Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2012 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko M. M.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 2 listopada 2011 r.

sygn. akt I C 245/11

I  zmienia zaskarżony wyrok :

a  w punkcie 1 (pierwszym) o tyle tylko, że uznaje wskazane w nim umowy za bezskuteczne wobec powódki w celu ochrony jej roszczeń alimentacyjnych zasądzonych od Z. M. po 1.000 zł miesięcznie wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 15 maja 2008r. sygn. akt XC 1778/04,

b  w punkcie 2 (drugim) o tyle, że nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy kwotę 1.024 (jeden tysiąc dwadzieścia cztery) zł tytułem opłaty sądowej,

c  w punkcie 3 (trzecim) w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 2.417 (dwa tysiące czterysta siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

I  oddala apelację w pozostałym zakresie;

II  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję;

III  nakazuje zwrócić pozwanej przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy kwotę 1.976 (jeden tysiąc dziewięćset siedemdziesiąt sześć) zł tytułem opłaty sądowej od apelacji.

V ACa 720/12

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z 2 listopada 2011 r. w sprawie z powództwa J. M. przeciwko M. M. uznał w stosunku do powódki umowę z dnia 8 września 2009 r. darowizny ½ udziału w nieruchomości położonej w (...), S., dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych pro-wadzi księgę wieczystą KW nr BY 1B/ (...) i umowę z 5 maja 2010 r. darowizny 3/10 udziału w tej nieruchomości, zawartą przez pozwaną ze Z. M., nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy kwotę 32.000 zł tytułem kosztów sądowych oraz zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W motywach wyroku Sąd podał, że małoletnia powódka domagała się uznania tych umów za bezskuteczne w stosunku do niej, gdyż dłużnik Z. M. zawarł je z jej pokrzywdzeniem, nie płacąc zaległych alimentów w wysokości 18.468,09 zł, kosztów procesu oraz bieżących alimentów ustalonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 15 maja 2008 r. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, oświadczyła, że zaprzecza, aby dłużnik miał świadomość, że działał z pokrzywdzeniem powódki.

Sąd Okręgowy ustalił, że wyrokiem z 15 maja 2008 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy rozwiązał małżeństwo rodziców powódki i zasądził od jej ojca Z. M. ali-menty po 1.000 zł miesięcznie, egzekucja alimentów prowadzona od 2008 r. była tylko czę-ściowo skuteczna, zaległość alimentacyjna w lutym 2011 r. wyniosła 18.468,09 zł, komornik zajmuje wynagrodzenie dłużnika w wysokości 500 zł miesięcznie, wszczął też egzekucję z 2/10 części nieruchomości, która jest obciążona hipotekami bankowymi w wysokości 679.050 zł. Pozwana jest małżonką tego dłużnika, w dniu 31 grudnia 2008 r. ustanowili oni rozdzielność majątkową. Niesporne jest, że dłużnik zawarł z nią powyższe umowy darowizny. Pracuje on w spółce, w której pozwana ma 50% udziałów i osiąga najniższe wynagrodzenie, mimo że ma wyższe wykształcenie i wcześniej zarabiał 6.000 zł.

Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie jest uzasadnione. Uznał za niewiarygodne zeznania świadka Z. M. (dłużnika powódki) i pozwanej w części wskazującej przez nich na brak świadomości pokrzywdzenia powódki.

W ocenie Sądu Okręgowego dłużnik powódki Z. M. wskutek daro-wania pozwanej udziałów w nieruchomości stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, a za-wierając te umowy, działał z pokrzywdzeniem powódki, obecnie majątkiem dłużnika jest udział w 1/5 własności nieruchomości, która jest obciążona hipoteką. Tym samym egzekucja z udziału w nieruchomości nie doprowadziłaby do zaspokojenia powódki. Za tym, że pozwana wiedziała o pogorszeniu stanu wypłacalności dłużnika wskutek zawarcia umów darowizny, przemawia domniemanie prawne wynikające z art. 527 § 3 k.c., gdyż pozwana, jako żona dłużnika, jest jego osoba bliską. Niezależnie od tego powódka mogła wystąpić z tym roszczeniem na podstawie art. 528 k.c., skoro pozwana na podstawie tych umów uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. Dlatego Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo na podstawie art. 527 § 3 k.c. i art. 528 k.c.

Pozwana wniosła apelację. Zarzuciła:

1/ naruszenie art. 325 k.p.c. przez błędną redakcję sentencji wyroku,

2/ naruszenie art. 98 k.p.c. przez zasądzenie kosztów procesu,

3/ naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez oparcie rozstrzygnięcia w sprawie na podstawie dokumentów nie stanowiących dowodów w sprawie oraz przez błędne ustalenie, że egzekucja przeciwko Z. M. była tylko częściowo skuteczna z uwagi na brak majątku dłużnika,

4/ naruszenie art. 527 k.c. (bez wskazania § tego artykułu).

