Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 lutego 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że D. G. jako pracownik u płatnika składek R. C. nie podlegała w okresie od dnia 15 maja 2019 roku do dnia 10 grudnia 2019 roku obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu, ze względu na brak dowodów potwierdzających świadczenie przez D. G. pracy u płatnika składek oraz brak potwierdzenia wypłaty wynagrodzenia ze stosunku pracy. (decyzja – k. 18 verte -19 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

D. G. odwołała się od powyższej decyzji. (odwołanie – k. 3-3 verte)

Odpowiadając na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację przytoczoną w zaskarżonej decyzji. Podniósł, że w toku czynności wyjaśniających ZUS ustalił, że R. C. był właścicielem firmy (...) od dnia 2 grudnia 2017 r. do 11 grudnia 2019 r., przedmiotem działalności było prowadzenie cukierni w S., ul. (...), ale prowadzeniem cukierni faktycznie zajmował się jego brat – P. C., który nie miał upoważnień do reprezentowania firmy, w tym do zawierania umów o pracę. Organ rentowy podniósł także, że R. C. wyjaśnił, że 4 marca 2019 roku nie zawierał z D. G. umowy o pracę oraz nie wypłacał wynagrodzenia za pracę, nie znał zasad współpracy D. G. ze swoim bratem, w ramach prowadzonej przez niego cukierni. (odpowiedź na odwołanie – k. 5-6)

W piśmie z dnia 1 lutego 2023 roku odwołująca, reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika ustanowionego z urzędu, podtrzymała dotychczasowe prezentowane przez nią stanowisko procesowe zaskarżając w całości sporną decyzję.

Zaskarżonej decyzji zarzucono naruszenie:

1)  art. 83 ust. 1 pkt 2 w zw. art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 i art. 11 ust. 1 oraz art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez wydanie Decyzji stwierdzającej nie podleganie przez Ubezpieczoną obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od 15.05.2019r. do dnia 10.12.2019r., podczas gdy Odwołująca podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu w tym okresie;

2)  art. 80 k.p.a. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów zgromadzonych w postępowaniu wyjaśniającym, poprzez uznanie, iż materiał dowodowy nie potwierdza świadczenia pracy u płatnika, oraz że zgłoszenie ubezpieczonej przez płatnika do ubezpieczeń społecznych nie jest wystarczające do potwierdzenia istnienia stosunku pracy w tym okresie.

Wobec powyższego odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyjęcie, że podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu w okresie od 15 maja 2019 r. do 10 grudnia 2019 r. jako pracownik R. C..

(pismo – k. 635-638)

Na rozprawie w dniu 21 marca 2023 roku pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie, wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego na rzecz wnioskodawczyni, ewentualnie o przyznanie ze Skarbu Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu oświadczając, że koszty te nie zostały opłacone w żadnej części. Natomiast pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. (końcowe stanowiska stron – rozprawa z dnia 21 marca 2023 roku e-protokół (...):06:19 – 00:17:40 – płyta CD – k. 652)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W okresie od dnia 10 marca 2015 roku do dnia 17 lutego 2017 roku D. G. była zatrudniona w Cukierni (...) mieszczącej się w S., (...), gdzie wykonywała pracę na stanowisku cukiernika.

Następnie - w okresie od dnia 18 lutego 2017 roku do dnia 30 czerwca 2018 roku pracowała w Cukierni (...) – prowadzonej przez J. M., mieszczącej się w S., (...), będąc zatrudniona również na stanowisku cukiernika.

(karta rejestracji bezrobotnego – k. 117-120, świadectwo pracy – k. 121-122, umowy – k. 123-125, umowa i świadectwo pracy w kopercie – k. 294, zeznania świadka P. C. złożone na rozprawie w dniu 16 listopadzie 2021 roku e-protokół (...):09:48 – 00:13:40 – płyta CD – k. 303, zeznania świadka S. T. złożone na rozprawie w dniu 12 maja 2022 roku e-protokół (...):16:13 – 00:24:57 – płyta CD – k. 520, zeznania świadka Z. F. złożone na rozprawie w dniu 12 maja 2022 roku e-protokół (...):26:26-00:34:36 – płyta CD – k. 520, przesłuchanie wnioskodawczyni złożone na rozprawie w dniu 9 lutego 2023 roku e-protokół (...):27:47 – 00:37:17 – płyta CD – k. 644 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami złożonymi na rozprawie w dniu 28 września 2021 roku e-protokół (...):01:59-00:09:03 – płyta CD – k. 44)

