Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 1107/24

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Mariusz Broda

po rozpoznaniu w dniu 5 listopada 2024 r. w Kielcach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko J. M.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej J. M.

od wyroku Sądu Rejonowego w Jędrzejowie

z dnia 26 kwietnia 2024 r. sygn. akt I C 81/24

1. zmienia zaskarżony wyrok:

a) w punkcie I (pierwszym) w części, w ten sposób, że oddala powództwo ponad kwotę 1500 (tysiąc pięćset) złotych;

b) w punkcie III (trzecim) w całości i zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz J. M. kwotę (...) (trzy tysiąc sto sześćdziesiąt osiem) złotych, tytułem części kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za okres po upływie tygodnia od dnia doręczenia odpisu wyroku pełnomocnikowi powoda do dnia zapłaty;

2. oddala apelację w pozostałej części;

3. zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz J. M. kwotę (...) (dwa tysiące pięćset siedem) złotych, tytułem części kosztów postępowania apelacyjnego, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia do dnia zapłaty.

Zarządzenie: odpisy wyroku doręczyć pełnomocnikom stron.

5.11.2024 r.

Sygn. akt II Ca 1107/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 26.04.2024 r. Sąd Rejonowy w Jędrzejowie:

- w pkt I zasądził od pozwanej J. M. (P.: (...)) na rzecz strony powodowej (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (KRS: (...)) kwotę 20 612,98 (dwadzieścia tysięcy sześćset dwanaście 98/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 20 lutego 2024 roku do dnia faktycznej zapłaty;

- w pkt II oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

- w pkt III zasądził od pozwanej J. M. (P.: (...)) na rzecz strony powodowej (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (KRS: (...)) kwotę (...) (cztery tysiące sześćset czterdzieści osiem) złotych tytułem kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia faktycznej zapłaty.

Sąd pierwszej instancji ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 4 października 2022 roku pozwana J. M. jako pożyczkobiorca zawarła ze stroną powodową (...) spółka akcyjna z siedzibą w W. jako pożyczkodawcą umowę pożyczki gotówkowej numer (...). Całkowitą kwotę pożyczki ustalono na 10 000 złotych. Strony ustaliły że w związku z udzieleniem pożyczki pożyczkobiorca będzie zobowiązany ponieść koszty: 340 złotych opłaty przygotowawczej, 675 złotych kosztów prowizji pośrednika finansowego, 8985 złotych prowizji pożyczkodawcy. Pożyczki udzielono na 36 miesięcy. Ponadto strony ustaliły, że pożyczkodawca może wypowiedzieć umowę pożyczki gdy opóźnienie płatności kwoty równej jednej racie przekracza 30 dni, po uprzednim wezwaniu do zapłaty w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania. Pożyczkodawca zobowiązał się do zachowania 30 dniowego terminu wypowiedzenia. Na zabezpieczenie niniejszej pożyczki pozwana wystawiła weksel własny in blanco, upoważniając w deklaracji wekslowej stronę powodową do wypełnienia weksla na sumę zadłużenia wynikającego z umowy pożyczki: gdy opóźnienie w płatności kwoty równej wartości jednej pełnej raty przekroczy 30 dni po uprzednim wezwaniu do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania.

W dniu 16 sierpnia 2023 roku (...) spółka akcyjna z siedzibą w W. wezwała pisemnie J. M. do dobrowolnej zapłaty dwóch zaległych rat pożyczki w wysokości 1500 złotych w terminie 7 dni pod rygorem wypowiedzenia umowy. Pismo doręczono pozwanej w dniu 21 sierpnia 2023 roku. W dniu 3 października 2023 roku strona powodowa wypowiedziała na piśmie pozwanej wyżej wskazaną umowę pożyczki, informując ją, że weksel in blanco został wypełniony w oparciu o deklarację i wzywając ją do wykupu weksla w ciągu 30 dni. Pismo doręczono pozwanej w dniu 10 października 2023 roku.

Powód wypełnił weksel na kwotę 20612,98 złotych z datą płatności 2 listopada 2023 roku.

Tak ustaloną podstawę faktyczną Sąd Rejonowy rozważył w następujący sposób:

Powód dochodził swojego roszczenia w oparciu o prawo wekslowe. Jest poza sporem, że wystawiony przez J. M. weksel własny był wekslem in blanco w rozumieniu art. 10 prawa wekslowego. Mając jednak na uwadze najnowsze orzecznictwo należało mieć na uwadze, że Sąd, przed którym prowadzone jest postępowanie z weksla wobec konsumenta, obok przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, musi także z urzędu stosować przepisy mające na celu ochronę konsumenta.