Pozwana wniosła o przeprowadzenie dowodu z przelewu kwoty pieniężnej na zaspo-kojenie wierzytelności alimentacyjnej powódki i komorniczego wyliczenia wierzytelności w celu wykazania, że wierzytelność nie istnieje. Wnosiła też o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Zdaniem pozwanej zaskarżony wyrok powinien wskazywać a nie wskazuje wierzytel-ności, która jest chroniona przez uznanie umów za bezskuteczne wobec powódki, orzekając o kosztach procesu Sąd błędnie kierował się podaną przez powódkę wartością przedmiotu darowizny, gdyż w tego rodzaju sprawach wysokość kosztów procesu powinna być determinowana wartością chronionej wierzytelności, która w tej sprawie wynosi 18.468,09 zł. Jej zdaniem darowizny są bez znaczenia dla możliwości zaspokojenia wierzytelności powódki z uwagi na obciążenie hipoteczne. Powołała się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2011 r. w sprawie IV CSK 99/11, według którego istotne dla zbadania wystąpienia przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela jest ustalenie, czy w przypadku nie dokonania konkretnej czynności wierzyciel faktycznie zostałby zaspokojony w sytuacji, gdy zbyta nieruchomość była obciążona hipoteką.

Skarżąca podała, że dłużnik zaspokoił wierzytelność powódki, co wynika z przedłożo-nego dowodu przelewu z dnia 15 grudnia 2011 r. kwoty 19.215,98 zł.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyj-nego. Oświadczyła, że skoro istnieje bieżące zobowiązanie dłużnika do płacenia alimentów po 1.000 zł miesięcznie, to - mimo zapłaty zaległych alimentów – istnieje podstawa do uznania umów darowizny za bezskuteczne.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna w części dotyczącej braku określenia w zaskarżonym wyroku chronionej wierzytelności powódki oraz w części dotyczącej określenia wartości przedmiotu sporu, a co za tym idzie, także w części rozstrzygającej o kosztach sądowych i kosztach pro-cesu. W pozostałym zakresie nie ma usprawiedliwionych podstaw mimo zapłaty przez dłuż-nika alimentacyjnego w dniu 15 grudnia 2011 r. długu w wysokości 19.215,98 zł.

Trafny jest zarzut skarżącej, że Sąd Okręgowy nie określił w wyroku chronionej wierzytelności powódki. Utrwalone jest orzecznictwo sądowe, że wyrok uwzględniający powództwo o ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika powinien określać wierzytelność, której ochronie ma on służyć; ten składnik orzeczenia jest nieodzowny dla zapewnienia prawidłowej wykonalności wyroku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2003 r. II CK 10/02 i podane w jego uzasadnieniu inne orzeczenia – LEX nr 82277).

Niesporne jest, że w chwili wniesienia pozwu wierzytelność podlegająca ochronie w trybie skargi pauliańskiej wynosiła 18.468,09 zł z tytułu zaległych alimentów i kosztów procesu oraz bieżące alimenty zasądzone od Z. M. po 1.000 zł miesięcznie. Dłużnik alimentacyjny zapłacił z tytułu tego długu matce małoletniej powódki w dniu 15 grudnia 2011 r. (po wydaniu zaskarżonego wyroku) kwotę 19.215,98 zł ze wskazaniem, że spłacił zaległość alimentacyjną według stanu na dzień 13 grudnia 2011 r. określonego przez komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne w sprawie KMP 99/08 (potwierdzenie wykonania przelewu – k. 112, wykaz zaległości w tym postępowaniu egzekucyjnym – k. 113, niesporny fakt zapłaty powyższej kwoty). Niesporne jest też, że dłużnik alimentacyjny nadal nie płaci alimentów w pełnej zasądzonej wysokości, a zatem zła jest prognoza uzyskania zaspokojenia wierzytelności bez udzielenia powódce żądanej w tej sprawie ochrony prawnej. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wskutek zapłaty przez dłużnika alimentacyjnego powyższej kwoty 19.215,98 zł według stanu zadłużenia z dnia 13 grudnia 2011 r. (stanu niemal sprzed roku) nie odpadła podstawa ochrony wierzycielki w drodze uznania umów darowizny za bezskuteczne.

