Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VIII U 269/23

Uzasadnienie Wyroku z dnia 20.03.2024 roku

Decyzją z dnia 20 grudnia 2022 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009, z późn. zm.), art. 83 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360), w związku z art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510) stwierdził, że K. S. jako pracownik płatnika składek (...) A. P. (1), nie podlega: obowiązkowo ubezpieczeniom/u: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 1 sierpnia 2022 roku.

Organ wskazał, że płatnik składek A. P. (2) , zgłosił Panią K. S. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownika od 1 sierpnia 2022 r. Dokument zgłoszeniowy (...) został złożony 22 lipca 2022 r.

W imiennych raportach rozliczeniowych płatnik wykazał podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne: za sierpień 2022 r. - w wysokości 3010,00 zł, za wrzesień 2022 r. - 702,33 zł, za październik 2022 r. - 100,33 zł, za listopad 2022 r. - 401,33 zł.

W imiennych raportach dotyczących wypłaconych świadczeń i przerw w opłacaniu składek zostało wykazane wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy od 27 września do 15 października 2022 r. i zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy: od 16 października do 21 października 2022 r., od 24 października do 10 listopada 2022 r. i od 15 listopada do 30 listopada 2022 r. Do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wpłynęły zaświadczenia lekarskie o niezdolności K. S. do pracy: od 5 września do 9 września 2022 r., od 13 września do 21 października 2022 r., od 24 października do 10 listopada 2022 r., od 15 listopada do 25 grudnia 2022 r.

Wobec powyższego, ZUS I Oddział w Ł. powziął wątpliwości co do faktycznego zatrudnienia K. S. u płatnika składek - A. P. (1).

Zawiadomieniami z 8 listopada 2022 r. poinformowano strony, płatnika składek i ubezpieczoną, o wszczęciu z urzędu postępowania administracyjnego w sprawie zgłoszenia K. S. od 1 sierpnia 2022 r. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jako pracownika w firmie prowadzonej przez A. P. (1).

W dniu 29 listopada 2022 r. do ZUS I Oddział w Ł. wpłynęły pisemne wyjaśnienia płatnika składek i ubezpieczonej dotyczące zatrudnienia K. S. u A. P. (1). Zgodnie z zawartymi w pismach informacjami, K. S. została zatrudniona na stanowisku manager w pełnym wymiarze czasu pracy, z wynagrodzeniem 3010,00 zł wypłacanym w gotówce. Do obowiązków pracownicy należy obsługa i pozyskiwanie klientów. Praca wykonywana jest zdalnie lub stacjonarnie w biurze firmy - w godzinach 9-17, pod nadzorem właściciela firmy. Pracownica nie została upoważniona do podpisywania dokumentów firmowych. Posiada wcześniejsze doświadczenie zawodowe na stanowisku manager. K. S. jest spokrewniona z A. P. (2) (jest córką brata ojca); została przyjęta do pracy, jako osoba zaufana i posiadająca odpowiednie kwalifikacje.

Postępowanie administracyjne zostało zakończone, o czym poinformowano strony odrębnymi pismami z 30 listopada 2022 r.

Bezpośrednio przed podjęciem zatrudnienia u A. P. (1) K. S. nie posiadała tytułu do ubezpieczeń społecznych. Od 27 kwietnia do 31 lipca 2022 r. zgłoszona była do ubezpieczenia zdrowotnego jako osoba bezrobotna niepobierająca zasiłku.

K. S. miała rozpocząć wykonywanie obowiązków pracowniczych od 1 sierpnia 2022 r., natomiast od 5 września, z niewielkimi przerwami, do 25 grudnia 2022 r. jest niezdolna do pracy z powodu choroby. W czasie długotrwałej nieobecności w pracy Pani K. S. nikt nie został zatrudniony na zastępstwo. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że ubezpieczona i płatnik składek są ze sobą spokrewnieni.

ZUS podniósł, że pracodawca nie zatrudnia pracownika, aby dać mu pracę, źródło utrzymania i stworzyć ochronę ubezpieczeniową. Trudno uznać istnienie potrzeby gospodarczej zatrudnienia pracownika, skoro podczas jego długotrwałej nieobecności w pracy nie powierzono nikomu jego obowiązków. Praca takiego pracownika nie przynosi bezpośrednio przychodów dla firmy, a wypłacane wynagrodzenie stanowiłoby jedynie dodatkowe koszty.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, ZUS I Oddział w Ł. stwierdza, że w przedmiotowej sprawie brak jest dowodów potwierdzających rzeczywiste wykonywanie pracy przez K. S., a zgromadzona w sprawie dokumentacja potwierdza, że świadczenie pracy w ramach umowy o pracę nie miało miejsca, zaś zgodnym zamiarem i wolą stron zawartej umowy było jedynie nadanie jej nazwy "umowa o pracę". Sporządzone dokumenty związane ze stosunkiem pracy miały tę formę umowy uzasadniać.

W ocenie ZUS I Oddział w Ł. K. S. nie wykonywała pracy u płatnika składek A. P. (1), a została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jedynie w celu uzyskania tytułu pracowniczego i skorzystania z prawa do wypłaty świadczeń przysługujących osobie o statusie pracownika.

