Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2022 r.

Sąd Okręgowy we Włocławku Sekcja Odwoławcza I Wydziału Cywilnego

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2022 r. we Włocławku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą we W.

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego we Włocławku

z dnia 14 czerwca 2022 r., sygn. akt I C 1109/21 upr

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powoda (...) Sp. z o.o. z siedzibą we W. kwotę 12 360,74 zł (dwanaście tysięcy trzysta sześćdziesiąt złotych siedemdziesiąt cztery grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1 735,10 zł (jeden tysiąc siedemset trzydzieści pięć złotych dziesięć groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  oddala apelację w pozostałej części.

SSO Mariusz Nazdrowicz

Sygn. akt I 1 Ca 382/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy we Włocławku zasądził od pozwanego Banku (...) S.A. z/s w W. na rzecz powoda (...) sp. z o.o. z/s we W. kwotę 12.360,74 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty (pkt 1) oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.735,10 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami ,o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Zasądzając powyższą kwotę tytułem zwrotu części prowizji od udzielonego kredytu
w związku z jego wcześniejszą spłatą (art. 49 ust. 1 i art. 52 ustawy z dnia 12 maja 2011 r.
o kredycie konsumenckim, tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 246, dalej: „u.k.k.”), Sąd Rejonowy miał na uwadze, że choć bank w dniu 2 sierpnia 2021 r. zwrócił kredytobiorcy T. O. część prowizji w kwocie 12.697,97 zł, jednak nastąpiło to już po zawiadomieniu pozwanego pismem z dnia 20 lipca 2021 r. (doręczonym 23 lipca 2021 r.) o przelewie wierzytelności wynikającej z umowy kredytu. W tej sytuacji odwołując się do treści
art. 512 k.c. Sąd stwierdził, że spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela nie miało skutku wobec nabywcy. Za chybiony uznał też zarzut przedawnienia, skoro dokonując w dniu 2 sierpnia 2021 r. płatności na rzecz kredytobiorcy bank potwierdził zasadność roszczenia. O kosztach procesu orzeczono zgodnie z art. 100 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany i zaskarżył go w całości. Zarzucił naruszenie przepisów zarówno prawa procesowego, jak i materialnego, tj.:

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. i art. 235 ² § 1 k.p.c. poprzez bezzasadne pominięcie (bez wydania postanowienia w tym zakresie w myśl art. 235 ² § 2 k.p.c.) zgłoszonego przez pozwanego dowodu z zeznań świadka T. O. na okoliczność m.in. rozliczenia się z konsumentem w zakresie zwrotu prowizji i wysokości roszczenia, których wyjaśnienie jest istotne dla rozstrzygnięcia sprawy,

- art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez nieprzedstawienie w uzasadnieniu wyroku argumentacji dotyczącej nieuwzględnienia wniosku dowodowego o przesłuchanie świadka T. O., co uniemożliwia poddanie przedmiotowego wyroku kontroli instancyjnej,

- niezastosowanie art. 102 k.p.c. i orzeczenie o kosztach zgodnie z art. 100 k.p.c.,

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu ze zgromadzonym materiałem dowodowym poprzez przyjęcie, że strona powodowa skutecznie zawiadomiła pozwanego o przelewie wierzytelności obejmującej zwrot prowizji od umowy kredytu (...),

- art. 512 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że spełnienie świadczenia na rzecz kredytobiorcy (konsumenta) nie wywiera skutku wobec powoda,

- art. 118 k.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie odsetek od kwoty 12360,74 zł od dnia 1.06.2017 r., a nie jedynie za 3 lata wstecz od daty wniesienia pozwu,

- art. 52 ustawy o kredycie konsumenckim przez jego niezastosowanie i zasądzenie odsetek za opóźnienie od dnia 1.06.2017 r., a nie po upływie 14 dni od dokonania wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu, która miała miejsce w dniu 31.05.2017 r.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany domagał się zmiany zaskarżonego wyroku
i oddalenia powództwa w całości. Ewentualnie wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania – przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego, bądź zmianę wyroku i zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 12360,74 zł za okres 3 lat wstecz od daty wniesienia pozwu lub od 15.06.2017 r. oraz odstąpienie na podstawie art. 102 k.p.c. od obciążania pozwanego kosztami procesu. Nadto na podstawie art. 382 k.p.c. w zw. z art. 241 k.p.c. wniósł o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka T. O. na okoliczność rozliczenia się pozwanego z nim z tytułu zwrotu prowizji, błędnego wyliczenia roszczenia przez powoda i zawarcia z powodem umowy cesji.