Sąd nie zgadza się z zarzutem pozwanej, że wobec obciążenia nieruchomości hipoteką bankową na znaczną kwotę powódka nie może domagać się ochrony swej wie-rzytelności. Według odpisu z księgi wieczystej (k. 44-47) nieruchomość jest obciążona na rzecz Banku (...) S.A. w W. hipoteką umowną zwykłą w wysokości 452.700 zł na zabezpieczenie spłaty kredytu zaciągniętego w 2006 r. i hipoteką umowną kaucyjną w wysokości 226.350 zł na zabezpieczenie spłaty odsetek od tego kredytu, płatnych do 2036 r. Niesporne jest przy tym, że Bank nie wszczął egzekucji tych wierzytelności, co pozwala uznać, że ten dług jest płacony na bieżąco. W tych okolicznościach sam fakt, że nieruchomość jest obciążona hipoteką nie oznacza automa-tycznie, że wierzytelność powódki nie ma żadnych szans na zaspokojenie z tej nieru-chomości. Pozwana nie wykazała, by istniały przesłanki do przeciwnego wnioskowania.

W tym miejscu Sąd Apelacyjny stwierdza, że bezpodstawny jest zarzut skarżącej, że Sąd Okręgowy bezpodstawnie powołał się w uzasadnieniu wyroku na ten odpis z księgi wieczystej, choć nie wydał formalnego postanowienia, że przeprowadza z niego dowód. Otóż nie zachodziła potrzeba wydania takiego postanowienia, skoro pełnomocnik powódki złożył ten dowód do akt i stanowi on część tych akt.

Trafne jest zawarte w apelacji twierdzenie pozwanej, że błędnie została określona wartość przedmiotu sporu, skutkiem czego błędne jest orzeczenie o wysokości obciążającej ją opłaty sądowej i o kosztach procesu. Prawidłowa wykładnia art. 19 i nast. k.p.c. dotyczących zasad ustalania wartości przedmiotu sporu, że w sprawach o ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika wartością przedmiotu sporu jest kwota równa wierzytelności, która ma być chroniona tą skargą. Uwzględnienie powództwa oznacza bowiem, że wierzyciel może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej, dochodzić zaspokojenia tej wierzytelności z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły (art. 532 k.c.). Przedmiotem ochrony jest tu zatem wierzytelność, która nie mogła zostać zaspokojona na skutek krzywdzącej go czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z osobą trzecią (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2007 r. w sprawie IV CZ 105/06, LEX nr 258555). Obowiązkiem pełnomocnika powód-ki było prawidłowe wskazanie wartości przedmiotu sporu obliczonego według tej zasady, ale wskazał on ją błędnie jako wartość przedmiotu darowizny, na co nie zwrócił uwagi ani pełnomocnik pozwanego, ani Sąd Okręgowy. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie można aprobować skutków tych błędów w postaci pobrania opłaty sądowej od oczywiście błędnie zawyżonej wartości przedmiotu sporu i zasądzenia zbyt wysokich kosztów procesu. Sąd jest związany jedynie obiektywnie prawidłowo określoną wartością przedmiotu sporu i zaskarżenia wyliczoną według powyższej zasady.

Wskazanie przez powódkę w pozwie wysokości zaległości alimentacyjnej oraz roszczenia o zapłatę przez dłużnika bieżących alimentów po 1.000 zł miesięcznie daje podstawę do ustalenia wartości przedmiotu sporu bez zarządzenia dochodzenia w tym celu. Tą wartością jest zaległość alimentacyjna oraz suma świadczeń alimentacyjnych za jeden rok (art. 19 i 22 k.p.c.), tj. kwota 20.468,09 zł. Opłata sądowa od pozwu i od apelacji wynosi zatem po 1.024 zł, a wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem obliczone według stawki podstawowej – 2.400 zł. Wobec tej wartości przedmiotu sporu sprawa podlegała rozstrzygnięciu przez właściwy sąd rejonowy, niemniej nie zachodzi nieważność postępowania wskutek rozpoznania jej przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy (art. 379 k.p.c.).

Postępowanie dłużnika alimentacyjnego było nielojalne wobec wierzycielki, skoro w krótkim czasie powstała tak duża zaległość w zapłacie wierzytelności. Dopiero wytoczenie tego powództwa zmobilizowało go do zapłaty zaległości według stanu na dzień 13 grudnia 2011 r., ale potem znów zaczęła powstawać zaległość, co nie było sporne między stronami. Zasadnicze znaczenie ma fakt, że powódka nadal ma wierzytelność w postaci należnych świadczeń okresowych po 1.000 zł miesięcznie, a postępowanie dłużnika alimentacyjnego daje podstawę do uznania, że wierzytelność ta nadal powinna być chroniona przez uznanie czynności prawnych dłużnika za bezskuteczne wobec niej, bo stałe powstawanie zaległości świadczy o pogorszeniu stanu jego wypłacalności.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok przez określenie chronionej wierzytelności powódki oraz orzeczenie o prawidłowo wyliczonej opłacie sądowej i kosztach procesu, które obciążają pozwaną, a w pozostałym zakresie oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. i zasądził od pozwanej na rzecz powódki koszty procesu (koszty zastępstwa procesowego) na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.