryzyka Walutowego nie może zostać uznana za abuzywną, gdyż określa ona główny przedmiot świadczenia i została sformułowana w sposób jednoznaczny;

(3)  Sąd Okręgowy naruszył art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie w ten sposób, że uznał za abuzywną zarówno Klauzulę Ryzyka Walutowego, jak i Klauzulę Kursową przyjmując, że są one sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes konsumenta z tego względu, że Powód nie został prawidłowo pouczony o ryzyku kursowym, w związku z zawarciem Umowy kredytu doszło do asymetrycznego rozkładu ryzyka pomiędzy stronami, Pozwany miał prawo do jednostronnego i arbitralnego kształtowania wysokości świadczeń stron umowy, a także z uwagi na zróżnicowanie pomiędzy kursem kupna i sprzedaży, podczas, gdy normy te nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco interesów konsumenta, a nawet gdyby przyjąć, że wskazana powyżej okoliczność jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i narusza interesy konsumenta, to uzasadnia to co najwyżej stwierdzenie abuzywności wyłącznie Klauzuli Kursowej, a nie Klauzuli Kursowej i Klauzuli Ryzyka Walutowego łącznie;

(4)  Sąd Okręgowy naruszył art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie, w ten sposób, że uznał okoliczność rzekomo niedostatecznego poinformowania Powoda o ryzyku walutowym za przesądzającą o abuzywności Klauzuli Ryzyka Walutowego i Klauzuli Kursowej, podczas gdy z Umowy kredytu jednoznacznie wynika fakt stosowania dwóch różnych kursów (...) oraz powiązanie wysokości zobowiązania Powoda z wartością waluty (...), a ponadto klauzule te z tej przyczyny nie mogą zostać uznana za abuzywne, gdyż jest okolicznością powszechnie znaną, że ryzyko kursowe ma ze swej natury charakter nieograniczony;

na wypadek przyjęcia, że Klauzula Kursowa jest abuzywna zarzucił, że:

(5)  Sąd Okręgowy naruszył art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie w ten sposób, że po uznaniu postanowień Umowy kredytu za abuzywne, dokonał oceny możliwości dalszego obowiązywania Umowy kredytu bez wszystkich postanowień określających indeksację kredytu do franka szwajcarskiego, w tym bez Klauzuli Ryzyka Walutowego oraz Klauzuli Kursowej, podczas gdy przedmiotem oceny możliwości dalszego obowiązywania powinna być umowa bez postanowień abuzywnych, tj. Umowa kredytu bez Klauzuli Kursowej;

(6)  Sąd Okręgowy naruszył art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie w ten sposób, że uznał Klauzulę Kursową za określającą główny przedmiot świadczenia (podczas gdy za taką może zostać uznana jedynie Klauzula Ryzyka Walutowego), w konsekwencji czego błędnie przyjął, że po eliminacji Klauzuli Kursowej (jako abuzywnej) Umowa kredytu nie może dalej obowiązywać;

(7)  Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że nie jest dopuszczalne zastąpienie postanowień abuzywnych jakimikolwiek uregulowaniami wynikającymi z przepisów prawa, a w konsekwencji błędnie nie zastosował:

(a)  art. 65 § 1 i 2 k.c.,

(b)  art. 56 k.c. w zw. z art 41 prawa wekslowego stosowanego na zasadzie analogii legis;

(c)  art. 56 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c., oraz

(d)  art. 56 k.c. w zw. ze wskazanymi w przypisie do tego punktu kilkudziesięcioma przepisami, z których na zasadzie analogii iuńs lub analogii legis wynika, że w polskim prawie obowiązuje generalna norma, zgodnie z którą wartość waluty obcej określa się według kursu średniego (...),

podczas gdy ani art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., ani orzecznictwo (...) nie stoją na przeszkodzie stosowaniu wyżej wskazanych przepisów na etapie oceny możliwości obowiązywania umowy po usunięciu postanowienia abuzywnego, tj. na etapie poprzedzającym etap zastąpienia postanowienia abuzywnego przepisem dyspozytywnym na warunkach wskazanych w orzeczeniach (...) C-26/13 K. i C-260/18 D.;

(8)  Sąd Okręgowy naruszył art. 69 ust. 3 Pr. Bank. w zw. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędne niezastosowanie, w ten sposób, że na etapie oceny możliwości dalszego obowiązywania umowy po usunięciu normy abuzywnej Sąd Okręgowy pominął, że Umowa kredytu może być wykonywana na podstawie art. 69 ust. 3 Pr. Bank;

na wypadek przyjęcia, że po usunięciu Klauzuli Kursowej Umowa Kredytu nie może dalej obowiązywać zgodnie z prawem polskim, zarzucam, że:

(9)  Sąd Okręgowy naruszył art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. przez jego niezastosowanie polegające na tym, że nie rozważył, czy unieważnienie umowy w całości narażałoby konsumenta na niekorzystne konsekwencje, gdy tymczasem w świetle orzecznictwa (...) (C-26/13 K. i C-260/18 D.) taka analiza winna poprzedzać decyzję Sądu Okręgowego tym, czy Umowę kredytu unieważnić, czy uzupełnić szczegółowym przepisem dyspozytywnym, zaś stwierdzenie, iż unieważnienie Umowy kredytu jest dla Powoda niekorzystne stanowić winno przesłankę zastosowania przepisu dyspozytywnego prawa krajowego;

(10)  Sąd Okręgowy naruszył art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że postanowienie abuzywne nie może zostać zastąpione przez sąd krajowy, gdy tymczasem zgodnie z orzeczeniem (...) C-260/18 D. stwierdzenie, iż unieważnienie Umowy kredytu jest dla Powoda niekorzystne stanowić winno przesłankę zastosowania przepisu dyspozytywnego prawa krajowego;

(11)  Sąd Okręgowy naruszył art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. przez jego niezastosowanie polegające na tym, że Sąd Okręgowy nie zastąpił postanowienia abuzywnego, tj. Klauzuli Kursowej przepisem dyspozytywnym art. 358 § 2 k.c., podczas gdy przepis ten stanowi przepis dyspozytywny, który może znaleźć zastosowanie zgodnie z orzeczeniami (...) C-26/13 K. i C-260/18 D.;

III.  naruszenie przepisów postępowania cywilnego mających istotny wpływ na treść zaskarżonego

wyroku tj.:

(1)  art. 156 ¹ k.p.c. i art. 156 ² k.p.c. w zw. z art. 212 § 2 k.p.c. poprzez ich błędne niezastosowanie i niepoinformowanie Powoda o dostrzeżonej przez Sąd I instancji abuzywności postanowień umownych oraz jej skutkach, w tym w szczególności niepoinformowanie Powoda o wszelkich możliwych konsekwencjach związanych z ewentualnym unieważnieniem Umowy kredytu, podczas gdy poinformowanie takie stanowiło obowiązek Sądu i poprzedzać powinno wyrażenie przez Powoda dobrowolnej i świadomej decyzji co do skorzystania z ochrony wynikającej z systemu Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i przepisów prawa krajowego implementujących w/w Dyrektywę;

(2)  art. 235 ² § 1 pkt 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 1 2 k.p.c. poprzez bezpodstawne oddalenie wniosków Pozwanego o przeprowadzenie dowodów z opinii biegłego, które to dowody zostały powołane na okoliczności faktyczne (fakty) istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, a wymagające wiadomości specjalnych oraz były przydatne do wykazania tych faktów;

(3)  art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę § 2 ust. 2 i 3, § 4 ust. la, § 8 ust. 1 oraz § 9 ust. 2 oraz § 11 ust. 4 Umowy kredytu i przyjęcie, że Powód nie został rzetelnie poinformowany o ryzyku walutowym, podczas gdy z wymienionych postanowień Umowy kredytu jednoznacznie wynika, że kredytobiorca będzie ponosić ryzyko kursowe (walutowe), które ze swej natury ma nieograniczony charakter, a z § 11 ust. 4 Umowy kredytu wprost wynika, że Powód o tym ryzyku został poinformowany przy zawarciu Umowy kredytu;

(4)  art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego i przyjęcie, że Pozwany nie został rzetelnie poinformowany o ryzyku walutowym oraz o mechanizmie indeksacji i jego skutkach w sytuacji gdy: z Umowy kredytu wprost wynika fakt stosowania przez Pozwanego dwóch różnych kursów waluty i fakt ich ustalania przez Pozwanego w Tabeli kursów, Powód zaakceptował (§11 ust. 5 Umowy kredytu) zasady funkcjonowania kredytu waloryzowanego w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 Umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 Umowy, warunków jego spłaty określone w § 9 Umowy, a nadto wysokość spreadu nie była ukrywana przez Pozwanego i była możliwa do ustalenia dla każdej zainteresowanej osoby;