Decyzją z dnia 25 lipca 2018 r. wydaną przez Starostę (...) wnioskodawczyni przyznano status osoby bezrobotnej od tego dnia z prawem do zasiłku dla bezrobotnych. (decyzja w aktach PUP – teczka – załącznik do pisma PUP z dnia 21.10.2021 r. k 92)

P. C. mieszka w budynku, w którym znajduje się cukiernia, w której wnioskodawczyni wykonywała pracę cukiernika. Ponieważ miał orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, na przełomie 2017-2018 jego ustalił z bratem – R. C., że ten przejmie prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia cukierni. (zeznania świadka P. C. na rozprawie w dniu 16 listopadzie 2021 roku e-protokół (...):09:48 – 00:13:40 – płyta CD – k. 303)

R. C. w okresie od dnia 2 grudnia 2017 r. do dnia 11 grudnia 2019 r. prowadził działalność gospodarczą pod nazwą FP R. C., która w przeważającej części (zgodnie z kodem (...)) polegała na sprzedaży detalicznej pieczywa, ciast, wyrobów ciastkarskich i cukierniczych, prowadzonej w wyspecjalizowanych sklepach.

Jako stałe miejsce wykonywania działalności gospodarczej, w tym adres do doręczeń wskazano: ul. (...), Ł..

W dniu 12 grudnia 2019 r. wskazana działalność została wykreślona z rejestru (...). (wypis z (...) k. 22, protokół kontroli PIP – k. 82-84, protokoły przesłuchania świadka – k. 85-86 verte, zeznania świadka P. C. na rozprawie w dniu 16 listopadzie 2021 roku e-protokół (...):13:40 – 00:19:59– płyta CD – k. 303)

W dniu 4 marca 2019 roku D. G. podpisała dokument - umowę o pracę na czas określony, na mocy której miała być zatrudniona od dnia 5 marca 2019 roku do dnia 31 marca 2020 roku u R. C., w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku cukiernika, z wynagrodzeniem 2850 zł brutto miesięcznie. Jako termin rozpoczęcia pracy wskazano dzień 7 marca 2019 roku. Na dokumencie w miejscu na pieczątkę i podpis pracodawcy przystawiona została pieczęć firmy (...) oraz złożony został nieczytelny podpis. (umowa o pracę – k. 17 załączonych do sprawy akt organu rentowego, zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 9 lutego 2023 roku e-protokół (...):27:47 – 00:37:17 – płyta CD – k. 644 w związku z rozprawa z dnia 28 września 2021 roku e-protokół (...):01:59-00:09:03 – płyta CD – k. 44)

Podpis nieczytelny pracodawcy figurujący w obrębie odbitki pieczątki „FP R. C. ...” na powyższej umowie o pracę jest kopią podpisu prawdopodobnie pochodzącego od P. C., którego parafy wykorzystano w ekspertyzie w charakterze materiału porównawczego. (pisemna podstawowa opinia biegłego z zakresu grafologii – k. 416-421, pisemna uzupełniająca opinia biegłego z zakresu grafologii – k. 587-608)

Decyzją z dnia 8 marca 2019 roku orzeczono o utracie przez wnioskodawczynię statusu osoby bezrobotnej z dniem 5 marca 2019 roku wobec zawarcia przez nią opisanej umowy o pracę. (decyzja w aktach PUP – teczka – załącznik do pisma PUP z dnia 21.10.2021 r. k 92)

Zgodnie z podpisaną umową D. G. podjęła pracę w cukierni w S., (...), gdzie – tak jak wcześniej zajmowała się pieczeniem ciast, przygotowywaniem deserów. (zeznania świadka P. C. złożone na rozprawie w dniu 16 listopadzie 2021 roku e-protokół (...):13:40 – 00:25:05– płyta CD – k. 303, zeznania świadka M. K. złożone na rozprawie w dniu 16 listopada 2021 roku e-protokół (...):42:32 – 00:46:54 – płyta CD – k. 303, przesłuchanie wnioskodawczyni złożone na rozprawie w dniu 9 lutego 2023 roku e-protokół (...):27:47 – 00:37:17 – płyta CD – k. 644 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami złożonymi na rozprawie w dniu 28 września 2021 roku e-protokół (...):01:59-00:09:03 – płyta CD – k. 44)

