Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2022 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy D. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o świadczenie postojowe

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 11 marca 2021 r. sygn. akt VII U 1498/20

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 czerwca 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, II Oddział w P., na podstawie art. 15zv ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczeniem COVID19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, ze zm.) w zw. z art. 83 ust 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r., poz. 266 ze zm.) odmówił D. Ł. prawa do świadczenia postojowego. Organ podkreślił, że na podstawie art. 15 zq ust. 4 pkt 1 wnioskodawczyni nie przysługuje prawo do świadczenia postojowego, ponieważ w dwóch kolejnych miesiącach (kwiecień i maj 2020 r.) przychód z prowadzonej działalności gospodarczej wyniósł 0 zł, a zatem nie został spełniony wymóg spadku przychodów o co najmniej 15%.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła D. Ł. wskazując, że na skutek przestoju w prowadzeniu działalności gospodarczej doszło do spadku przychodów w wysokości 100%.

Wyrokiem z 11 marca 2021 r., sygn. akt VII U 1498/20, Sąd Okręgowy w Poznaniu, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującej prawo do świadczenia postojowego.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Odwołująca prowadzi gabinet stomatologiczny. Na skutek epidemii, nastąpił przestój w prowadzonej przez odwołującą działalności gospodarczej.

W dniu 2 czerwca 2020 r. D. Ł. złożyła wniosek o przyznanie świadczenia postojowego. Wskazała przy tym, że w dwóch kolejnych miesiącach poprzedzających złożenie wniosku jej przychód wyniósł 0 zł.

Pozostałe przesłanki przyznania świadczenia postojowego są bezsporne.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji uznał odwołanie za zasadne i zmienił zaskarżoną decyzję przyznając odwołującej prawo do świadczenia postojowego.

Na wstępie Sąd Okręgowy wskazał, że kwestia sporna sprowadzała się do wykładni prawa to jest art. 15zq ust. 4 ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19 oraz zacytował treść tego przepisu.

Sąd Okręgowy wskazał, że literalna wykładnia przepisu w sytuacji, gdy wnioskodawca nie osiąga żadnego przychodu przez dwa lub więcej miesięcy budzi wątpliwości. Pozwany, stosując wykładnię językową art. 15zq ust 4 pkt 1 ww. ustawy, odmówił przyznania wnioskodawcy świadczenia postojowego.

Następnie podał, że nie ulega kwestii, że wsparcie przedsiębiorców w postaci świadczenia postojowego powinno służyć głównie tym podmiotom, które są zagrożone zatorami płatniczymi czy upadłością. Przesądzenie rozważanej kwestii wymaga odwołania się do ratio legis art. 15 zq ww. ustawy. W uzasadnieniu projektu nowelizacji, która wprowadziła do ww. ustawy art. 15zq, podkreślono, że osoby prowadzące działalność gospodarczą, opłacające składki same za siebie oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia, a także osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o dzieło są szczególnie narażone na „niestabilność, a nawet całkowitą utratę przychodów z powodu pandemii, ze względu na brak zleceń lub zamówień, czy rezygnację z realizowanych lub zawieranych umów”. Rozwiązania legislacyjne obowiązujące już wcześniej w obliczu pandemii spowodowanej (...) w wielu przypadkach okazały się niedostateczne, aby uchronić określone grupy podmiotów przed zatorami płatniczymi i upadłością, jak również brakiem środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Świadczenie postojowe zostało wprowadzone dla zmniejszenia negatywnych skutków gospodarczych (por. Uzasadnienie do ustawy, druk nr 299).

