Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 20/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2023 roku

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze Wydział I Cywilny w składzie :

Przewodniczący : Sędzia Małgorzata Boguszewicz

Protokolant : stażysta Hanna Kycia

po rozpoznaniu w dniu 07.02.2023 roku w Zielonej Górze

sprawy z powództwa C. M.

przeciwko Miastu Z.

o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa

I.  ustala, że wyłącznie powódce C. M. przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w Z. ul. (...) IV 12/17 o powierzchni 29,50 m 2,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 5.417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygnatura akt: I C 20/22

UZASADNIENIE

Powódka C. M., działająca przez profesjonalnego pełnomocnika wniosła pozew przeciwko Miastu Z. o ustalenie, że przysługuje jej wyłącznie i w całości spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ulicy (...) IV 12/17 w Z. ( uzasadnienie żądania na kartach od 4 do 5 akt).

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu podniosła zarzut braku legitymacji biernej oraz brak podstaw do uznania żądania powódki ( szczegółowe uzasadnienie stanowiska pozwanej patrz karty od 54 do 56akt).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka C. M. , nie będąc w związku małżeńskim otrzymała przydział lokalu mieszkalnego (...) Spółdzielni Mieszkaniowej składającego się z jednej izby o powierzchni użytkowej 30 m2 w tym powierzchni mieszkalnej (...) m2., położony w zielonej G. przy ul. (...). Nazwę ulicy zmieniono na W. IV. Lokal przyznany został w dniu 15 lipca 1967 roku. Powódka nazywała się wówczas Z. i zgodnie z przydziałem miała mieszkać wraz z matką G. Z.. wystąpił o przydział tylko dla niego. Na poczet wartości mieszkania powódka przekazała swoje oszczędności z wkładu mieszkaniowego z książeczki mieszkaniowej w dniu 31.03.1967r.

W dniu 12 sierpnia 1967r powódka zawarła związek małżeński z W. M.. Małżonkowie żyli razem niecałe 3 lata , ponieważ w 1971r W. M. opuścił żonę. Wyrokiem z dnia 12 lutego 1990r. Sąd Rejonowy w Zielonej górze w sprawie IIIRC 1943/89 rozwiązał małżeństwo powódki przez rozwód i zniósł ustawową wspólność majątkową z dniem 15.01.1971r.

Decyzją (...) Spółdzielni Mieszkaniowej z dnia 28.11.1989r. zostało przekształcone lokatorskie prawo do lokalu powódki w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

W. M. zmarł w dniu 01.07.2001r. i spadek po nim na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Zielonej Górze z dnia 13 września 2021r. ,w sprawie INs 396/21 nabyło w całości Miasto Z.. Jednocześnie Sąd nakazał komornikowi sporządzenie spisu inwentarza majątku spadkowego po zmarłym.

Powódka nadal mieszka w mieszkaniu przy ul. (...) IV 12/17. Kiedy postanowiła sprzedać sporny lokal , została pouczona przez notariusza, że zgodnie z art. 215§2 ustawy Prawo spółdzielcze , prawo własności przysługuje też jej byłemu mężowi.

/ dowód: przydział lokalu k-18, protokół zdawczo-odbiorczy k-19, dowód przekazania wkładu mieszkaniowego k-20, umowa na dostawę gazu k-21, kopia wyroku rozwodowego k-23, kopia odpisu skróconego aktu małżeństwa k-22, decyzja o przekształceniu prawa k-24,25, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku k-27, informacja w sprawie opłat k-15/

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny powódki w ustaleniu sprowadzał się do konieczności wyjaśnienia stanu prawnego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego przy ulicy (...) IV 12/17 w Z.. Lokal ten nie ma urządzonej księgi wieczystej, a powódka , która rości sobie do niego prawo, nie ma możliwości jego sprzedaży . Istotnym jest również , że mąż powódki W. M. zmarł, a jedynym jego spadkobiercą jest Miasto Z..

Zdaniem Sądu okoliczność , że postanowienie Sądu powołało do grona spadkobierców pozwanego , uzasadnia jego legitymację bierną, nawet w sytuacji, gdy komornik nie sporządził spisu inwetarza.