(decyzja k. 35-37 akt ZUS)

W dniu 25 stycznia 2023 r. K. S. złożyła odwołanie od ww. decyzji wnosząc o jej zmianę i stwierdzenie, że K. S., jako pracownik u płatnika składek (...) A. P. (1), podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 sierpnia 2022 roku. Wnioskodawczyni podkreśla, że wykonywała powierzone jej obowiązki w ramach umowy o pracę, w przewidzianym wymiarze, na rzecz pracodawcy i za jego zgodą, a za świadczoną pracę otrzymywała ustalone wynagrodzenie.

(odwołanie k. 3-8)

W odpowiedzi na odwołanie, pełnomocnik organu rentowego, wniósł o jego oddalenie.

(odpowiedź na odwołanie k. 10-11)

W dniu 25 stycznia 2023 r. A. P. (2) złożył odwołanie od ww. decyzji wnosząc o jej zmianę i stwierdzenie, że K. S. jako pracownik u płatnika składek (...) A. P. (1) podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 sierpnia 2022 roku. Odwołujący podkreślił, że K. S. wykonywała powierzone jej obowiązki w ramach umowy o pracę, w przewidzianym wymiarze, na rzecz pracodawcy i za jego zgodą, a za świadczoną pracę otrzymywała ustalone wynagrodzenie.

(odwołanie k. 3-8 akt VIII U 270/23)

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie.

(odpowiedź na odwołanie k. 10-11 akt VIII U 270/23)

Zarządzeniem z dnia 13 lutego 2023 roku, połączone zostały: sprawy z wniosku A. P. (1) dotyczącą ustalenia podlegania ubezpieczeniu przez K. S. ze sprawą z wniosku K. S. w tym samym przedmiocie celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia spraw, oraz prowadzenia pod sygn. akt VIII U 269/23.

(zarządzenie k. 13 akt VIII U 270/23)

Na rozprawie w dniu 20 marca 2024 r. wnioskodawczyni poparła odwołanie, pełnomocnik płatnika poparł odwołanie, natomiast pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(protokół rozprawy z dnia 20 marca 2024 r. 00:25:14-00:31:40, płyta CD k. 119)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Płatnik składek (...) A. P. (2), od dnia 1 maja 2009 r., prowadzi działalność gospodarczą polegającą na działalności agentów i brokerów ubezpieczeniowych.

(wydruk z (...) k. 119a)

K. S. jest córką brata ojca A. P. (1). K. S. jest z zawodu technikiem ekonomistą, ma wykształcenie średnie. Wcześniej, pracowała w firmie siostry jako kierowca, dostawca. Zarabiała najniższą krajową. W związku z zamknięciem 2 sklepów, zlikwidowano jej stanowisko pracy. Przed podpisaniem umowy z A. P. (2) była zarejestrowana jako bezrobotna.

(okoliczności bezsporne, zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 20 marca 2024 roku e-protokół (...):02:12 – 00:14:20 – płyta CD – k. 119, w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi złożonymi w dniu 2 października 2023 roku 00:21:47 – 00:37:42 – płyta CD k. 70 )

Z treści umowy, nazwanej przez strony, umową o pracę, zawartej w dniu 1 sierpnia 2022 r., wynika, że, od dnia 1 sierpnia 2022 roku, wnioskodawczyni miała wykonywać na rzecz płatnika składek, czynności - jako manager do obsługi klienta - w siedzibie pracodawcy- , w pełnym wymiarze czasu pracy, z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 3 010,00 zł. Umowa miała obowiązywać na czas nieokreślony. Z datą - 1 sierpnia 2022 roku, strony podpisały, również, aneks do wyżej wymienionej umowy, wskazując, że miejscem wykonywania pracy będzie zarówno siedziba firmy jak i teren województwa (...).

Płatnik zgłosił wnioskodawczynię do ubezpieczeń społecznych w dniu 22 lipca 2022 roku.

(umowa o pracę k. 17 akt ZUS, aneks do umowy k. 17 akt ZUS, akta osobowe ubezpieczonej)

Wnioskodawczyni u płatnika miała wykonywać czynności , w godzinach od 9 do 17, nie była upoważniona do podpisywania dokumentów, pracowała pod nadzorem właściciela. Wnioskodawczyni, z uwagi na sytuację rodzinną, mogła przyjść godzinę później, czy wyjść godzinę wcześniej. Wnioskodawczyni ma dwoje dzieci, którymi się zajmuje. Na stanowisko menagera, nabór odbywał się z osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy, jako osób bezrobotnych. Płatnik miał zaufanie do wnioskodawczyni. K. S. zajmowała się odbieraniem telefonów, woziła płatnika do klientów, przyuczała się do wystawiania polis ubezpieczeniowych, przygotowywała, również, napoje dla płatnika i klientów. W biurze jest tylko jedno biurko i jeden komputer, jest, też, jeden telefon służbowy i drukarka. Wnioskodawczyni miała się, dopiero, nauczyć , jak określiła - szkolić - w zakresie obsługi klientów w firmach ubezpieczeniowych, by móc podpisywać polisy; w momencie popisania przedmiotowej umowy, nie miała do tego uprawnień.