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów, w pierwszej kolejności braku umocowania osoby podpisującej w imieniu powoda umowę pożyczki należało zauważyć, że zgodnie z treścią art. 99 § 1 k.c. szczególna forma dla pełnomocnictwa wymagana jest jedynie w przypadku gdy do ważności czynności prawnej, do dokonania której jest udzielane, potrzebna jest szczególna forma. Dla zawarcia umowy kredytu konsumenckiego nie została zastrzeżona pod rygorem nieważności żadna forma. Zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie przyjmuje się, że umowę o kredyt konsumencki można zawrzeć zarówno w formie pisemnej (z własnoręcznymi podpisami), jak i na innym trwałym nośniku w postaci elektronicznej. Forma ta jest zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych. Pełnomocnictwo może być zatem udzielone w dowolnej formie również per facta concludentia. W przedmiotowej sprawie, co wynika z materiału dowodowego (historia wpłat k.44) umowa była realizowana przez obie strony. Gdyby nie doszło do zawarcia umowy nielogicznym byłoby wykonywanie przez strony obowiązków wynikających z tej umowy.

Odnosząc się do kolejnego zastrzeżenia, pozwana zdaje się nie zauważać różnicy pomiędzy spłatą całości kredytu przed terminem określonym w umowie, a sytuacją sankcyjnego rozwiązania umowy. Przepis art. 49 u.k.k. kształtuje obowiązki w sytuacji spłaty całości kredytu przed terminem. Rozwiązanie to sprzyja faktycznej skuteczności uprawnienia do przedterminowej spłaty jako instrumentu preferencyjnego dla konsumentów – znacząco zwiększając jego opłacalność dla konsumenta i mogąc motywować do korzystania z niego w praktyce. Tego rodzaju uzasadnienie nie odnosi się natomiast do sytuacji braku spłaty kredytu. Sytuacja sankcyjnego rozwiązania umowy nie może zatem prowadzić do rozwiązań preferencyjnych dla osoby nie wywiązującej się z kontraktu. Warto wreszcie zwrócić uwagę że w przypadku wcześniejszej spłaty kredytodawca dysponuje kapitałem, który może ponownie inwestować w przypadku zaś sankcyjnego rozwiązania kapitał nadal pozostaje nie zwrócony.

Odnosząc się do kolejnego zarzutu należało wskazać, że wbrew twierdzeniu pozwanej strona powodowa dochowała obowiązku uprzedniego wezwania do zapłaty przed wypowiedzeniem umowy. (pkt. 8.1 umowy) Pismem wezwała ona pozwaną do zapłaty zaległych rat informując jednocześnie o sankcji wypowiedzenia umowy. Nie ma racji pozwana wskazując, że dokument elektroniczny generowany przez podmiot doręczający Pocztę Polską, podmiot niezależny w stosunku do stron, nie może stanowić dowodu doręczenia. Ustawodawca nie zastrzegł dla tego dowodu szczególnej formy, podlega on zatem ogólnej ocenie dowodowej. Pozwana tymczasem zaprzeczając doręczeniu wezwania do zapłaty w żaden sposób nie wyjaśniła jaką inną przesyłkę otrzymała od strony powodowej w dniu 21 sierpnia 2023 roku. Zarzut nieprawidłowości procesu wypowiedzenia jest zatem chybiony. Podobna argumentacja dotyczy dowodu doręczenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy.

Weksel zawierał wszelkie wymagane prawem elementy. Nie było to zresztą kwestionowane. Pozwana wskazywała natomiast, że nieprawidłowość wypełnienia polegała na wskazaniu w wekslu pełnej kwoty, podczas gdy roszczenie nie było jeszcze w całości wymagalne. Na wstępie należało zauważyć, że z deklaracji wekslowej wynikało, że uzupełnienie weksla uzależniono nie od wypowiedzenia umowy, ale upływu terminu opóźnienia. Suma wekslowa ma zaś odpowiadać zadłużeniu. Strony nie warunkowały wymagalności zadłużenia.

Z art. 38 ustawy z 1936 r. Prawo wekslowe wynika tylko, że posiadacz weksla, płatnego w oznaczonym dniu albo w pewien czas po dacie lub po okazaniu, powinien przedstawić go do zapłaty bądź w pierwszym dniu, w którym można wymagać zapłaty, bądź w jednym z dwóch następnych dni powszednich. Pozwana została wezwana do wykupu weksla wraz z informacją o przedstawieniu weksla do wglądu.

Należało jednak zwrócić uwagę, że strona powodowa winna przedstawić weksel do zapłaty bądź w pierwszym dniu, w którym można wymagać zapłaty, bądź w jednym z dwóch następnych dni powszednich. Tymczasem wezwanie do wykupu skierowano przed upływem terminu wypowiedzenia. Należało zatem przyjąć, że przedstawienie weksla do zapłaty nastąpiło skutecznie dopiero wraz z doręczeniem odpisu nakazu zapłaty wraz z załącznikami.