Sąd Okręgowy na podstawie dokonanych ustaleń faktycznych ustalił, że prawo do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przysługuje w całości powódce.

Zgodnie z treścią art. 215 § 2 prawa spółdzielczego w wersji obowiązującej w chwili przydziału powodowi lokatorskiego prawa do lokalu spółdzielczego co miało miejsce 05.04.1988 spółdzielcze prawo do lokalu przydzielonego obojgu małżonkom lub jednemu z nich w czasie trwania małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny należy wspólnie do obojga małżonków bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe. Jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa, do wspólności spółdzielczego prawa do lokalu w kwestiach nie uregulowanych w przepisach niniejszego artykułu przepisy o wspólności ustawowej stosuje się odpowiednio.

Kluczowe znaczenie będzie miała zatem ocena stanu faktycznego przedmiotowej sprawy pod kątem ustalenia, czy spełnione zostały przesłanki opisane w wyżej cytowanej normie pozwalające ustalić, że sporne prawo należy do majątku wspólnego małżonków. Nie ulega wątpliwości, że o ile w chwili przydziału lokatorskiego prawa ( 15.07.1967r.) powódka nabyła mieszkanie dla zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych, to chwili przekształcenia go na własnościowe ( 28.11.1989r.) powódka pozostawała w związku małżeńskim z W. M.. Małżeństwo zostało rozwiązane wyrokiem z dnia 12 lutego 1990r. Bezspornym jest także, że wspólność majątkowa pomiędzy małżonkami ustała z dniem 15.01.1971r. , co wynika z treści wyroku rozwodowego oraz wyjaśnień powódki, która podała , że z tą datą mąż ją opuścił i od tego czasu nie mieszkali już razem.

Przepisy art. 215§ 2 i 3 pr. spółdź. były przepisami szczególnymi w stosunku do regulacji prawnych kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 215 § 2 pr. spółdź. – w jego brzmieniu obowiązującym w dacie dokonania przez spółdzielnię przekształcenia przysługującego powódce prawa lokatorskiego na własnościowe prawo do lokalu- spółdzielcze prawo do lokalu przydzielone obojgu małżonkom lub jednemu z nich w czasie trwania małżeństwa stawało się ich prawem wspólnym , niezależnie od pochodzenia środków z jakich zostało nabyte. Było tak chociażby małżonkowie w chwili przydziału podlegali rozdzielności majątkowej . Podobnie w sytuacji , gdy wkład budowlany wniesiony przez jednego małżonka pochodził w całości z jego majątku odrębnego , własnościowe prawo do lokalu uzyskane w czasie małżeństwa w drodze przydziału dokonanego na rzecz obojga lub jednego z nich dla zaspokojenia potrzeb rodziny stanowiło przedmiot majątku wspólnego małżonków. Zgodnie z poglądem wyrażonym w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 30 listopada 1974 r., III CZP 1/74 (OSNCP 1975, nr 3, poz. 37) wkład mieszkaniowy nie stanowił „przedmiotu”, w rozumieniu użytym w art. 33 pkt 3 kro - w jego pierwotnym brzmieniu - za który zostało nabyte spółdzielcze prawo do lokalu. Nie miała więc do niego zastosowania wyrażona w nim zasada surogacji. Reguła ta przyjęta została w judykaturze także w odniesieniu do własnościowego prawa do lokalu uzyskanego na skutek przekształcenia lokatorskiego prawa do lokalu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14 sierpnia 1985 r., III CZP 41/85 ( (...) 1986, nr 6, poz. 92) własnościowe prawo do lokalu uzyskane w trybie przekształcenia, należącego do niego, przez jedno z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w drodze przydziału, uwzględniającego potrzeby, rodziny stanowi przedmiot majątku wspólnego małżonków, także wówczas gdy wkład budowlany wniesiony przez niego w czasie trwania małżeństwa pochodzi w całości z majątku odrębnego tego małżonka. U podstaw tego stanowiska legła teza, iż uzyskane z przekształcenia własnościowe prawo do lokalu ma w porównaniu do dotychczasowego lokatorskiego prawa niezbywalnego odmienną treść, gdyż jest prawem zbywalnym. Mimo, że pośrednio wypływa ono z posiadanego dotąd przez członka spółdzielni mieszkaniowej lokatorskiego prawa do lokalu jest jakościowo nowym prawem. W tej sytuacji własnościowe prawo do lokalu uzyskane z przekształcenia lokatorskiego prawa stanowiącego przedmiot majątku odrębnego jednego z małżonków może – mimo wydania przydziału na rzecz tego małżonka - wejść skład majątku wspólnego obojga małżonków. Mając na uwadze tę okoliczność Sąd uznał za bezzasadne zobowiązanie powódki czy też (...) Spółdzielni Mieszkaniowej do przedłożenia decyzji z dnia 28 listopada1989r.