Płatnik wysyłał niektóre służbowe informacje na prywatną pocztę wnioskodawczyni .

Wnioskodawczyni, do dnia 2 października 2023 roku nie pozyskała nowego klienta dla firmy.

W 2022 roku płatnik zatrudniał 4 osoby na podstawie umowy o pracę – wszystkie , poza K. S., na ¼ etatu, zajmowały się one obsługą klienta. Były to I. P., G. K. i A. T..

(zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 20 marca 2024 roku e-protokół (...):02:12 – 00:14:20 – płyta CD – k. 119, w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi złożonymi w dniu 2 października 2023 roku 00:21:47 – 00:37:42 – płyta CD k. 70, zeznania płatnika na rozprawie w dniu 20 marca 2024 roku e-protokół (...):15:00 – 00:25:11 – płyta CD – k. 119, w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi złożonymi w dniu 2 października 2023 roku 00:02:47 – 00:21:47 – płyta CD k. 70, zeznania świadka A. T. na rozprawie w dniu 27 listopada 2023 roku 00:07:01 – 00:17:08 – płyta CD k. 81, zeznania świadka I. P. na rozprawie w dniu 27 listopada 2023 roku 00:05:40 – 00:26:30 – płyta CD k. 110 )

Zakres czynności, zawarty w aktach osobowych wnioskodawczyni – nosi datę 17.11.2022r. . ( umowa – zawarta 1.08.2022r. ) i na tym zakresie – czynności - widniej podpis wnioskodawczyni. Wnioskodawczyni, w okresie od 5.09.2022r. do 25.12.2022r. była na zwolnieniu lekarskim.

( z akres czynności k. 5 w aktach osobowych wnioskodawczyni, wykaz nieobecności wnioskodawczyni k. 20 29 )

Wnioskodawczyni była niezdolna do pracy w okresach od 5 września do 9 września 2022 r., od 13 września do 21 października 2022 r., od 24 października do 10 listopada 2022 r., od 15 listopada do 25 grudnia 2022 r.

(okoliczności bezsporne, zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 20 marca 2024 roku e-protokół (...):02:12 – 00:14:20 – płyta CD – k. 119, w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi złożonymi w dniu 2 października 2023 roku 00:21:47 – 00:37:42 – płyta CD k. 70 wykaz nieobecności wnioskodawczyni k. 20 29 )

Podczas nieobecności wnioskodawczyni w firmie, płatnik składek nie zaangażował innej osoby, nie zatrudnił innego – pracownika; sam wykonywał czynności zlecone wnioskodawczyni.

(okoliczność bezsporna)

Powyższych ustaleń, Sąd dokonał na podstawie powołanych dokumentów, a także zeznań świadków, płatnika i wnioskodawczyni w zakresie, w jakim można było, na ich podstawie, ustalić, że wnioskodawczyni, rzeczywiście, wykonywała - na rzecz firmy płatnika składek, w spornym okresie, określone czynności, co nie przesądza automatycznie, wbrew wywodom strony skarżącej, o pracowniczym charakterze, podstawy prawnej jej zaangażowania, w firmie płatnika składek. Sąd nie dał, natomiast wiary zeznaniom odwołującej się oraz świadków, w których wskazywali na – zatrudnienie – wnioskodawczyni, na podstawie umowy o pracę. W ocenie Sądu Okręgowego, brak jest jakichkolwiek wiarygodnych dowodów potwierdzających wykonywanie pracy przez ubezpieczoną, w ramach stosunku pracy. Przeciwko prawdziwości zeznań wnioskodawczyni oraz świadków [ w tym zakresie] przemawiają, zdaniem Sądu, ustalone okoliczności faktyczne. Przede wszystkim, nie sposób przyjąć za wiarygodne zeznań wnioskodawczyni, w których wskazywała, że została - zatrudniona - na stanowisku managera obsługi klienta, ale jednocześnie do dnia 2 października 2023 roku nie pozyskała nowego klienta dla firmy. Wątpliwości budzą, także, godziny pracy wnioskodawczyni chociażby ze względu na wskazywanie najpierw sztywnych godzin pracy między 9 a 17, następnie wskazywania, że mogła wyjść godzinę wcześniej i przyjść godzinę później, gdy potrzebowała, a ostatecznie wskazanie, że miała elastyczne godziny pracy. Także, podpisywanie listy obecności przez wnioskodawczynię budzi wątpliwości z uwagi na podpisywanie ich tylko w obecności płatnika, ponieważ znajdowały się w jego biurku, a także fakt, że na listach brak jest podpisów pozostałych pracowników. Płatnik wskazywał, że - zatrudnił - wnioskodawczynię, bo miał do niej zaufanie oraz miała go zastępować, wnioskodawczyni zeznała, że płatnik był codziennie w miejscu pracy . Wątpliwości budzi, też , fakt - zatrudnienia – wnioskodawczyni, jako jedynej, na pełen etat, mimo zatrudniania innych pracowników, tylko na ¼ etatu. Wnioskodawczyni nie posiadała , w okresie od 1.08.2022r. do dnia – niezdolności do pracy, żadnej – wiedzy o przedmiocie – aktywności firmy płatnika , o czym jednoznacznie zeznała na rozprawie w dniu 20.03.2024r. , nie pamiętała żadnej , wykonanej czynności , nie wiedziała ilu klientów obsługuje firma płatnika, nie była także w stanie odpowiedzieć na pytanie przewodniczącej co do form ubezpieczenia jakie oferowała firma płatnika, czy były to ubezpieczenia OC i AC, czy też ubezpieczenia na życie, czy ubezpieczenia turystyczne. Wnioskodawczyni także nie uzyskała żadnych uprawnień do podpisywania polis w związku z aktywnością u płatnika, a tym właśnie zajmowała się jego firma.