Powód nie zajął stanowiska odnośnie złożonego środka odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego tylko w niewielkiej części – w odniesieniu do rozstrzygnięcia
o odsetkach ustawowych za opóźnienie – okazała się zasadna z uwagi na skuteczność zarzutu niezastosowania art. 118 k.c. W pozostałym przeważającym zakresie – mimo trafności innego zarzutun- jako pozbawiona uzasadnionych podstaw podlegała oddaleniu.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych
i przydatnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń faktycznych. Poprzedził je również prawidłową oceną zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, która nie przekroczyła granic określonych w art. 233 k.p.c. Ustalenia te Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne, czyniąc je zarazem podstawą własnego orzekania.

Chybiony był w szczególności zarzut obrazy przepisu art. 327 ¹ k.p.c., bowiem Sąd
I instancji wyjaśnił podstawę prawną rozstrzygnięcia w sposób umożliwiający jego kontrolę instancyjną. O skutecznym postawieniu zarzutu naruszenia w/w przepisu można mówić tylko wtedy, gdy uzasadnienie orzeczenia nie zawiera elementów pozwalających na weryfikację stanowiska Sądu, a jego braki w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych, oceny dowodów i oceny prawnej muszą być tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona, bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej. Zarzut ten jest więc zasadny jedynie w wyjątkowych sytuacjach, kiedy treść uzasadnienia uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania zaskarżonego orzeczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 15 lipca 2020 r., I ACa 2/19, Lex nr 3055721). Taka sytuacja nie występuje w niniejszej sprawie, bowiem Sąd w oparciu o ustalony stan faktyczny uznał i wyjaśnił, dlaczego zasądził na rzecz powoda kwotę 12.360,74 zł tytułem zwrotu części prowizji od spłaconego przedterminowo kredytu, z czym nie zgadza się pozwany bank.

Za trafny - ale tylko co do zasady - należało przede wszystkim uznać zarzut dotyczący milczącego pominięcia dowodu z zeznań świadka T. O. (wierzyciela pierwotnego) zgłoszonego przez pozwanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty. Domagał się on przesłuchania kredytobiorcy na okoliczność m.in. rozliczenia się banku z konsumentem w zakresie zwrotu prowizji i wysokości roszczenia. Niewątpliwie Sąd nie rozpoznał formalnie zgłoszonego wniosku dowodowego i nie wydał żadnego postanowienia dowodowego, ani negatywnego o ich pominięciu (art. 235 ² k.p.c.), ani pozytywnego o ich dopuszczeniu (art. 236 k.p.c.). Zatem już sam brak jakiejkolwiek decyzji procesowej w przedmiocie zawnioskowanego dowodu i jego milczące pominięcie stanowiło uchybienie przepisom postępowania. Nie miało to jednak wpływu na prawidłowość rozstrzygnięcia.

Przede wszystkim pozwany kwestionował fakt otrzymania zawiadomienia o cesji wierzytelności utrzymując, że spełnienie świadczenia na rzecz wierzyciela pierwotnego było skuteczne. Niemniej sam przyznał, iż otrzymał od cedenta zawiadomienie o cesji wierzytelności. Wątpliwości banku co do faktu dokonania przelewu wzbudził jednak brak własnoręcznego podpisu kredytobiorcy. Z kolei wzoru podpisu elektronicznego, którym dokument ten został podpisany nie sposób było rzekomo zweryfikować, bowiem nie został podpisany za pośrednictwem oficjalnej platformy czy podmiotu wydającego certyfikowane podpisy, przez co w ocenie banku podpis ten nie spełniał wymogów kwalifikowanego podpisu elektronicznego. W konsekwencji pozwany nie miał pewności, że dokumenty te podpisał kredytobiorca, zaś takie oświadczenie woli nie mogło być przez niego honorowane . Konieczna stała się więc ocena, czy kwestie, które miały zostać wyjaśnione za pomocą zeznań świadka, miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu art. 227 k.p.c.

Bliższe rozważania w tym zakresie muszą być jednak poprzedzone przypomnieniem,
że to przepisy prawa materialnego każdorazowo wyznaczają zakres koniecznych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń faktycznych i one też decydują, jakie określone fakty, jako ewentualny przedmiot dowodu - mają wpływ na treść rozstrzygnięcia. Inaczej mówiąc decydujące znaczenie ma to, jak sformułowana i rozumiana jest norma prawna, którą zastosowano przy rozstrzygnięciu sprawy. Stąd też w tym miejscu należy wyjaśnić kwestie materialnoprawne związane z dochodzonym przez powoda roszczeniem.

