Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Barbara Bojakowska

Protokolant: Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2022 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa J. C.

przeciwko Towarzystwo (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli

z dnia 10 sierpnia 2022 roku, sygn. akt I Cupr 84/22

A.  z apelacji powódki J. C. zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1 i 2
w ten sposób, że zasądzoną w punkcie 1 kwotę 572,08 zł podwyższa do kwoty
583,06 zł (pięćset osiemdziesiąt trzy złote 6/100);

B.  oddala apelację powódki J. C. w pozostałej części oraz apelację pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej
w W. w całości;

C.  zasądza od powódki J. C. na rzecz pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej w W. 330 zł (trzysta trzydzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 listopada 2022 roku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I Ca 474/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli, w sprawie z powództwa J. C. przeciwko Towarzystwo (...) Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę, zasądził od pozwanego na rzecz powódki 572,08 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 19 grudnia 2019 r. do dnia zapłaty (pkt 1), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt 2), zasądził od powódki na rzecz pozwanego 510 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie
od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt 3).

Apelacje od wyroku złożyły obie strony procesu.

Pozwana zaskarżyła orzeczenie w części, tj. co do pkt. I co do kwoty 241,02 zł stanowiącej pobrane przez pozwaną opłaty za zawarcie, zarzucając:

- mające istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 KPC poprzez brak wszechstronnego rozpatrzenia okoliczności sprawy wyrażające się w uznaniu, iż opłaty za zawarcie pobierane są w nieweryfikowalnej wysokości, podczas gdy, zarówno z treści Umowy (...) (OWU) jak i z ustaleń dokonanych przez Sąd Rejonowy wprost wynika, że wysokość pobieranych opłat za zawarcie była jednoznaczna i weryfikowalna, co doprowadziło Sąd do błędnego wniosku, iż opłaty
za zawarcie są z ww. przyczyn opłatami sprzecznymi z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy konsumenta, a przez to niedozwolonymi.

- mające istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie naruszenie prawa materialnego, tj. art. 65 KC w zw. z § 27 ust. 3 pkt. 1 i 2 OWU w zw. z tabelą opłat poprzez błędną wykładnię przedmiotowych postanowień OWU prowadzącą do ustalenia,
iż postanowienia przewidujące pobieranie opłat za zawarcie są postanowieniami sprzecznymi z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy konsumenta, podczas gdy postanowienia dotyczące ww. opłat nie mają takich cech, a zatem nie mogą zostać uznane za postanowienia niedozwolone,

- mające istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie naruszenie prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 i 2 KC oraz art. 385 ³ KC poprzez ich błędne zastosowanie, skutkujące bezzasadnym przyjęciem przez Sąd Rejonowy, iż postanowienie stanowiące
o pobieraniu opłat za zawarcie z § 27 ust. 3 pkt. 1 i 2 OWU w zw. z tabelą opłat i limitów stanową niedozwolone klauzule umowne, a co za tym idzie postanowienia te nie wiążą Powódki, podczas gdy prawidłowa ocena ww. postanowień umownych z całą pewnością nie prowadzi do ustalenia, że doszło do rażącego naruszenia interesów konsumenta i naruszenia dobrych obyczajów, a zatem ww. postanowienia umowne nie są postanowieniami niedozwolonymi.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżąca wniosła o zmianę wyroku
w zaskarżonej części, poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powódka zaskarżyła wyrok w części, tj. w zakresie punktu 2 i 3 sentencji, wnosząc wnoszę o zmianę skarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 2346,48 zł wraz z ustawowymi za opóźnienie; zmianę zaskarżonego orzeczenia
w zakresie kosztów postępowania przed sądem I instancji; zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za postępowanie przed sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych, zarzucając wyrokowi obrazę przepisów prawa materialnego poprzez błędną interpretację i tym samym nieprawidłowe zastosowanie art. 120 w zw. z art. 118 k.c., ponieważ sąd błędnie przypisał moment rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia powoda i niewłaściwie przyjął datę wymagalności roszczenia, pozostając w sprzeczności z orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

W odpowiedzi na apelację pozwanej, powódka wniosła o oddalenie apelacji pozwanej w całości; zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisach.

