Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt XVII AmA 31/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
w składzie:

Przewodniczący

Sędzia SO Dariusz Dąbrowski

Protokolant

starszy sekretarz sądowy Jadwiga Skrzyńska

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z odwołania (...) Bank Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Warszawie

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek odwołania powoda od decyzji Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 31 grudnia 2019 roku, Nr (...)

1. uchyla zaskarżoną decyzję;

2. stwierdza, że decyzja nie została wydana z rażącym naruszeniem prawa, ani bez podstawy prawnej w rozumieniu art. 479 ^31a k.p.c.;

3. zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej w W. kwotę 1737 (jeden tysiąc siedemset trzydzieści siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Dariusz Dąbrowski

XVII AmA 31/20

UZASADNIENIE

Decyzją z 31 grudnia 2018 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, działając na podstawie art. 23b ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej u.o.k.k.), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone uznał postanowienia wzorców umów stosowane przez (...) Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. o treści:

A. „Bank określa wysokość kursu kupna i sprzedaży waluty indeksacji Kredytu i Pożyczki, który ma zastosowanie do przeliczenia kwoty uruchamianego Kredytu i Pożyczki i obliczania należności z tytułu rat Kredytu, Pożyczki i odsetek w następujący sposób:

a) Kursy kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujące w Banku publikowane są w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych”.

b) Tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy. Kurs kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujący w Banku ustalany jest na podstawie kursu rynkowego wymiany walut dostępnego w serwisie (...) w momencie sporządzania „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych”.

c) Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 7%.

d) Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 6%”,

(postanowienie umowne stosowane w następujących wzorcach umów:

-„Umowa z dnia … indeksowana do EURO” - § 4 pkt 26,

- „Formularz informacyjny dotyczący kredytu zabezpieczonego hipoteką” – pozycja Zasady ustalania wysokości spreadu walutowego,

-„Aneks do umowy kredytu hipotecznego nr … z dnia …”)

oraz

B. „Bank określa wysokość kursu kupna i sprzedaży waluty indeksacji Kredytu, który ma zastosowanie do przeliczenia kwoty uruchamianego kredytu i obliczania należności z tytułu rat Kredytu i odsetek w następujący sposób:

a) Kurs kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujący w Banku w dniu wymagalności raty ustalany jest na podstawie kursu rynkowego wymiany walut dostępnego w serwisie (...) w momencie sporządzania „Tabeli kursów walut dotyczącej kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) (dawniej (...)) przed dniem 04 stycznia 2010 r.” z godziny 16:30 z dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty.

b) Kurs kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujący w Banku w pozostałe dni robocze ustalany jest na podstawie kursu rynkowego wymiany walut dostępnego w serwisie (...) w momencie sporządzania „Tabeli kursów walut dotyczącej kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) (dawniej (...)) przed dniem 04 stycznia 2010 r.” z godziny 9:30 z tego dnia.

c) Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 5%.

d) Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 5%.

e) W przypadku wzrostu albo spadku kursu rynkowego waluty indeksacyjnej dostępnego w serwisie (...), w ciągu jednego dnia roboczego, w wysokości równej co najmniej poziomowi aktualnego spreadu walutowego, odpowiednio dla kursu kupna albo sprzedaży tej waluty, Bank zastrzega sobie prawo do zmiany kursów kupna i sprzedaży tej waluty w ciągu dnia. Po publikacji tak ustalonego nowego kursu waluty, będzie on obowiązywał w Banku w tym dniu. Do ustalania kursu waluty odpowiednio stosuje się zasady ustalania kurs waluty indeksacyjnej ustalone we wcześniejszych punktach”,

(postanowienie umowne stosowane w następującym wzorcu umowy:

- „Aneks do umowy kredytu hipotecznego nr … z dnia …”)

za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 3851 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.), co stanowi naruszenie zakazu określonego w art. 23a ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2019 r. poz. 369, 1667) i zakazał ich wykorzystywania.

Dalej Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 1 u.o.k.k., po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone nałożył na (...) Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy, w postaci poinformowania, wszystkich konsumentów będących stronami umów zawartych na podstawie wzorców umów, których postanowienia zostały uznane za niedozwolone, o uznaniu ich za niedozwolone i skutkach z tego wynikających, w terminie nie później niż 3 (trzech) miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

Przy czym informacja przekazywana konsumentom będzie:

[1] w warstwie wizualnej - sporządzona czcionką w rozmiarze co najmniej 11, kolorze czarnym i rodzaju Times New Roman,

[2] dostarczona konsumentom za pomocą listów poleconych,

składała się z następującej treści:

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia 31 grudnia 2019 r. uznał za niedozwolone, postanowienia wzorców umów stosowane przez (...) Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami

i zakazał ich wykorzystywania. Są to postanowienia o treści (…) - należy przytoczyć treść postanowień uznanych za niedozwolone.

Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim aneks do umowy/umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. W związku z powyższym, postanowienia te nie wiążą Pani/Pana, czyli są bezskuteczne. Bezskuteczność ta powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Klauzulę uznaną za abuzywną należy traktować tak, jakby w ogóle nie była zawarta w aneksie do umowy/ umowie.

Decyzja Prezesa UOKiK nr (...) dostępna jest pod adresem internetowym (...) Decyzja jest prawomocna.

Podpis osoby uprawnionej do reprezentacji (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.”.

oraz na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 2 u.o.k.k., po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na (...) Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy, w postaci złożenia oświadczenia w terminie nie później niż 1 (jednego) miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji, utrzymywanego na stronie internetowej przez okres 4 (czterech) miesięcy, o następującej treści:

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia

31 grudnia 2019 r. uznał za niedozwolone, postanowienia wzorców umów stosowane przez (...) Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami

i zakazał ich wykorzystywania. Są to postanowienia o treści (…) - należy przytoczyć treść postanowień uznanych za niedozwolone.

Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim aneks do umowy/umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. W związku z powyższym, postanowienia te nie wiążą konsumenta, który zawarł aneks do umowy/umowę na podstawie wzorca zawierającego kwestionowane postanowienia. Bezskuteczność tych postanowień powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Klauzulę uznaną za abuzywną należy traktować tak, jakby w ogóle nie była zawarta w aneksie do umowy/ umowie.

Decyzja Prezesa UOKiK nr (...) dostępna jest pod adresem internetowym (...) Decyzja jest prawomocna.”,

w następujący sposób:

[1] czarną czcionką (kod szesnastkowy RGB #000000) ARIAL na białym tle (kod szesnastkowy RGB #ffffff),

[2] tekst powyższego oświadczenia wyjustowany,

[3] w górnej części strony głównej domeny (...) i (...) i na każdej innej stronie internetowej przedsiębiorcy zastępującej ww. strony w przyszłości,

z możliwością zamknięcia oświadczenia przez użytkownika poprzez kliknięcie krzyżyka

w prawym górnym rogu ramki; oświadczenie ma być widoczne przez cały czas, gdy użytkownik jest na stronie (oświadczenie nie może przybrać formy np. rotacyjnego banera czy slajdera),

[4] czcionka powinna odpowiadać wielkości czcionki zwyczajowo używanej na ww. stronie internetowej, tekst umieszczony w ramce, o rozmiarze takim, aby była ona w całości wypełniona oświadczeniem, o którym mowa w niniejszym punkcie, z uwzględnieniem marginesu 2,5 cm z każdej strony,

[5] fragment: „Decyzja Prezesa UOKiK nr (...)” będzie stanowić hiperłącze prowadzące do strony internetowej: (...)

W punkcie III Decyzji na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 3a w związku z art. 112 ust. 2 u.o.k.k., Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na (...) Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w W., płatną na rzecz Funduszu (...), karę pieniężną w wysokości 13 417 225 zł, z tytułu naruszenia zakazu określonego w art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie określonym w pkt. I niniejszej decyzji.

W punkcie IV Decyzji na podstawie art. 77 ust. 1 i art. 80 u.o.k.k. oraz na podstawie art. 263 § 1 i art. 264 § 1 k.p.a. w związku z art. 83 u.o.k.k., Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów obciążył (...) Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. kosztami postępowania opisanego w pkt. I sentencji niniejszej decyzji w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone w kwocie 171,60 zł i zobowiązał (...) Bank Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. do zwrotu tych kosztów Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

Strona powodowa (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zaskarżyła ww. decyzję w całości. Zaskarżonej decyzji zarzuciła naruszenie:

1. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 k.c. poprzez uznanie, że stosowane przez Bank postanowienia umowne przywołane w pkt. I.A. i I.B. sentencji Zaskarżonej Decyzji („Kontrolowane Klauzule") stanowią niedozwolone postanowienia umowne, a w konsekwencji zakazane jest ich wykorzystywanie (pkt I sentencji Zaskarżonej Decyzji) oraz nałożenie kary pieniężnej i dalszych środków określonych w pkt. II do IV sentencji Zaskarżonej Decyzji, podczas gdy Kontrolowane Klauzule nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych, w szczególności z uwagi na to, że nie kształtują praw i obowiązków konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, ani też nie naruszają rażąco ich interesów;

2. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 i art. 65 k.c. w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 oraz art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. poz. 646 z późn. zm.; „PP”) i art. 7, 7a i 8 k.p.a. poprzez przyjęcie przez Prezesa UOKiK, że w ramach abstrakcyjnej kontroli postanowień umownych przyjmuje się wykładnię kontrolowanych postanowień umownych najbardziej niekorzystną dla konsumentów, podczas gdy:

(i) założenie takie jest pozbawione podstawy prawnej, a ponadto

(ii) w ramach abstrakcyjnej kontroli wzorców umów zawieranych z konsumentami stosuje się wykładnię opartą na obiektywnym (racjonalnym) rozumieniu badanych postanowień z uwzględnieniem treści całości danego wzorca umownego oraz dyrektyw wynikających z art. 65 k.c., a także z uwzględnieniem ogólnych zasad dotyczących nakazu rozstrzygania wątpliwości co do stanu faktycznego i prawnego (wykładni przepisów) na korzyść przedsiębiorcy (strony postępowania);

3. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 i § 2 i 385² k.c. (jak również art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich; „Dyrektywa 93/13/EWG”) w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 oraz art. 11 ust. 1 PP i art. 7, 7a i 8 k.p.a. poprzez przyjęcie przez Prezesa UOKiK, że stosowanie Kontrolowanych Klauzul pozwala Bankowi na dowolne, arbitralne i nieweryfikowalne ustalanie kursów wymiany walut, podczas gdy Kontrolowane Klauzule:

(i) ściśle regulują tryb ustalania kursów walut w ten sposób, że Bank odtwarza jedynie obiektywne wartości rynkowe (kurs rynkowy) jako podstawę ustalenia tabeli kursu, co nie pozostawia Bankowi żadnej uznaniowości w tym zakresie,

(ii) odpowiadają metodologii powszechnie przyjmowanej w instytucjach finansowych, w tym odpowiadają trybowi ustalania kursów walut przez Narodowy Bank Polski,

(iii) odpowiadają specyfice usługi, których dotyczy umowa zawierające Kontrolowane Klauzule (w tym walutowemu charakterowi umowy oraz długości stosunku prawnego),

(iv) prowadzą do transparentnych i obiektywnie weryfikowalnych rezultatów, a ponadto

(v) zarzut ten oparty jest na kontrfaktycznym i niedopuszczalnym założeniu nieuczciwości przedsiębiorcy, co narusza normy nakazujące rozstrzygania wątpliwości co do stanu faktycznego i prawnego (wykładni przepisów) na korzyść przedsiębiorcy (strony postępowania) i wynikające z art. 10 ust. 1 i 2 i art. 11 PP oraz art. 7, 7a i 8 k.p.a.;

4. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 i § 2 i 385 § 2 k.c. w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 oraz art. 11 ust. 1 PP i art. 7, 7a i 8 k.p.a. poprzez przyjęcie przez Prezesa UOKIK w Zaskarżonej Decyzji, że użycie we wzorcu umownym odwołania do „kursu rynkowego wymiany walut dostępnego w serwisie (...)” jako wartości referencyjnej, na podstawie której następuje ustalenie przez Bank kursów kupna i sprzedaży, jest rzekomo „niejednoznaczne, niejasne / niezrozumiałe" dla konsumenta (s. 23 Zaskarżonej Decyzji), podczas gdy odwołanie się do przywołanego pojęcia:

(i) jest najbardziej precyzyjne z możliwych, zaś zakwestionowane jego dopuszczalności jest w istocie uniemożliwieniem stosowania klauzul przeliczeniowych w umowach konsumenckich;

(ii) jest powszechnie przyjętym standardem na rynku i odpowiada rynkowym realiom obrotu dewizowego,

(iii) jest oparte na mechanizmie zbieżnym z mechanizmem ustalania kursu średniego przez Narodowy Bank Polski,

(iv) jest zrozumiałe przez przeciętnego konsumenta, w szczególności w kontekście przeciętnego konsumenta będącego adresatem zakwestionowanych postanowień umownych,

(v) stanowi w istocie odwołanie do, bezspornie dopuszczalnej, obiektywnej wartości rynkowej (kursu rynkowego) z dodatkowym (ograniczającym Bank) określeniem źródła, na podstawie którego Bank odtwarza wartość rynkową, co umożliwia weryfikację prawidłowości działań Banku,

(vi) jest w pełni właściwym narzędziem dla określenia mechanizmu ustalania rynkowego kursy walutowego w przypadku umów kredytowych zawieranych na dłuższe okresy (kilkudziesięciu lat),

a co za tym idzie jego stosowanie nie narusza w najmniejszym stopniu, nie mówiąc już o rażącym naruszeniu, interesów konsumenta, a ponadto zarzut ten oparty jest na kontrfaktycznym i niedopuszczalnym założeniu nieuczciwości przedsiębiorcy, co narusza normy nakazujące rozstrzygania wątpliwości co do stanu faktycznego i prawnego (wykładni przepisów) na korzyść przedsiębiorcy (strony postępowania) i wynikające z art. 10 ust. 1 i 2 i art. 11 PP oraz art. 7, 7a i 8 k.p.a.;

5. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 i § 2 i 385¹ k.c. poprzez uznanie, że podstawą uznania abuzywności postanowień umownych jest sam brak możliwość samodzielnego odtworzenia przez konsumenta procesu ustalenia przez Bank wartości kursu walutowego co ma rodzić „uzasadnione ryzyko, że kursy walut ustalane są przez Bank w arbitralny i nieprzewidywalny sposób", podczas gdy:

(i) formułowanie wymogu samodzielnego odtworzenia procesu ustalenia kursu przez konsumenta jako przesłanki dopuszczalności klauzuli przeliczeniowej jest pozbawione podstaw prawnych,

(ii) w przypadku odwołania do kursów rynkowych lub wartości referencyjnych powszechnie stosowanym w określonej branży wystarczająca jest sama możliwość obiektywnej weryfikacji (sprawdzenia) prawidłowości ustalenia przez przedsiębiorcę danego kursu rynkowego lub wartości referencyjnej, a ponadto

(iii) samo ewentualne ryzyko naruszenia przez Bank postanowień umownych nie jest w ogóle przesłanką abuzywności, która w jakimkolwiek zakresie jest badana w toku abstrakcyjnej kontroli wzorca, gdyż dotyczy wyłącznie zagadnienia wykonywania umowy;

6. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 i § 2 oraz 385 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 pkt 4a) i art. 111 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2357 z późn. zm.; „Prawo Bankowe”) oraz art. 1 i 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 165, poz. 984; „Nowelizacja Walutowa") poprzez przyjęcie przez Prezesa UOKIK w Zaskarżonej Decyzji, że we wzorcu umownym dotyczącym ustalania tabeli kursów walut konieczne jest wskazywania konkretnego momentu publikacji tabeli kursów, podczas gdy formułowanie takiego wymogu jest pozbawione podstaw prawnych, w szczególności w kontekście przepisów Prawa Bankowego i Nowelizacji Walutowej, które wymagają wyłącznie określenia w umowie o kredyt bankowy lub aneksie do takiej umowy „terminów ustalania kursu wymiany walut,

7. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 i § 2 oraz 385 § 2 KC w zw. z art. 69 ust. 1 pkt 4a) Prawa Bankowego i art. 1 i 4 Nowelizacji Walutowej poprzez przyjęcie przez Prezesa UOKIK w Zaskarżonej Decyzji, że Kontrolowane Klauzule rzekomo nie określają „w oparciu o dane z której godziny Tabela jest sporządzana”, podczas gdy Kontrolowane Klauzule jednoznacznie wskazują, że są to dane z godz. 16:00 (w przypadku postanowienia przywołanego w pkt. I.A. sentencji Zaskarżonej Decyzji) lub z godziny, odpowiednio, 16:30 lub 9:30 (w przypadku postanowienia przywołanego w pkt. I.B. sentencji Zaskarżonej Decyzji);

8. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że niedozwolony charakter ma klauzula (określona w pkt. I.B. - podpunkt e) sentencji Zaskarżonej Decyzji) pozwalająca Bankowi na wprowadzenie zmiany kursów kupna i sprzedaży w ciągu dnia w przypadku gwałtownych zmian wartości rynkowej walut, podczas gdy

(i) postanowienie to jest konieczne dla zapewnienia minimalnego poziomu rynkowego charakteru kursów walut stosowanych przez Bank w przypadku gwałtownych zmian rynkowych,

(ii) stanowi typową klauzulę rezerwową (awaryjną), która ma zabezpieczać strony umowy na wypadek wyjątkowego, jednostkowego i nieprzewidywalnego zdarzenia, które uniemożliwiałoby racjonalne wykonywanie umowy lub jej konkretnego postanowienia,