Sąd Okręgowy podkreślił, że celem ustawodawcy, który wprowadził wspominany powyżej warunek spadku przychodu o 15% nie było zatem pozbawienie świadczenia postojowego przedsiębiorców najbardziej dotkniętych skutkami kryzysu, a określenie pewnej minimalnej wielkości uprawniającej do tego świadczenia . Oczywistym jest, że przychód w wysokości 0 zł nie może zmniejszyć się o 15% w porównaniu z przychodem wynoszącym 0 zł, ale nie może to przesądzać o braku prawa do świadczenia postojowego. Kluczowe jest bowiem, że to przede wszystkim przedsiębiorca, który nie osiąga żadnego przychodu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej jest zagrożony zatorami płatniczymi lub upadłością. Tacy przedsiębiorcy zagrożeni upadłością czy utratą środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych powinni zatem otrzymać świadczenie postojowe w sytuacji wykazywania przychodu w wysokości 0 zł przez okres kilku następujących po sobie miesięcy.

Pozwany odmawiając prawa do świadczenia postojowego z uwagi na wskazanie we wniosku przychody 0 zł za dwa następujące po sobie miesiące, to cel art. 15zq ww. ustawy nie zostałby zrealizowany, a skutki ekonomiczne kryzysu gospodarczego byłby znacznie bardziej odczuwalne.

Mając na uwadze cele wprowadzenia ustawy, zdaniem Sądu I instancji, wykładnia dokonana przez organ rentowy budzi uzasadnione wątpliwości, bowiem prowadzi zarówno z punktu widzenia celu ustawy, jak i jej spójności aksjologicznej, do nieuprawnionych i oczywiście absurdalnych wniosków. Jak podkreśla się w doktrynie, dyrektywy funkcjonalne mogą zostać zastosowane, zarówno, jako dyrektywy wyboru jednego z alternatywnych znaczeń językowych tekstu prawnego, w sytuacji niejednoznaczności tego tekstu, ale i jako dyrektywy prowadzące do ustalenia samoistnego znaczenia interpretowanego wyrażenia. (por. M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2017, s. 215, Krzysztof Płeszka, Wykładnia rozszerzająca, Warszawa 2010, s. 182).

Sąd Okręgowy zaznaczył, że również w orzecznictwie podkreśla się trafnie, że w wyjątkowych sytuacjach wolno odstąpić od literalnego znaczenia przepisu. Taka możliwość powstaje, gdy wykładnia językowa pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią innych norm, prowadzi do absurdalnych z punktu widzenia społecznego lub ekonomicznego konsekwencji, rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć lub pozostaje w oczywistej sprzeczności z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi (uchwała Sądu Najwyższego z 14 października 2004 r., sygn. akt III CZP 37/04). Zastosowanie wykładni celowościowej art. 15zq ww. ustawy w niniejszej sprawie nie może budzić wątpliwości. Ścisłe i literalne rozumienie powyższego przepisu prowadzi do nieracjonalnych konsekwencji. Podmioty nieosiągające przychodów są w znacznie gorszej sytuacji ekonomicznej niż przedsiębiorcy wykazujący jedynie spadek przychodu o 15%. Tymczasem świadczenie postojowe przewidziano dla tych właśnie przedsiębiorców, którzy zostali najbardziej dotknięci skutkami kryzysu ekonomicznego wywołanego pandemią. Dlatego też słuszne i uzasadnione jest przyjęcie, że świadczenie postojowe, o którym mowa w art. 15zq ww. ustawy przysługuje również podmiotom, które w dwóch kolejnych miesiącach ujawnionych we wniosku wskazały przychód w wysokości 0 zł. Przeciwna interpretacja – w ocenie Sądu Okręgowego - byłaby rażąco niesprawiedliwa i sprzeczna z celem analizowanej regulacji.