W odpowiedzi na apelację powódki, pozwana wniosła oddalenie apelacji jako oczywiście bezzasadnej i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów sądowych,
w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za postępowanie apelacyjne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powódki zasługuje na uwzględnienie w niewielkim stopniu, zaś apelacja pozwanej podlega oddaleniu w całości, chociaż części zarzutów jest uzasadniona.

Na wstępie należy wskazać, że przedmiotowa spraw dotyczyła roszczenia z umowy
o wartości przedmiotu sporu nie przekraczającego dwadzieścia tysięcy złotych, co uzasadnia stwierdzenie, iż w sprawie znajdują zastosowanie przepisy o postępowaniu uproszczonym (art. 505 ¹ ust. 1 k.p.c.), co jednocześnie powoduje, iż uzasadnienie Sądu Odwoławczego
ma formę wynikającą z treści art. 505 ¹³ § 2 k.p.c.

Na wstępie należy zauważyć, ze na etapie postępowania apelacyjnego istota sporu sprawdzała się do dwóch kwestii czy roszczenie powódki jest przedawnione oraz czy zawarte w umowie ubezpieczenia postanowienia dotyczące pobierania opłat za zwarcie umowy oraz związane z inwestowaniem składki są abuzywne.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu zawartego w apelacji powódki należy zgodzić się z jej argumentacją dotyczącego błędnego uznania, że bieg terminu przedawnienia roszczenia o wypłatę wartości wykupu w prawidłowej wysokości rozpoczyna się z chwilą powstania obowiązku wypłaty wartości wykupu, a więc, co do zasady, z chwilą rozwiązania umowy (patrz m.in. wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z 12.02.2019 r., sygn. akt IV Ca 874/18 (niepublikowany); wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach, IV Wydział Cywilny Odwoławczy z 6.03.2020 r. sygn. akt IV Ca 1022/19 (niepublikowany); wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach III Wydział Cywilny Odwoławczy z 13 lutego 2020 r., sygn. akt III Ca 872/19 (niepublikowany); wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach, III Wydział Cywilny Odwoławczy z 5.03.2020 r., sygn. akt III Ca 287/19 (niepublikowany); wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy z 28.04.2021 r., sygn. akt III Ca 1527/19 (Legalis nr 2599060); wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy z 6.05.2021 r., sygn. akt III Ca 1407/20 (niepublikowany)).

Należy też podkreślić, że w sprawach dotyczących umów zawieranych przez instytucje finansowe z konsumentami, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)) oraz Sądu Najwyższego, które dotyczy wykładni dyrektywy unijnej dotyczącej nieuczciwych warunków umownych (dyrektywa 93/13/EWG), wskazuje, że w przypadku uznania zapisów umowy za abuzywne, bieg terminu przedawnienia roszczenia restytucyjnego rozpoczyna się z chwilą, kiedy brak podstawy prawnej stał się definitywny.

W tej sytuacji, Sąd Okręgowy nie podziela dotychczasowej linii orzecznictwa sądów podjętej w sprawach z udziałem konsumenta na tle art. 120 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.
w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c., skutkującej przyjęciem, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się już w momencie realizacji świadczenia nienależnego, ponieważ
nie gwarantuje to konsumentom zawierającym umowy (...) należytej ochrony prawnej.

Jak bowiem wynika z orzecznictwie (...), termin przedawnienia może być zgodny
z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu (patrz: wyroku (...) z 22.04.2021r.
C 485/19.). W tym wyroku pokreślono również, że istotne znaczenie ma nie tylko długość terminu przedawnienia, lecz również zasady jego stosowania, w tym czynnika uruchamiającego rozpoczęcie jego biegu.

Jeśli więc w okolicznościach sprawy roszczenie powódki miało związek
z abuzywnością postanowień umowy, którą to umowę rozwiązano 31 lipca 2014 r., to dopiero od tego czasu powinien być liczony początek biegu 10 letniego terminu przedawnienia
w brzmieniu przed wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku.