Pracowała codziennie - głównie w nocy, od 23 do 7 rano. (zeznania świadka P. C. złożone na rozprawie w dniu 16 listopadzie 2021 roku e-protokół (...):13:40 – 00:25:05– płyta CD – k. 303, przesłuchanie wnioskodawczyni złożone na rozprawie w dniu 9 lutego 2023 roku e-protokół (...):27:47 – 00:37:17 – płyta CD – k. 644 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami złożonymi na rozprawie w dniu 28 września 2021 roku e-protokół (...):01:59-00:09:03 – płyta CD – k. 44)

Za miesiące od maja do grudnia 2019 r. płatnik składek nie rozliczył za D. G. składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. (okoliczność bezsporna)

W toku kontroli prowadzonej przez Państwową Inspekcję Pracy R. C. zaprzeczył, by zawierał z wnioskodawczynią umowę o pracę. Wskazał nadto, że do zawarcia w jego imieniu wskazanej umowy o pracę nie upoważnił swojego brata – P. C., P. C. nie miał również żadnych upoważnień do reprezentowania firmy (...). Podał, że był właścicielem firmy prowadzącej cukiernię tylko formalnie, a faktycznie zajmował się tym jego brat – P. C.. Wskazał, że nie wypłacał D. G. żadnego wynagrodzenia za pracę, bo ona współpracowała nie z nim, ale z jego bratem. (protokół kontroli PIP – k. 82-84, protokoły przesłuchania świadka – k. 85-85 verte)

W dniu 25 maja 2020 roku wnioskodawczyni złożyła pozew przeciwko R. C. o wydanie świadectwa pracy za okres zatrudnienia od 5 marca 2019 r. do 31 marca 2020 r., o zasądzenie wynagrodzenia za pracę oraz ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Powyższa sprawa została zarejestrowana w Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli, IV Wydziale Pracy pod numerem sygn. IV P 34/20. (pozew – k. 2-3 verte w aktach sprawy o sygn. IV P 34/20 w kopercie – k. 55)

Postanowieniem z dnia 14 września 2020 roku Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli, IV Wydział Pracy na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 w zw. z art. 139 ¹ § 2 k.p.c. zawiesił postepowanie w sprawie, a następnie postanowieniem z dnia 18 grudnia 2020 roku na podstawie art. 182 § 1 pkt 1 k.p.c. umorzył postepowanie. (postanowienia – k. 19 i 22 w aktach sprawy o sygn. IV P 34/20 w kopercie – k. 55)

W dniu 5 grudnia 2019 r. odwołująca została przyjęta na Oddział (...) Położniczy w (...) Szpitalu (...) w Z.. W okresie od 12 grudnia 2019 r. do 17 grudnia 2019 r. wnioskodawczyni była niezdolna do pracy z powodu choroby. ( protokół kontroli PIP – k. 82-84, protokoły przesłuchania świadka – k. 85-86 verte, dokumentacja medyczna – k. 107-109,k. 111- 116, k. 143-188 verte, k 192-244, k. 248-262, k. 265-292, (...) k. 110)

Wnioskodawczyni nie otrzymała od R. C. deklaracji PIT- 11 za 2019 r. (niesporne)

W dniu 8 lutego 2023 roku D. G. złożyła do Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli pozew przeciwko następcy prawnemu R. C. tj. S. W. obejmujący roszczenia przysługujące jej względem R. C. z okresu zatrudnienia u niego. Skarżąca zawarła nową umowę o pracę z S. W., na podstawie której podjęła zatrudnienie od dnia 13 stycznia 2020 roku. (oświadczenie – rozprawa z dnia 9 lutego 2023 roku e-protokół (...):09:41 – 00:17:05 – płyta CD – k. 644)

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i zważył, co następuje:

Odwołanie jest niezasadne.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022r., poz.1009) do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego, określonego zakresem odwołania od decyzji organu rentowego do sądu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., II UZ 4/08, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 163 oraz z dnia 19 sierpnia 2015 r., II UZ 12/15, LEX nr 1789937).

Powyższe oznacza, że Sąd w sprawie niniejszej badał czy D. G. była od dnia 15 maja 2019 roku do dnia 10 grudnia 2019 roku pracownikiem R. C. i czy w związku z tym podlegała z tego tytułu w tym okresie obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu.