Argumentacja prowadząca w drodze wykładni logicznej do przedstawionych wniosków, odzwierciedlająca zarazem przyczyny ustanowienia obligatoryjnie powstającej (art. 215 § 2) i przymusowo istniejącej (art. 215 § 3) wspólności spółdzielczego prawa do lokalu, odwoływała się do uwarunkowań ekonomicznych, względów społecznych, dobra rodziny oraz zasady równości praw małżonków. Odrzucając pogląd, że spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nabyte w zamian za majątek odrębny jednego z małżonków stanowi przedmiot tego majątku, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej uchwały z dnia 30 listopada 1974 r. stwierdził, że taka wykładnia oparta na przesłankach formalno – dogmatycznych nie dawałaby się pogodzić z tymi względami. Trudno w szczególności przyjąć, w sytuacji gdy wpłata wkładu mieszkaniowego stanowi tylko cząstkę kosztów budowy mieszkania, których resztę pokrywa początkowo kredyt państwowy, a w ostatecznym rachunku wpłaty ratalne małżonków, by państwo dokonywało tego tylko w interesie jednego małżonka. Wskazał nadto, że nie można też przejść do porządku dziennego nad tym, iż między wysokością sfinansowanego przez małżonka z majątku odrębnego wkładu a rynkową wartością uzyskanego w wyniku przekształcenia zbywalnego prawa zachodzi istotna różnica na korzyść tego drugiego, a interes społeczny przemawia za tym, żeby uzyskany przyrost wartości został zaliczony na korzyść rodziny (uzasadnienie uchwały z dnia 14 sierpnia 1985 r.).

Niewątpliwym jest, iż celem unormowań art. 215 § 2 i 3 pr. spółdź. było rozszerzenie liczby przypadków w których spółdzielcze prawo do lokalu mogło stanowić majątek wspólny małżonków, co było związane z obowiązującą na podstawie prawa spółdzielczego oraz na podstawie przepisów prawa lokalowego zasadą jednego mieszkania dla jednej rodziny lub osoby. Zasada ta przesłała obowiązywać w odniesieniu do własnościowego prawa do mieszkania wraz z uchyleniem przepisu art.206 pr. spółdź ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. zmieniającą ustawę – prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 90, poz. 419), zaś w odniesieniu do lokatorskiego prawa do lokalu po uchyleniu art. 218 a pr. spółdź. przez ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 1116, poz. 27), która weszła w życie dnia 24 kwietnia 2001 r. Przepis art. 215 pr. spółdź obowiązywał jednak nadal do dnia 15 stycznia 2003 r., kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, która uchyliła dział IV tytułu II części I ustawy o prawo spółdź.

Skutki nabycia przez małżonków własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przed wejściem w życie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz charakter wspólności tego prawa podlegają ocenie według zasad określonych w obowiązującym wówczas przepisie art. 215 § 2 pr. spółdź.

Z dniem uchylenia tego przepisu, przysługujące na podstawie art. 215 § 2 pr. spółdź., wspólnie obojgu małżonkom, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego poddane zostało z mocy ustawy reżimowi obowiązującego ich w tej dacie ustroju majątkowego. Jeżeli więc małżonkowie pozostawali wówczas w ustroju ustawowej wspólności majątkowej, prawo to stało się przedmiotem ich wspólności łącznej według norm regulujących ustawową wspólność małżeńską (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2005 r., III CZP 79/04, OSNC 2005, nr 12, poz. 206).