Zgodnie z art. 512 k.c. dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Zatem spełnienie świadczenia na rzecz cedenta – po otrzymaniu zawiadomienia o cesji – nie jest skuteczne w stosunku do cesjonariusza, a wadliwe spełnienie świadczenia na rzecz podmiotu nieuprawnionego, powoduje dla dłużnika niekorzystne skutki w postaci konieczności powtórnego wykonania zobowiązania. Jednocześnie w doktrynie ugruntowany jest pogląd – który Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym apelację w pełni podziela - iż w sytuacji, gdy dłużnik ma wątpliwości co do dokonania lub ważności przelewu wierzytelności powinien dokonać ustalenia, czy do przelewu rzeczywiście doszło. Może on żądać potwierdzenia na piśmie faktu dokonania przelewu od dotychczasowego wierzyciela, a nawet złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 467 pkt 1 k.c. i 470 k.c.), powodując w ten sposób wygaśnięcie zobowiązania (przykładowo: A. Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, Lex 2011, teza 8 do art. 515; red.
J. Ciszewski, P. Nazaruk, Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, Lex 2022, teza 6 do art. 512 k.c.; red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Kodeks cywilny. Komentarz, Lex 2022, teza 6 do art. 512 k.c.; red. J. Gudowski, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, Lex 2018, teza 7 do art. 512 k.c.; red. M. Fras, M. Habdas, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), Lex 2018, teza 9 i 10 do art. 512 k.c.; red. A. Kidyba, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, wyd. II, Lex 2014, teza 8 do art. 512 k.c.; red. M. Załucki, Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 3, Legalis 2023, teza 6 do art. 512 k.c.; red. M. Gutowski, Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626. Wyd. 3, Legalis 2022, teza 3 do art. 512 k.c.; red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Legalis 2021, teza 3 do art. 512 k.c.; red. K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, Wyd. 10, Legalis 2021, teza 6 i 7 do art. 512 k.c. i przytaczane tam piśmiennictwo).

Oczywiście pewność co do dokonanego przelewu daje dłużnikowi wyłącznie pisemne zawiadomienie o przelewie, pochodzące od zbywcy. Może się jednak zdarzyć, że dłużnik uzyskał informację o cesji z innego źródła niż od cedenta (choćby od cesjonariusza, który zazwyczaj jest najbardziej zainteresowany w zawiadomieniu dłużnika o nabyciu przez siebie wierzytelności). Wobec treści art. 512 k.c. w przypadku uzyskania wiadomości o cesji można wymagać od dłużnika podjęcia próby zweryfikowania tej informacji u zbywcy. Aby wzmocnić swoją ochronę dłużnik mając wątpliwości co do tego, czy przelew został dokonany lub czy jest ważny – także z uwagi na uregulowanie art. 515 k.c., które wymaga od dłużnika zachowania daleko idącej ostrożności – powinien żądać od zbywcy zawiadomienia go na piśmie o dokonanym przelewie. Dłużnik powinien zbadać, kto występuje w charakterze nabywcy, a w wypadku wątpliwości ( np. w razie niedostatecznego wykazania cesji albo kolizji między kilku pretendentami) dla uniknięcia niebezpieczeństwa spełnienia świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia złożyć dłużną sumę do depozytu sądowego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 14 kwietnia 1994 r., I ACr 178/94, OSA 1994/6/30). Jeżeli bowiem dłużnik wiedział o fakcie przelewu, pomimo braku zawiadomienia o cesji pochodzącego od zbywcy, spełnienie świadczenia na rzecz zbywcy bez podjęcia próby zweryfikowania u cedenta otrzymanej informacji może być uznane za działanie w złej wierze i prawnie wykluczyć zwolnienie się przez dłużnika ze zobowiązania (red. A. Kidyba, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, wyd. II, Lex 2014, teza 8 do art. 512 k.c.).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy apelujący otrzymując pisemne zawiadomienie o cesji, które wzbudziło jego wątpliwości – odnośnie osoby cedenta oraz samego faktu przelewu wierzytelności - powinien choćby podjąć próbę zweryfikowania otrzymanych informacji u kredytobiorcy. Skoro tego nie uczynił spełnienie świadczenie na rzecz kredytobiorcy - nawet jeśli zawiadomienie wzbudziło wątpliwości banku co do ważności przelewu - bez podjęcia jakiejkolwiek próby zweryfikowania powziętych informacji było nieskuteczne. Spełnienie przez skarżącego świadczenia na rzecz wierzyciela pierwotnego nastąpiło bowiem w dniu 2 sierpnia 2021 r., a więc już po otrzymaniu w dniu 23 lipca 2021 r. zawiadomienia o cesji wierzytelności. W konsekwencji uchybienie procesowe Sądu meriti polegające na milczącym pominięciu zgłoszonego wniosku dowodowego pozostawało bez wpływu na treść wydanego w sprawie orzeczenia, gdyż kwestie, które miały zostać wyjaśnione za pomocą zeznań świadka - związane ze spełnieniem świadczenia na rzecz wierzyciela pierwotnego czy braku rozliczenia się kredytobiorcy (ani z bankiem, ani z nabywcą wierzytelności) po otrzymaniu od pozwanego kwoty zwróconej mu w dniu 2 sierpnia 2021 r. części prowizji - pozostawały irrelewantne dla rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu art. 227 k.p.c. Dlatego na etapie postępowania odwoławczego na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd Okręgowy pominął dowód z zeznań świadka T. O., uznając go za nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy. Marginalnie można w tym miejscu wspomnieć, że w zaistniałej sytuacji – gdy na skutek pochopnej czynności pozwanego doszło do przysporzenia na rzecz poprzedniego wierzyciela – przysługują mu stosowne środki prawne w celu ochrony jego interesów.