(5)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, że Pozwany bank może dowolnie określać kursy waluty w Tabeli kursów, w sytuacji, gdy kryteria, które ostatecznie decydują o kursie ogłoszonym w tabeli, nie pozostają w gestii banku;

IV.  Z ostrożności procesowej na wypadek przyjęcia abuzywności klauzul indeksacyjnych Pozwany na podstawie art. 380 w zw. z art. 382 k.p.c. ponownie wnosił o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości na następujące, poszczególne okoliczności faktyczne (fakty) istotne dla rozstrzygnięcia sprawy: (i) ustalenie kursu średniego NBP dla waluty (...) w dniu uruchomienia kredytu oraz w dniach płatności poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych, (ii) wyliczenie wysokości nadpłat przy zastosowaniu wyżej ustalonego kursu średniego NBP do obliczenia wysokości kwoty kredytu (początkowego salda kredytu) oraz wysokości spłaconych rat kapitałowo-odsetkowych. W konsekwencji biegły powinien dokonać wyliczenia kwoty nadpłaty przysługującej kredytobiorcy na wypadek zastąpienia kursów kupna i sprzedaży (...) stosowanych przez Pozwanego kursem średnim (...) publikowanym przez NBP średniego rynkowego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału - kosztu kredytu złotowego zabezpieczonego hipotecznie (udzielonego na podobnych warunkach co do kwoty kredytu i okresu kredytowania) według formuły WIBOR + średnia marża banków dla takiego rodzaju kredytu obowiązująca na rynku w dacie udzielenia kredytu. W konsekwencji biegły powinien ustalić wartość wzbogacenia odpowiadającą wynagrodzeniu, które Powód (konsument) musiałby zapłacić za korzystanie z kredytu, gdyby zawarł ważną umowę, od dnia oddania mu kapitału do dnia sporządzenia opinii, czyli wyliczyć, ile kredytobiorca musiałby zapłacić, aby móc korzystać z przekazanej mu kwoty środków pieniężnych z uwzględnieniem powyższych parametrów oraz rzeczywistego przebiegu obsługi kredytu (dokonywanych spłat, dat tych spłat i ich wysokości); konieczność przeprowadzenia powyższego dowodu pojawiła się dopiero na tym etapie postępowania sądowego;

z ostrożności procesowej, na wypadek uznania postanowień Umowy kredytu za abuzywne, co mogłoby w ocenie Sądu Apelacyjnego prowadzić do unieważnienia Umowy kredytu (zasadności czego Pozwany przeczy) poinformowanie przez Sąd Apelacyjny Powoda, o skutkach ewentualnego unieważnienia Umowy kredytu polegających na konieczności zwrotu wzajemnych świadczeń tj. zwrotu na rzecz Pozwanego kwoty 679.000,00 złotych udzielonego Powodowi kredytu oraz kwoty 228.819,70 złotych stanowiącej korzyść osiągniętą przez Powoda na skutek korzystania z nienależnej mu usługi finansowej, odpowiadającą wartości średniego rynkowego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, które konsument musiałby zapłacić, gdyby zawarł ważną umowę kredytu, i to w sposób oraz w zakresie pozwalającym Powodowi (konsumentowi) na podjęcie i zakomunikowanie Sądowi dobrowolnej i świadomej decyzji co do korzystania bądź nie z systemu ochrony przed nieuczciwymi klauzulami abuzywnymi.

VII. Wskazując na powyższe zarzuty wniósł o:na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., o zmianę zaskarżonego Wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

ewentualnie na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., o uchylenie zaskarżonego Wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie przez Sąd Okręgowy istoty sprawy;

w każdym przypadku

zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Powodowie złożyli w trakcie postępowania apelacyjnego oświadczenie, z którego wynika, że są świadomi prawnych skutków ustalenia nieważności umowy , zgodnie z żądaniem pozwu, w tym hipotetycznych roszczeń banku i nie wyrażają zgody następczej na zatwierdzenie postanowień umowy / k -260/

Apelacja jest niezasadna. Sąd Apelacyjny uznał poczynione ustalenia faktyczne, przez sąd I instancji za własne bez konieczności uzupełniania postępowania dowodowego. Również dokonana wykładnia przepisów prawa materialnego, będąca podstawą wydanego wyroku zasługuje na akceptację / art. 387 par. 2 ¹ pkt 1 kpc/ Sąd Apelacyjny podziela również w całości przedstawione w uzasadnieniu orzeczenia, poglądy sądów powszechnych , Sądu Najwyższego, jak i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, bez konieczności ponownego przytaczania przedstawionej tam argumentacji.

Zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione w apelacji dotyczą przede wszystkim błędnej wykładni art. 385 ¹ par. 1 i 2 kc ,polegającej w istocie na uznaniu przez sąd I instancji abuzywności zapisów postanowień umowy kredytu indeksowanego do waluty (...) w zakresie odsyłającym do tabel kursowych. Strona apelująca podnosiła, że odsyłanie do tabel kursowych było praktykowane na rynku bankowym, również przez inne banki, a mechanizm wyznaczania kursów kupna sprzedaży miał charakter rynkowy, o czym kredytobiorcy byli informowani podczas zawierania umów kredytowych.

Zarzuty te w świetle orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego nie mogą zostać uwzględnione. Postanowienia umowne w przedmiotowej sprawie, dotyczące sposobu ustalania kursu, pozbawiały powodów możliwości, w chwili zawarcia kontraktu, poznać skonkretyzowane i obiektywne wskaźniki, w oparciu o które miało być wyliczane ich świadczenie. Nie jest bowiem transparentna klauzula, która pozostawia Bankowi dowolność w wyliczaniu wartości waluty (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z 7 listopada 2019 r. IV CSK 13/19; z 29 października 2019 r. IV CSK 309/18 i z 4 kwietnia 2019 r. III CSK 159/17).

Wbrew twierdzeniom zawartych w zarzutach i uzasadnieniu apelacji, przesłanki do uznania za niedozwolone klauzul umownych zostały spełnione zarówno co do klauzuli ryzyka walutowego, jak i co do klauzuli kursowej. Chociaż w swych rozstrzygnięciach (...) posługuje się określeniem „klauzuli dotyczącej spreadu walutowego”, „klauzuli dotyczącej ryzyka kursowego”, jak też „klauzuli walutowej”, to jednak nie rozdziela on tych klauzul i ocenia je całościowo (por. wyrok w sprawie C-118/17).

Postanowienia dotyczące sposobu wyliczania kursów waluty nie miały charakteru ubocznego są immanentnie związane z umową kredytu indeksowanego i określają jej główny przedmiot (patrz: wyrok (...) z 14 marca 2019 r. C 118/17, pkt 48, 52 oraz wyrok z 3 października 2019 r. C 260/18, pkt 44). Na aprobatę zasługują też te poglądy judykatury, wedle których umowne przepisy przeliczeniowe wprost kształtują rozmiar sumy kredytowej podlegającej zwrotowi i określają główne świadczenie kredytobiorcy, unormowane w art. 69 ust. 1 prawa bankowego, z którego wynika obowiązek spłaty kwoty wykorzystanego kredytu w ratach w oznaczonych terminach (patrz: postanowienie Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 2021 r. I CSK 737/20; wyroki Sądu Najwyższego z 9 maja 2019 r. I CSK 242/18; z dnia 4 kwietnia 2019 r. III CSK 159/17 oraz z 7 listopada 2019 r. IV CSK 13/19).

Nie można zatem uznać za zasadne twierdzenia apelującego, że klauzula ryzyka walutowego nie może być uznana za abuzywną. Jak również błędne jest stanowiska banku , że można dokonać rozdzielenia klauzuli kursowej od klauzuli ryzyka walutowego albowiem są one ze sobą immanentnie związane, co wynika z istoty stosunku prawnego łączącego strony procesu.

Należy też istotne znaczenie przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2019 r. V CSK 347/18). W przedmiotowej sprawie z treści umowy wynikało wyłącznie, że przeliczenia nastąpią w oparciu o kurs ustalany przez bank. Nie wskazano żadnych wytycznych w oparciu o które kurs ten miałby zostać wyznaczany, a żaden z dokumentów nie przedstawiał sposobu ustalania kursu waluty oraz możliwości zmiany tych kursów i ich wpływu na wysokość zobowiązania. Powodowie nie zostali w sposób właściwy poinformowani o oferowanym przez pozwanego produkcie, o warunkach udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem (...), zasadach dotyczących ustalenia kapitału kredytu jak i rat kredytowych, a także podstaw użycia przez pozwanego dwóch różnych mierników wartości tj. kursu kupna wg Tabeli banku i kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z Tabelą kursów do ustalenia wysokości rat kredytu. W ocenie Sądu, gdyby Bank potraktował konsumenta w sposób przejrzysty, umożliwił negocjacje dotyczące postanowień umowy uprzednio informując w sposób jasny dla konsumenta o ryzyku walutowym oraz sposobie kształtowania „Tabeli kursów”, to nie mógłby racjonalnie oczekiwać, iż konsument warunek ów przyjąłby w drodze negocjacji. Umowa zawarta pomiędzy konsumentem a bankiem powinna być jasna, transparentna, zrozumiała dla obu stron, a przede wszystkim zachowująca równość stron stosunku zobowiązaniowego .