(iii) służy symetrycznie interesom tak konsumenta, jak i Banku,

co sprawia, że postanowienie to nie narusza dobrych obyczajów ani w najmniejszym nawet stopniu nie narusza interesów konsumentów;

9. art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 385¹ § 1 i § 2 i 385² k.c. poprzez pominięcie przez Prezesa UOKIK całości postanowień i kontekstu badanego wzorca umownego, w tym pominięcie tego, że zgodnie z postanowieniami badanego wzorca konsument nie miał obowiązku spłaty raty kredytu w oparciu o kurs zawarty w tabeli kursowej Banku (nie miał obowiązku świadczenia według kursu wynikającego z tej tabeli), lecz mógł spłacać kredyt bezpośrednio w walucie obcej (walucie kredytu) z własnych środków walutowych lub poprzez nabycie waluty u osoby trzeciej, a w związku z tym stosowanie zakwestionowanych postanowień umownych było uzależnione wyłącznie od woli konsumenta;

10. pkt. 2 lit. b) do d) załącznika do Dyrektywy 93/13/EWG oraz art. 385¹ i nast. k.c. poprzez pominięcie przez Prezesa UOKiK, że prawodawca unijny w istotnym stopniu wyłączył stosowanie Dyrektywy 93/13/EWG do umów kredytowych oraz umów kupna lub sprzedaży walut obcych, a tym samym zakwestionowane postanowienia umowne w zakresie objętym Zaskarżoną Decyzją nie poddają się abstrakcyjnej kontroli, o której mowa w art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.k.;

11. art. 106 ust. 1 pkt 3a u.o.k.k. w zw. z art. 23a u.o.k.k., poprzez nałożenie na Bank kary pieniężnej, chociaż nie zachodziły ku temu przesłanki, gdyż Bank:

(i) nie dopuścił się stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, a w każdym razie

(ii) nie ponosi winy, choćby nieumyślnej, w związku z zarzucanym naruszeniem;

12. art. 1 ust. 1 u.o.k.k. w zw. z art. 106 ust. 1 pkt. 3a) u.o.k.k. poprzez nałożenie na Bank kary pieniężnej, chociaż nawet w przypadku uznania, iż doszło do zarzucanych naruszeń, interes publiczny w zapewnieniu ochrony interesów konsumentów nie uzasadnia zastosowania takiej sankcji;

13. art. 106 ust. 1 pkt 3a w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 1 oraz art. 111 ust. 2 i 3 pkt 2 u.o.k.k. w zw. z art. 111 ust. 3 pkt 1) lit. d) u.o.k.k. w zw. z art. 8 § 1 k.p.a. i art. 12 PP poprzez nałożenie na Bank kary pieniężnej nieproporcjonalnej do rzekomych stwierdzonych naruszeń oraz nadmiernie surowej, do czego doszło w wyniku nieuwzględnienia lub niewłaściwego uwzględnienia w Zaskarżonej Decyzji dyrektyw wymiaru kary wynikających z tych przepisów, a to:

(i) przyjęcia jako podstawy do obliczania wartości obrotu całości obrotu Banku w roku 2018 r., podczas gdy należało uwzględnić wyłącznie obrót Banku związany z działalnością na rynku kredytów i pożyczek hipotecznych udzielanych w walutach obcych, tj. z działalności, w ramach której stosowano Kontrolowane Klauzule,

(ii) arbitralnego i pozbawionego uzasadnienia przyjęcia nadmiernie wysokiej bazowej kwoty kary,

(iii) nieuwzględnienia braku rzeczywistych skutków rynkowych kwestionowanej praktyki,

(iv) nieuwzględnienia przy ustalaniu wysokości kary okoliczności łagodzących, a to:

- pełnej współpracy Banku z Prezesem UOKiK w toku postępowania,

- nieodnoszenia przez Bank korzyści ze stosowania Kontrolowanych Klauzul, rozumianych jako pobieranie nadmiernych lub zawyżonych opłat od konsumentów,

- nieponoszenie przez konsumentów jakiejkolwiek szkody w związku z Kontrolowanymi Klauzulami.

Mając powyższe zarzuty na uwadze powódka wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości względnie o zmianę zaskarżonej decyzji w całości poprzez umorzenie jako bezprzedmiotowego postępowania w sprawie o uznaniu postanowień wzorca umowy za niedozwolone, ewentualnie poprzez uznanie, że postanowienia objęte zaskarżoną decyzją nie stanowią postanowień niedozwolonych, ewentualnie zmianę zaskarżonej decyzji w części poprzez odstąpienie od nałożenia kary pieniężnej lub jej zasadniczą redukcję oraz zasądzenie kosztów sądowych w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniósł o oddalenie odwołania w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Prokurator Okręgowy w W. wniósł o oddalenie odwołania.

Na rozprawie strony podtrzymały stanowisko prezentowane w pismach procesowych.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest przedsiębiorcą wpisanym do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy pod numerem (...).

Głównym przedmiot działalności przedsiębiorcy stanowi m.in. pośrednictwo pieniężne oraz finansowa działalność usługowa. W zakresie prowadzonej działalności, Bank udzielał kredytów hipotecznych denominowanych do walut obcych.

Dowód: Informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego Przedsiębiorcy, k. 145 akt. sąd.,

Wobec Banku została wszczęta przymusowa restrukturyzacja w rozumieniu ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (Dz.U. z 2022 r., poz. 793 ze zm.). Wierzytelności dotyczące m. in. kredytów frankowych i spraw administracyjnych pozostały przy restrukturyzowanej osobie prawnej (...) Bank S.A.