W celu dokonania kontroli prawidłowości zaskarżonej decyzji organu rentowego niezbędne było zatem ustalenie czy pomiędzy wskazanymi w decyzji osobami istotnie doszło do nawiązania i realizacji stosunku pracy w warunkach określonych w art.22§1 k.p., a zatem ustalenia wymagało – czy wskazane zatrudnienie dotyczyło tych osób, czy miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem

Przechodząc do merytorycznych rozważań podnieść przede wszystkim należy, że zgodnie z treścią art.6 ust.1 punkt 1, art.8 ust.1 i art.11 ust.1 i art.12 ust.1 cytowanej ustawy pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Definicja pracownika na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych została zawarta w przepisie art.8 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Pojęcie stosunku pracy o jakim mowa w art.8 ust.1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art.22 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 roku, I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).

W nawiązaniu do przepisu kodeksu pracy w literaturze i judykaturze z zakresu prawa pracy przyjęto wykładnię pojęcia „praca” z art. 22 § 1 k.p. rozumianego jako działalność:

1) zarobkowa (tj. wykonywana za wynagrodzeniem);

2) wykonywana przez pracownika osobiście (z możliwością wyręczenia się, za zgodą pracodawcy, inną osobą – w zakresie niektórych czynności);

3) mająca charakter powtarzalny, wykonywana na ogół codziennie, ewentualnie

– w dłuższych odstępach czasu, nie będąca więc jednorazowym wytworem

4) wykonywana na ryzyko pracodawcy, który na ogół dostarcza pracownikowi narzędzi do wykonywania pracy, ale też ponosi ujemne konsekwencje niezawinionych błędów popełnianych przez pracownika (tzw. ryzyko osobowe), jak również ponosi ryzyko gospodarcze i ekonomiczne związane z prowadzoną działalnością (na ogół jest to działalność gospodarcza) – musi więc np. płacić pracownikom za niezawinione przez nich przestoje, wypłacać odprawy w przypadku likwidacji stanowisk pracy z przyczyn nie dotyczących pracowników itp.;

5) wykonywana pod kierownictwem pracodawcy.

Według art.22§1 ¹ k.p. zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Należy wskazać, że organ rentowy ma prawo badania, a także kwestionowania podstaw ubezpieczenia w tym umów o pracę, ponieważ rodzą one skutki w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

Ocena, czy strony łączy stosunek pracy musi uwzględniać nazwę umowy i jej treść, a także faktyczny sposób realizacji obowiązków stron ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 marca 2013 roku, sygn. akt I PK 223/12).

Charakter umowy ustala się na podstawie treści oświadczeń woli stron, dokonując ich wykładni zgodnie z art. 65 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje (§ 1), a w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu (§ 2).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 25 lutego 2010 roku (sygn. akt VI UK 204/09), o tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, stanowiący tytuł do ubezpieczeń, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia czy nawet opłacanie składek, ale faktyczne, rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla umowy o pracę, wynikających z art. 22 § k.p.

Choć dla zawarcia umowy o pracę wystarczające są zgodne oświadczenia woli pracodawcy i pracownika, to w wyniku tej tylko czynności prawnej nie jest możliwe objęcie ubezpieczeniem i nabycie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 21 listopada 2011 roku, sygn. akt II UK 69/11). Prawną doniosłość ma bowiem dokonanie zgłoszenia do ubezpieczenia pracowniczego osoby, która może być uznana za podmiot tego ubezpieczenia dlatego, że świadczy pracę i przez to przypisuje jej się cechy zatrudnionego pracownika w rozumieniu art. 22 k.p.

O tym, czy strony istotnie nawiązały umowę o pracę nie decyduje formalne zawarcie (podpisanie) umowy nazwanej umową o pracę, lecz faktyczne i rzeczywiste realizowanie na jej podstawie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, czyli świadczenie pracy podporządkowanej (także w znaczeniu podporządkowania poleceniom pracodawcy), w charakterze pracownika, w czasie i miejscu oznaczonym przez pracodawcę. Nie można mówić o umowie o pracę, jeżeli w łączącym strony stosunku prawnym brak jest podstawowych elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, takich jak osobiste wykonywanie czynności oraz podporządkowanie organizacyjne i służbowe (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 4 grudnia 1997 roku, I PKN 394/97, OSNAPiUS 1998 nr 20, poz. 595; z 28 października 1998 roku, I PKN 416/98, OSNAPiUS 1999 nr 24, poz. 775, z 26 listopada 1998 roku, I PKN 458/98, OSNAPiUS 2000 nr 3, poz. 94).