Podkreślić należy, że w niniejszej sprawie, Sąd nie odnajduje dowodów na istnienie podporządkowania pracowniczego wnioskodawczyni względem płatnika, jako jej pracodawcy, co jest konieczne dla ustalenia, że praca była świadczona w reżimie podporządkowania pracowniczego, który jest cechą charakterystyczną , a zarazem niezbędną do ustalenia istnienia stosunku pracy. Nie potwierdzili tego ani świadkowie, ani też nie wynika to z dostępnych dokumentów.

Należy jeszcze raz podkreślić, że Sąd nie neguje, iż odwołująca wykonywała czynności na rzecz płatnika. Rzecz jednak w tym, że zgromadzony materiał dowodowy, nie pozwala ustalić, że czynności te wykonywała w reżimie stosunku pracy określonym art. 22 k.p. Pracowniczego charakteru zatrudnienia wnioskodawczyni w spornym okresie nie potwierdzili także powołani w niniejszym postępowaniu świadkowie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania podlegają oddaleniu.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009) do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego, określonego zakresem odwołania od decyzji organu rentowego do sądu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., II UZ 4/08, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 163 oraz z dnia 19 sierpnia 2015 r., II UZ 12/15, LEX nr 1789937).

Zgodnie z treścią art.6 ust.1 punkt 1, art.8 ust.1 i art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy z dnia 13.10.1998r ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009) pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Stosownie do treści art. 1 ust 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.2021.0.1133 t.j.) osobom tym, w razie choroby lub macierzyństwa, przysługują świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą.

W myśl art. 4 w ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczony podlegający obowiązkowo ubezpieczeniu nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Definicja pracownika, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, została zawarta w przepisie art.8 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Pojęcie stosunku pracy o jakim mowa w art.8 ust.1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art.22 k.p. (wyrok SN z 13.07.2005 r., I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).

Według art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Do cech pojęciowych pracy, stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika, w ramach stosunku pracy należą osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia z dnia 17 stycznia 2006 roku III AUa 433/2005, Wspólnota (...)). Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku o sygn. akt II UK 43/05, OSNAPiUS rok 2006/15 – 16/251).

Wskazać należy, że stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok SA w Lublinie z 17.01.2006 r. III AUa 433/2005, Wspólnota (...)).

Dla powstania stosunku pracy nie wystarcza samo zawarcie na piśmie umowy o treści odpowiadającej wymaganiom art. 29 K.p., założenie dokumentacji pracowniczej i wypłacenie pracownikowi wynagrodzenia oraz formalna legalizacja umowy przed organem rentowym czy urzędem skarbowym przez złożenie deklaracji zgłoszeniowej do ubezpieczeń społecznych i deklaracji podatkowej, ale niezbędnej jest wykazanie, że stosunek taki, o cechach określonych w art. 22 § 1 K.p., faktycznie został nawiązany i był realizowany przez strony. O ważności zaś stosunku pracy świadczy to, czy oświadczenia woli zawarte w umowie o pracę łączącej strony nie zawierają wad, które powodowałyby ich nieważność bądź bezskuteczność. Ubezpieczenie społeczne nie może bowiem istnieć bez stosunku pracy. Powstanie, zaś stosunku ubezpieczeniowego może odnosić się wyłącznie do ważnego/legalnego stosunku pracy, a więc takiego, który stanowi wyraz woli obu stron realizowania celów, którym umowa ma służyć.

Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa sens istnienia umowy o pracę. Innymi słowy, jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że motywacja skłaniająca do zawarcia umowy o pracę nie ma znaczenia dla jej ważności - ale wyłącznie przy takim założeniu, że nastąpiło rzeczywiste jej świadczenia zgodnie z warunkami określonymi w art. 22 § 1 k.p.

Tym samym, nie można byłoby czynić ubezpieczonej zarzutów, że zawarła umowę o pracę, jedynie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych w związku z chorobą i ciążą, pod tym tylko warunkiem, że na podstawie kwestionowanej umowy realizowałaby zatrudnienie o cechach pracowniczych.

Dokument, w postaci umowy o pracę, nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści zapisanej w dokumencie. Mimo istnienia formalnej umowy o pracę, możliwe jest ustalenie, że w konkretnych okolicznościach faktycznych zawarta ona została dla pozoru (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 września 2015 roku, III AUA 622/15).

Ważność stosunku pracy zależy, przede wszystkim, od tego, czy oświadczenia woli zawarte w umowie o pracę wolne są od wad, powodujących ich nieważność bądź bezskuteczność. Na istnienie ważnego stosunku pracy składa się złożenie oświadczeń w przedmiocie zawarcia umowy o pracę, zamiar stron oraz faktyczne wykonywanie określonej w umowie pracy.