Sąd I instancji stosując wykładnię celowościową oraz mając na uwadze ust. 3 tegoż przepisu podał, że ustawodawca za nadrzędne uznał zaistnienie w następstwie wystąpienia epidemii „przestoju w prowadzeniu działalności”. Później zaś określił dodatkowe warunki tego przestoju dla uzyskania przedmiotowego świadczenia. Stanowisko takie należy uznać za ugruntowane w orzecznictwie sądów powszechnych (por. np. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 listopada 2020 r., sygn. akt XIV U 1040/20)

Sąd Okręgowy wskazał, że podziela pogląd, iż konieczność stosowania wykładni celowościowej umacnia jeszcze argument systemowy. Stosownie bowiem do § 5 pkt 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz. U. z 2020 r. poz. 433) ustanowiono czasowe ograniczenie prowadzenia przez przedsiębiorców w rozumieniu przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców oraz przez inne podmioty działalności w tym przepisie wymienionej. Literalna wykładnia art. 15zq ust. 4 pkt 1 ustawy z 2 marca 2020 r. oznaczałaby w tej sytuacji, że prawodawca z jednej strony w drodze rozporządzenia czasowo pozbawił część przedsiębiorców możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, z drugiej strony w drodze ustawy wykluczył tychże przedsiębiorców z prawa do świadczenia postojowego. Byłoby to sprzeczne z koncepcją racjonalnego ustawodawcy obowiązującą w demokratycznym państwie prawnym.

Reasumując Sąd Okręgowy wskazał, że celem ustawodawcy, była rekompensata niespodziewanie utraconych przychodów przedsiębiorcom, których działalność gospodarcza na skutek COVID-19 doznała przestoju (art. 15zq ust. 3).

Z uwagi na powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w wyroku.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego tj. art. 15 zq ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych poprzez jego błędną interpretację i zastosowanie wykładni celowościowej ww. przepisu (a niezastosowanie wykładni językowej) i przyjęcie, iż odwołująca spełnia przesłanki do przyznania świadczenia postojowego z ww. przepisu, a w konsekwencji nieprawidłowe przyznanie odwołującej prawa do świadczenia postojowego.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania.

Odwołująca nie złożyła odpowiedzi na apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. nie zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie podkreślenia wymaga, że ww. Zakład nie sformułował w apelacji żadnych zarzutów dotyczących ustaleń faktycznych w sprawie (stan faktyczny w sprawie był bowiem bezsporny), kwestionując jedynie dokonaną przez Sąd Okręgowy wykładnię przepisów stanowiących materialnoprawną podstawę rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny natomiast nie podziela przedstawionej przez Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. w apelacji argumentacji.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zaznaczyć należy, że Sąd I instancji słusznie zauważył, że zawisły między stronami spór miał wyłącznie charakter prawny, dotyczył bowiem interpretacji art. 15 zq ust. 4 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako „ustawa o przeciwdziałaniu COVID-19”), przy jednoczesnym niekwestionowaniu ustaleń faktycznych.

W związku z powyższym przypomnieć jedynie należy, że odwołująca D. Ł. złożyła wniosek o przyznanie świadczenia postojowego na podstawie wskazanego wyżej przepisu, zaś organ rentowy wydał decyzję odmowną, twierdząc, że wykazanie przez wnioskodawcę zerowego przychodu za dwa następujące po sobie miesiące (kwiecień i maj 2020 r.) poprzedzające miesiąc złożenia wniosku, stanowi o niespełnieniu przesłanki z art. 15 zq ust. 4 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu COVID.

Zgodnie z ww. przepisem, osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą świadczenie postojowe przysługuje, jeżeli rozpoczęła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej przed 1 kwietnia 2020 r. i:

1) nie zawiesiła prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz jeżeli przychód z prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku oświadczenie postojowe był o co najmniej 15% niższy od przychodu uzyskanego w miesiącu poprzedzającym ten miesiąc;

2) zawiesiła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej po dniu 31 stycznia 2020 r.;