Elementy osobistego świadczenia pracy i organizacyjnego podporządkowania muszą przy tym istnieć łącznie.

Do cech charakterystycznych dla stosunku pracy należy: zakaz wyręczania się osobami trzecimi, bezwzględne obowiązywanie zasady odpłatności, pracowniczy obowiązek starannego działania, a nie osiągnięcia rezultatu, oraz obciążenie pracodawcy ryzykiem prowadzenia działalności. W orzecznictwie wskazuje się też inne cechy charakterystyczne dla stosunku pracy, takie jak: wykonywanie pracy skooperowanej, zespołowej, ciągłość świadczenia pracy, specyficzne zasady funkcjonowania podmiotu zatrudniającego, występowanie pewnych cech charakterystycznych dla stosunku pracy, np. wypłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, wypłaty zasiłku chorobowego i korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, albo cech obcych stosunkowi pracy, np. obowiązku "odpracowania" urlopu lub wykonywania pracy "na wezwanie" pracodawcy w celu zastępstwa nieobecnych pracowników.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że podleganie pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu jest uwarunkowane nie tyle samym faktem zawarcia umowy o pracę i opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ale legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy. Sam bowiem fakt, że oświadczenia stron umowy o pracę zawierają określone w art.22 k.p. formalne elementy umowy o pracę nie oznacza, że umowa taka jest ważna. Jeżeli bowiem strony umowy o pracę przy składaniu oświadczeń woli mają świadomość tego, że osoba określona w umowie o pracę jako pracownik pracy świadczyć nie będzie, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, i do podjęcia i wykonywania pracy nie doszło a jedynym celem umowy było umożliwienie skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, to umowę taką uważa się za zawartą dla pozoru - art. 83 § 1 kc. Umowa taka nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi (por. wyrok SN z 11 marca 2008 r. II UK 148/07, niepubl.; wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r., II UK 321/04, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 2006, Nr 11-12, poz. 190, str. 503; wyrok SN z 28 lutego 2001 r., II UKN 244/00, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 2002, Nr 20, poz. 496; wyrok SN z 24 lutego 2010 r., II UK 204/09, LEX nr 590241).

W praktyce orzeczniczej nie ma już wątpliwości co do tego, że zgłoszenie do ubezpieczenia i podleganie temu ubezpieczeniu danej osoby - w przypadku pracownika – musi być związane z wykonywaniem przez niego pracy na rzecz określonego podmiotu (tak wyrok SA w Łodzi z 19.03.2014r., III AUa 426/13).

Umowa o pracę winna określać w szczególności rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, wynagrodzenie oraz wymiar czasu pracy (art. 29 k. p.). Umowa o pracę dochodzi do skutku, gdy strony złożą zgodne oświadczenie co do jej istotnych postanowień (por. post. SN z 22.11.1979r., III PZ 7/79).

Status umowy o pracę ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia uprawnień osoby świadczącej pracę. Uprawnienia pracownicze, takie jak szczególna ochrona wynagrodzenia, płatny urlop, świadczenia ubezpieczeniowe w przypadku niezdolności do pracy i inne, przysługują bowiem z mocy przepisów prawa pracy tylko osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę i nie znajdują zastosowania do osób świadczących pracę na podstawie innych umów.

Do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie wystarcza jakakolwiek praca, gdyż znaczenie ma dopiero praca przewidziana dla stosunku pracy. Marginalna realizacja umowy o pracę nie opiera się na zasadzie wzajemności świadczeń uzgodnionych w tej umowie (vide wyrok SN z 29.06.2017r., III UK 172/16).

W ocenie Sądu, zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do twierdzenia, że wnioskodawczyni wykonywała pracę w ramach stosunku pracy na stanowisku cukiernika na rzecz płatnika R. C..

Sąd nie neguje, że w spornym okresie ubezpieczona wykonywała pracę w cukierni położonej w S., (...), gdzie wcześniej (od dnia 10 marca 2015 roku do dnia 17 lutego 2017 roku) była pracownikiem P. C. prowadzącego przedsiębiorstwo pod nazwą Cukiernia (...) a następnie (od dnia 18 lutego 2017 roku do dnia 30 czerwca 2018 roku) – w tej samej cukierni – wykonywała pracę na rzecz J. M. prowadzącej przedsiębiorstwo pod nazwą Cukierni (...).

Materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie wykazał jednak, że w spornym okresie D. G. nie była pracownikiem wskazanego w spornej decyzji płatnika - R. C., który jedynie figurował jako prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą FP R. C., ale faktycznie nie prowadził jej w cukierni w S. i nie zawierał umowy o pracę ze skarżącą.

Co prawda R. C. będący stroną w niniejszej sprawie nie przejawił żadnej inicjatywy dowodowej w toku procesu, aby wykazać, że twierdzenia zawarte w zaskarżonej decyzji i jej uzasadnieniu nie są prawdziwe, niemniej jednak Sąd miał na względzie treść jego zeznań złożonych w toku postępowania przed Państwową Inspekcją Pracy, w których to zaprzeczył wprost, aby pomiędzy nim, a skarżącą kiedykolwiek doszło do zawarcia spornej umowy o pracę, by kiedykolwiek upoważnił inną osobę (w tym brata - P. C.) do zawarcia w jego imieniu tej umowy. Z treści tych zeznań wynika nadto, że nie wydawał skarżącej poleceń, nie nadzorował jej pracy.

Powyższe twierdzenia znajdują częściowe potwierdzenie w treści niekwestionowanej opinii biegłego sądowego grafologa, który to dowód wprost stwierdza, że R. C. nie podpisał spornej umowy.

Skarżąca nie wykazała w toku postępowania sądowego przeciwnej okoliczności – jej pierwotne twierdzenia w zakresie osobistego podpisania umowy przez płatnika w jej obecności (złożone w toku kontroli prowadzonej przez Państwową Inspekcją Pracy i początkowo przed Sądem) pozostają w sprzeczności z opinią biegłego grafologa i późniejszymi jej twierdzeniami złożonymi na rozprawie w dniu 9 lutego 2023 roku – po wydaniu opinii przez biegłego – gdy wskazała, że wspomniana umowa została jej przedstawiona do podpisu, już po jej podpisaniu przez pracodawcę.

Uznać należy więc, że w dniu 4 marca 2021 roku pomiędzy odwołującą a R. C. nie doszło do zgodnych oświadczeń woli co do nawiązania stosunku pracy.

O braku takiej woli świadczy nadto brak jakiejkolwiek innej dokumentacji osobowo - płacowej.

Dla wnioskodawczyni nie zostały założone akta osobowe, nie przedstawiono żadnych dowodów w sprawie, tj. ani list płac z podpisami wnioskodawczyni ani też kart urlopowych czy wniosków urlopowych, zakresu obowiązków, ani jakichkolwiek innych dowodów, choćby ze źródeł osobowych, które mogłyby stanowić przeciwwagę dla twierdzeń organu rentowego.

W aktach sprawy brak jest orzeczenia lekarskiego ubezpieczonej o jej zdolności do pracy na powierzonym stanowisku cukiernika u płatnika składek R. C. oraz orzeczenia o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.

W sprawie brak jest nadto jakichkolwiek dowodów na świadczenie pracy przez wnioskodawczynię na rzecz R. C..

Twierdzenia odwołującej oraz świadka P. C. (co do którego istniał w spornym okresie zakaz prowadzenia działalności gospodarczej), w świetle wykazanego niezłożenia przez R. C. oświadczenia o nawiązaniu stosunku pracy ze skarżącą, są niewystarczające dla przyjęcia, że w spornym okresie, wnioskodawczyni była pracownikiem R. C. i wykonywała na jego rzecz umówioną pracę.

W sprawie brak jest dowodów wskazujących na fakt wykonywania przez ubezpieczoną pracy podporządkowanej względem płatnika składek, zarówno co do czasu jak i zlecanych jej zadań.

Istotną bowiem cechą stosunku pracy jest podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy, a jego brak jak w omawianym przypadku stanowi wystarczającą przesłankę aby uznać, że wykonywana praca nie jest świadczona w ramach stosunku pracy (art. 22 § 1 k.p.). Podporządkowanie (świadczenie pracy podporządkowanej), to "cecha która ma charakter podstawowy, konstrukcyjny dla istnienia stosunku pracy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 czerwca 2017 r., sygn. akt III AUa 1174/16).