Dowód: Informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego Przedsiębiorcy, k. 574 akt. sąd., oświadczenie pełnomocnika powoda k. 588

W stosowanych przez Bank (po 17 kwietnia 2016 r.) wzorcach umów kredytów hipotecznych denominowanych do walut obcych znajdowały się postanowienia umowne o następującym brzmieniu:

„Bank określa wysokość kursu kupna i sprzedaży waluty indeksacji Kredytu i Pożyczki, który ma zastosowanie do przeliczenia kwoty uruchamianego Kredytu i Pożyczki i obliczania należności z tytułu rat Kredytu, Pożyczki i odsetek w następujący sposób:

a) Kursy kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujące w Banku publikowane są w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych”.

c) Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 7%.

d) Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 6%”,

Dowód: „Umowa z dnia …indeksowana do EURO…”, „(Kredyty indeksowane) Formularz Informacyjny dotyczący kredytu zabezpieczonego hipoteką…”, Aneks do umowy kredytu hipotecznego nr… z dnia”, pisma Banku z dnia 7 lipca 2016 r. , 27 września 2016 r., 19 czerwca 2019 r. i 19 grudnia 2019 r. k. 5-15, 26-27, 121, 124, 158-166 akt adm.

Jednocześnie we wzorcu stosowanym po dniu 17 kwietnia 2016 r. o nazwie „Aneks do umowy kredytu hipotecznego nr… z dnia…” znajdowało się postanowienie o następującej treści:

„Bank określa wysokość kursu kupna i sprzedaży waluty indeksacji Kredytu, który ma zastosowanie do przeliczenia kwoty uruchamianego kredytu i obliczania należności z tytułu rat Kredytu i odsetek w następujący sposób:

c) Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 5%.

d) Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 5%.

Dowód: Aneks do umowy kredytu hipotecznego nr… z dnia”, pisma Banku z dnia 27 września 2016 r. i 19 czerwca 2019 r. k. 26-27, 121 akt adm.

Powyższe postanowienie umowne stosowane jest przez Bank od dnia 4 stycznia 2010 r. dla umów zawartych przez (...) Bank S.A. w W. – oddział (...) działający wcześniej pod marką (...).

bezsporne

Przedsiębiorca jako źródło informacji o bieżących cenach rynkowych na rynku walutowym wykorzystuje serwis (...).

bezsporne, zeznania świadka P. S. (k. 590-593)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wyżej wymienione dowody, których wiarygodność i moc dowodowa nie budziły zastrzeżeń.

W toku postępowania przeprowadzono dowód z zeznań świadka P. S.. Sąd uznał zeznania świadka za wiarygodne, ponieważ są spójne, pokrywają się ze sobą i wzajemnie się uzupełniają, a także korespondują z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie. Nadto pozwany nie zakwestionował prawdziwości składanych przez nich zeznań.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Zakazane jest stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385¹ § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów).

Zgodnie z przepisem art. 23b ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu określonego w art. 23a. W decyzji Prezes Urzędu przytacza treść postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone.

W decyzji, o której mowa w ust. 1, Prezes Urzędu może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do:

1) poinformowania konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca, o którym mowa w ust. 1, o uznaniu za niedozwolone postanowienia tego wzorca - w sposób określony w decyzji;

2) złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji. (ust. 2).

W decyzji, o której mowa w ust. 1, Prezes Urzędu może nakazać publikację decyzji w całości lub w części, z zaznaczeniem, czy decyzja ta jest prawomocna, w określonej w niej formie, na koszt przedsiębiorcy. (ust. 3)

Środki, o których mowa w ust. 2, powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do usunięcia jego skutków. (ust. 4)

Warunkiem naruszenia powyższego przepisu jest więc stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami postanowień umownych naruszających art. 385¹ § 1 k.c. a więc nieuzgodnione indywidualnie, kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Należy pamiętać, że niedozwolone postanowienia umowne to konstrukcja przewidziana w art. 385¹ – 385³ k.c., mająca na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą.

W niniejszej sprawie, okoliczność bezsporną stanowiło stosowanie przez Bank w obrocie z konsumentami postanowień umownych będących przedmiotem zaskarżonej decyzji, tj.:

a) Kursy kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej obowiązujące w Banku publikowane są w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych”.

c) Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 7%.

d) Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 6%”,

c) Ustalenie kursu kupna waluty indeksacyjnej w Banku polega na odjęciu od kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 5%.

d) Ustalenie kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej w Banku polega na dodaniu do kursu rynkowego dostępnego w serwisie (...) spreadu walutowego w wysokości 5%.

Sąd orzekający w niniejszym składzie stwierdził, że brak jest postaw do uznania, że spełniona została przesłanka kształtowania praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy w odniesieniu do klauzul zawartych w pkt I.A. i pkt I.B. decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 31 grudnia 2018 r., co skutkowało jej uchyleniem.

Przechodząc do uzasadnienia stanowiska Sądu, w pierwszej kolejności należy wskazać, że ustawodawca nie wprowadził legalnej definicji zwrotu dobre obyczaje. W orzecznictwie i doktrynie wskazuje się, na system norm moralno-etycznych, zatem pewne wartości pożądane w obrocie gospodarczym ze względu na uznawane wartości i ukształtowaną aksjologię ładu gospodarczego (C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994, M. Kępiński, Problemy ogólne nowej ustawy zwalczaniu nieuczciwej konkurencji RPEiS 1994 nr 2, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, red. J. Szwaja, 2006, glosa M. Kępińskiego do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., I CKN 1319/00, OSP 2003, z. 4, poz. 54), szczególny rodzaj norm prawa niepisanego, mających zastosowanie gdy brak unormowania ustawowego (A. Szpunar. Nadużycie prawa podmiotowego), ustalone zwyczaje dotyczące zewnętrznych zachowań stron.