Na etapie postępowania odwoławczego nie była kwestionowana sama podstawa żądania powoda - zwrotu proporcjonalnej części prowizji w związku z wcześniejszą spłatą kredytu ani wysokość roszczenia - prawidłowość wyliczonej przez powoda kwoty. Należy więc jedynie przypomnieć, iż żądanie powoda znajdowało podstawę w treści art. 49 ust. 1 u.k.k., zgodnie
z którym w przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie, całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą. Jednocześnie przewidziane w powyższym przepisie uprawnienie konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego spłaty w całości przed terminem określonym w umowie obejmuje także prowizję za udzielenie kredytu (uchwała Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2019 r. III CZP 45/19, OSNC 2020/10/83).

Zasadny w okolicznościach sprawy – o czym już wspomniano - okazał się jednak zarzut przedawnienia w odniesieniu do rozstrzygnięcia o odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty. Biorąc pod uwagę, że kredytobiorca dokonał przedterminowej spłaty kredytu w dniu 31 maja 2017 r., kredytodawca był zobowiązany do rozliczenia z konsumentem kredytu w terminie 14 dni od dnia dokonania wcześniejszej spłaty kredytu w całości (art. 52 u.k.k.). Wobec tego bank powinien rozliczyć się z kredytobiorcą do dnia 14 czerwca 2017 r. i począwszy od dnia 15 czerwca 2017 r. pozwany pozostawał w opóźnieniu.

Należy podkreślić, iż przewidziany w art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń okresowych należy stosować także do roszczeń o odsetki za opóźnienie. Okresowy charakter świadczenia dłużnika zobowiązanego do zapłaty odsetek przejawia się w tym, iż z każdym dniem opóźnienia powstaje wobec dłużnika odrębne roszczenie o odsetki, które jest od tego dnia wymagalne i od tego dnia zaczyna się przedawniać. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego (uchwała Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2005 r. III CZP 42/04, OSNC 2005/9/149). Co więcej, odsetki (tak jak świadczenie główne) zgodnie z art. 118 zd. 2 k.c. przedawniają się na koniec roku kalendarzowego. Oznacza to, że w niniejszej sprawie przedawniły się wyłącznie odsetki za 2017 rok (na 31 grudnia 2020 r.) i w tym zakresie żądanie powoda podlegało oddaleniu. Natomiast odsetki za 2018 rok, uległyby przedawnieniu w dniu 31 grudnia 2021 r., niemniej pozew wniesiony w dniu 31 sierpnia 2021 r. przerwał bieg terminu przedawnienia.

Również rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji było prawidłowe. Modyfikacja orzeczenia dokonana przez Sąd odwoławczy dotyczyła wyłącznie odsetek, a więc roszczenia ubocznego. Z punktu widzenia rozstrzygnięcia o kosztach procesu należało przyjąć, że powód wygrał sprawę we wskazanej przez Sąd a quo części i nie było podstaw do innego ich rozliczenia. Sąd Okręgowy nie znalazł też żadnych podstaw do zastosowania - mającej charakter wyjątkowy - instytucji z art. 102 k.p.c. W sprawie nie zachodziły jakiekolwiek szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążania pozwanego kosztami postępowania należnymi stronie powodowej. W szczególności w sytuacji, gdy pozwany przez kilka lat zwlekał z wykonaniem ciążącego na nim obowiązku kompleksowego rozliczenia kredytu powoływanie się na brak lojalności kredytobiorcy musi budzić duże zdziwienie.

Reasumując, apelacja pozwanego okazała się częściowo zasadna i skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku w odniesieniu do rozstrzygnięcia o odsetkach ustawowych za opóźnienie, o czym Sąd Okręgowy orzekł punkcie I. (pierwszym) sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Natomiast w pozostałym zakresie podlegała ona oddaleniu jako pozbawiona słuszności, o czym orzeczono w punkcie II. (drugim) sentencji zgodnie z art. 385 k.p.c.

SSO Mariusz Nazdrowicz