Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IX U 476/22

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 4 lipca 2022 r. znak sprawy (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił I. M. prawa do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 do 2 lutego 2019 r. oraz od 12 października 2020 r. do 6 października 2021 r. oraz zobowiązał ją do zwrotu pobranych już, a, zdaniem organu rentowego, nienależnych świadczeń za wymieniony okres w łącznej kwocie 31 972,48 zł. Uzasadniając zajęte stanowisko organ rentowy wskazał, iż przyznane uprzednio świadczenie rehabilitacyjne stało się nienależne z chwilą, gdy zgodnie z wyrokiem Sądu została przyznana ubezpieczonej renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy za okres od 1 lutego 2019 r. (od miesiąca złożenia wniosku).

I. M. wniosła odwołanie od tej decyzji, zarzucając jej niezgodność z prawem. Wskazała, że to ZUS własną decyzją przyznał jej prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, co miało związek z jej niezdolnością do pracy, potwierdzoną opiniami biegłych. Przyznane świadczenie rehabilitacyjne w całości zużyła na potrzeby życiowe, w tym leczenie.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji (k. 9).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

I. M. była pracownikiem P. T.. Po wykorzystaniu pełnego okresu zasiłku chorobowego złożyła wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wypłatę świadczenia rehabilitacyjnego. Otrzymała świadczenie na okres od 6 września 2018 r. do 2 lutego 2019 r., na mocy decyzji ZUS z 28 grudnia 2018 r. Po kolejnym okresie pobierania zasiłku chorobowego po raz kolejny wystąpiła o świadczenie rehabilitacyjne, które otrzymała łącznie na okres od 12 października 2020 r. do 6 października 2021 r.

Niesporne , a nadto karta zasiłkowa – k. 1-3 akt zasiłkowych ZUS, pismo – Z3 - k. 6 akt zasiłkowych ZUS, decyzje w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego – k. 4, 5, 11 akt zasiłkowych ZUS.

Na podstawie wniosku z 21 lutego 2019 r. ZUS odmówił przyznania I. M. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, decyzją z 29 sierpnia 2019 r., znak I- (...). Ubezpieczona złożyła odwołanie od tej decyzji do Sądu Okręgowego w Szczecinie, VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z 16 grudnia 2021 r. Sąd ten zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał I. M. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od miesiąca złożenia wniosku, do stycznia 2022 r. Organ rentowy złożył wniosek o sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku, lecz nie złożył apelacji. Wyrok uprawomocnił się 11 lutego 2022 r.

Niesporne , a nadto wyrok, wniosek o uzasadnienie i uzasadnienie wyroku w aktach sprawy VI U 2194/19 Sądu Okręgowego w Szczecinie (w załączniku do akt).

W trakcie postępowania dotyczącego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy I. M. nie spodziewała się, że otrzyma rentę za okres wsteczny. Nie wiedziała, że przyznana renta zbiegnie się z okresem już pobranego świadczenia rehabilitacyjnego. Sądziła, że otrzyma rentę za okres przypadający po okresie objętym świadczeniem rehabilitacyjnym.

Jest osobą z wykształceniem zawodowym – sprzedawcą. W sprawach świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie korzystała z porad żadnego prawnika.

Dowód: przesłuchanie ubezpieczonej – k. 47.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się zasadne w zakresie dotyczącym obowiązku zwrotu świadczenia rehabilitacyjnego, a niezasadne w części dotyczącej przysługiwania prawa do tego świadczenia.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jednolity (Dz.U. z 2022 r. poz. 1732), zwanej dalej „ustawą zasiłkową”, świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. Od zasady tej ustawodawca wprowadził jednak wyjątki. Określone zostały one w art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z wymienionym przepisem świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje m. in. w przypadku posiadania przez uprawnionego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

W niniejszej sprawie bezspornym było, iż ubezpieczona otrzymała prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres, za który przyznano jej i wypłacono świadczenie rehabilitacyjne objęte zaskarżoną decyzją. Wynika to zresztą jednoznacznie z dokumentów zawartych w aktach organu i aktach Sądu Okręgowego w Szczecinie o sygn. VI U 476/22. W świetle unormowań zawartych w art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej wskazana okoliczność przesądza o braku prawa ubezpieczonej do świadczenia rehabilitacyjnego. Okoliczność, iż renta przyznana została wstecz wyrokiem sądu prawomocnym dopiero w dniu 11 lutego 2022 r. nie może powodować odmiennej oceny. Ustalenie prawa do renty stanowi nową okoliczność pozwalającą organowi na zweryfikowanie swojego stanowiska w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego zgodnie z art. 83 a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2022 r. poz. 1009) zwanej dalej ustawą systemową. Zaskarżoną decyzję należało uznać zatem za prawidłową w zakresie rozstrzygnięcia dotyczącego odmowy przyznania ubezpieczonej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.