Stanowisko takie zaprezentował Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W wyroku z dnia 18 listopada 2021 r., w sprawie sygn. C-212/20. Stwierdził on, że art. 5 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (por. pkt 55 oraz pkt 1 sentencji). Oznacza to zaś, że postanowienia dotyczące indeksacji zamieszczone w umowie kredytu muszą określać zrozumiałą i obiektywną metodę ustalania kursu waluty tak, aby na jej podstawie konsument mógł samodzielnie określić kurs waluty obowiązujący danego dnia.

Sąd Apelacyjny nie ma wątpliwości również co do tego, że klauzule określające sposób ustalania kursu nie zostały uzgodnione indywidualnie. doszłoby do tego tylko wtedy, gdyby strony wspólnie ustaliły ich ostateczne brzmienie.

Nie ma racji również pozwany twierdząc, iż istnieje możliwość zastąpienia abuzywnych postanowień poprzez zastosowanie art. 65 § 1 i 2, art. 56 w zw. z art. 41 prawa wekslowego, art. 56 w zw. z art. 358 § 2 k.c., czy poprzez sięgnięcie do jeszcze innych rozwiązań.

W wyroku (...) z 3 października 2019 r. wydanego w sprawie C 260/18. stwierdzono, że art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, które przewidują, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez zasady słuszności lub ustalone zwyczaje (pkt 62 wyroku). Powyższa teza znalazła odzwierciedlenie również w polskim orzecznictwie (patrz np.: wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18). Do wniosków zbieżnych z przywołaną wyżej interpretacją prawa wspólnotowego, prowadziła wykładnia art. 56 k.c., z którego wynika, że przepis ten daje prymat tym elementom czynności prawnej, które zostały wprost wyrażone przez strony. Wyprzedzają one skutki opisane w przepisach dyspozytywnych oraz wynikające z zasad współżycia społecznego i zwyczajów (patrz: Legalis. red. E. Gniewek, P. Machnikowski. Kodeks cywilny. Komentarz. Wydanie 10. 2021 r., art. 56, nb 11; Legalis. red. M. Gutowski. Kodeks cywilny. Tom I–III. Komentarz. Wydanie 3. 2021 r., art. 56, nb 3). Jeżeli tak, to wbrew temu co podniósł pozwany, w przypadku bezskuteczności zapisu wprowadzonego do umowy przez strony, reguły działania wynikające z innych źródeł (przepisy dyspozytywne, zwyczaje, zasady współżycia społecznego) nie wchodzą do stosunku zobowiązaniowego i nie zastępują klauzuli nieobowiązującej. Takiego skutku nie przewidują też inne niż art. 56 k.c. przepisy prawa krajowego. Przeciwnie, wynika z nich, że umowa zawierająca niewiążący zapis umowny albo jest nieważna (np. art. 58 § 1 i § 2 k.c.), bądź też funkcjonuje bez tego postanowienia (np. art. 58 § 3, art. 385 ¹ § 2 k.c.). –/ uzasadnienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w sprawie I ACa 544/21/

Brak jest podstaw by w sposób postulowany przez pozwanego skorzystać z normy zawartej w art. 65 k.c. Wprowadzenie do stosunku zobowiązaniowego innego niż pierwotnie zastosowanego źródła, z którego czerpie się dane konieczne do przeliczeń walutowych, nie byłoby oparte na zgodnym celu i zamiarze stron – a więc na aspektach istotnych przy wykładni subiektywnej, ani też na okolicznościach branych pod uwagę przez normatywnego odbiorcę oświadczenia woli - czyli w ramach interpretacji metodą obiektywną. Niedopuszczalny byłby zaś taki przebieg wykładni, który bazowałby jedynie na okolicznościach mających miejsce nie w trakcie, ale już po zawarciu umowy, to jest w chwili, kiedy kontrahenci zorientowali się, że zawarte w niej postanowienia mają charakter abuzywny. Takie działanie nie stanowiłoby interpretacji oświadczenia woli, lecz w istocie kreowałoby nowe prawa i obowiązki obligacyjne, czego nie można czynić w oparciu o art. 65 k.c.