Posiadaczowi weksla własnego płatnego w oznaczonym dniu służy prawo żądania od wystawcy weksla sumy wekslowej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, nie zaś odsetkami umownymi (art. 48 pkt 2 prawa wekslowego) (por. SN z 27.11.1930 r., C I 992/30, RPEiS 1931, s. 786; PS 1931, poz. 723; Gł.S. 1931, poz. 373).

Pozwana zarzucała, że umowa w zakresie pobranej prowizji jest nieważna z uwagi na stosowanie niedozwolonych klauzul umownych oraz sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Jak stanowi art. 385 1 § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Wysokość pozaodsetkowych kosztów pożyczki nie była wyższa od wartości limitu ustalonego w ustawie o kredycie konsumenckim. W sprawie nie wykazano, aby do zawarcia niniejszej umowy przymuszała konsumenta szczególna sytuacja życiowa. Decyzja o zawarciu umowy była zatem w pełni swobodna. W tej sytuacji nie sposób uznawać, że przyjęcie znanych konsumentowi warunków ukształtowało ten stosunek w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. W swoich orzeczeniach TSUE nie kwestionuje możliwości pobierania prowizji przygotowawczej i prowizji wynagrodzeniowych. Winny być one jedynie precyzyjnie ustalone i scharakteryzowane. Dla ich scharakteryzowania nie jest wymagane przedstawianie szczegółowych wyliczeń bilansowych. Sąd rozpoznający sprawę podziela dodatkowo pogląd prezentowany przez Sąd Najwyższy, że nawet jeżeli wysokość kosztów danej umowy pożyczki, pomimo zastosowania mechanizmu ograniczającego ich wysokość, określonego w art. 36a ustawy z 2011 r. o kredycie konsumenckim, nadal miałaby świadczyć o naruszeniu interesów konsumenta (z uwagi na relację wysokości udzielonej pożyczki do tych zredukowanych kosztów), to z całą pewnością naruszenie to nie będzie miało charakteru "rażącego", jak tego wymaga art. 3851 § 1 k.c. (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r. I NSNc 275/21)

Mając na uwadze natomiast powyższe rozważania należało zasądzić od pozwanej J. M. (P.: (...)) na rzecz strony powodowej (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (KRS: (...)) kwotę 20 612,98 (dwadzieścia tysięcy sześćset dwanaście 98/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 20 lutego 2024 roku do dnia faktycznej zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

Wyrok w punktach I i III zaskarżyła pozwana. W wywiedzionej apelacji zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 k.p.c.; art. 217 § 1 1 k.p.c. z zw. z art. 245 k.p.c.; art. 385 1 § 1 k.p.c. – w sposób szczegółowo opisany w treści zarzutów (k.60-61). W związku z tym wniosła o: zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa; zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja o ile doprowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku w istotnej części, to w tym zakresie okazała się zasadna.

Sąd Rejonowym dokonał prawidłowych ustaleń co do faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Okręgowy w przyjął je za własne. Nie znalazły usprawiedliwienia zarzuty naruszenia prawa procesowego – art. 233 § 1 k.p.c. nakierowane na zwalczenie przeprowadzonej przez Sąd pierwszej instancji oceny wiarygodności i mocy dowodów. Jest tak dlatego, że nie wskazywały one w sposób skonkretyzowany dowodów, których ocenę w ten sposób miałyby zwalczać, ale jednocześnie nie wskazywały i nie wykazywały w równie skonkretyzowany sposób tego na czym wadliwość tej oceny miałaby polegać – z punktu widzenia kryteriów wynikających z art. 233 § 1 k.p.c.

Istota zagadnienia w tej sprawie sprowadzała się do tego, że nie ulega żadnej wątpliwości to, że powództwo było oparte na wekslu in blanco (wystawionym na zabezpieczenie zobowiązania z umowy pożyczki konsumenckiej), następnie wypełnionym – według powoda – zgodnie z deklaracją wekslową (uzasadnienie żądania pozwu; uzasadnienie zaskarżonego wyroku), a według pozwanej – w sposób niezgodny z deklaracją wekslową, gdyż zarzucała ona, że weksel został wypełniony przed upływem terminu do tej czynności wynikającego z deklaracji wekslowej, przy uwzględnieniu daty wypowiedzenia umowy pożyczki. Zatem przywołana przez powoda umowa pożyczki miała jedynie to znaczenie z punktu widzenia przedmiotu rozstrzygnięcia, że stanowiła źródło stosunku podstawowego, z którego wynikało świadczenie, którego spełnienie przez pozwaną zostało zabezpieczone wystawionym przez nią wekslem in blanco, który następnie mógł zostać uzupełniony przez powoda zgodnie z treścią deklaracji wekslowej.