Brak prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie jest jednak jeszcze jednoznaczny z obowiązkiem zwrotu pobranych już kwot.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 wskazanej wyżej ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy) oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej). Art. 84 ust. 2 ustawy systemowej nie stosuje się, jeżeli przepisy szczególne określające zasady przyznawania i wypłacania świadczeń stanowią inaczej (art. 84 ust. 5 tej ustawy). Kwestię zwrotu świadczeń z ubezpieczenia chorobowego normuje art. 66 ust. 2 powołanej wcześniej ustawy zasiłkowej. W myśl wymienionego przepisu, jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy (wykonywania pracy zarobkowej, spowodowania niezdolności do pracy przez samego ubezpieczonego w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądu albo nadużycia alkoholu, niestawienia się u lekarza orzecznika ZUS lub ustalenia przez tego lekarza wcześniejszej daty ustania niezdolności badanego do pracy) wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięte w drodze egzekucji administracyjnej. W ocenie sądu powołany przepis nie wyłącza, w przypadku świadczeń wypłaconych w innych okolicznościach niż określone w art. 15 – 17 i 59 ustawy, stosowania art. 84 ust. 2 ustawy systemowej. Norma art. 66 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa reguluje w przypadku takich świadczeń jedynie sposób ich dochodzenia, zaś zawarte w nim sformułowanie „świadczenie pobrane nienależnie”, nakazuje odnieść się do definicji określonej w art. 84 ust. 2 ustawy systemowej. O nienależnie pobranych świadczeniach można więc mówić w dwóch sytuacjach: gdy zostały one wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania lub gdy zostały one przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

W niniejszej sprawie organ rentowy, podając podstawę prawną zaskarżonej decyzji poprzestał na wskazaniu artykułu 84 ustawy systemowej bez oznaczenia konkretnego ustępu, co nie jest prawidłowe. Nadto ani w treści zaskarżonej decyzji, ani w odpowiedzi na odwołanie nie wyjaśniono, czy i która z dwóch sytuacji określonych w art. 84 ust. 2 ustawy zachodzić ma w przypadku I. M..

Stan faktyczny w niniejszej sprawie (w istocie bezsporny) ustalony został przez sąd w oparciu o korespondujące ze sobą dowody w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy oraz aktach organu rentowego, których rzetelność i wiarygodność nie były podważane przez strony i nie budziły wątpliwości oraz przesłuchanie ubezpieczonej w charakterze strony.

Na tle dokonanych ustaleń faktycznych nie sposób uznać było, iż ubezpieczona wprowadziła świadomie w błąd organ rentowy dochodząc świadczenia rehabilitacyjnego. Sam organ zresztą nie kwestionował zasadności przyznania tych świadczeń, wskazywał natomiast na zaistniałą później przesłankę warunkującą odmowę ich wypłaty. Rozważyć zatem należało, czy wystąpiła przesłanka określona w art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej – zaistnienie okoliczności uzasadniających ustanie prawa do świadczenia w przypadku osoby pouczonej o braku tego prawa.

Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie w sprawie o prawo do renty został wydany 16 grudnia 2021 r. Okoliczność ta ma decydujące znaczenie dla obowiązku zwrotu pobranych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. Unormowanie art. 84 ust. 2 ustawy systemowej wskazuje, iż obowiązek zwrotu świadczeń powiązany jest ze złą wolą świadczeniobiorcy. Świadczenie podlega zwrotowi, gdy ten kto je przyjmuje wie, że nie ma do niego prawa, ponieważ został o tym pouczony lub wprowadza świadomie w błąd organ rentowy. Ograniczenie obowiązku zwrotu świadczeń do osób przyjmujących je w złej wierze, nakazuje przyjęcie, iż dla uznania świadczenia za nienależnie pobrane w sytuacji określonej w art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej niezbędne jest, by ubezpieczona wiedziała o wystąpieniu negatywnej przesłanki prawa do świadczenia (o której był pouczona) już w dacie jego uzyskania. Brak takiej wiedzy po stronie świadczeniobiorcy w dacie wypłaty świadczenia oznacza, iż przyjmuje on to świadczenie w dobrej wierze w przekonaniu, że ma do niego prawo. Uznanie świadczenia za nienależne w warunkach określonych w art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest więc niemożliwe w sytuacji, gdy w dacie wypłaty świadczenia negatywna przesłanka prawa do niego jeszcze nie występowała. Takie stanowisko znajduje poparcie w wydanym w zbliżonym stanie faktycznym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009r., I UK 174/09, LEX nr 585709, w którym sąd ów stwierdził, że wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, a podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest, po pierwsze, brak prawa do świadczenia oraz, po drugie, świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie płynące ze stosownego pouczenia, przy czym obie te przesłanki wystąpić muszą w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty.

Jak wynika z karty zasiłkowej całe sporne świadczenie rehabilitacyjne zostało ubezpieczonej wypłacone jeszcze przed wydaniem wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 16 grudnia 2021 r.