Sąd nie dał w tym zakresie wiary przesłuchaniu D. G., które - zdaniem Sądu - nacechowane było licznymi wewnętrznymi sprzecznościami, w tym brakiem konsekwencji i z tego względu nie mogło stanowić wiarygodnego źródła dowodowego.

Na rozprawie w dniu 28 września 2021 roku wnioskodawczyni zeznała, że pracowała w przedmiotowej cukierni wraz z innymi jej pracownikami. Powołane jednak przez nią w procesie osoby w charakterze świadków w żadnym stopniu nie potwierdziły okoliczności istotnych z punktu widzenia przedmiotu niniejszego postępowania.

Świadek M. K. wprawdzie wskazywał, że bywał raz w tygodniu w cukierni i widział wnioskodawczynię jak pracowała, nie wiadomo jednak w jakim okresie czasu miało to miejsce. Natomiast zeznania świadków: S. T. oraz Z. F. Sąd ocenił jako nieprzydatne, bowiem świadkowie ci nie potrafili podać żadnych szczegółów odnośnie pracy skarżącej na podstawie spornego stosunku pracy, bowiem pracowali w przedmiotowej cukierni w innych niż odwołująca okresach: świadek S. T. – od 1992 r. do lutego 2017 r., a świadek Z. F. – od 1995 r. do 2016r.

Odwołująca zeznawała najpierw, że to płatnik składek wydawał jej polecenia służbowe, nadzorował pracę, by w następnej kolejności twierdzić, że była rozliczna z pracy zamiennie, zarówno przez R. C., jak i P. C.. Skarżąca twierdziła, że w związku z powyższymi okolicznościami R. C. rzekomo prowadził z nią korespondencję sms-ową, twierdzeń tych jednak nie potrafiła uprawdopodobnić, wskazując że wspomnianych wiadomości nie posiada, gdyż nie sądziła że będą jej one w przyszłości przydatne.

Całokształt zgromadzonych w sprawie dowodów prowadzi do konkluzji, że tak naprawdę R. C. firmował jedynie działalność cukierni w S., ul. (...), której faktycznie nie prowadził. Powyższe wynika z zeznań świadka P. C., który na rozprawie w dniu 16 listopada 2021 roku wprost wskazał, że miał zakaz prowadzenia działalności gospodarczej i dlatego nie mógł zatrudnić wnioskodawczyni i dlatego już na przełomie 2017-2018 umówił się z bratem - R. C., że ten formalnie przejmie prowadzenie cukierni.

W ocenie Sądu w świetle ujawnionych w procesie okoliczności nie budzi żadnych wątpliwości, iż rzeczywistym beneficjentem pracy ubezpieczonej był nie płatnik składek R. C..

Odnośnie wypłacanego rzekomo wynagrodzenia za pracę, wnioskodawczyni wprawdzie twierdziła, że było jej ono wypłacane w gotówce do rąk własnych. Okoliczność ta nie została jednak w żaden sposób potwierdzona, tym bardziej, że nie otrzymała ona deklaracji PIT- 11 za 2019 r. od płatnika składek.

Poczynione w sprawie ustalenia faktyczne nie pozwoliły nadto uznać, że płatnik składek R. C. ponosił ryzyko ekonomiczne gospodarcze i osobowe związane z zatrudnieniem wnioskodawczyni, a także że to on ostatecznie odpowiadał za wynik wykonywanej przez nią pracy, a ponadto że, to on ponosił ciężary związane z wypłatą wynagrodzenia wnioskodawczyni, bowiem brak jest na to jakichkolwiek dowodów.

Niewątpliwie wnioskodawczyni przystąpiła do wykonywania pracy - podjęła czynności, lecz nie na rzecz płatnika składek, wobec czego zawarta przez nią sporna umowa o pracę nie mogła stanowić ważnego tytułu do podlegania ubezpieczeniom społecznym u R. C..

Z powyższych względów Sąd Okręgowy uznał, że strony wskazane w dokumencie z dnia 4 marca 2021 roku nie były związane umową o pracę.

Reasumując, ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, aby pomiędzy stronami spornej umowy doszło w istocie do nawiązania stosunku pracy i jej świadczenia przez ubezpieczoną jako pracownika na rzecz płatnika składek - R. C..

Sąd podzielił zapatrywanie organu rentowego co do okoliczności faktycznego wykonywania w spornym okresie przez ubezpieczoną pracy, ale na rzecz innego podmiotu niż płatnik składek.

W efekcie wszystkich powyższych rozważań w rozpatrywanym przypadku Sąd Okręgowy ustalił, że sporną umowę o pracę z dnia 4 marca 2021 roku cechowała pozorność bezwzględna, o czym świadczy przede wszystkim brak miarodajnych dowodów świadczenia umówionej pracy przez ubezpieczoną w reżimie pracowniczym na rzecz R. C..

Ubezpieczenie społeczne przysługuje zaś nie tym podmiotom, które kreują doraźne podstawy faktyczno-prawne tylko po to, by przy znikomym nakładzie własnym na system ubezpieczenia społecznego pozyskać nienależne korzyści, lecz tym podmiotom które dysponują realnym tytułem ubezpieczenia, w związku z którym systematycznie i sumiennie opłacają składki, czyli w istocie budują ten system, a nie tylko konsumują.

Przypomnieć należy, że to na ubezpieczonej spoczywał ciężar dowodzenia prawdziwości swoich twierdzeń. To strona, a nie Sąd jest wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania.

Na powyższe wskazuje przepis art. 3 k.p.c., który stanowi, że to na stronach ciąży obowiązek dawania wyjaśnień co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i przedstawiania dowodów na ich poparcie, a nadto przepis art. 232 k.p.c., zgodnie z którym strony obowiązane są wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne.

Nie jest rzeczą sądu wyszukiwanie dowodów w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron, a dopuszczenie dowodu z urzędu jest dobrowolne i nie może naruszać zasady bezstronności. Ewentualne ujemne skutki nieprzedstawienia dowodu lub też zaoferowania dowodów nie pozwalających poczynić kategorycznych ustaleń lub budzących istotne wątpliwości obciążają stronę. Stąd też to na stronach spoczywała powinność przedstawienia takich dowodów, które w niebudzący wątpliwości sposób, potwierdziłyby zasadność ich stanowiska.

W myśl art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, więc nie jest więc uchybieniem procesowym pominięcie dalszych dowodów, gdy w świetle zebranego materiału okoliczności istotne stały się między stronami niesporne, a dalsze dowody miałyby jedynie służyć naświetleniu okoliczności towarzyszących, nieistotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, albo zmierzały do wykazania okoliczności, które zostały udowodnione zgodnie z twierdzeniami strony (por. wyrok SN z 27 czerwca 2014 r., I CSK 497/13, LEX nr 1521311).

Strona, która nie przytoczyła wystarczających dowodów na poparcie swoich twierdzeń, ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, o ile ciężar dowodu, co do tych okoliczności na niej spoczywał, a Sąd musi wyciągnąć ujemne konsekwencje z braku udowodnienia faktów przytoczonych na uzasadnienie żądań lub zarzutów. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 lutego 2013 r. I ACa 613/12 LEX nr 1294695)

Wobec powyższego Sąd uznał, że zaskarżona decyzja ZUS odpowiada prawu i na podstawie art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd nie obciążył D. G. kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez organ rentowy.

Zgodnie z treścią wskazanego przepisu, w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Uzależnione jest to każdorazowo od okoliczności, które muszą być tego rodzaju, by ponoszenie kosztów przez stronę przegrywającą pozostawało w sprzeczności z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego.

Do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” zalicza się między innymi szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy czy też subiektywne przekonanie powoda co do zasadności zgłoszonego roszczenia – trudne do zweryfikowania a limine.

Ocena, czy takie wypadki wystąpiły w konkretnej sprawie należy do sfery uznania Sądu, który powinien dokonać jej w oparciu o całokształt okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 2013r., V CZ 132/12; z 15 marca 2013r., V CZ 89/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 11 kwietnia 2018r., III AUa 1477/17).

Sąd uznał, że zastosowanie dobrodziejstwa przewidzianego art. 102 k.p.c. w stosunku do wnioskodawczyni uzasadnia przebieg postępowania (przekonanie skarżącej co do słuszności zgłoszonego przez nią stanowiska i faktyczne wykonywanie przez nią pracy cukiernika).

O zwrocie kosztów pomocy prawnej udzielonej pełnomocnikowi reprezentującemu odwołującą z urzędu Sąd orzekł na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ( t.j. Dz.U. z 2015 r., poz.1800).

Wartość przyznanego wynagrodzenia zwiększono zaś o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług (§ 4 ust.3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U. z 2019r., poz.18).

SSO Paulina Kuźma