Z poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, a mających potwierdzenie w materiale dowodowym, ustaleń wynika m.in. to, że: po pierwsze, pismem z dnia 16.08.2023 r. (k.9), doręczonym w dniu 21.08.2023 r. (dow. dor. – k. 13) pozwana została wezwana przez powoda do zapłaty dwóch zaległych rat pożyczki w łącznej kwocie 1500 zł, pod rygorem wypowiedzenia tej umowy; po drugie, pismo z dnia 3.10.2023 r. (k.10) zawierające oświadczenie o wypowiedzeniu przedmiotowej umowy pożyczki oraz informację o wypełnieniu weksla w oparciu o deklarację wekslową - zostało skutecznie doręczone pozwanej w dniu 10.10.2023 r. (dow. dor. – k. 14); po trzecie, że na zabezpieczenie spłaty przedmiotowej pożyczki pozwana wystawiła weksel własny in blanco, upoważniając stronę powodową do wypełnienia weksla na sumę zadłużenia wynikającego z umowy pożyczki, gdy opóźnienie w płatności kwoty równiej wartości jednej pełnej raty przekroczy 30 dni po uprzednim wezwaniu do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania.

Tak poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia co do treści deklaracji wekslowej nie były jednak kompletne, skoro obejmowały jedynie jedną z dwóch sytuacji opisanych w jej treści (podpunkt a), tj. tą, w której warunkiem dopuszczalności wypełnienia weksla pozostawał stan, w którym opóźnienie w płatności kwoty równej wartości jednej pełnej raty przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu dłużnika do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Druga sytuacja – opisana w deklaracji wekslowej (podpunkt b), polegała na tym, że wierzyciel był uprawniony do wypełnienia weksla w razie złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy pożyczki i w przypadku braku zaksięgowania zwrotu środków z tytułu pożyczki w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy lub odsetek dziennych od tej kwoty oraz upływu 7 dni od wezwania pożyczkobiorcy przez pożyczkodawcę do należnych pożyczkodawcy środków. Zatem o te fakty – wynikające wprost z treści podpunktu b deklaracji wekslowej (k.16.b) Sąd Okręgowy, w braku jakichkolwiek ku temu przeszkód (w szczególności dokument ten nie był kwestionowany przez żadną ze stron – z punktu widzenia jego ważności i autentyczności), uzupełnił ustalenia co do podstawy faktycznej rozpoznania sprawy w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Rejonowy trafnie odstąpił od rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym, a dokonał tego najpierw w postępowaniu uproszczonym, a następnie – na skutek sprzeciwu pozwanej - w postępowaniu zwykłym, co miało wpływ na właściwe odczytanie rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. W orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że w sytuacji w której sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla, a pozwany składa zarzuty od tego nakazu zapłaty, to na nim, a nie na powodzie, spoczywa ciężar wykazania tych faktów, które potwierdzałyby tezę, że powód w ogóle nie miał prawa wypełnić weksla in blanco lub wypełnił go niezgodnie z porozumieniem wekslowym (porozumienie między dłużnikiem, a wierzycielem) lub deklaracją wekslową (jednostronne oświadczenie dłużnika). Inaczej wygląda natomiast rozkład ciężaru dowodu co do faktów potwierdzających zasadność dochodzonej na podstawie weksla kwoty, jeżeli sąd odstąpi od wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i wyda nakaz w postępowaniu upominawczym lub rozpozna powództwo w trybie zwykłym. Tak powinno być wówczas, kiedy w sprawie przeciwko konsumentowi powód dochodzący roszczenia na podstawie weksla nie załączy do pozwu dokumentów obrazujących stosunek podstawowy, będących podstawą wystawienia weksla i jego wypełnienia. W tych przypadkach – w świetle orzecznictwa TSUE - nie można de facto wydać nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Zatem rozpoznanie sprawy w trybie zwykłym implikuje już klasyczny rozkład ciężaru dowodu, a więc w takiej sytuacji obowiązek udowodnienia faktów przemawiających za zasadnością dochodzonej kwoty spoczywa już na powodzie, a nie na pozwanym, bo ten nie wnosi przecież zarzutów, gdyż sprawa nie została rozpoznana w postępowaniu nakazowym (p. także uzasadnienie wyroku SN z dnia 22.10.2020r. I CSK 238/19).

Spór przed Sądem pierwszej instancji dotyczył stosunku podstawowego, ale wobec tego – także i stosunku z weksla. Pozwana z jednej strony zgłaszała zarzut niewymagalności wierzytelności z umowy pożyczki, a to to wobec braku skuteczności doręczenia najpierw wezwania do uregulowania zaległości, a następnie – zarzut skuteczności wypowiedzenia umowy pożyczki, a przede wszystkim skuteczności samego doręczenia wypowiedzenia umowy pożyczki, a z drugiej strony – nawet przy założeniu skuteczności doręczenia tego wypowiedzenia umowy – zarzucała przedwczesność wypełnienia weksla, tj. jego wypełnienia przed upływem okresu wypowiedzenia umowy pożyczki, tj. wbrew zasadom ustalonym w deklaracji wekslowej.