3) nie podlega ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu, chyba że podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zarzut naruszenia tej regulacji przez Sąd I instancji jest całkowicie chybiony. Organ rentowy stanął na stanowisku, którego nie podziela Sąd Apelacyjny, że w przedmiotowej sprawie brak było podstaw do zastosowania wykładni celowościowej art. 15 zq ust. 4 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19 i przyjęcia, że wobec przedsiębiorcy, który nie uzyskuje żadnego przychodu, spełniona zostaje przesłanka uzyskania prawa do świadczenia postojowego. Wskazać jednak należy, że wniosek przeciwny – jak słusznie również podkreślił w swoim uzasadnieniu Sądu I instancji - prowadziłby do absurdalnych skutków, całkowicie wypierających sens wprowadzenia omawianej regulacji, jakim było udzielenie pomocy osobom najbardziej dotkniętym sytuacją epidemiczną w Polsce - przedsiębiorcom oraz zleceniobiorcom, którzy wskutek wprowadzonych odgórnie drastycznych ograniczeń wykonywania pracy (działalności zawodowej), a więc obiektywnych, utracili możliwość wykonywania wcześniejszej aktywności zawodowej, przez co pozbawieni zostali źródeł zapewnienia sobie środków na życie. Tożsame stanowisko zajęły również inne sądy apelacyjnej np. Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie o sygn. III AUa 302/21 i III AUa 421/21 oraz Sąd Apelacyjny w Szczecinie w sprawie o sygn. III AUa 224/21.

W ocenie Sądu Apelacyjnego pozbawiony logiki jest wymóg wykazania przez wnioskodawczynię prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, spadku przychodu o co najmniej 15% w stosunku do miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku, skoro w obydwu tych miesiącach uzyskała ona przychód równy zeru. Gdyby bowiem wnioskodawczyni wykazała w kwietniu 2020 r. bądź maju tego roku przychód chociażby na symbolicznym poziomie 1 zł, nabyłaby, zgodnie z sugerowaną przez organ rentowy wykładnią omawianego przepisu, prawo do świadczenia postojowego. Takie stanowisko – w ocenie Sądu Apelacyjnego - należy jednak uznać za sprzeczne z wolą ustawodawcy i wykładnią celowościową ustawy.

W tym zakresie wypada raz jeszcze sięgnąć do uzasadnienia projektu nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19, w którym wskazywano na trudną sytuację osób prowadzących działalność gospodarczą, opłacających składki same za siebie oraz osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy oświadczenie usług, do których zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia, a także osób wykonujących pracę na podstawie umowy o dzieło, podkreślając ich szczególne narażenie na „niestabilność”, a nawet całkowitą utratę przychodów z powodu pandemii COVID-19, ze względu na brak zleceń lub zamówień, czy rezygnację z realizowanych lub zawieranych dotychczas umów. Należy mieć bowiem na uwadze, że regulacje prawne wprowadzane w tak szczególnym okresie jakim jest czas epidemii, należy bezsprzecznie oceniać przez pryzmat przyświecających im celów i wartości - w tym wypadku zapewnienia pomocy finansowej osobom, które na skutek epidemii i ograniczeń wynikających z rozporządzenia, utraciły możliwości wykonywania swych codziennych obowiązków zawodowych albo mogły je wykonywać jedynie w bardzo ograniczonym zakresie, co bezpośrednio przekładało się na spadek dochodów i tym samym poziomu ich życia. Odwołująca prowadzi gabinet stomatologiczny. W marcu 2020 r. uzyskała przychód 8029,45 zł, zaś w kwietniu i maju 2020 r. jej przychód wyniósł 0 zł. Na skutek przestoju w prowadzeniu działalności gospodarczej doszło do spadku przychodów w wysokości 100%.

Reasumując Sąd Apelacyjny podziela stanowisko zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przez Sąd I instancji, zgodnie z którym należy przyjąć założenie, że intencją i celem ustawodawcy, który wprowadził warunek spadku przychodu o co najmniej 15% nie było pozbawienie świadczenia postojowego przedsiębiorców najbardziej dotkniętych skutkami kryzysu, którzy na skutek ograniczeń w prowadzeniu działalności gospodarczej nie osiągnęli żadnych przychodów, lecz określenie pewnej minimalnej wielkości spadku przychodu uprawniającego do tego świadczenia.

Mając tym samym powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację organu rentowego oddalił uznając ją za bezzasadną.

sędzia Marta Sawińska