Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACz 446/14

POSTANOWIENIE

Dnia 6 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie :

Przewodniczący: SSA Roman Sugier

Sędziowie: SA Lucyna Świderska – Pilis (spr.)

SO (del) Leszek Mazur

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2014 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Naczelnika Urzędu Skarbowego w (...)

przeciwko A. L. i C. L.

o ustalenie

na skutek zażalenia powoda na zarządzenie Przewodniczącego w Sądzie Okręgowym
w (...) z dnia 24 lutego 2014 r. sygn. akt I C 442/14

postanawia:

oddalić zażalenie

Sygn. akt I ACz 446/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym zarządzeniem Przewodniczący w Sądzie Okręgowym
w (...) dokonał zwrotu pozwu wniesionego przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w (...). W uzasadnieniu Przewodniczący stwierdził, że powód
w pozwie domagał się ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego wynikającego
z zawarcia i wykonania umowy darowizny kwoty 80 000 złotych, zawartej dla celów dowodowych w dniu 1 listopada 2011 roku przez C. L. jako darczyńcę i A. L. jako obdarowanego. W przypadku ustalenia istnienia stosunku prawnego – domagał się również ustalenia daty wykonania umowy, a ponadto wnosił o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu.

Zarządzeniem Przewodniczącego, które prawidłowo doręczono, powód został wezwany do usunięcia braków formalnych pozwu poprzez jego sprecyzowanie polegające na wskazaniu, czy domaga się ustalenia istnienia stosunku prawnego, czy też ustalenia nieistnienia stosunku prawnego.

W zakreślonym terminie powód nie usunął wskazanych powyżej braków pozwu, oświadczając, iż zgodnie z art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności z zeznań strony, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do Sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa.

Za niedopuszczalne uznał Sąd Okręgowy domaganie się w pozwie „ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego”. Przedmiotem rozpoznania w postępowaniu cywilnym jest określone roszczenie powoda, a w treści pozwu winna być sformułowana hipoteza istnienia określonego roszczenia, którego zasadność jest weryfikowana w toku procesu i w zależności od wyników postępowania dowodowego oraz dokonanej przez Sąd orzekający oceny prawnej, powództwo podlega uwzględnieniu (w całości lub w części), lub też oddaleniu. Sformułowanie powództwa, w sposób w jaki uczyniono to w niniejszej sprawie, uniemożliwia ustalenie, czy powód w rzeczywistości domaga się ustalenia istnienia, czy też nieistnienia określonego stosunku prawnego. Ustalenie zaś istnienia stosunku prawnego jest równoznaczne z odmową ustalenia jego nieistnienia, a ustalenie jego nieistnienia jest równoznaczne z odmową ustalenia jego istnienia. W ocenie Sądu brak jest podstaw, aby którekolwiek z żądań pozwu w niniejszej sprawie uznawać za żądanie ewentualne – powód jako równorzędnych roszczeń domaga się ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego.

Powyższy sposób sformułowania żądania nie spełnia wymogów art. 187 § 1 pkt 1 kpc, co do dokładnego określenia żądania, ponieważ ani z pozwu, ani też z pisma procesowego powoda nie wynika, czy w istocie domaga się on ustalenia istnienia, czy też ustalenia nieistnienia stosunku prawnego. W ocenie Sądu żądania takie, nie mogą być potraktowane jako żądanie główne i ewentualne, gdyż powód w żaden sposób nie wskazał, które z nich jest roszczeniem głównym, a które ewentualnym, nie mogą być również uznane za alternatywne, gdyż są one przeciwstawne. Uznał Sąd Okręgowy, że sformułowanie roszczeń przez powoda w niniejszej sprawie wyklucza możliwość przegrania przez niego sprawy, gdyż niezależnie od wyników postępowania dowodowego, poczynionych ustaleń i oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, ustalone zostanie albo istnienie, albo nieistnienie stosunku prawnego.

Wbrew stanowisku powoda, stwierdził Sąd I instancji, że brak jest podstaw normatywnych do przyjęcia, aby żądanie ustalenia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa na gruncie art. 199a § 3 ordynacji podatkowej nie pozwalało na domaganie się przez organ podatkowy ustalenia jedynie istnienia lub jedynie nieistnienia określonego stosunku prawnego lub prawa. Z zasad logiki wynika, iż funktor „lub” pozwala na żądanie ustalenia wyłącznie istnienia lub wyłącznie nieistnienia określonego stosunku prawnego lub prawa, podobnie, jak (literalnie odczytując treść przepisu) pozwala on na jednoczesne żądanie ustalenia istnienia i nieistnienia prawa. Mając na uwadze jednak treść przepisu stwierdził Sąd, iż jego wykładnia literalna prowadzi do paradoksalnego wniosku, jakoby powód uprawniony był do jednoczesnego wytoczenia powództwa w odniesieniu do dwóch sprzecznych żądań – ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa i ustalenia jego nieistnienia. W powyższej sytuacji przyjąć należało, iż powyższy przepis zawiera błąd logiczny, a w rzeczywistości zawarty powinien być w nim funktor „albo”, jako że żądanie ustalenia istnienia i nieistnienia tego samego stosunku prawnego lub prawa wzajemnie się wykluczają i dlatego też nie jest możliwe ich kumulatywne żądanie.