Ze względu na datę wniesienia pozwu w lutym 2022 roku na podstawie regulacji
z art. 124 k.c., należało przyjąć, iż bieg terminu przedawnienia uległ przerwaniu i dlatego
w sprawie nie upłynął jeszcze 10 – letni termin przedawnienia świadczenia.

Rację ma więc powódka, że Sąd Rejonowy naruszył w sprawie art. 118 k.c. w zw. z art. 120 k.c. Naruszono także w sprawie, art. 2 lit. b, art. 6 ust. l i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG, uznając, że roszczenie powódki dochodzone pozwem jest częściowo przedawnione.

Okoliczność powyższa nie sprawia jednak, że roszczenie powódki zgłoszone
w pozwie jest zasadne w całości, a więc że należy jej się całość wpłaconej składki.

Wskazać należy, że umowa ubezpieczenia na życie i dożycie jest umową mieszaną. Łączy w sobie elementy typowej umowy zdefiniowanej w art. 805 i 829 § 1 pkt 1 k.c.
(część ochronna) oraz umowę, której przedmiotem jest inwestowanie aktywów pochodzących ze składek, w sposób określony w tej umowie na rachunek i ryzyko ubezpieczonego (część inwestycyjna). Inwestowanie następuje w formie Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego, którego zasady tworzenia i funkcjonowania regulują przepisy ustawy
o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Z chwilą przystąpienia powoda do umowy za wpłacane przez niego składki nabywane były udziały jednostkowe. Zgodnie z ustawą
o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej z chwilą wpłacenia składki stanowi ona wydzielony fundusz aktywów, inwestowany w sposób określony w umowie ubezpieczenia
na rachunek powoda. Strategia inwestycyjna i charakterystyka aktywów wchodzących |
w skład Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego określał Regulamin Funduszu. Strony umówiły się, że w związku z decyzją o rezygnacji z kontynuacji ochrony ubezpieczeniowej pozwana wypłaca świadczenie ubezpieczeniowe, które nie jest składką ubezpieczeniową, lecz pochodną składek ubezpieczeniowych w postaci wartości rachunku udziałów, który odpowiada wartości udziałów jednostkowych zaewidencjonowanych. Wartość ta odpowiada kwocie uzyskanej ze sprzedaży udziałów jednostkowych Funduszu na koniec okresu ubezpieczenia i jeśli kwota uzyskana z ich sprzedaży jest niższa niż kwota zakupu,
to po stronie pozwanego brak jest wzbogacenia związanego ze spadkiem wartości tychże udziałów. Ponadto w świetle postanowień umowy ubezpieczenia powódce nie gwarantowano zwrotu wpłaconej składki. Wysokość świadczenia należnego stronie umowy po jej zakończeniu determinował więc wyłącznie określony wynik finansowy.

Z tego względu jeśli umowa ubezpieczenia z funduszem kapitałowym jest ważna,
a strony pozostają nią nadal związane, to stwierdzenie abuzywności pobranej opłaty likwidacyjną prowadzi do tego, że powódce przysługuje tylko roszczenie o zapłatę wartości rachunku udziałów, nie zaś wartości wpłaconych składek. Oba pojęcia zostały zdefiniowane
w warunkach ubezpieczenia i nie są pojęciami równoważnymi, nie można więc używać ich zamiennie ustalając okoliczności mające kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Stwierdzenie abuzywności jednego z postanowień umowy oznacza, że nie wiąże ono tylko
w tym zakresie. Skutki stosowania klauzul abuzywnych zostały bowiem przez ustawodawcę uregulowane w sposób szczególny w treści art. 385 ¹ § 2 k.c., wyłączając z tym zakresie stosowanie skutku przewidzianego w art. 58 § 2 k.c. (bezwzględną nieważność czynności prawnej). Celem eliminacji niedozwolonego postanowienia umowy jest doprowadzenie
do tego by umowa łącząca konsumenta z przedsiębiorcą odpowiadała zasadzie sprawiedliwości kontraktowej respektującej interesy obu stron w zgodzie z dobrymi obyczajami.