Powyższe zarzuty zostały „przeniesione” do postępowania apelacyjnego, ale już w stosunku do treści zaskarżonego wyroku, skoro z jego uzasadnienia wynikało, że Sąd pierwszej instancji przyjął zgodność wypełnienia weksla z deklaracją wekslową, a pozwana zwalczała prawidłowość takiego rozumowania.

Miała rację pozwana – co do samej zasady, że weksel nie został wypełniony zgodnie z deklaracją wekslową. Zatem odmienna konstatacja Sądu Rejonowego w tym zakresie nie była prawidłowa. Jest tak dlatego, że u jej podstaw znalazło się nieprawidłowe założenie Sądu pierwszej instancji, co do tego, że już tylko ziszczenie się tej pierwszej z dwóch wyżej opisanych w deklaracji wekslowej sytuacji – polegającej na wezwaniu przez pożyczkodawcę – pożyczkobiorcy do zapłaty „zaległości” – w terminie 7 dni (otrzymania wezwania), wówczas, kiedy pożyczkobiorca zalega z zapłatą jednej pełnej raty, a opóźnienie przekracza 30 dni – mogło być podstawą do wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą zadłużeniu, z tytułu „wypowiedzenia” umowy pożyczki. Takie wnioskowanie Sądu Rejonowego oznaczało dowolne – w kontekście treści deklaracji wekslowej – „przypisywanie” skutków zaległości w płatności pożyczkobiorcy – w płaszczyźnie dopuszczalności wypełnienia weksla. Tym czasem przywołana już treść deklaracji wekslowej wykluczała to swego rodzaju „krzyżowe” łączenie podstawy wypełnienia weksla opisanej w jej podpunkcie a, ze skutkiem w postaci wypełnienia weksla – co do kwoty wymagalnej wierzytelności, ale z tytułu wypowiedzenia umowy – ze skutkiem postawienia w stan wymagalności całej pozostającej do spłaty kwoty (pkt 8.2 umowy pożyczki – k. 6), a nie tylko z tytułu zaległości w zapłacie co najmniej jednej pełnej raty. Innymi słowy, ta pierwsza opisana w deklaracji wekslowej sytuacja obejmowała tylko i wyłącznie stan 30 - dniowego opóźnienia w zapłacie co najmniej jednej pełnej raty, a po spełnieniu tych dodatkowych warunków (w szczególności skutecznego wezwania do zapłaty i upływu 7 - dniowego terminu dla tej czynności) - na jej podstawie wierzyciel miał prawo uzupełnić weksel, ale na sumę odpowiadającą jedynie temu zadłużeniu, a nie zadłużeniu z tytułu wypowiedzenia umowy pożyczki. Tak wyprowadzony wniosek uwzględnia nie tylko literalne brzmienie analizowanej deklaracji wekslowej, ale także jej wykładnię z uwzględnieniem reguł wynikających z art. 65 § 1 i 2 k.c. Odmienne konkluzje, tak Sądu Rejonowego, jak i powoda były bezpodstawne, a oceny tej nie z mienia także argumentacja zawarta w odpowiedzi na apelację, gdzie powód próbował wykazywać, że pierwsza opisana w podpunkcie a deklaracji wekslowej podstawa, mogła być przesłanką wypełnienia weksla, tylko dlatego, że „powódka wezwała pozwanego do zapłaty, w którym prognozowała kwotę roszczenia w przypadku wypowiedzenia umowy” (k.82). Problem polega na tym, że podstawą wypełnienia weksla już co do zasady (i tak też było w tym przypadku) mógł być stan wierzytelności istniejącej i wymagalnej, a nie nieistniejącej – przyszłej, jak próbował wadliwie postrzegać to powód, w ocenie Sądu Okręgowego – jedynie na potrzeby uzyskania z góry założonego efektu w postępowaniu apelacyjnym, pomimo oczywistej wadliwości wypełnienia weksla in blanco w tym konkretnym przypadku.