W zażaleniu na powyższe zarządzenie powód podniósł między innymi, że przepis art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej jest skonstruowany w ten sposób, ze daje możliwość stwierdzenia w postępowaniu sądowym istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Gdyby w pozwie ograniczono się do zawężenia powództwa do wniosku o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego to tym samym wykluczałoby to możliwość rozstrzygnięcia przez Sąd co do istnienia tego stosunku prawnego.
W związku z powyższym skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego zarządzenia
i „przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Częstochowie do dalszego prowadzenia sprawy zgodnie z wnioskami zawartymi w pozwie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie jest zasadne. Podstawę do wystąpienia do sądu powszechnego
z powództwem, o którym mowa w przepisie art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej stanowi art. 189 ( 1) kpc odwołujący się z kolei do przepisu art. 189 kpc. Zakreślając granice żądań jakie może potencjalnie zgłosić wnoszący powództwo o ustalenie,
w powyższych przepisach, użyto sformułowania, iż może się on domagać „ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa”. Jednakże w powództwach
o ustalenie prawa lub stosunku prawnego musi być dokładnie określone prawo lub stosunek prawny i wskazanie czy chodzi o ustalenie ich istnienia, czy też ustalenie nieistnienia wskazanego prawa lub stosunku prawnego (Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie przygotowawcze, pod redakcją Tadeusza Erecińskiego .Wydawnictwo LexisNexis. Wydanie 4., str. 902) Innymi słowy powództwo wniesione w oparciu o przepis art. 189 ( 1) kpc w związku z art. 189 kpc może mieć charakter pozytywny (o stwierdzenie istnienia stosunku prawnego lub prawa) bądź negatywny (o stwierdzenie nieistnienia stosunku prawnego lub prawa) (Ordynacja podatkowa. Komentarz. Stefan Babiarz, Bogusław Dauter, Bogusław Gruszczyński, Roman Hauser, Andrzej Kabat, Małgorzata Niezgódka - Medek Wydawnictwo LexisNexis. Wydanie 5., str.741). Pogląd ten znajduje również oparcie w orzecznictwie (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1999 r. sygn. akt I PKN 263/99, OSNP 2001/2/36).

W przypadku żądania pozwu sformułowanego w taki sposób jak to uczyniono
w niniejszej sprawie nie dochodzi do zawiązania sporu miedzy stronami przynajmniej w odniesieniu do części roszczenia, sprawa zaś rozpoznawana jest w trybie procesowym. Za trafne uznać należy stanowisko Sądu I instancji, zgodnie z którym
w opisanych powyżej warunkach powództwo zawsze byłoby uwzględnione.
W następstwie powyższego strona pozwana postawiona zostałaby w sposób nieuzasadniony w niekorzystnej sytuacji procesowej choćby w zakresie ponoszenia kosztów postępowania bez względu na to jakie rozstrzygnięcie by zapadło. Natomiast w toku postępowania dowodowego strony zmuszone byłyby do jednoczesnego wykazywania prawdziwości sprzecznych ze sobą tez dowodowych.

Podkreślenia wymaga przy tym, że w istocie powód poddaje w wątpliwość istnienia umowy darowizny zawartej między pozwanym (k. 3 verte). Brak jest zatem przeszkód aby bez uszczerbku dla prawidłowości przebiegu postępowania podatkowego,
na gruncie postępowania cywilnego domagał się ustalenia nieistnienia powyższej umowy. Wówczas - wbrew stanowisku wyrażonemu w zażaleniu – uwzględnienie powództwa oznaczałoby nieistnienie kwestionowanej umowy, zaś jego oddalenie dowodziłoby jej istnienia, przy jednoczesnym uniknięciu opisanych powyżej negatywnych konsekwencji procesowych.

Mając powyższe na względzie, zażalenie należało oddalić, o czym orzeczono
na podstawie art. 385 kpc w związku z art. 397 § 2 kpc.