Zgodnie z utrwalonym już stanowiskiem Sądu Najwyższego (m.in. wyroki z dnia 8 stycznia 2003 r., II CKN 1097/00 oraz z dnia 4 czerwca 2003 r., I CKN 473/01), dobre obyczaje są równoważnikiem zasad współżycia społecznego, które obejmują reguły wiążące nie tylko w obrocie powszechnym, ale i w stosunkach z udziałem profesjonalistów. Zgodnie ze poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 lipca 2005 r. (I CK 832/04), działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Obie wskazane w art. 385¹ § 1 k.c. formuły prawne służą ocenie tego, czy standardowe klauzule umowne zwarte we wzorcu umownym przekraczają, mówiąc najogólniej, zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków stron konsumenckiego stosunku obligacyjnego. W przytoczonym orzeczeniu, Sąd Najwyższy zdefiniował także pojęcie "rażącego naruszenia interesów konsumenta", w pełni aprobowane przez Sąd Okręgowy - rażące naruszenie interesów konsumenta można rozumieć jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obyczajów na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym.

Z powyższego należy wywieść, że o sprzeczności z dobrymi obyczajami można mówić, gdy dochodzi do działań wykorzystujących niewiedzę i brak doświadczenia konsumenta, jak również jego dezinformację. Do działań sprzecznych z dobrymi obyczajami można również zakwalifikować wywoływanie błędnego przekonania konsumenta lub niezapewnienie mu rzetelnej, pełnej, prawdziwej informacji. Innymi słowy: to zachowania nieuczciwe, które są niezgodne z zasadą równorzędności stron kontraktujących.

Zakwestionowane przez Prezesa UOKiK klauzule umowne dotyczą sposobu ustalenia kursu kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej, która ma zastosowanie do przeliczenia kwoty z tytułu spłacanej przez konsumenta raty i odsetek oraz wysokości marży Banku. W ocenie pozwanego wskazane w zaskarżonej decyzji postanowienia wzorca umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c., co stanowi naruszenie art. 23a u.o.k.i.k. ponieważ są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów.

Pozwany w uzasadnieniu decyzji wskazał, że dobry obyczaj wywodzi w przedmiotowej sprawie z „Kodeksu Etyki Bankowej”, który nakłada na Bank obowiązek działania zgodnie z zawartymi umowami, w granicach dobrze pojętego interesu własnego i z uwzględnieniem interesów Klientów oraz „Kanonu Dobrych Praktyk Rynku Finansowego”, zgodnie, z którym podmiot finansowy działa uczciwie i rozważnie, z poszanowaniem słusznego interesu klientów i dobra rynku finansowego, oraz nie nadużywa swojej dominującej pozycji wynikającej z przewagi zasobów, w tym kwalifikacji lub kompetencji osób działających w jego imieniu. Tymczasem jak podnosi Prezes Urzędu kwestionowane postanowienia pozwalają wpływać Bankowi na wysokość świadczeń ustalonych w umowach. Kursy walut, po których przeliczane są raty kapitałowo – odsetkowe kredytów określane są każdorazowo w tabeli kursów sporządzanej przez bank, przy czym sposób ustalenia tych kursów jest niejasny i zależy od czynników arbitralnie przyjętych przez Bank. ( k. 14v akt sprawy).

Nie sposób się zgodzić z powyższym. Zgodzić się należy z powodem, że procedura ustalanie kursu rynkowego, a następnie tworzenie na tej podstawie tabeli kursowej banku, została w kwestionowanych klauzulach opisana jednoznacznie i przejrzyście. Świadek P. S. opisał w jaki sposób budowana jest tabela kursów, a Powód w sposób ścisły przestrzega tych zasad. Podstawą określenia kursu bazowego jest obiektywna wartość danej waluty w postaci kursu rynkowego. Sam proces pozyskania danych na potrzeby ustalenia kursów jest w pełni zautomatyzowany, oparty na precyzyjnie opisanej przez Powoda, a potwierdzonej przez świadka procedurze. Nadto należy mieć na uwadze, że kredytobiorca posiadał alternatywną możliwość zakupu waluty obcej na spłatę kredytu i nie był „zmuszany” do korzystania z tabeli kursowej wskazywanej przez bank.

Dodać przy tym należy, że Sąd stoi na stanowisku, że brak jest przesłanek, z których wynika, że kurs rynkowy, używany przez Powoda przy tworzeniu Tabeli Kursowej był nieprawidłowy, tym bardziej, że podobnie kształtowany jest kurs średni przez Narodowy Bank Polski. Powód bardzo szczegółowo określił w jaki sposób i o jakie parametry budowany jest kurs waluty, a pozwany nie przedstawił żadnego dowodu, że sposób kształtowania tego kursu jest dowolny, a nadto w sposób niekorzystny dla klienta banku.

Jako dobry obyczaj należałoby zdaniem Sądu uznać takie ukształtowanie umowy, który zapewni konsumentowi rzetelną, prawdziwą i pełną informację na temat sposobu ustalania wysokości raty kapitałowo – odsetkowej. Informacja taka powinna wskazać klientowi banku w jaki sposób ustalane są kursy wymiany walut, które ostatecznie mają bezpośredni wpływ na wysokość raty. Mając zaś na uwadze, że brak jest przesłanek do uznania, że kurs rynkowy przy tworzeniu Tabeli Kursowej był nieprawidłowy, to do konsumenta trafiała prawdziwa informacja co do ustalenia raty kapitałowo – odsetkowej. Konsument był poinformowany w jaki sposób Tabela jest tworzona, w oparciu o jakie parametry. Nadto wskazać należy, że marża banku została określona „sztywno”, nie mogła więc w żadne sposób zaskakiwać klienta Powoda.

Mając powyższe na uwadze, nie sposób przyjąć za Pozwanym, że kurs średni ustalany jest przez bank w sposób dowolny w oparciu o niemożliwe do identyfikacji kryteria i nie ma możliwości skontrolowania prawdziwości poprawności prezentowanych przez Powoda danych.