Należy podkreślić, że Sąd Okręgowy podziela stanowisko ZUS, co do tego, że zakwestionowana umowa o pracę miała głównie na celu ominięcie przepisów prawa i uzyskanie tytułu do ubezpieczenia społecznego przez ubezpieczoną. Zdaniem Sądu ubezpieczona i płatnik nie wykazali, że ubezpieczona faktycznie wykonywała jakiekolwiek czynności odpowiadające umówionej rodzajowo pracy w ramach rzeczywiście nawiązanego stosunku pracy.

Podkreślenia też wymaga, że potrzeba uzyskania ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym stanowi legalny cel zawierania umów o pracę, skorzystanie z takiej ochrony może być nawet głównym motywem nawiązania stosunku pracy. Dążenie do uzyskania takiej ochrony w żadnym razie nie jest sprzeczne z prawem. Przeciwnie, jest to zachowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 192, z 6 lutego 2006 r., III UK 156/05, LEX nr 272549).

Oczywiście nie ma zakazu zatrudnienia osób najbliższych, spokrewnionych, co zresztą byłoby dyskryminacją w zatrudnieniu w świetle art. 11 [3] k.p.

Wymogiem jest jednak podjęcie i rzeczywiste wykonywanie – czynności, w ramach - umówionej rodzajowo pracy.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Do ustalenia, że doszło do powstania pomiędzy stronami stosunku pracy konieczne jest zatem ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to rzeczywiście czyniły (por. m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 14.02.2013 r., III AUA 1432/12). W świetle bowiem art. 83 § 1 k.c., jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony z góry zakładają za obopólną zgodą, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy (tj. mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy), to tak zawarta umowa o pracę ma charakter pozorny (por. m.in. wyrok SN z 4.08.2005 r., II UK 321/04). W konsekwencji zaś oświadczenia woli o zawarciu pozornej umowy o pracę złożone sobie wzajemnie przez strony są nieważne (art. 83 § 1 zd. 1 k.c.). W odniesieniu do umowy o pracę pozorność polega więc na tym, że strony nie zamierzają osiągnąć skutków wynikających z tej umowy, a określonych w art. 22 k.p. (por. wyrok SN z 4.01.2008 r., I UK 223/07, LEX nr 442836, z 5.10.2006 r., I UK 120/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 294, M.Raczkowski „Pozorność w umownych stosunkach pracy”, Warszawa 2010, s.200-202).

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 14.03.2001r., II UKN 258/00, (OSNAP 2002/21/527), nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował i płacił wynagrodzenie za pracę. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Sąd Okręgowy podziela, również, pogląd Sądu Najwyższego (wyrok
z 25.01.2005r., II UK 141/04, OSNP 2005/15/235), że stronom umowy o pracę, na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy (art. 58 §1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Należy, dodatkowo podkreślić, że rzeczywisty charakter pracowniczego zatrudniania osób bliskich pracodawcy wymaga nie tylko stwierdzenia braku dodatkowych zakazów do ich zatrudniania w ramach stosunku pracy, ale rygorystycznych ustaleń i przekonującej oceny, że zostały spełnione formalne i realne warunki do podjęcia zatrudnienia, a także że miało miejsce rzeczywiste wykonywanie przez osobę bliską obowiązków o cechach kreujących zobowiązania pracownicze. Jest to niezbędne dla wyeliminowania z obrotu prawnego zachowań osób bliskich zmierzających do obejścia lub nadużycia prawa do korzystniejszego tytułu i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, (...) i Spraw Publicznych z 19.09.2003 r., II UK 41/03).

Strony umowy mogą dowolnie ustalać wzajemne stosunki prawne i układać relacje, jednakże zasada swobody umów doznaje w pewnych sytuacjach ograniczeń, w której to zawarcie postanowień umownych prowadzi do naruszenia prawa, obejścia obowiązujących przepisów prawa, do nadużycia prawa, czy wreszcie do naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej. Oczywistym jest, że treść lub cel stosunku prawnego nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku), ustawie, ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 1 K.c. w zw. z art. 300 K.p.).

W ocenie Sądu, w sprawie niniejszej możemy mówić o tak rozumianej pozorności (art. 83 k.c.), albowiem brak jest jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie, że podpisanie spornej umowy o pracę pomiędzy ubezpieczoną, a płatnikiem składek skutkowało powstaniem stosunku pracy. Materiał dowodowy oceniony przez pryzmat zasad logiki i doświadczenia wskazuje, iż strony podpisując umowy o pracę na czas nieokreślony od dnia 1 sierpnia 2022 roku dążyły w rzeczywistości jedynie do stworzenia pozorów powstania między nimi stosunku pracy i zagwarantowania świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z chorobą.