Małżeńska łączna wspólność spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego powstawała obligatoryjnie i istniała przymusowo na zasadach określonych w art. 215 § 2 i 3 pr. spółdź. jeżeli łącznie spełnione były przesłanki konstytutywnego nabycia tego prawa w czasie trwania małżeństwa i w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis art. 215 § 2 pr. spółdź. nie wyłączał przy tym uzyskania przydziału lokalu dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jednego małżonka ze względu na osobne zamieszkanie z przyczyn usprawiedliwionych np. miejscem zatrudnienia, czy faktyczną separacją.

Mieszkanie mające służyć zaspokojeniu potrzeb rodziny w rozumieniu tego przepisu to mieszkanie zaspakajające potrzeby mieszkaniowe rodziny stale w nim zamieszkującej, stanowiące jej centrum życiowe. Rodziną w rozumieniu art. 215 § 2 pr. spółdzielczego jest rodzina, którą małżonkowie założyli przez swój związek, a którą w tym znaczeniu są sami małżonkowie jeśli są bezdzietni albo małżonkowie oraz dzieci, wobec których oboje są zobowiązani do utrzymania i wychowania (art. 23 i 27 k.r.o.).

Ocena przynależności do majątków małżonków spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego dokonywana w oparciu o przesłanki określone w art. 215 § 2 pr. spółdzielczego wymaga szczególnej wnikliwości w ustaleniach faktycznych w sytuacjach określonych przez Sąd Najwyższy w powołanym wcześniej wyroku z dnia 31 października 1983 r. jako nietypowe. Są to sytuacje wykraczające poza cel ustanowionej w art. 215 § 2 pr. spółdź. ochrony prawnej rodziny, realizujący się przez stworzenie niezbędnych podstaw jej funkcjonowania w postaci mieszkania, które niezależnie od tego do kogo z formalno – prawnego punktu widzenia należy, jako przeznaczone do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jej członków - jest dobrem całej rodziny.

Podstawę przynależności do majątków małżonków spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego nie mającego rodzinnego przeznaczenia stanowią ogólne unormowania kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W sytuacji gdy przekształceniu na prawo własnościowe, nie mające takiego przeznaczenia, uległo lokatorskie prawo do lokalu stanowiące majątek odrębny jednego małżonka, prawo to, będące kontynuacją poprzednio przysługującego mu prawa do lokalu, pozostaje nadal składnikiem jego majątku odrębnego, a ewentualna dopłata dokonana na jego przekształcenie ze środków majątku wspólnego stanowi nakład z tego majątku na majątek odrębny, podlegający rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o.

Powyższa konkluzja ma zastosowanie w przedmiotowej sprawie ponieważ jedynym nabywcą prawa lokatorskiego była powódka C. M. . Zgodnie z wyżej wymienioną podstawą prawną podkreślić należy, że nie zaszły łączne przesłanki do nabycia tego prawa w czasie trwania małżeństwa i w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Prawo do lokalu zostało przydzielone dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jednego małżonka, a ze względu fakt, że w chwili przekształcenia prawa lokatorskiego na prawo własnościowe małżonkowie żyli przez 18 lat w separacji faktycznej celem nie było zaspokojenie rodziny lecz potrzeb powódki.

Wobec tych ustaleń faktycznych, przyjętych jako istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, Sąd Okręgowy stwierdził, że powstałe w wyniku przekształcenia spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nie należy do majątku wspólnego.

Swoje zważenia Sąd oparł na zebranych w sprawie dokumentach i wyjaśnieniach powódki , które z nimi korelowały.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw, z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Ponieważ powódka została zwolniona od opłaty ,na zasądzoną kwotę składa się wynagrodzenie pełnomocnika powoda w kwocie 5400 zł i uiszczona opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł. Łącznie 5417 zł.