Niesłusznie też podniósł pozwany, że w miejsce klauzul abuzywnych zastosowanie miał art. 69 ust. 3 prawa bankowego. Wynikało to już z tego, że przepis ten nie obowiązywał w chwili zawarcia spornej umowy, zaś objęcie jego działaniem wcześniejszych skutków stosunków prawnych, jako odstępstwo od zasady nieretroakcji i stosowania nowego prawa od chwili jego wejścia w życie wymagałoby odrębnego przepisu intertemporalnego, którego jednak brak. Co więcej, nawet gdyby przyjąć tezę odmienną, należy wskazać, że omawiana norma przyznaje kredytobiorcy uprawnienie do spłaty kredytu w walucie indeksacji. Nie można zatem przyjąć, i to już w świetle wyników uzyskanych w drodze wykładni literalnej, że narzucała również sposób wyliczania kursu walutowego używanego przy określeniu zindeksowanego świadczenia, a nadto odsyłała w tym zakresie do danych publikowanych przez NBP.

W świetle ujawnionych w sprawie danych nie sposób także przyjąć za skarżącym, że powód została pouczony o niestabilności waluty polskiej w stosunku do waluty franka szwajcarskiego. To na pozwanym , zgodnie z art. 6 kc, leżał ciężar udowodnienia tej kwestii, jednak nie przedstawił on żadnego wiarygodnego dowodu mogącego świadczyć o faktycznym działaniu banku w tym zakresie. Nie doszło więc do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., a tym samym do podważania ustalonego przez Sąd I instancji stanu faktycznego.

Przypomnieć należy, że dla skuteczności postawienia zarzutu naruszenia art. 233 §1 k.p.c., po to, by w konsekwencji wadliwości oceny dowodów uzasadnić sprzeczność ustaleń z efektami postępowania dowodowego, trzeba wykazać, że sąd pierwszej instancji ocenił materiał dowodowy w sposób: niewszechstronny, wadliwy z punktu widzenia zasad poprawnego rozumowania, dopuszczając się błędów logicznych w zakresie wnioskowania lub bez uwzględnienia zasad doświadczenia życiowego. Samo zaproponowanie innej, alternatywnie możliwej do zbudowania na bazie tych samych dowodów wersji stanu faktycznego, przy braku wykazania naruszenia zasad oceny dowodów, o jakich mowa wyżej, nie jest wystarczające dla stwierdzenia skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 §1 k.p.c., a w konsekwencji tego i wadliwości poczynionych ustaleń. Sąd Okręgowy dokonał wnikliwej oceny zebranego materiału dowodowego, w szczególności dowodów z dokumentów. W żadnej mierze nie można mówić, iż ocena ta została dokonana w sposób wybiórczy czy też nierzetelny. Sąd I instancji w uzasadnieniu jednoznacznie wskazał. którym dowodom dał wiarę, a którym takiego waloru odmówił. Zarzuty apelacyjne stanowią jednie polemikę ze stanowiskiem zajętym przez sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku, nie wskazują żadnych nowych okoliczności, które miałyby wpływ na zmianę orzeczenia przez sąd odwoławczy. Odnosząc się do pozostałych zarzutów apelacyjnych pozwanego, a dotyczących ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego należało je ocenić jak całkowicie bezzasadne. Zasadnicze ustalenia zostały oparte o treść dokumentów. Wbrew przekonaniu pozwanego, Sąd I instancji w sposób prawidłowy zgromadził materiał dowodowy w sprawie, nie naruszając przy tym wskazanych w środku zaskarżenia przepisów prawa procesowego. Słusznie Sąd Okręgowy uznał część pominiętych dowodów za nieistotne dla rozstrzygnięcia i stanowisko to Sąd Apelacyjny aprobuje, pomijając w trybie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 kpc zgłoszony dowód o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Nie doszło do naruszenia przez Sąd Okręgowy reguł swobodnej oceny dowodów przy ustaleniu, że konstrukcja umowy pozwalała pozwanemu na dowolne kształtowanie kursów waluty, a nadto iż powyższe elementy umowy były indywidualnie uzgodnione z powodem i nie podlegały negocjacjom.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny nie stwierdzając uchybień prawa materialnego i procesowego, o których mowa w apelacji na podstawie art. 385 kpc apelację pozwanego oddalił i na mocy art. 98 § 1 ¹ kpc w zw. §. 10.1 pkt 2 w zw. z §. 2.1 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackich orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego.

(...)

1