W ujawnionym stanie sprawy wykluczone było uznanie, że doszło do pobrania nienależnego świadczenia rehabilitacyjnego przez ubezpieczoną, która nabyła i zrealizowała prawo do tego świadczenia legalnie i w dobrej wierze, gdyż w trakcie jego pobierania było to świadczenie należne z braku ówcześnie równoczesnego ustalenia spornego prawa do renty. Konkretnie rzecz ujmując, stan „nieprzysługiwania” świadczenia rehabilitacyjnego w rozumieniu art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej nie występował (nie zaistniał) w okresach pobierania tego świadczenia z uwagi na ówcześnie i równocześnie brak „zbiegającej się” (konkurencyjnej) renty z tytułu niezdolności do pracy, która została dopiero później (w lutym 2022 r.) prawomocnie orzeczona choć z datą wsteczną. Skoro ubezpieczona w spornych okresach pobrania świadczenia rehabilitacyjnego nie miała ustalonego prawa do renty, to nie zachodziły podstawy do stosowania dyspozycji art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej wykluczających prawo do dwóch świadczeń z ubezpieczenia społecznego, które nie zbiegły się równocześnie w tych samych okresach. Oznacza to, że obie przesłanki do potencjalnego zastosowania art. 84 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy systemowej w postaci wystąpienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego oraz pouczenia o braku prawa do jego pobierania wraz z przysługującą rentą z tytułu niezdolności do pracy powinny wystąpić łącznie i równocześnie w trakcie „zbiegu” prawa do takich konkurencyjnych świadczeń, z prymatem uprawnień rentowych, a nie dopiero po zakończeniu okresów legalnego zrealizowania ówcześnie przysługującego jednego świadczenia rehabilitacyjnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r., I UK 174/09).

Prawa do ustalonego i pobranego na podstawie ostatecznej decyzji organu rentowego świadczenia z ubezpieczenia społecznego nie mogła z braku adekwatnej podstawy prawnej utracić ubezpieczona, która nabyła i zrealizowała to świadczenie legalnie i w dobrej wierze, tj. w okolicznościach, które nie kwalifikowały stanu nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego, które nie było wypłacone w okolicznościach powodujących ustanie ówcześnie niespornego prawa do świadczenia rehabilitacyjnego w okresach jego legalnego przysługiwania i pobrania, choćby nawet ubezpieczona był pouczony o „potencjalnym”, ale potwierdzonym dopiero późniejszym prawomocnym wyrokiem sądowym ustaleniu z datą wsteczną prawa i prymatu później przyznanej renty z tytułu niezdolności do pracy. Konkretnie rzecz ujmując, w prawie ubezpieczeń społecznych nie ma podstawy prawnej, z której wynikałoby, że prawo do legalnie zrealizowanego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być unicestwione lub „zastąpione” z mocą wsteczną innym świadczeniem wskutek późniejszego prawomocnego wyroku sądowego przyznającego konkurencyjne świadczenie z ubezpieczenia społecznego. Taki sposób rozumowania potwierdza wyrok SN z 17 stycznia 2019 r. (III UK 6/18).

Równocześnie, późniejsze ustalenie wyrokiem sądowym - po okresach zrealizowanego legalnie i w dobrej wierze świadczenia rehabilitacyjnego - prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy z datą wsteczną, która przysługuje po zakończeniu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego (art. 100 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach) powinno być jurysdykcyjnie orzeczone z uwzględnieniem (odliczeniem) okresów legalnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego. Tego też spodziewała się sama ubezpieczona, o czym zeznała przesłuchana w tej sprawie. Sąd Okręgowy w Szczecinie nie zastosował jednak wspomnianego art. 100 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. Organ rentowy wystąpił o pisemne uzasadnienie tamtego wyroku, lecz nie złożył apelacji. Skoro jednak w takim możliwym kierunku adekwatnego zreformowania wyroku o przyznaniu z datą wsteczną renty z tytułu niezdolności ubezpieczonej do pracy z wymaganym odliczeniem pobranego legalnie i w dobrej wierze świadczenia rehabilitacyjnego organ rentowy nie podjął wymaganej inicjatywy procesowej (nie zaskarżył wyroku orzekającego o terminach i okresach przysługiwania przyznanej renty), to jednocześnie nie powinien oczekiwać bezpodstawnej i bezzasadnej sanacji własnych zaniechań procesowych ze sprawy rentowej w przedmiotowej sprawie o zwrot legalnie zrealizowanego świadczenia rehabilitacyjnego, które nie było świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 84 ustawy systemowej, choćby nie zostało prawidłowo ustalone i „rozliczone” w sądowej sprawie rentowej (tak również SN we wspomnianym wyroku z 17 stycznia 2019 r.).

Mając na uwadze wszystko powyższe sąd w oparciu o art. 477 14 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję, orzekając o braku obowiązku zwrotu otrzymanego przez ubezpieczoną świadczenia rehabilitacyjnego, a pozostałym zakresie oddalił odwołanie.

ZARZĄDZENIE

1. (...)

2. (...)

3. (...)

4.05.2023