Osobnym zagadnieniem jest to, czy to drugie postanowienie deklaracji wekslowej – opisane w podpunkcie b, w ogóle mogło stanowić podstawę do wypełniania weksla na kwotę zadłużenia z tytułu postawienia go całości w stan wymagalności – na skutek wypowiedzenia umowy przez pożyczkodawcę. Nie można było bowiem tracić z pola widzenia pewnej niespójności „terminologicznej” pomiędzy – z jednej strony - umową pożyczki – w jej pkt 8 (k. 6) i w/w pismem z dnia 3.10.2023 r. (k.10), które operowały sformułowaniem „wypowiedzenie” umowy (które to uprawnienie przysługiwało tylko pożyczkodawcy), a z drugiej - treścią deklaracji wekslowej, która w podpunkcie b operowała sformułowaniem „oświadczenie o odstąpieniu od umowy” (k.16.b), a to wszystko w sytuacji, w której umowa pożyczki oprócz tego, co wynikało z jej pkt 8 („wypowiedzenie”) operowała także pojęciem „odstąpienia” od umowy, które to uprawnienie przysługiwało tylko pożyczkobiorcy – ze wszystkimi tego skutkami (pkt 7 umowy – k. 5v.). Jest rzeczą oczywistą, że pojęcia „wypowiedzenia” umowy i „odstąpienia” od niej - nie są tożsame, bo o ile pierwsze z nich następuje ze skutkiem ex nunc, to drugie – już ze skutkiem ex tunc. Przedmiotowa umowa także rozróżniała te dwa pojęcia i nie używała ich zamiennie (dowolnie), a w ściśle określonych (zarówno podmiotowo jak i przedmiotowo) oraz adekwatnych do potrzeb uregulowania praw i obowiązków stron sytuacjach. Skoro zatem deklaracja dopuszczała wypełnienie weksla wobec uprzedniego „odstąpienia” od umowy, a więc biorąc pod uwagę treść umowy – przez pożyczkobiorcę (a nie pożyczkodawcę), a nie wobec „wypowiedzenia” umowy, a więc biorąc pod uwagę jej treść – przez pożyczkodawcę (a nie pożyczkobiorcę), to okazuje się, że deklaracja wekslowa w ogóle nie przewidywała dopuszczalności wypełnienia weksla w sytuacji „wypowiedzenia umowy” – w rozumieniu postanowienia zawartego w jej pkt 8.1., a jedynie przewidywała takie wypełnienie weksla w sytuacji „odstąpienia” od umowy – w rozumieniu jej postanowień z pkt 7. Takie przekonanie wzmacnia także zapis pkt 8.2 umowy, który przewidywał wypełnienie weksla jedynie w takiej sytuacji, jak ta opisana w podpunkcie a deklaracji wekslowej, a już nie odwoływał się do sytuacji opisanej w podpunkcie b deklaracji wekslowej, pomimo, że w pkt 8.1. umowy była mowa o wypowiedzeniu umowy przez pożyczkodawcę. Zatem już z tej tylko przyczyny, wypełnienie przez powoda weksla in blanco nastąpiło w sposób oczywiście niezgodny z deklaracją wekslową, skoro ten został wypełniony na sumę stanowiącą całość wymagalnego zadłużenia, jakie miało powstać na skutek wypowiedzenia umowy pożyczki przez pożyczkodawcę, a to wypowiedzenie nie było wymienione w deklaracji wekslowej jako podstawa wypełnienia weksla.

Jeżeli nawet założyć, że deklaracja wekslowa miałaby przewidywać jako podstawę wypełnienia weksla także wypowiedzenie umowy pożyczki – ze skutkiem postawienia całego wynikającego z niej zadłużenia w stan natychmiastowej wymagalności (do czego – z przyczyn już wyjaśnionych – podstaw brak), a więc – nie samo „odstąpienie” od umowy (traktując tym samym oba pojęcia niejako „zamiennie”), to należałoby rozważyć, najpierw czy doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy w tym konkretnym przypadku, a jeżeli tak, to czy został spełniony następny warunek – w postaci odpowiedniości daty wypełnienia weksla – względem terminu oznaczonego dla tej czynności w deklaracji wekslowej.