Prezes Urzędu uzasadniając „rażące naruszenie interesu konsumentów” podniósł, że kwestionowane postanowienia umowne mogą godzić w interesy ekonomiczne konsumentów. Ma to znaleźć uzasadnienie w tym, że brak jest definicji „kursu rynkowego wymiany walut dostępnych w serwisie (...)”, niejednoznaczne i niejasne jest samo pojęcie „ serwis (...)”, co sprawia, że konsument nie jest w stanie ustalić aktualnego kursu waluty, średniego kursu, a tym bardziej obliczyć wysokości raty.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że nawet uznając, że powyższe zapisy są nieprawidłowe, to brak jest w decyzji uzasadnienia jak one w sposób rażący naruszają interesy konsumenta. Jest to niezbędne, wobec treści art. 385¹ k.c., do ustalenia abuzywności postanowienia umownego. Tymczasem Prezes UOKiK nie przedstawił żadnego argumentu uzasadniającego, że przytoczone w decyzji nieprawidłowości mają charakter rażący. To prowadzi do jedynej możliwej konstatacji, że pozwany nie udowodnił aby wskazane w decyzji postanowienia były abuzywne.

Proces przed Sądem Okręgowym w Warszawie, Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów dotyczący decyzji, w których rozpoznawane jest odwołanie w sprawie uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest kontradyktoryjny. To na pozwanym Prezesie Urzędu ciąży ciężar dowodu w sprawie. Tymczasem decyzja nie zawiera żadnych wywodów w zakresie rażącego naruszenia interesów konsumenta. Zapisy na stronie 19 decyzji są bardzo ogólnikowe i w żaden sposób nie odnoszą się do „rażącego” naruszenia interesu konsumenta, czyli większego niż zwykłego. Pozwany jest profesjonalnym Organem, który powinien przygotować uzasadnienie decyzji, w którym będą przytoczone wszelkie argumenty dla potwierdzenia przyjętych tez, które w tym wypadku skutkowały nałożeniem na Powoda wielomilionowej kary pieniężnej.

Analiza kwestionowanych klauzul umownych, a szczególnie zapisu dotyczącego ustalania kursu waluty na podstawie „kursu rynkowego wymiany walut dostępnego w serwisie (...):” musi prowadzić do wniosku, iż odwołuje się ona do łatwo weryfikowanego źródła, z którego płynie informacja na temat wartości waluty na rynku w profesjonalnym czyli serwisu (...), określając jednoznacznie mechanizm, według którego Bank ustala własną wartość waluty.

W tym miejscu należy wskazać, że klauzula ta ma być zrozumiała dla konsumenta w rozumienia art. 2 pkt 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym tj. konsumenta przeciętnego. Rozumie się przez to konsumenta, który jest dostatecznie dobrze poinformowany, uważny i ostrożny; oceny dokonuje się z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych, językowych i przynależności danego konsumenta do szczególnej grupy konsumentów, przez którą rozumie się dającą się jednoznacznie zidentyfikować grupę konsumentów, szczególnie podatną na oddziaływanie praktyki rynkowej lub na produkt, którego praktyka rynkowa dotyczy, ze względu na szczególne cechy, takie jak wiek, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa.

Wskazanie na cechy takie jak dostateczne poinformowanie, uwaga oraz ostrożność określa pewien zespół cech mentalnych konsumenta (jego "przeciętność"), polegającą na tym, że z jednej strony możemy wymagać od niego pewnego stopnia wiedzy i orientacji w rzeczywistości, lecz z drugiej strony nie możemy uznać, że jego wiedza jest kompletna i profesjonalna oraz że konsument nie ma prawa pewnych rzeczy nie wiedzieć. Przeciętny konsument nie posiada wiedzy specjalistycznej w danej dziedzinie, ale przede wszystkim rozumie kierowane do niego informacje i potrafi je wykorzystać do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej produktu, w omawianym przypadku – posiada świadomości mechanizmu spłat obowiązującego w banku, w tym wybór optymalnej oferty przez porównanie oferty banku z ofertą podmiotów trzecich.

Należy przy tym zwrócić uwagę, że Pozwany nie przedstawił w decyzji żadnego wywodu co do przeciętnego konsumenta przyjętego w kontekście kwestionowanych klauzul. Pośrednio z treści wywodu pozwanego można przyjąć, że utożsamił on klienta banku z roku 2006-2008 z klientem banku zawierającym umowy w roku 2015-2016. Należy uznać to za nieprawidłowe. Kryzys związany z udzielaniem kredytów mieszkaniowych i innych instrumentów finansowych jaki nastąpił w roku 2008 i następnych zmienił z całą pewnością wiedzę konsumenta o udzielanych przez banki kredytach, o sposobie ich zabezpieczeń i spłaty rat. Należy przy tym dodać, że to na Pozwanym ciążył ciężar dowodu co do faktu przedstawienia modelu przeciętnego konsumenta w kontekście badanych umów. W decyzji model taki przedstawiony nie został.

Trudno zatem jest zgodzić się z Pozwanym, że kurs średni banku ustalany jest przez Powoda w sposób dowolny w oparciu o niemożliwe do identyfikacji kryteria i nie ma możliwości skontrolowania prawdziwości poprawności prezentowanych przez bank danych przez przeciętnego konsumenta zdefiniowanego powyżej. Ustalenie takie wymaga sięgnięcia przez konsumenta do źródła – serwisu (...), odnalezienia odpowiedniej waluty, odnalezienia jej wartości w określonym dniu lub też nawet godzinie i dokonania obliczeń w celu porównania z wartościami znajdującymi się w, także łatwo dostępnej, tabeli kursów Powoda. Dlatego też w ocenie Sądu konsument, ma możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez Powoda.

Zdaniem Sądu, odwołanie strony powodowej jest zasadne, szczególnie w zakresie naruszenia przez Prezesa UOKiK art. 385¹ § 1 k.c. w zw. z art. 23b ust. 1 u.o.k.k. Jak już wyżej wskazano, zgodnie z art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zakazane jest stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385¹ § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny. Warunkiem naruszenia powyższego przepisu jest więc stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami postanowień umownych naruszających art. 385¹ § 1 k.c., a więc nieuzgodnione indywidualnie, kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Ustawodawca, przyznając organowi regulacyjnemu kompetencję do nałożenia kary pieniężnej, uzależnił jej zastosowanie od uprzedniego wykazania w toku postępowania, że zachodzą przewidziane w ustawie przesłanki do wymierzenia przedsiębiorcy kary.