Analiza, zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie potwierdziła, aby strony łączył stosunek - pracy. Poza dokumentami tj.: listami obecności, umową o pracę i kartą szkolenia z zakresu BHP, brak jest jakichkolwiek dokumentów świadczących o wykonywaniu przez ubezpieczoną pracy na rzecz płatnika składek. Nie wiadomo, ile trwać miało jej przyuczanie do pracy jako managera do obsługi klienta, o którym w toku swych zeznań mówił zarówno wnioskodawca, ubezpieczona jak i świadkowie, zwłaszcza że ubezpieczona stała się niezdolna do pracy od 5 września 2022 r., czyli już miesiąc po zatrudnieniu. Sąd wskazuje, że materiał dowodowy przedłożony w sprawie nie pozwala na ustalenie jakie prace, w istocie wykonywała ubezpieczona w spornym okresie. Wnioskodawczyni miała pozyskiwać nowych klientów, czego nie udało jej się dokonać, o czym sama zeznała. Wnioskodawczyni uczyła się wystawiać polisy, natomiast przez okres zatrudnienia nie zdobyła żadnych uprawnień, w tym kierunku. Wnioskodawczyni, zapytana przez przewodniczącą, nie wiedziała, też, jakie formy ubezpieczeń ma w ofercie jej pracodawca.

Na marginesie – procesu edukacyjnego wnioskodawczyni , w firmie płatnika, Sąd , podkreśla, że zakres czynności, zawarty w aktach osobowych wnioskodawczyni – nosi datę 17.11.2022r. . ( umowa – zawarta 1.08.2022r. ) i na tym zakresie – widnieje podpis – wnioskodawczyni , a przecież - wnioskodawczyni, w okresie od 5.09.2022r. do 25.12.2022r. była na zwolnieniu lekarskim.

Można podzielić pogląd, że o tym czy i za ile zatrudnić pracownika decyduje samodzielnie przedsiębiorca, lecz brak jakiejkolwiek potrzeby zatrudnienia pracownika przemawia za fikcyjnością stosunku pracy ukształtowanego w takich okolicznościach – a tak było w niniejszej sprawie. Płatnik składek przed datą podpisania spornej umowy o pracę z ubezpieczoną, jak i po przejściu przez nią na długotrwałe zwolnienie lekarskie w związku z chorobą, nie zatrudnił żadnego pracownika na stanowisku jakie wskazano dla wnioskodawczyni, a także nie zwiększył etatu żadnemu z pracowników.

W świetle powyższych okoliczności, zatrudnienie ubezpieczonej stanowiło działania całkowicie nieracjonalne. Celem racjonalnego pracodawcy jest bowiem osiągnięcie zysku z działalności gospodarczej, dochodów finansowych, by mieć się z czego utrzymywać i żeby firma funkcjonowała i mogła się rozwijać. Pracodawca nie zatrudnia pracownika, aby dać mu formalną pracę, czyli źródło utrzymania i stworzyć mu ochronę ubezpieczeniową, ale dlatego, że istnieje realna potrzeba gospodarcza pozyskania nowego pracownika, która przyniesie wymierny efekt gospodarczy dla firmy. To, że ubezpieczona miała jak wskazywał płatnik początkowo przyuczać się do przejęcia jego obowiązków w firmie nie stanowi usprawiedliwienia do bierności i nie podejmowania żadnych czynności w tym zakresie.

Zatrudniając nowego pracownika, pracodawca powinien wykazać potrzebę utworzenia danego stanowiska pracy, np. konkretnym zdarzeniem gospodarczym takim, jak: poszerzenie rozmiaru prowadzonej działalności gospodarczej, wzrostem popytu na daną usługę, czy towar, zwiększeniem ilości zamówień, zwolnieniem określonego miejsca pracy przez innego pracownika. Tego rodzaju okoliczności dają bowiem podstawę do stwierdzenia, że w danej firmie zaistniała ekonomicznie uzasadniona potrzeba zatrudnienia nowej osoby. Zakwalifikowaniu wykonywanych czynności do reżimu pracowniczego, decyduje w dużej mierze zgodny zamiar stron i cel zawarcia umowy. Racjonalnie działający pracodawca bierze pod uwagę wszelkie argumenty powierzenia określonej pracy nowo zatrudnionemu pracownikowi, gdyż wiąże się to z realnymi kosztami jego firmy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego, wielokrotnie stwierdzono, że racjonalność zatrudnienia i potrzeba zatrudnienia pracownika , są przesłankami istotnymi dla oceny ważności umowy. "U źródła każdej umowy o pracę leży przyczyna w postaci uzasadnionej przesłankami ekonomiczno - organizacyjnymi konieczności pozyskania pracownika do wykonywania prac zakreślonych przedmiotem działalności gospodarczej pracodawcy" (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 marca 2016r., syg. akt III AUa 1754/15).

W ocenie Sądu o pozorności spornej umowy o pracę świadczy też fakt, że ubezpieczona została zatrudniona od razu na cały etat na umowę na czas nieokreślony, mimo tego, że płatnik posiadał zatrudnione osoby, z którymi współpracował dłużej, a mógł im zwiększyć etat, z uwagi na ich zatrudnianie na ¼ etatu. Wnioskodawczyni będąc zatrudnianą nie miała nawet uprawnień by móc samodzielnie wystawiać polisy ubezpieczeniowe.

Mimo to płatnik zawarł z ubezpieczoną, od razu umowę , nazwaną umową o pracę na czas nieokreślony, co oznaczałoby, że zatrudnienie K. S. byłoby najbardziej stabilnym z możliwych, bo nawet, gdyby okazało się, że nie zda egzaminów dających jej uprawnień, a zakładając zgodnie z twierdzeniami płatnika składek, że miała dopiero się przyuczać, to pracodawca nie mógłby z nią rozwiązać wcześniej takiej umowy.

Do ustalenia, że doszło do powstania między stronami - stosunku pracy, nie jest wystarczające spełnienie warunków formalnych zatrudnienia, a konieczne jest ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy, wynikające z umowy o pracę i to czyniły /por wyrok SN z 24.02.2010 r. II UK 204/09/.

Jak wskazuje zebrany w sprawie materiał dowodowy w spornym okresie, w którym ubezpieczona miała faktycznie na rzecz płatnika świadczyć pracę trudno określić kto tak naprawdę był jej bezpośrednim przełożonym, komu była podporządkowana. Przede wszystkim zwrócić należy uwagę na to, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie potwierdza, aby płatnik kierował pracą wnioskodawczyni, w szczególności, aby wskazywał na konkretne zadania do realizacji związane z powierzonym stanowiskiem pracy, oraz aby zakreślał konkretne terminy wykonania poszczególnych zadań. Jest to istotne, jeżeli uwzględni się, że zatrudnienie pracownicze odwołuje się do staranności, a nie rezultatu. Sama wnioskodawczyni określiła, że zgłębia wiedzę w siedzibie firmy.

Ustawodawca zastrzegł w przepisie art. 22 § 1 k.p., że pracownik wykonuje pracę pod kierownictwem pracodawcy, przy czym nie zdefiniował tej cechy zatrudnienia. W literaturze przedmiotu wyinterpretowano, że kierownictwo pracodawcy przejawia się w poleceniach, podporządkowaniu organizacyjnym oraz podporządkowaniu represywnym i dystrybutywnym. Nie jest jednak jasne, czy wszystkie przejawy kierownictwa pracodawcy muszą występować jednocześnie i z pełnym nasileniem. Zmieniające się warunki i potrzeby świadczenia pracy zrodziły dylemat. Sprowadza się on do pytania czy niewystępowanie w trakcie zatrudnienia (lub występowanie w ograniczonym rozmiarze) poleceń podmiotu zatrudniającego, jak również pozostałych cech kierownictwa, pozwala na uznanie istnienia stosunku pracy. Wydaje się, że odpowiedzią orzecznictwa jest konstrukcja podporządkowania autonomicznego. Sąd Najwyższy przyjął, że podporządkowanie pracownika (art. 22 § 1 k.p.) może polegać na określeniu przez pracodawcę czasu pracy i wyznaczeniu zadań, natomiast co do sposobu ich realizacji pracownik ma pewien zakres swobody (Wyrok SN z dnia 7.09.1999 r., I PKN 277/99, OSNAPiUS 2001 nr 1, poz. 18, wyrok SN z dnia 04.04.2002 r., I PKN 776/00 OSNP 2004 nr 6, poz.94.). Do koncepcji tej nawiązywał Sąd Najwyższy również w późniejszych orzeczeniach (Wyrok SN z dnia 7.03.2006 r., I PK 146/05,OSNP 2007, nr 5-6, poz. 67, postanowienie SN z dnia 11 października 2007 r., III UK 70/07, OSNP 2008, nr 23-24, poz. 366). Konstatacja ta jest ważna, gdy założy się, że praca pod kierownictwem w myśl art. 22 § 1 k.p., jest jedną z najważniejszych cech w procesie typizacji charakteru stosunku prawnego łączącego strony (wyrok SN z dnia 20.03.1965 r., III PU 28/64, OSNCP 1965, nr 9, poz. 157).

Reasumując zdaniem Sądu Okręgowego analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że w sprawie niniejszej nie zostały spełnione wskazane omówione powyżej elementy określone w art. 22 kp świadczące o istnieniu stosunku pracy.

W świetle poczynionych ustaleń faktycznych i dokonanej oceny dowodów, nie ulega wątpliwości, że umowa sporządzona przez strony miała charakter pozorny. Postępowanie dowodowe wykazało, iż K. S. była zainteresowana objęciem jej ubezpieczeniem społecznym, a świadczona praca nie odbywała się w reżimie stosunku pracy. Umowa o pracę zawarta w dniu 1 sierpnia 2022 roku jest pozorna i jako taka nieważna na podstawie art. 83 § 1 k.c.

W odniesieniu do umowy o pracę, o obejściu prawa mówić można w sytuacji, gdy strony działając w zamiarze nawiązania stosunku pracy określają wzajemne prawa i obowiązki w sposób zgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego, jednak celem ich działania nie jest uzyskanie świadczeń w postaci pracy i wynagrodzenia, a jedynie osiągnięcie innych korzyści, które prawo wiąże z istnieniem stosunku pracy np. uzyskanie ochrony ubezpieczeniowej na wypadek choroby czy macierzyństwa. Intencją ustawodawcy jest, aby cel zawarcia umowy o pracę, stanowiło nawiązanie stosunku pracy, a jedynie rezultatem i pośrednim celem zatrudnienia, było uzyskanie wskazanych korzyści.

Tymczasem, przy założeniu, że strony zawarły umowę o pracę, należałoby uznać, iż, w rozpoznawanej sprawie, cele te uległy odwróceniu. Stronom chodziło, bowiem, o uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego i temu celowi podporządkowały konstruowanie określonej sytuacji prawnej – umowa o pracę stanowić miała przede wszystkim narzędzie realizacji tego celu.

Podkreślić, przy tym, trzeba, że zarówno przepisy prawa pracy, prawa ubezpieczeń społecznych, jak i przepisy ustrojowe pozwalają tak kształtować elementy stosunku pracy, jaka jest wola stron. Powyższa kwestia przestaje być tylko sprawą stron nawiązujących stosunek pracy, gdy przerzuca się ciężar wypłaty świadczeń na fundusz dysponujący publicznymi pieniędzmi, którymi zarządza Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W systemie ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada solidaryzmu. Solidaryzm oznacza urzeczywistnienie idei samopomocy społecznej poprzez udzielanie świadczeń osobom znajdującym się w potrzebie, z funduszu wypracowanego wspólnym wysiłkiem ubezpieczonych. Oznacza to, że płacą wszyscy, a korzystają tylko ci którzy zostali dotknięci ryzykiem socjalnym. (por. W. Muszalski Ubezpieczenie społeczne, Warszawa 2004).

Sąd nie przeczy, że ubezpieczona mogła przyglądać się pracy wykonywanej przez płatnika składek, ale nie ma w sprawie dowodów na to, że wykonywała czynności managera obsługi klienta, że płatnik rozliczał ją z czasu pracy, czy, że na bieżąco, kontrolował sposób i jakość wykonanej pracy.

Konstatacja ta skutkuje uznaniem, że ubezpieczona nie podległa ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu) z tytułu umowy o pracę, gdyż pracy, w reżimie stosunku pracy, nie wykonywała.

W tym miejscu wskazać dodatkowo należy, iż zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktów spoczywa na osobie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. Skoro płatnik A. P. (2) oraz K. S. odwołali się od decyzji stwierdzającej, iż w okresie wskazanym w decyzji ubezpieczona nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom jako pracownik to właśnie na nich spoczywał ciężar wykazania i udowodnienia faktów, z których można by wysnuć odmienny wniosek niż to przyjął organ rentowy w wydanej i zaskarżonej decyzji, to jest wykazania, że ubezpieczona posiadała status pracownika. Strona, która neguje twierdzenia strony przeciwnej jest obowiązana podjąć inicjatywę dowodową dla obalenia tych twierdzeń. Temu obowiązkowi strona odwołująca nie podołała z przyczyn omówionych wyżej, mimo że płatnik był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika.

W ocenie Sądu, ustalone w sprawie, okoliczności, wskazują, że celem podjętych przez płatnika i ubezpieczoną działań było wyłącznie uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Celem działania stron nie było, bowiem świadczenie pracy w ramach stosunku pracy i uzyskiwanie z tego tytułu wynagrodzenia, a jedynie osiągnięcie innych korzyści, które prawo wiąże z istnieniem stosunku pracy. Tymczasem, co już podniesiono, głównym celem zawarcia umowy o pracę winno być nawiązanie stosunku pracy, a jedynie rezultatem i pośrednim celem zatrudnienia jest uzyskanie wskazanych korzyści. W ocenie Sądu na gruncie rozpoznawanej sprawy strony umowy musiały mieć świadomość tego, że umowa nie będzie ich obowiązywać, a ich ewentualne zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne będą krótkotrwałe. Nawiązanie stosunku pracy, którego elementami są zobowiązanie się pracownika do wykonywania pracy i zobowiązanie pracodawcy do wypłacania wynagrodzenia, nie było rzeczywistym celem stron. Stronom chodziło o uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego i temu celowi podporządkowały skonstruowanie określonej sytuacji prawnej, a umowa o pracę stanowić miała przede wszystkim narzędzie do realizacji tych celów. Fikcyjne, czyli tylko pozorne zawarcie umowy o pracę nie mogło stanowić zaś podstawy do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami pracowników.

W efekcie wszystkich powyższych rozważań, w rozpatrywanym przypadku, Sąd Okręgowy ustalił, że umowę o pracę z dnia 1 sierpnia 2022 roku cechowała pozorność bezwzględna, gdyż strony jedynie upozorowały istnienie zatrudnienia, o czym świadczy szereg okoliczności związanych z zawarciem umowy, a przede wszystkim brak miarodajnych dowodów świadczenia umówionej pracy w reżimie pracowniczym.

Wobec powyższego, Sąd uznał, że zaskarżona decyzja ZUS odpowiada prawu i na podstawie art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania.

Sąd, w punkcie 2 sentencji wyroku, orzekł na podstawie zasady odpowiedzialności za wynik procesu, tj. art. 98 k.p.c. zasądzając od K. S. oraz A. P. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. kwotę po 180 zł, tytułem zwrotu kosztu postępowania. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika Sąd ustalił zgodnie z § 9 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat czynności adwokackie (Dz.U. z 2023 r. poz. 1964).

D.J.