Zwrot całej wartości wpłaconych składek byłby zatem dopuszczalny wyłącznie
w razie stwierdzenia nieważności całej umowy. Takiego wniosku jednak sąd pierwszej instancji nie wyprowadził i tak oceną Sąd Okręgowy się zgadza, w związku z czym powódka ma prawo żądać jedynie kwoty odpowiadającej niewypłaconej części wartości rachunku udziałów.

W tym miejscu odnosząc się do zarzutów zawartych w apelacji pozwanego należy co do zasady zgodzić się z jego zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego to jest . art. 385 ¹ § 1 i 2 KC oraz art. 385 ³ KC poprzez ich błędne zastosowanie, skutkujące bezzasadnym przyjęciem przez Sąd Rejonowy, iż postanowienie stanowiące
o pobieraniu opłat za zawarcie z § 27 ust. 3 pkt. 1 i 2 OWU w zw. z tabelą opłat i limitów stanową niedozwolone klauzule umowne, a co za tym idzie postanowienia te nie wiążą Powódki. Nie powinno budzić wątpliwości, że zwarcie umowy ubezpieczenia z funduszem kapitałowym jest odpłatne i zawierający taka umowę jest uprawniony do pobierania opłaty za zawarcie umowy oraz kosztów administracyjnych czy też związanych z nabywaniem jednostek funduszu inwestycyjnego raz opłat związanych z ryzykiem ubezpieczeniowym. Kwestia ta była przedmiotem analizy Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, która w decyzji z dnia 31 sierpnia 2011 r. (...)61-13/10 PM ( k 84-93), w której nie zakwestionowano samego prawa do pobierania opłat, a tylko fakt, że opłata za zawarcie umowy została przewidziana podwójnie.

W decyzji tej wskazano, że § 27 ust. 3 pkt 1 i 2 OWU określa jedne rodzaj opłaty, tj. koszty zawarcia umowy jakie jest zobowiązany ponieść konsument i dlatego pobieranie dodatkowo 4% wartości należnych składek ubezpieczeniowych, uznano za nieuprawnione i sprzeczne z treścią umowy. Zatem tylko to postanowienie dotyczące pobierania opłat należy uznać jako abuzywne, a przez to nieważne.

Pobranie wiec przez pozwanego opłaty w wysokości 4 zł przy każdej wpłacie powódki było niedozwolone, co powoduje, że należy jej się zwrot łącznej sumy 252 zł
z tego tytułu (4 zł x 63 wpłaty). Nie można przy tym zgodzić się z oceną Sadu rejonowego , że pozostałe opłaty te były niejasne, czy nieweryfikowane.

Reasumując, łącznie powódce od pozwanego należy się 3562,56 zł, na którą to kwotę złożyła się kwota 3310,56 zł stanowiąca niewypłaconej części wartości rachunku udziałów (bez pomniejszenia o opłatę za wykup) oraz kwota 252 zł z tytułu nienależenie pobranych dodatkowych kosztów umowy. W związku z tym, że pozwany wypłacił powódce kwotę 2979,50 zł, do zapłaty pozostawało 583,06 zł . Sąd rejonowy uwzględnił do kwoty 572,08 zł, co skutkuje podwyższeniem żądanej kwoty o 10,98 zł.

Zarzuty apelacyjnego pozwanego dotyczące naruszenia prawa procesowego były bezzasadne. W sprawie stan faktyczny sprawy nie był sporny, a tylko ocena prawna charakteru opłat pobieranych przy zwieraniu i realizacji umowy.

Z tych względów Sąd Okręgowy z apelacji powódki, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dokonał zmiany zaskarżonego wyroku w sposób opisany jak w punkcie A sentencji.

Dalej idąca apelacja powódki oraz pozwanej w całości jako nieuzasadniona z mocy art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu, o czym orzeczono jak w punkcie B sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego, należnych od powódki, która wygrała postępowanie apelacyjne w niewielkim stopniu (ok. 0,5 %) zaś w pozostałym zakresie przegrała, na rzecz pozwanej, Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie C sentencji, na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. art. 98 § 1 ¹ k.p.c., art. 99 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 2 pkt 2 i 3
w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października
2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800
ze zm.).