Zdaniem Sądu, pozwany nie wykazał zaistnienia w niniejszej sprawie przesłanek zawartych w art. 385¹ § 1 k.c., które uzasadniałyby stanowisko, jakoby zakwestionowane klauzule, którymi posługuje się bank stanowiły klauzule o charakterze abuzywnym. Stanowisko tut. Sądu wynika przede wszystkim z braku argumentacji strony pozwanej w obszarze sprzeczności działań powoda z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta. Pozwany nie przedstawił wywodu w zakresie naruszenia dobrych obyczajów i rażącego naruszenia interesów konsumenta, który odnosiłby się bezpośrednio do badanych przez niego klauzul. Prezes UOKiK nie wykazał, jakoby poprzez stosowanie omawianych klauzul umownych bank działał w zamiarze pokrzywdzenia swoich klientów, w celu uzyskania dodatkowych, nierzetelnie pozyskanych korzyści, skoncentrowanych na pobieraniu zawyżonych opłat poprzez stosowanie przedmiotowych postanowień umownych. Sąd nie dopatrzył się argumentacji, pozwalającej na uznanie, że praktyka banku w tym zakresie ma charakter sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszający interesy konsumentów. Dla przyjęcia abuzywności klauzul, konieczne jest spełnienie przesłanek zawartych przez ustawodawcę w przepisie art. 385¹ § 1 k.c. W przedmiotowym postępowaniu nie zgromadzono dowodów, na wykazanie, że stosowane przez Pozwanego Tabele kursowe mają wymiar nierynkowy lub nadmierny, co w konsekwencji przełożyłoby się na skorzystanie przez konsumenta z oferty wadliwej, nierynkowej i wysoce dla niego niekorzystnej.

Sąd podzielił argumentację strony powodowej w zakresie w jakim koncentruje się na braku wykazania przez pozwanego przesłanek umożliwiających uznanie kwestionowanych klauzul za abuzywne, co uzasadnia uchylenie zaskarżonej decyzji. W konsekwencji uchylenia zaskarżonej decyzji, nie zachodzi podstawa do nałożenia kary pieniężnej oraz nałożenia na powoda obowiązków informacyjnych i Sąd pomija rozważenie zarzutów dotyczących wymiaru nałożonej kary pieniężnej.

Dodatkowo należy odnieść się do wskazanych w decyzji klauzul zawartych w aneksach do już podpisanych umów („Aneks do umowy kredytu hipotecznego nr … z dnia …” w pkt I.A decyzji i cały pkt I.B).

Cechą charakterystyczną wzorca umownego, wynikająca z przepisów art. 384 k.c. i nast. jest to, iż zawsze jest opracowany w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określa treść przyszłych umów indywidualnych, ułatwiając tym samym zawarcie przyszłych transakcji. Jednakże wskazane dwa wzorce w postaci Aneksów do już zawartych umów nie mogą zostać uznane za zawarte we wzorcach umownych i tym samym nie mogły być przedmiotem oceny organu w oparciu o przepis art. 23a u.o.k.k. Postanowienia te zostały opracowane na potrzeby konkretnych stosunków umownych łączących bank z kredytobiorcami. Bezspornie postanowienia te były proponowane jedynie do zastosowania w formie aneksów do umów już wcześniej łączących bank z konsumentami. Oferty zawarcia aneksów były więc kierowane do konkretnych, zindywidualizowanych osób, z którymi bank łączyły umowy kredytowe. Nie można więc przyjąć, że zostały one opracowane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego. Wobec tego uznać należy, że jeżeli propozycje aneksów kierowane były do kontrahentów banku, to określały one indywidualnie drugą stronę umowy, a nawet precyzowały przedmiot umowy. Co więcej Powód nie kierował wobec niezidentyfikowanych osób oferty zawarcia umowy, zawierającej tożsame postanowienie umowne, gdyż właśnie oferta ta była kierowana wyłącznie do indywidualnie określonych osób, z którymi bank pozostawał w określonej relacji umownej. W oparciu o zakwestionowany przez Urząd wzorzec nie było możliwe zawarcie umowy, przez dowolną osobę. Nie można więc uznać, że kwestionowane aneksy mają charakter wzorcowy, w szczególności, że były stosowane w relacjach z innymi konsumentami, z którymi bank nie pozostawał już wcześniej w relacjach umownych.

Dodać przy tym należy, że Organ nie przedstawił żadnego dowodu, z którego wynikałoby w jaki sposób przedstawiano „Aneksy…” konsumentom czy były one jednostronnie narzucane kredytobiorcom.

Należy przy tym wskazać na art. 7 dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, który stanowi, że kontrolą abstrakcyjną mogą być objęte tylko wzorce umowne, czyli warunki umów sporządzane dla celów ogólnego, a nie indywidualnego wykorzystywania, a z takim indywidualnym wykorzystywaniem mamy do czynienie w sprawie niniejszej. Celem zaś takiego badania, jest zapobieganie dalszemu stosowaniu tych warunków przez przedsiębiorcę. W tym wypadku nie było możliwe zawarcie umowy w oparciu o wskazany przez Organ wzorzec umowy (tj. aneks), a więc nie istniała konieczność zapobiegania jego dalszemu stosowaniu przez powoda. Aneksy były bowiem kierowane do indywidualnie oznaczonych konsumentów, z którymi umowy były już zawarte.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 479 ^31a § 3 k.p.c. uchylił zaskarżoną decyzję.

Uznając Prezesa UOKiK za przegrywającego sprawę stosownie do przepisu art. 98 k.p.c. zaliczono do niezbędnych kosztów procesu strony poniesione przez nią koszty sądowe w postaci opłaty od odwołania w wysokości 1000 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powoda w wysokości 720 zł ustalone na podstawie § 14 ust. 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych wraz z opłatą od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł (1737 zł).

SSO Dariusz Dąbrowski

XVII AmA 31/20

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE