Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV Cz 233/14

POSTANOWIENIE

Dnia 23 maja 2014 roku

Sąd Okręgowy w Radomiu IV Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Glin

Sędziowie: SO Irena Koś /spr/

SO Grzegorz Wójtowicz

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2014 roku w Radomiu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. G.-P.

przeciwko S. G.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek zażalenia powódki

od postanowienia Sądu Rejonowego w Radomiu

z dnia 10 lutego 2014 roku, sygn. akt I C 1023/13

postanawia:

1.  oddalić zażalenie,

2.  oddalić wniosek S. G. o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 10 lutego 2014 r. -zawartym w wyroku- Sąd Rejonowy w Radomiu uwzględnił powództwo M. G.- P. o uzgodnienie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym w sposób przez nią żądany i wpisując między innymi pozwanego jako współwłaściciela i nie obciążył pozwanego S. G. kosztami procesu.

Według Sądu Rejonowego kwestia stanu prawnego nieruchomości mogła zostać ustalona w toku postępowania o dział spadku po ojcu stron J. G.. Postępowanie w tym przedmiocie mogło być jednak zainicjowane samodzielnie zarówno przez powódkę, jak i przez pozwanego. Nie jest warunkiem takiego postępowania zgodny wniosek stron. Do tej pory żadna ze stron się na to nie zdecydowała, nie można było zatem podzielić argumentacji pozwanego, jakoby „nie dał powodu do wytoczenia powództwa”. Należało mieć na względzie specyfikę niniejszego postępowania, w którym pozwanie S. G. było warunkiem procedowania w przedmiocie uzgodnienia treści księgi wieczystej. Niniejszy proces nie jest typowym procesem (np. o zapłatę), w którym jedna ze stron uznając żądanie drugiej może poprzez swoje poza procesowe działanie (np. zapłatę) doprowadzić do stanu zgodnego z prawem (np. spełnienia świadczenia wynikającego z umowy). Brak było, więc podstaw do zastosowania przy rozstrzyganiu o kosztach procesu art. 101 k.p.c. Uznanie powództwa przy pierwszej czynności uzasadniało jednak zastosowanie względem pozwanego art.102 k.p.c. i odstąpienie go od obciążania kosztami procesu poniesionymi przez powódkę. Ostatecznie każda ze stron, w równym stopniu zainteresowana i zgodna co do wyniku postępowania, poniosła związane z nim koszty.

Zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego wniosła powódka M. P. zarzucając naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że uznanie powództwa przez pozwanego przy pierwszej czynności stanowi przypadek szczególnie uzasadniony i uzasadnia odstąpienie od obciążenia pozwanego kosztami procesu w stopniu w jakim pozwany był zainteresowany wynikiem postępowania, w sytuacji gdy na skutek powództwa wytoczonego i opłaconego przez powódkę, Sąd usunął niezgodność pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, co skutkowało wpisanie pozwanego do księgi wieczystej jako właściciela nieruchomości w udziale wynoszącym 1/6 części, co potwierdza, że pozwany był zainteresowany wynikiem postępowania w stopniu odpowiadającym 1/6 i uzasadnia obciążenie go kosztami postępowania w tej samej wysokości oraz nieuwzględnienie sytuacji majątkowej powódki.

Wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania w kwocie 834 zł., tj. stosownie do wielkości udziałów w prawie własności nieruchomości /1/6 z opłaty sądowej w wysokości 5.000 zł. i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie jest bezzasadne.

Sąd Rejonowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego, że w sprawie niniejszej zaistniały przesłanki do rozstrzygnięcia o kosztach procesu na podstawie art.102 k.p.c., lecz nie wszystkie motywy powołane przez ten Sąd jako uzasadnienie zastosowania tego przepisu.

Art.102 k.p.c. stanowiący, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami jako wyjątkowy nie podlega wykładni rozszerzającej, co trafnie podniosła skarżąca w zażaleniu. Przepis ten bowiem stanowi wyłom w podstawowej zasadzie rozstrzygania o kosztach procesu, tj. odpowiedzialności za wynik procesu /art.98 k.p.c./. Art.102 nie konkretyzuje jednak pojęcia ,,wypadków szczególnie uzasadnionych,, i dlatego ich kwalifikacja należy do sądu, który –uwzględniając całokształt okoliczności sprawy- powinien kierować się własnym poczuciem sprawiedliwości. Do takich wypadków należą zarówno fakty związane z przebiegiem procesu, charakter sprawy, jak i stan majątkowy i sytuacja życiowa strony. W art.102 wyrażona została bowiem zasada słuszności, która to przewidziana jest w kodeksie postępowania cywilnego jako zasada uzupełniająca, obok zasad: zawinienia /art.101, 103, 110, 842§1/ i kompensaty /art.100 i 104/. Odnosi się ona również do spraw dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, choćby zamiary stron były całkowicie zgodne. Takie stanowisko wyrażone zostało w orzecznictwie Sądu Najwyższego, między innymi w postanowieniach: z 25 marca 1970 r., II CZ 14/70, OSNCP 1970/11 poz. 211, z 11 września 1973 r., I CZ 122/73, OSNCP 1974/5 poz. 98, z 15 marca 1982 r., I CZ 30/82, LexisNexis nr (...) i Sąd Okręgowy je podziela. Powództwo o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, oparte na art.10 ustawy księgach wieczystych i hipotece /t. j. Dz. U. 2013/707/, z którym wystąpiła powódka w niniejszej sprawie, jest w zasadzie jedynym sposobem wzruszenia domniemania prawnego z art.3 cyt. ustawy, w myśl którego prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Judykatura przyjmuje obecnie, że nie jest to rodzaj powództwa o ustalenie, tylko powództwo prawo kształtujące /por. uchwała składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r. III CZP 106/2005 OSNC 2006/10 poz. 160/. Szczególny charakter powództwa o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym i wyroku uwzględniającego to powództwo, zwłaszcza wtedy, gdy strona pozwana wprawdzie sama wcześniej nie zainicjowała postępowania sądowego, ani też nie przeczyła twierdzeniom zawartym w pozwie i uznała żądanie w nim zgłoszone można zaliczyć do wypadków szczególnie uzasadnionych w rozumieniu art.102 k.p.c. Ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art.102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem sądu oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy. W związku z tym może być podważona przez sąd wyższej instancji tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa /por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 26 stycznia 2012 r., III CZ 10/12, OSNC 2012/7-8/98, z 1 grudnia 2010 r., I CZ 142/2010, LexPolonica nr 3931149, z 15 lutego 2012 r., I CZ 165/2011, LexPolonica nr 5157043, z 27 lipca 2010 r., I CZ 42/2010, LexPolonica nr 3916965/. Okoliczności niniejszej sprawy nie dają podstaw do takiej oceny.

W dziale II księgi wieczystej (...) jako właściciel ujawniony był J. G.- ojciec stron, który zmarł 28 sierpnia 2009 r. Uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w tej księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w sposób jakiego żądała powódka i dokonany został przez Sąd Rejonowy nastąpiło –co wynikało z uzasadnienia prawomocnego wyroku Sądu I wszej instancji- po uprzednim ustaleniu jako przesłanki rozstrzygnięcia, iż nieruchomość, dla której urządzona jest księga, stanowiła wspólność majątkową małżeńską J. G. i I. G.- obojga rodziców stron. I. G. 6 grudnia 2011 r., tj. w dacie, gdy istniało domniemanie z art.3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, iż nieruchomość stanowi majątek osobisty J. G., złożyła oświadczenie o darowiźnie na rzecz powódki udziału w nieruchomości wynoszącego 4/6 części, czyli jako 1/2 w majątku wspólnym i 1/6 /t.j.1/3 z 1/2/ odziedziczonej po mężu. Kwestia porządku dziedziczenia i wysokości udziałów w spadku była pomiędzy rodzeństwem sporna, gdyż w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku M. P. powołała sporządzony przez J. G. testament notarialny. Dziedziczenie spadku nastąpiło jednakże na mocy ustawy, co stwierdził Sąd Okręgowy w Radomiu postanowieniem z 22 września 2011 r. /IV Ca 15/11/. Spadkobiercy odziedziczyli spadek w równych częściach. W wyniku dokonanego uzgodnienia przez Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie pozwany wpisany zostanie w dziale II jako współwłaściciel nieruchomości w 1/6 części, lecz ujawnienie go jako współwłaściciela /wówczas w 1/3 części/ miało by miejsce także bez konieczności wytaczania powództwa na podstawie art.10 ust.1 powołanej wyżej ustawy, w oparciu o postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku /art.31ustawy/. Wpisanie zaś powódki jako współwłaścicielki w 5/6 częściach /4/6 w następstwie darowizny i 1/6 w następstwie dziedziczenia/ mogło nastąpić dopiero po wytoczeniu niniejszego powództwa.

Do uzgodnienia stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może wyjątkowo dojść w postępowaniu o zniesienie współwłasności, o podział majątku wspólnego małżonków lub o dział spadku /art.618§1i 2 w związku z art.567§3 i art.688 k.p.c./, gdy powstanie spór o prawo własności nieruchomości objętej tymi postępowaniami, zaś krąg osób których udział w postępowaniu o uzgodnienie /procesie opartym na art.10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece/ pokrywa się z kręgiem uczestników w wymienionych postępowaniach /nieprocesowych/. W przypadku postępowania o działu spadku po J. G. spór o własność nieruchomości, dla której urządzona jest księga wieczysta (...)mógłby powstać przede wszystkim po zgłoszeniu przez jego żonę I. G. zarzutu, iż nieruchomość ta stanowi jednocześnie składnik majątku wspólnego jej i spadkodawcy, a także powódki w niniejszej sprawie- jako obdarowanej przez matkę. Miałoby to bowiem znaczenie dla samego działu spadku jak i kwestii dokonania jednoczesnego podziału majątku wspólnego małżonków.

Wyżej przytoczone okoliczności dawały, zdaniem Sądu Okręgowego, podstawę do uznania wystąpienia w niniejszej sprawie wypadku szczególnie uzasadnionego w rozumieniu art.102 k.p.c. do nie obciążania pozwanego kosztami procesu.

Sytuacja majątkowa powódki została uwzględniona w toku procesu poprzez częściowe zwolnienie jej od opłaty od pozwu /k.149/. Dla zastosowania art.102 k.p.c. ma zaś znaczenie stan majątkowy i sytuacja życiowa strony przegrywającej proces, gdyż to tej strony mimo, iż uległa przeciwnikowi sąd władny jest nie obciążać kosztami poniesionymi przez stronę wygrywającą. Sytuacja pozwanego nie była jednakże w niniejszej sprawie przesłanką zastosowania art.102 k.p.c.

Mając zatem na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na mocy art.385 w związku z art. art.397§2 k.p.c. oddalił zażalenie.

Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanego o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego zgłoszony w odpowiedzi pozwanego na zażalenie z następujących przyczyn. Odpis zażalenia został doręczony pełnomocnikowi pozwanego- radcy prawnemu w dniu 1 kwietnia 2014 r. /k.205/. Tygodniowy termin do wniesienia odpowiedzi na zażalenie upłynął w dniu 8 kwietnia 2014 r. /art.395§1 zdanie 2k.p.c./ Odpowiedź na żalenie wniesiona została do Sądu Okręgowego przez pełnomocnika pozwanego w dniu 6 maja 2014 r./data nadania/, a zatem po upływie ustawowego terminu. Wobec powyższego brak było, zdaniem Sądu Okręgowego, podstawy do zasądzenia na rzecz pozwanego, pomimo oddalenia zażalenia wniesionego przez powódkę, kosztów postępowania zażaleniowego, na które składałoby się wynagrodzenie jego pełnomocnika- radcy prawnego należnego za sporządzenie odpowiedzi na zażalenie, która nie mogła być wzięta pod uwagę z uwagi na uchybienie terminu do jej wniesienia /art.109§2 k.p.c./.