Na tak postawione pytanie – w jego części pierwszej należało udzielić odpowiedzi twierdzącej. Innymi słowy, skoro niespornie pozwana opóźniała się o 30 dni z zapłatą co najmniej jednej raty pożyczki, to pożyczkobiorca – zgodnie z pkt 8.1 był uprawniony do złożenia pożyczkobiorcy oświadczenia o wypowiedzeniu umowy i to uczynił – w sposób skuteczny. Oświadczenie, brew stanowisku skarżącej w formie pisemnej dotarło do pożyczkobiorcy, co w sposób niewzruszony w postępowaniu apelacyjnym, ustalił Sąd pierwszej instancji - w oparciu o przywołane już wyżej trafnie ocenione dowody. Osobnym zagadnieniem było to, na co trafnie zwracała uwagę skarżąca. Jeżeli nawet założyć, że to wypowiedzenie umowy miałoby wpisywać się w tę drugą – opisaną w podpunkcie b - podstawę wypełnienia weksla (do czego – jak zostało już wyjaśnione – podstaw brak), to nie ulega żadnej wątpliwości to, że owo wypełnienie mogłoby nastąpić dopiero po upływie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy. Nie ulega wątpliwości, że datą złożenie tego oświadczenia był dzień, w którym to oświadczenie dotarło do adresata. W tym konkretnym przypadku, jak niespornie ustalił to także Sąd pierwszej instancji – oświadczenie o wypowiedzeniu umowy (zawarte w piśmie z dnia 3.10.2023 r.) dotarło do pożyczkobiorcy w dniu 10.10.2023 r. W związku z tym 30 dniowy termin, o którym mowa w punkcie b deklaracji wekslowej upływał z dniem 10.11.2023 r. Oprócz tego dla wypełnienia weksla na kwotę zadłużenia wymagalnego na skutek wypowiedzenia umowy, koniecznym było uprzednie wezwanie przez pożyczkodawcę - pożyczkobiorcy do zapłaty tej sumy w terminie 7 dni. Powód nie tylko nie wykazał, że takiej czynności dokonał, ale nawet o tym nie twierdził. Jeżeli zatem nawet założyć, że podstawą wypełnienia weksla – na skutek wypowiedzenie umowy pożyczki, byłoby to, co zostało opisane w punkcie b deklaracji wekslowej (pomimo tego, że literalnie w tym zakresie odwoływała się ona do odstąpienia od umowy), to wesel rzeczywiście zostałby wypełniony przedwcześnie – skoro nie poprzedzało tej czynności skierowane do pożyczkobiorcy wezwanie do zapłaty w terminie, którego w tym przypadku zabrakło. Z ustaleń Sądu Rejonowego, znajdujących potwierdzenie w treści weksla wynika, że został on wypełniony z datą płatności 2.11.2023 r., a więc już tylko ta data oznaczała jego wypełnienie wcześniej niż przed upływem tylko tego w/w 30 dniowego terminu, abstrahując już od tego, że brakowało jeszcze kolejnej czynności, tj. wezwania do zapłaty w terminie 7 dni. Pomijając to wszystko, co najmniej zastanawiające jest to, co wynikało z treści wypowiedzenia umowy (k.10), skoro pożyczkodawca informował w nim pożyczkobiorcę, że „weksel in blanco został wypełniony”. Pismo to opatrzone datą 3.10.2023 r., co mogło oznaczać tylko tyle, że to wypełnienie faktycznie nastąpiło jeszcze wcześniej, tj. przynajmniej w dacie 3.10.2023 r.

Reasumując, wypełnienie weksla na kwotę 20 612,98 zł w sposób oczywisty pozostawało niezgodne z deklaracją wekslową, ani w jej pkt a, ani w jej pkt b. Nie oznacza to natomiast tego, że nie było podstawy do wypełnienia weksla na kwotę 1500 zł, skoro niewątpliwie zostały spełnione warunki opisane w jej pkt a., biorąc pod uwagę fakt pozostawania pozwanej w opóźnieniu (przekraczającym 30 dni) w zapłacie tej kwoty (stanowiącej dwie raty pożyczki – k. 7) i wezwanie do jej zapłaty w terminie 7 dni od otrzymania tego wezwania, a to wszystko przed wypełnieniem weksla. Innymi słowy, potwierdzają to te wyżej przywołane już prawidłowo poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia co do faktów istotnych z punktu widzenia przesłanek wypełnienia weksla opisanych w pkt a deklaracji wekslowej, co zostało już wyczerpująco przez Sąd Okręgowy wyjaśnione.

Nie znalazł usprawiedliwienia zarzut naruszenia art. 385 1 k.c. W ocenie Sądu Okręgowego postanowienia o pozaodsetkowych kosztach kredytu konsumenckiego w realiach faktycznych tej sprawy nie były niedozwolone w rozumieniu art. art. 385 1 § 1 k.c., co oznaczało, że wiązały pozwaną. W konsekwencji tego nie uległy „zmniejszeniu” te obie w/w raty pożyczki (po 750 zł każda) o te wchodzące do nich cząstkowe kwoty pozaotsetkowych, kredytowanych kosztów kredytu.

Tym samym powód zdołał wykazać zgodność wypełnienia weksla z deklaracją wekslową jedynie w części do tyczącej kwoty 1500 zł, ale już nie sprostał spoczywającemu na nim ciężarowi dowodu w pozostałej części, tj. co do zgodności wypełnienia weksla z deklaracją wekslową ponad kwotę 1500 zł.

Efekt dotychczasowych rozważań musiał przekładać się na potrzebę udzielenia odpowiedzi na pytanie o to, czy w ogóle powstała odpowiedzialność z weksla, a jeżeli tak to w jakiej części. Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, iż Sąd pierwszej instancji przyjął, że istniały podstawy do wypełnienia weksla na całą dochodzoną na jego podstawie kwotę, chociaż wprost nie odwołał się do konsekwencji tak wyprowadzonej konkluzji (na tle stosunku podstawowego) dla bytu zobowiązania wekslowego (zakresu odpowiedzialności wekslowej).

W związku z tym przypomnieć należy, że w doktrynie i orzecznictwie istnieje pewna rozbieżność poglądów, co do tego, czy i kiedy powstaje zobowiązanie wekslowe z weksla in blanco. Jedna koncepcja sprowadza się najogólniej rzecz ujmując do tego, że ważne zobowiązanie wekslowe powstaje już z chwilą podpisania weksla in blanco i wręczenia go wierzycielowi, co opiera się na zaufaniu do odbiorcy (remitenta), który powinien wypełnić dokument zgodnie z zawartym z wystawcą porozumieniem, co nie oznacza niepowstania zobowiązania wekslowego w razie wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z tym porozumieniem, chociaż z brzmienia ustawy wynika, że konieczne jest istnienie porozumienia stron. Wobec tego, przyjmuje się, że nie wypełnienie weksla in blanco zgodnie z porozumieniem stron, nie eliminuje powstania ważnego zobowiązania wekslowego, a jedynie otwiera dłużnikowi wekslowemu drogę do skutecznego podniesienia zarzutu wypełnienia weksla niezgodnie z zawartym porozumieniem, czego ostatecznym efektem jest stan istnienia odpowiedzialności dłużnika w takich granicach, w jakich odpowiadałby w razie prawidłowego wypełnienia weksla (S. Wróblewski Prawo wekslowe i czekowe, Komentarz, Kraków 1936,s. 81; A. Szpunar Komentarz do art. 10 Prawa wekslowego – syst.inf.pr.Lex). Analogiczny pogląd prezentuje także I. Heropolitańska (Komentarz do art. 10 Prawa wekslowego – syst. inf. pr. Lex). Wskazuje się, że zarzut wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z zawartym porozumieniem nie uchyla w każdym przypadku całości zobowiązania wekslowego wystawcy, lecz jedynie je ogranicza, bądź modyfikuje, co oznacza, że dłużnik będzie odpowiadał w takich granicach jakie odpowiadają jego woli wynikającej z zawartego porozumienia wekslowego. Drugi nurt poglądów sprowadza się do stwierdzenia, że zobowiązanie wekslowe w ogóle nie powstaje, w sytuacji, w której wypełnienie weksla in blanco następuje niezgodnie z otrzymanym przez jego odbiorcę upoważnieniem, a taki wniosek wynika a contrario z art. 10 Prawa wekslowego (p. wyrok SN z dnia 17.06.1999r. I CKN 51/98). Ta dość wyraźna rozbieżność z jednej strony sprowadza się dość fundamentalnej przesłanki udzielenia odpowiedzi na pytanie o istnienie odpowiedzialności wekslowej, a mianowicie, czy na skutek wypełnienia weksla in blanco niezgodnie w treścią porozumienia wekslowego, zobowiązanie wekslowe w ogóle powstaje, czy powstaje, a dopiero w efekcie istnienia wskazanej niezgodności, modyfikacji ulega zakres tego zobowiązania, a tym samym zakres odpowiedzialności. Z drugiej strony całość zagadnienia i tak redukuje się do tezy, że wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z porozumieniem wekslowym, będzie miało bezpośredni wpływ na udzielenie ostatecznej odpowiedzi na pytanie o zakres odpowiedzialności dłużnika wekslowego.

Reasumując, skoro weksel w tym konkretnym przypadku nie mógł być uzupełniony na kwotę przekraczającą 1500 zł, bo nie zaszły określone w deklaracji wekslowej okoliczności uzasadniające takie jego uzupełnienie, to tym samym doszło do ograniczenia odpowiedzialności pozwanej z tego weksla do kwoty 1500 zł (art. 10 Prawa wekslowego).

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w pkt 1 sentencji. Konsekwencją zmiany zaskarżonego wyroku w jego pkt I była także zmiana zaskarżonego rozstrzygnięcia co do kosztów procesu, o czym Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., stosunkowo je rozdzielając, przy uwzględnieniu kosztów procesu poniesionych przez każdą ze stron (powód – 4631 zł; pozwana – 3600 zł) oraz proporcji wygranej i przegranej każdej z nich (powód – 7 %; pozwana 93 %).

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego znajduje uzasadnienie także w art. 100 k.p.c.; art. 98 § 1 1 k.p.c. i zasadza się na stosunkowym ich rozdzieleniu, przy uwzględnieniu tego w jakiej wysokości poniosła je każda ze stron - stosownie do § 2 pkt. pkt. 5, § 10 ust. 1 pkt. 1 Rozp. Min. Spr. z dnia 22.10.2015. w sprawie opłat (…) Dz.U. z 2015r. poz.1804 (powód – 1800 zł; pozwana - 2831 zł) oraz w jakim zakresie postępowanie apelacyjne każda z nich wygrała (powód – 7 %; pozwana – 93 %).

SSO Mariusz Broda

Zarządzenie: odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powoda.

14.11.2024 r.