Pełny tekst orzeczenia

Postanowieniem z dnia 20.01.2025 r. sprostowano postanowienie

Postanowienie niniejsze po sprostowaniu

Sygn. akt VII AGa 461/19

POSTANOWIENIE

Dnia 17 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy i Własności Intelektualnej

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Przemysław Feliga

po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2025 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zobowiązanie do złożenia oświadczeń i dokumentów

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 września 2019 r., sygn. akt XVI GC 932/18

postanawia:

na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami prawnymi:

„Czy w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w zw. z art. 47 Karty Praw Podstawowych sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną jest sąd powszechny ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), w którego składzie zasiada jednoosobowo sędzia tego sądu wyznaczony do rozpoznania sprawy, na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu:

1.  wydanej z naruszeniem zasady niezmienności składu sądu,

2.  wydanej z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu,

3.  przy braku zgody sędziego na zasiadanie przez niego w składzie sądu z uwagi na wydanie pisemnej decyzji przez organ administracyjny sądu o przydziale sprawy oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego,

4.  prowadzącej do orzekania przez sędziego w warunkach nieważności postępowania z powodu sprzeczności składu tego sądu z przepisami prawa przy niezapewnieniu stronom skutecznej ochrony prawnej,

5.  przy braku skutecznego środka odwoławczego w prawie krajowym przysługującemu sędziemu od pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu dotyczącej przydziału sprawy oraz wyznaczeniu i składzie sądu w postaci:

a)  braku drogi sądowej zapewniającej sędziemu możliwość odwołania się od takiej pisemnej decyzji do bezstronnego i niezawisłego sądu w postępowaniu spełniającym wymagania wynikające z art. 47 i art. 48 Karty Praw Podstawowych,

b)  braku skutecznego środka odwoławczego w zakresie zewnętrznego nadzoru administracyjnego Ministra Sprawiedliwości,

c)  braku skutecznego środka odwoławczego w zakresie wewnętrznego nadzoru administracyjnego Prezesa Sądu;

6.  w związku z którą wobec sędziego stosowane są czynności trałowe przez Prezesa i Wiceprezesa Sądu mające na celu wywołanie efektu mrożącego z zamiarem zmuszenia sędziego wylosowanego do rozpoznania sprawy przez generator liczb losowych do rozpoznania sprawy w składzie sprzecznym z przepisami prawa w warunkach nieważności postępowania, w tym:

a)  przez zastosowanie wobec sędziego czynności z zakresu nadzoru administracyjnego wkraczających w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli,

b)  przez zastosowanie wobec sędziego środków z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego nieznanych ustawie,

c)  przez zastosowanie wobec sędziego środków z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego znanych ustawie w sytuacji niezawinionej przez sędziego,

d)  przez dyskryminowanie sędziego w zatrudnieniu przez stosowanie wobec niego środków z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego, przy jednoczesnym niestosowaniu żadnych środków z zakresu tego nadzoru (znanych i nieznanych ustawie) wobec innych sędziów tego sądu, ponoszących całkowitą odpowiedzialność za rażące naruszeniem przepisów prawa krajowego o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu?

w razie odpowiedzi negatywnej:

„Czy w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w zw. z art. 47 Karty Praw Podstawowych sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną jest sąd ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), w składzie którego jednoosobowo zasiada sędzia tego sądu wyznaczony do rozpoznania sprawy, na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu w warunkach określonych w punktach 1-6, który kierując się zasadą praworządności następczo udzielił wyraźnej zgody na orzekanie w składzie sądu przy braku sprzeciwu obu stron procesu lub za ich zgodą?”

Przemysław Feliga

Sędzia

Sądu Apelacyjnego w Warszawie

Sygn. akt VII AGa 461/19

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Apelacyjnego z 17 stycznia 2024 r., VII AGa 461/19

I.  Sąd odsyłający:

Sądem odsyłającym jest: Sąd Apelacyjny w Warszawie, VII Wydział Gospodarczy i Własności Intelektualnej

Skład orzekający sądu: sędzia sądu apelacyjnego Przemysław Feliga

Adres sądu odsyłającego: ul. (...) budynek D, (...)-(...) W.

Nr (...)

Adres poczty elektronicznej: (...)

II.  Strony postępowania

Strona powodowa:

Powódka: M. K.

Pełnomocnik powódki: radca prawny W. P.

Adres do doręczeń pełnomocnika powódki: Kancelaria Radcy Prawnego, ul. (...) lokal nr (...), (...)-(...) W.

Adres poczty elektronicznej: (...)

Strona pozwana:

Pozwana: (...) Bank (...) S.A.

Pełnomocnicy pozwanej: adwokaci: P. P., M. O. oraz adwokatka Z. C.,

Adres do doręczeń dla pełnomocnika powódki: D. Z. i P. (...) (...) 1, p. XXI, (...)-(...) W.

Adres poczty elektronicznej: (...), (...), (...)

III.  Przedmiot sporu

1.  Pozwem z 15 czerwca 2016 r. powódka wniosła o zobowiązanie pozwanego do złożenia jej w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia oświadczeń i dokumentów, szczegółowo wymienionych w pozwie, na podstawie art. 761 § 1 i § 2 kodeksu cywilnego.

Wartość przedmiotu zaskarżenia 3 623 974 zł.

2.  Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

3.  Wyrokiem z 6 marca 2019 r. (sygn. akt XX GC 509/18) sąd okręgowy oddalił powództwo.

4.  Apelacją z 17 kwietnia 2019 r. powódka zaskarżyła wyrok w całości zarzucając, m.in. naruszenie art. 761 5 § 1 k.c. w zw. z art. 12 ust. 1 dyrektywy 86/653/EWG w zw. z art. 288 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wnosząc również o rozstrzygnięcie kwestii prawnej w brzmieniu: czy zgodna z treścią i celem art. 12 ust. 1 Dyrektywy nr 86/653/EWG byłaby taka wykładnia powołanego przepisu, z której wynikałoby, że uregulowane w tym przepisie prawo agenta do otrzymania od dającego zlecenie oświadczenia o rozliczeniu należnej agentowi prowizji ma charakter niezaskarżalny, tj. że przedstawiciel handlowy (agent) nie może dochodzić wykonania tego prawa w drodze powództwa?

5.  W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

IV.  Ramy prawne

Prawo Unii

Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana) z 7 czerwca 2016 r. (Dz.Urz.UE.C Nr 202, str. 47, dalej jako: „TUE”), stanowi:

6.  w art. 2:

„Unia [Europejska] opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.”

7.  w art. 19 ust. 1 akapit drugi:

„Państwa członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.”

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 czerwca 2016 r. (Dz.Urz.UE.C Nr 202, str. 389, dalej jako: „Karta:), stanowi:

8.  w art. 47:

„Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule.

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy […].”

9.  w art. 51:

„ust. 1. Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Szanują one zatem prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w Traktatach.

ust. 2. Niniejsza Karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań określonych w Traktatach.”

Dyrektywa Rady z 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek nr 86/653/EWG (Dz.U. L 382 z 31/12/1986, p. 17–21, dalej jako: dyrektywa nr 86/653/EWG), stanowi:

10.  w art. 6:

„ust. 1 W razie braku odpowiedniej umowy między stronami oraz bez uszczerbku dla zastosowania obligatoryjnych przepisów Państw Członkowskich o poziomie wynagrodzenia przedstawicielowi handlowemu należy się wynagrodzenie przyjęte zwyczajowo w miejscu, w którym prowadzi on swoją działalność, odnośnie do pośredniczenia w obrocie towarów, będących przedmiotem umowy agencyjnej. W przypadku braku takiej zwyczajowej praktyki przedstawicielowi handlowemu należy się stosowne wynagrodzenie, z uwzględnieniem wszystkich elementów danej transakcji.

Ust. 2 Każdą część wynagrodzenia, zmieniającą się w zależności od liczby lub wartości transakcji handlowych, uznaje się w rozumieniu niniejszej dyrektywy za prowizję

Ust. 3 przepisy art. 7–12 nie mają zastosowania, jeżeli przedstawiciel handlowy nie jest wynagradzany w całości lub częściowo w formie prowizji.”

11.  w art. 12:

„Ust. 1 Zleceniodawca przedkłada swojemu przedstawicielowi handlowemu zestawienie należnych prowizji, nie później niż w ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale, w którym prowizje stały się wymagalne. Zestawienie określa składniki istotne dla obliczenia kwoty prowizji.

Ust. 2 Przedstawiciel handlowy ma prawo żądać udostępnienia mu wszelkich informacji, w szczególności wyciągu z ksiąg rachunkowych, którymi dysponuje zleceniodawca oraz które są mu potrzebne w celu zweryfikowania kwoty należnej mu prowizji.

Ust. 3 Nie są dozwolone umowy, które zawierają odstępstwa od przepisów ust. 1 i 2 ze szkodą dla przedstawiciela handlowego.”

Prawo polskie

Kodeks postępowania cywilnego

Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2024 r., poz. 1568, zwana dalej: „Kodeksem postępowania cywilnego”), stanowi:

12.  w art. 367 1 § 1 pkt 1:

„Sąd rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego z wyjątkiem spraw o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej z wniesionych apelacji przekracza milion złotych […].”

13.  w art. 379 pkt 4:

„Nieważność postępowania zachodzi: […] jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy.”

14.  w art. 386 § 2:

„W razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.”

15.  w art. 398 13 § 1:

„Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania.”

Kodeks cywilny

Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2024, poz. 1061, zwana dalej: „Kodeksem cywilnym”) stanowi:

16.  w art. 758:

„§ 1. Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.

§ 2. Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie.”

17.  w art. 761 5:

„§ 1. Dający zlecenie obowiązany jest złożyć agentowi oświadczenie zawierające dane o należnej mu prowizji nie później niż w ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale, w którym agent nabył prawo do prowizji. Oświadczenie to powinno wskazywać wszystkie dane stanowiące podstawę do obliczenia wysokości należnej prowizji. Postanowienie umowy agencyjnej mniej korzystne dla agenta jest nieważne.

§ 2. Agent może domagać się udostępnienia informacji potrzebnych do ustalenia, czy wysokość należnej mu prowizji została prawidłowo obliczona, w szczególności może domagać się wyciągów z ksiąg handlowych dającego zlecenie albo żądać, aby wgląd i wyciąg z tych ksiąg został zapewniony biegłemu rewidentowi wybranemu przez strony. Postanowienie umowy agencyjnej mniej korzystne dla agenta jest nieważne.

§ 3. W razie nieudostępnienia agentowi informacji, o których mowa w § 2, agent może domagać się ich udostępnienia w drodze powództwa wytoczonego w okresie sześciu miesięcy od dnia zgłoszenia żądania dającemu zlecenie.

§ 4. W razie nieosiągnięcia przez strony porozumienia co do wyboru biegłego rewidenta, o którym mowa w § 2, agent może domagać się, w drodze powództwa wytoczonego w okresie sześciu miesięcy od dnia zgłoszenia żądania dającemu zlecenie, dokonania wglądu i wyciągu z ksiąg przez biegłego wskazanego przez sąd.”

Prawo o ustroju sądów powszechnych

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2024 r., poz. 334, zwana dalej: „Prawo o ustroju sądów powszechnych”) stanowi:

18.  w art. 9b:

„Czynności z zakresu nadzoru administracyjnego nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie i asesorzy sądowi są niezawiśli.”

19.  w art. 37:

„§ 1 Czynności z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego prezes sądu może powierzyć sędziemu wizytatorowi, a także, z zastrzeżeniem art. 37c, wiceprezesowi sądu, przewodniczącemu wydziału, a także, w uzasadnionych przypadkach, innemu wyznaczonemu sędziemu lub referendarzowi sądowemu. Osoby sprawujące wewnętrzny nadzór administracyjny mają prawo wglądu w czynności sądów, mogą żądać wyjaśnień oraz usunięcia uchybień oraz być obecne na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności.

§ 3. Prezes sądu uchyla czynności administracyjne niezgodne z prawem, naruszające sprawność postępowania sądowego lub z innych przyczyn niecelowe.

§ 4. W przypadku stwierdzenia uchybienia w zakresie sprawności postępowania sądowego, prezes sądu niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia powzięcia wiadomości o uchybieniu, może zwrócić na nie uwagę na piśmie i żądać usunięcia skutków tego uchybienia. Sędzia lub asesor sądowy, którego dotyczy zwrócona uwaga, może w terminie siedmiu dni od dnia zwrócenia uwagi złożyć prezesowi sądu pisemne zastrzeżenie.”

20.  w art. 37a § 1:

„Prezes sądu apelacyjnego sprawuje wewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądu apelacyjnego oraz sądów okręgowych i rejonowych, działających na obszarze apelacji.”

21.  w art. 37b § 1:

„Prezes sądu, w ramach wewnętrznego nadzoru administracyjnego, w szczególności:

1)  bada sprawność postępowania w poszczególnych sprawach;

[…]

3) bada prawidłowość przydzielania sędziom, asesorom sądowym i referendarzom sądowym spraw oraz równomiernego obciążenia ich pracą.”

22.  w art. 37f § 1:

„Zewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądów obejmuje analizę i ocenę prawidłowości oraz skuteczności wykonywania przez prezesów sądów wewnętrznego nadzoru administracyjnego.”

23.  w art. 37ga § 1:

„Minister Sprawiedliwości może zwrócić prezesowi lub wiceprezesowi sądu apelacyjnego uwagę na piśmie, jeżeli stwierdzi uchybienia w zakresie kierowania sądem, sprawowania wewnętrznego nadzoru administracyjnego albo wykonywania innych czynności administracyjnych i żądać usunięcia jego skutków.”

24.  w art. 45:

„§ 1. Sędziego lub asesora sądowego w jego czynnościach może zastąpić sędzia lub asesor sądowy tego samego sądu, a także sędzia delegowany na podstawie art. 77 § 1 albo 8.

§ 2. Zastąpienie, o którym mowa w § 1, może nastąpić na podstawie zarządzenia przewodniczącego wydziału lub prezesa sądu, wydanego na wniosek sędziego lub asesora sądowego albo z urzędu, w celu zapewnienia sprawności postępowania.”

25.  w art. 47a:

„§ 1. Sprawy są przydzielane sędziom i asesorom sądowym losowo, w ramach poszczególnych kategorii spraw, chyba że sprawa podlega przydziałowi sędziemu pełniącemu dyżur.”

26.  w art. 47b:

„§ 1. Zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie. Przepis art. 47a stosuje się odpowiednio.

§ 2. Jeżeli konieczne jest podjęcie czynności w sprawie, w szczególności gdy wynika to z odrębnych przepisów lub przemawia za tym wzgląd na sprawność postępowania, a skład sądu, któremu została przydzielona sprawa, nie może jej podjąć, czynność ta jest podejmowana przez skład sądu wyznaczony zgodnie z planem zastępstw, a jeżeli czynność nie jest objęta planem zastępstw, przez skład sądu wyznaczony zgodnie z art. 47a.

§ 3. Decyzje w sprawach, o których mowa w § 1 i 2, podejmuje prezes sądu albo upoważniony sędzia.”

27.  art. 69:

„1. Plan zastępstw określa zastępców (sędziów, asesorów sądowych i ławników) na każdy dzień roboczy.

2. Plan dyżurów określa sędziów pełniących dyżur na każdy dzień.

3. Plany zastępstw i dyżurów określają liczbę zastępców i pełniących dyżur w danym okresie, wydziały lub rodzaje spraw przypisane zastępcom i pełniącym dyżur oraz kolejność podejmowania czynności w zastępstwie i przydziału spraw pełniącym dyżur w przypadku większej liczby zastępców i pełniących dyżur.”

28.  w art. 70:

„1. W razie nieobecności referenta na posiedzeniu przewodniczący wydziału zarządza odwołanie posiedzenia, jeżeli jest możliwe zawiadomienie osób uczestniczących, chyba że sprawność postępowania w sposób oczywisty wymaga odbycia posiedzenia.

2. Sprawę, w której posiedzenie nie zostało odwołane, rozpoznaje zastępca wyznaczony w planie zastępstw na dany dzień. Jeżeli nie było możliwe należyte przygotowanie się zastępcy do sprawy lub rozpoznanie przez niego sprawy wymagałoby powtórzenia znacznej części postępowania, przewodniczący wydziału zarządza odwołanie posiedzenia. Na wokandzie zamieszcza się informację o odwołaniu posiedzenia i przyczynie odwołania oraz, jeżeli to możliwe, także o nowym terminie posiedzenia.

3. Zastępca jest uprawniony do przydzielenia sobie sprawy rozpoznawanej na podstawie ust. 2. W takim przypadku SLPS przydzieli zastępcy o jedną sprawę mniej w tej samej kategorii.”

29.  w art. 79:

„Sędzia nie może, powołując się na zasadę niezawisłości sędziowskiej, uchylić się od wykonania poleceń w zakresie czynności administracyjnych, jeżeli z mocy przepisów ustawy należą do obowiązków sędziowskich, a także poleceń dotyczących sprawności postępowania sądowego; może jednak domagać się wydania polecenia na piśmie.”

30.  w art. 89:

„§ 1. Żądania, wystąpienia i zażalenia w sprawach związanych z pełnionym urzędem sędzia może wnosić tylko w drodze służbowej. W takich sprawach sędzia nie może zwracać się do instytucji i osób postronnych ani podawać tych spraw do wiadomości publicznej.

§ 2. W sprawach o roszczenia ze stosunku służbowego sędziemu przysługuje droga sądowa.”

31.  w art. 107 § 1 pkt 1, 1a i 5:

„Sędzia odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe (dyscyplinarne), w tym za:

1)  oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa;

1a) odmowę wykonywania wymiaru sprawiedliwości […]

5) uchybienie godności urzędu.”

Ustawa z 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r., poz. 190, dalej jako: „ustawa z 20 grudnia 2019 r.”)

32.  Ustawą z 20 grudnia 2019 r. dodano § 4 do art. 55 Prawa o ustroju sądów powszechnych w brzmieniu:

„Sędzia może orzekać we wszystkich sprawach w swoim miejscu służbowym, a w innych sądach w przypadkach określonych w ustawie (jurysdykcja sędziego). Przepisy o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu nie ograniczają jurysdykcji sędziego i nie mogą być podstawą stwierdzenia sprzeczności składu sądu z przepisami prawa, nienależytego obsadzenia sądu lub udziału osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania w wydaniu orzeczenia.”

33.  Ustawa z 20 grudnia 2019 r. zawiera przepis międzyczasowy art. 8 w brzmieniu:

„Przepis art. 55 § 4 ustawy zmienianej w art. 1 stosuje się także do spraw wszczętych lub zakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.”

Regulamin urzędowania sądów powszechnych

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 grudnia 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 867) (zwane dalej „Regulaminem urzędowania sądów powszechnych”), stanowi:

34.  w § 2 pkt 16):

„SLPS - system teleinformatyczny służący do losowego przydziału spraw i zadań sądu, działający w oparciu o generator liczb losowych (System Losowego Przydziału Spraw).”

35.  w § 43 ust. 1:

„Sprawy są przydzielane referentom (sędziom i asesorom sądowym) losowo, zgodnie z ustalonym podziałem czynności, przez narzędzie informatyczne działające w oparciu o generator liczb losowych, oddzielnie dla każdego repertorium, wykazu lub innego urządzenia ewidencyjnego, chyba że przepisy niniejszego rozporządzenia przewidują inne zasady przydziału. […].”

36.  w § 63 ust. 1:

„Referat podlega podziałowi, jeżeli czas choroby lub planowana nieobecność referenta przekracza 6 miesięcy, chyba że średnia zaległość w wydziale jest większa. Przewodniczący wydziału może zarządzić podział referatu po 2 miesiącach choroby referenta, jeżeli jest to uzasadnione stanem zaległości w wydziale i przewidywanym dalszym czasem choroby. Podział referatu może zostać ograniczony do części spraw zgodnie z kryteriami określonymi zarządzeniem prezesa sądu.”

37.  w § 66:

„1. W przypadku podziału referatu sprawy podlegają przydziałowi według zasad ogólnych. W przydziale biorą udział sędziowie nieobecni, których referaty nie zostały podzielone.

2. Sprawy, w których już wyznaczono terminy posiedzeń, mogą zostać losowo podzielone według terminów sesji.”

38.  w § 80:

„1. Przewodniczący wydziału kieruje całokształtem pracy w wydziale w zakresie spraw sądowych, a w szczególności […]:

6) kontroluje zasadność odraczania i przerywania rozpraw i posiedzeń oraz bieg spraw, w których postępowanie jest przewlekłe.”

39.  w § 82:

„W sprawach odwoławczych przewodniczący wydziału zapewnia sprawne kierowanie do rozpatrzenia zaskarżonych orzeczeń [….].”

40.  w § 84:

„1. Do zakresu czynności przewodniczącego posiedzenia lub rozprawy należy w szczególności:

2) wyznaczanie terminów w poszczególnych sprawach;

2. Czynności wymienione w ust. 1 pkt 1 i 2 w sprawach drugoinstancyjnych należą do przewodniczącego posiedzenia lub przewodniczącego wydziału […].”

Kodeks pracy

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r., poz. 1465 ze zm., dalej jako: „Kodeks pracy”), stanowi:

41.  w art. 100 § 1:

„Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.”

42.  w art. 300:

„W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.”

Ustawa o Sądzie Najwyższym

Ustawa o Sądzie Najwyższym z 8 grudnia 2017 r. (tekst jednolity: Dz. U. z 2024, poz. 622, dalej jako „Ustawa o Sądzie Najwyższym), stanowi :

43.  w art. 97:

„§ 1. Sąd Najwyższy, w przypadku stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów - niezależnie od innych uprawnień - wytyka uchybienie właściwemu sądowi. Przed wytknięciem uchybienia obowiązany jest pouczyć sędziego lub sędziów wchodzących w skład sądu orzekającego o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w terminie 7 dni. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.

§ 2. O wytknięciu uchybienia Sąd Najwyższy zawiadamia prezesa właściwego sądu.

§ 3. Sąd Najwyższy, w przypadku wytknięcia uchybienia, może zwrócić się z wnioskiem o rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej do sądu dyscyplinarnego. Sądem dyscyplinarnym pierwszej instancji jest Sąd Najwyższy.”

V.  Właściwość Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym przez sąd odsyłający

44.  Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE dotyczy „dziedzin objętych prawem Unii” niezależnie od tego, w jakiej sytuacji państwa członkowskie stosują to prawo w rozumieniu art. 51 ust. 1 Karty (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako: „TSUE” z 26 marca 2020 r., Miasto Ł. i Prokurator Generalny, C‑558/18 i C‑563/18, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo). Znajduje on zatem zastosowanie w stosunku do każdego organu krajowego, który może rozstrzygać jako sąd kwestie dotyczące stosowania lub wykładni prawa Unii, a więc wchodzące w zakres dziedzin objętych tym prawem (wyrok TSUE z 26 marca 2020 r., Miasto Ł. i Prokurator Generalny, C‑558/18 i C‑563/18, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

45.  Sąd apelacyjny, jako sąd krajowy drugiej i ostatniej instancji w strukturze sądownictwa powszechnego, jest nie tylko upoważniony do wykładni prawa Unii w zakresie dziedzin objętych tym prawem, lecz zobowiązany do takich działań.

46.  Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE konkretyzuje zasadę państwa prawnego wyrażoną w art. 2 TUE, powierzając sądom państw członkowskich Trybunałowi zadanie zapewnienia pełnego stosowania prawa Unii we wszystkich państwach członkowskich, jak również ochrony sądowej praw, jakie jednostki wywodzą z tego prawa (wyrok TSUE z 22 lutego 2022 r., RS (Skutki wyroków sądu konstytucyjnego), C‑430/21, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo).

47.  W związku z tym wykładni art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy dokonać w świetle art. 2 TUE. Sąd apelacyjny, którego skład jest kwestionowany przez sędziego orzekającego w tym składzie, ale również i przez strony, jako sąd odsyłający, musi bowiem spełniać wymogi wynikające z prawa do skutecznej ochrony prawnej, aby rozpoznać sprawę stron zachowując przymioty bezstronności i niezawisłości.

48.  W sprawie znajduje także zastosowanie art. 47 Karty.

49.  Spór w postępowaniu głównym wchodzi w zakres stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 Karty. Potwierdza to utrwalone orzecznictwo TSUE, zgodnie z którym gwarantowane w porządku prawnym Unii prawa podstawowe znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, jednak nie poza takimi sytuacjami (wyrok TSUE z 19 listopada 2019 r., A.K. i in. (Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego), C‑585/18, C‑624/18 i C‑625/18, pkt 78 i przytoczone tam orzecznictwo).

50.  W sprawie VII AGa 461/19 sąd krajowy II instancji rozstrzyga przede wszystkim o naruszeniu art. 761 5 § 1 k.c. w zw. z art. 12 ust. 1 dyrektywy 86/653/EWG w zw. z art. 288 TFUE, a w szczególności o kwestii prawnej w brzmieniu: czy zgodna z treścią i celem art. 12 ust. 1 Dyrektywy nr 86/653/EWG byłaby taka wykładnia powołanego przepisu, z której wynikałoby, że uregulowane w tym przepisie prawo agenta do otrzymania od dającego zlecenie oświadczenia o rozliczeniu należnej agentowi prowizji ma charakter niezaskarżalny, tj. że przedstawiciel handlowy (agent) nie może dochodzić wykonania tego prawa w drodze powództwa?

51.  Art. 47 Karty znajduje również zastosowanie z tej przyczyny, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE nakłada na wszystkie państwa członkowskie obowiązek ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia, w dziedzinach objętych prawem Unii, skutecznej ochrony prawnej w rozumieniu w szczególności art. 47 Karty. Wobec tego ten ostatni przepis powinien być także należycie uwzględniany przy dokonywaniu wykładni art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE (zob. podobnie wyrok TSUE z 20 kwietnia 2021 r., R., C‑896/19, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).

52.  Zagadnienie prawne przedstawione TSUE do rozstrzygnięcia dotyczy w istocie czterech kwestii.

53.  Po pierwsze, sąd krajowy stoi przed problemem, czy w świetle art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w zw. z art. 2 TUE i art. 47 Karty możliwe jest kontrolowanie przez sąd powszechny ostatniej instancji oraz sędziego, wchodzącego w skład orzekający tego sądu, zgodności składu orzekającego sądu z przepisami krajowymi, w sytuacji ukształtowania składu tego sądu na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu, przy jednoczesnym braku skutecznego środka odwoławczego od tej decyzji w prawie krajowym?

54.  Po drugie, sąd krajowy zastanawia się, czy jest sądem niezawisłym i bezstronnym sąd powszechny ostatniej instancji w przypadku stwierdzenia przez ten sąd (skład orzekający sądu), jak w niniejszej sprawie, że pisemna decyzja organu administracyjnego sądu, na podstawie której ukształtowano skład tego sądu, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu, oraz zachodzi brak zgody sędziego na przydzielenie mu tej sprawy, a celem pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu była wyłącznie poprawa statystyk w sądzie II instancji po objęciu funkcji przez nową osobę wyznaczoną przez Ministra Sprawiedliwości na Prezesa tego sądu. Wskutek bowiem tej decyzji doszło do wylosowania sędziego przez narzędzie informatyczne działające w oparciu o generator liczby losowych oraz ukształtowania składu sądu II instancji z udziałem tego sędziego w warunkach nieważności postępowania przed sądem drugiej instancji i podejmowaniu przez organy administracyjne tego sądu czynności trałowych mających na celu wywołanie efektu mrożącego u sędziego w zamiarze przystąpienia przez niego do rozpoznania sprawy w składzie sprzecznym z przepisami prawa w warunkach nieważności postępowania.

55.  Po trzecie, sąd odsyłający zmierza się z problem prawnym, czy w związku z brakiem skutecznego środka odwoławczego może odstąpić od stosowania przepisów prawa krajowego upoważniających wyłącznie organy administracyjne sądu do wydania pisemnej decyzji o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu, w warunkach opisanych w punkcie 54, mając na względzie wynikającą z art. 2 TUE zasadę pierwszeństwa prawa Unii, która daje sądowi krajowemu możliwości odstąpienia od stosowania przepisów prawa krajowego sprzecznych z art. 2 TUE w zw. z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i art. 47 Karty.

56.  Po czwarte, sąd odsyłający zastanawia się, czy w świetle art. 2 TUE w zw. z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i art. 47 Karty, sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną jest sąd powszechny ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), w którego składzie zasiada jednoosobowo sędzia tego sądu wyznaczony do rozpoznania sprawy, na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu w warunkach opisanych w pkt 54, w przypadku odstąpienia przez ten sąd od przepisów prawa krajowego i braku odpowiednich regulacji w tym prawie, sąd, w składzie którego zasiada sędzia, który następczo udzielił wyraźnej zgody na przydzielenie mu sprawy przy braku sprzeciwu obu stron procesu lub za ich zgodą?”

VI.  W przedmiocie pytań prejudycjalnych

W przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego:

Rażące naruszenie przepisów prawa krajowego

a)  Uwagi wstępne

57.  Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (dalej jako: „ETPCz”) odnosi się do kwestii wagi nieprawidłowości mogących stanowić, na podstawie „testu progowego”, naruszenie prawa do „sądu ustanowionego ustawą” (zob. wyrok ETPCz z 1 grudnia 2020 r. w sprawie G. Á. przeciwko Islandii, §§ 235–290).

58.  W wyroku ETPCz z 12 stycznia 2016 r., (...) przeciwko Węgrom, § 58, powiązano te nieprawidłowości z obowiązującymi przepisami prawa krajowego.

59.  Zasada skutecznej ochrony sądowej praw, jakie jednostki wywodzą z prawa Unii, do której odnosi się art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, a tym samym wymóg zagwarantowania niezawisłości i bezstronności sądów, stanowi zatem zasadę ogólną prawa Unii wynikającą z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim i obecnie potwierdzoną w art. 47 Karty. Ponadto, art. 52 ust. 3 Karty ma na celu zapewnienie niezbędnej spójności między prawami zawartymi w Karcie a odpowiadającymi im prawami zagwarantowanymi przez ETPCz, bez naruszania autonomii prawa Unii i TSUE. Do celów wykładni Karty należy zatem wziąć pod uwagę odpowiednie prawa zagwarantowane przez ETPCz jako próg minimalnej ochrony (wyrok TSUE z 6 października 2020 r., La Q. du (...) i in. (C‑511/18, C‑512/18 i C‑520/18).

60.  Sąd krajowy wziął pod rozwagę, że zgodnie z orzecznictwem unijnym wymóg niezależności sądów, który wynika z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, obejmuje dwa aspekty. Pierwszy, to aspekt o charakterze zewnętrznym, a drugi - o charakterze wewnętrznym. Ten ostatni aspekt łączy się z pojęciem bezstronności i dotyczy jednakowego dystansu do stron sporu i ich odpowiednich interesów w odniesieniu do jego przedmiotu. Aspekt ten wymaga przestrzegania obiektywizmu oraz braku wszelkiego interesu w rozstrzygnięciu sporu poza ścisłym stosowaniem przepisu prawa.

61.  Sąd krajowy zgadza się z opinią Rzecznik Generalnej L. M. z 20 czerwca 2024 r., w sprawie C-197/23, pkt 79, w której stwierdzono, że dwa aspekty – zewnętrzny i wewnętrzny – stanowią część testu mającego na celu ustalenie, czy szczególna sytuacja, w której sprawa została (ponownie) przydzielona sędziemu referentowi w pierwszej instancji, jest takiego rodzaju i takiej wagi, że stwarza rzeczywiste ryzyko, że a) pozostałe osoby lub organy administracyjne w ramach samego wymiaru sprawiedliwości będą mogły skorzystać z nienależnych im uprawnień dyskrecjonalnych, zagrażając prawidłowości skutku, do którego prowadzi (ponowny) przydział spraw sędziom, oraz że b) wynik takiego (ponownego) przydziału mógłby podważyć obiektywizm i brak wszelkiego „interesu w rozstrzygnięciu sporu” i wzbudzić tym samym w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności odnośnego sędziego lub sędziów (zob. wyrok TSUE z 26 marca 2020 r., R. S./ (...) i HG/Komisja (Szczególna procedura kontroli orzeczeń) (C‑542/18 RX-II i C‑543/18 RX-II, pkt 73 i przytoczone tam orzecznictwo).

62.  Według sądu krajowego zaszły wszystkie wyżej wymienione przesłanki testu progowego, co wynika z poniższego opisu wydarzeń i dokonanej subsumcji dotyczącej zarzutu rażącego naruszenia obowiązujących przepisów krajowych dotyczących (ponownego) przydziału spraw sędziemu, w takiej sytuacji, jak w niniejszej sprawie. Powinny one uruchamiać prawo do kontroli sądowej zgodnie z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, interpretowanym w świetle art. 2 TUE i art. 47 Karty, w zakresie, w jakim takie naruszenia mogą budzić wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności sądu państwa członkowskiego.

b)  Rażące naruszenie zasady niezmienności składu sądu

Stan prawny sprawy

Zasada niezmienności składu sądu

63.  W prawie krajowym obowiązuje zasada niezmienności składu orzekającego sądu (art. 47a § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych) (tak wyrok SN z 21 listopada 2019 r., III PK 162/18; uchwała SN z 5 grudnia 2019 r., III UZP 10/19; postanowienie SN z 12 stycznia 2021 r., IV CSK 275/20; uchwały SN z 1 lipca 2021 r., III CZP 36/22; postanowienie SN z 29 kwietnia 2022 r., III CZP 77/22; uchwała SN z 26 maja 2022 r., III CZP 86/22). Jest to zasada rangi ustawowej, której istota polega na stałości (niezmienności) składu sądu od chwili wyłonienia losowo składu orzekającego przez cały czas orzekania w sprawie (art. 323 Kodeksu postępowania cywilnego) (tak uchwały SN z 5 grudnia 2019 r., III UZP 10/19 i z 1 lipca 2021 r., III CZP 36/20).

64.  Polega ona na tym, że sprawy są przydzielane sędziom i asesorom sądowym losowo, w ramach poszczególnych kategorii spraw (art. 47a § 1 ab initio Prawa o ustroju sądów powszechnych, zob. pkt 26). Przydział losowy sprawy sędziom i asesorom sądowym, w ramach poszczególnych kategorii spraw, następuje przez system teleinformatyczny służący do losowego przydziału spraw i zadań sądu, działający w oparciu o generator liczb losowych (System Losowego Przydziału Spraw) (§ 1 pkt 16 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, zob. pkt 34).

65.  W prawie krajowym dopuszczalne są odstępstwa od zasady niezmienności składu ukształtowanego losowo, które zostały ściśle określone w ustawie ustrojowej (art. 47b Prawo o ustroju sądów powszechnych, zob. pkt 26.) oraz w przepisach wykonawczych (w tym § 63, 66 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, zob. pkt 36 i 37). Są to normy imperatywne, bezwzględnie obowiązujące.

66.  Normy te stanowią o gwarancji niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w systemie ponownego przydziału sprawy sędziemu.

67.  Odniesienie do „sądu ustanowionego na mocy ustawy” zawarte w art. 47 akapit drugi Karty odzwierciedla w szczególności zasadę państwa prawnego i dotyczy nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, ale także składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością (zob. wyrok TSUE z 29 marca 2022 r., (...) (...) Bank, C‑132/20, pkt 121, wyrok TSUE z 6 października 2021 r., W.Ż., C‑487/19, pkt 129).

Stan faktyczny sprawy

Przebieg sprawy VII AGa 461/19 przed sądem II instancji z udziałem sędzi B.W.

68.  Sprawa VII AGa 461/19 (sygnatura akt sądu I instancji- XX GC 509/18) została wszczęta 15 lipca 2016 r. W sądzie II instancji została zarejestrowana 18 czerwca 2019 r.

69.  Do rozpoznania sprawy została przydzielona losowo przez narzędzie informatyczne działające w oparciu o generator liczb losowych (tzw. system SLPS) sędzia B.W. (zob. pkt 34)

70.  Sędzia B.W. została powołana na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego z dniem 1 lutego 2014 r. W okresie od 6 lipca 2016 r. do 6 lipca 2022 r. pełniła funkcję Prezesa tego sądu.

71.  10 stycznia 2020 r. Przewodniczący Wydziału wyznaczył termin rozprawy na 27 lutego 2020 r. (zob. pkt 84).

72.  Postanowieniem sądu z 27 lutego 2020 r. rozprawa została odroczona bez terminu celem załączenia akt XX GC 589/16.

73.  Akta XX GC 589/16 zostały przesłane do sądu apelacyjnego przy piśmie z 29 października 2021 r. i zwrócone do sądu okręgowego przy piśmie z 14 kwietnia 2022 r.

74.  19 grudnia 2023 r. Przewodniczący Wydziału wydał zarządzenie zobowiązujące sędzię B.W. do podjęcia czynności w terminie 7 dni.

75.  W sprawie od 27 lutego 2020 r. do 13 maja 2024 r. nie podjęto żadnych czynności procesowych w sprawie.

76.  Przewlekłość postępowania przed sądem apelacyjnym wyniosła około 4 lat i 2 miesięcy.

77.  W sprawie nie były podejmowane żadne czynności z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego Prezesa Sądu ani z zakresu zewnętrznego nadzoru administracyjnego.

78.  Od 3 grudnia 2024 r. sędzia B.W. wykonuje w sposób nieprzerwanie czynności służbowe.

Wyznaczenie sędziego Przemysława Feligi do rozpoznania sprawy VII AGa 461/19

79.  Zarządzeniem z 13 maja 2024 r., wydanym w sprawie VII AGa 461/19, Przewodniczący Wydziału na podstawie § 63 ust. 1 i § 66 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych, zarządził podział referatu sędzi B.W. z uwagi na jej usprawiedliwioną nieobecność do 31 sierpnia 2024 r. (punkt 1), ponowne przydzielenie sprawy z zastosowaniem SLPS przy uwzględnieniu sędziów nieobecnych (punkt 2) oraz wydał pisemne zarządzenie sędziemu referentowi celem pilnego podjęcia czynności (punkt 3).

80.  W dacie wydania zarządzenia z 13 maja 2024 r. sędzia B.W. była nieobecna od 23 kwietnia 2024 r.

81.  Sprawa VII AGa 461/19 została przydzielona losowo przez narzędzie informatyczne działające w oparciu o generator liczby losowych (tzw. system SLPS) sędziemu Przemysławowi Felidze (obecnemu referentowi) (zob. pkt 75).

82.  Akta przedstawiono sędziemu 17 maja 2024 r. W tym dniu podjęto niezbędne czynności.

83.  Sędzia B.W. pełni służbę w innym Wydziale sądu. Z powodu jej nieobecności referat w tym Wydziale nie został podzielony przez Przewodniczącego tego Wydziału (zob. pkt 28), a sprawy przydzielano zastępcom zgodnie z planem zastępstw (zob. pkt 24, pkt 28), na podstawie zarządzenia Przewodniczącego Wydziału (zob. pkt 24), a sędziowie przydzielali sobie sprawy, co jest zgodne z prawem (zob. pkt 28).

84.  Zarządzeniem z 3 lipca 2024 r. Przewodniczący Wydziału wyznaczył termin rozprawy na 9 sierpnia 2024 r. (zob. pkt 40).

85.  12 lipca 2024 r. sędzia referent sporządził notatkę urzędową, w której stwierdził niezgodność zarządzenia z 13 maja 2024 r. z prawem.

86.  12 lipca 2024 r. skarżący wydał zarządzenie, na podstawie którego poinformowano strony o niezgodności składu orzekającego sądu apelacyjnego z prawem.

87.  9 sierpnia 2024 r. rozprawa nie odbyła się. Termin został odwołany (usprawiedliwiona nieobecność sędziego)

88.  Zarządzeniem z 10 września 2024 r. wyznaczono termin rozprawy na 23 października 2024 r. (zob. pkt 40).

89.  23 października 2024 r. odbyła się rozprawa. Sędzia poinformował strony, że wziął udział w procedurze nominacyjnej na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej na podstawie ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3).

90.  Strony nie zgłosiły zastrzeżenia do składu sądu w związku z wyżej wymienionymi okolicznościami.

91.  23 października 2024 r. przewodniczący stwierdził, że skład sądu II instancji został ukształtowany sprzecznie z przepisami prawa. Ze złożonych oświadczeń stron można wyprowadzić wniosek, że skład sądu ukształtowany sprzecznie z przepisami prawa w sytuacji braku skutecznego środka odwoławczego sędziego referenta od tak utworzonego składu sądu narusza prawo do sądu art. 6 ust. 1 EKPCz.

92.  Zarządzeniem z 24 października 2024 r. Przewodniczący Wydziału wyznaczył termin rozprawy na 10 grudnia 2024 r.(zob. pkt 40).

93.  Na rozprawie 10 grudnia 2024 r. sędzia referent oświadczył, że nie wyraża zgody na zasiadanie przez niego w składzie sądu z uwagi na wydanie pisemnej decyzji organu administracyjnego o przydziale sprawy oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego.

Podsumowanie

94.  Ze względu na to, że 13 maja 2024 r. Przewodniczący wydał zarządzenie, szczegółowo opisane w punkcie 79 z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego, tj. § 63 ust. 1 i § 66 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, to doszło wskutek tej czynności do wylosowania sędziego Przemysława Feligi w oparciu o generator liczb losowych, z rażącym naruszeniem zasady niezmienności składu sądu.

95.  Prezes Sądu oraz Wiceprezes Sądu stoją na stanowisku, że nie doszło do naruszenia zasady niezmienności składu, gdyż podstawą podjęcia czynności przez sędziego jest wystarczającą podstawą do podejmowania czynności procesowych przez sędziego referenta jest wynik losowania w systemie SLPS.

96.  Sąd krajowy nie podziela tego stanowiska. Nie można przyjąć, że sam fakt wylosowania sędziego przez generator liczb losowych skutkuje obowiązkiem podjęcia przez sędziego czynności. Zasada niezmienności składu sądu dotyczy składu sądu ukształtowanego zgodnie z przepisami, a nie składu sądu wyznaczonego z rażącym naruszeniem przepisów. Losowanie przez generator liczb losowych jest czynnością techniczną dokonywaną na podstawie zarządzenia Przewodniczącego Wydziału, które jest pisemną decyzją organu administracyjnego (nie ma charakteru jurysdykcyjnego, nie podlega zaskarżeniu do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego).

c)  Rażące naruszenie przepisów prawa krajowego o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu

Stan prawny

Zasady Europejskiej Komisji na rzecz Demokracji przez Prawo

97.  W sprawozdaniu Europejskiej Komisji na rzecz Demokracji przez Prawo (tzw. Komisja Wenecka) z 16 marca 2010 r. w sprawie niezawisłości systemu sądowego część 1: Niezawisłość sędziów, przyjęte na 82 sesji plenarnej w W. w dniach 12-13 marca 2010 r. określono standardy, które państwa powinny spełniać w zakresie przydziału spraw sędziom. Zalecono między innymi, aby (ponowny) przydział spraw sędziom podlegał obiektywnym i przejrzystym kryteriom ustanowionym przez prawo. Komisja Wenecka podkreśla też, że pojęcie sądu ustanowionego na mocy ustawy oznacza, iż przepisy krajowe powinny gwarantować niezawisłość i bezstronność nie tylko sądu jako całości, ale również poszczególnych sędziów (pkt 81, 82, ppkt 16 sprawozdania).

98.  Jak wyjaśniono w opinii Rzecznik Generalnej L. M. z 20 czerwca 2024 r., w sprawie C-197/23, wymóg ten musi rozciągać się nie tylko na takie przepisy per se, ale również na ich stosowanie, które także powinno być dokonywane w sposób obiektywny i przejrzysty, czyli w sposób niearbitralny.

Zasady Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

99.  W wyroku z 12 stycznia 2016 r., w sprawie (...), skarga nr 57774/13, § 58, ETPC stwierdził, że z powodu ponownego przydzielenia sprawy w sposób dyskrecjonalny dany sąd nie jest sądem ustanowionym na mocy ustawy, wobec czego orzekł, że doszło do naruszenia prawa do rzetelnego procesu sądowego przewidzianego w art. 6 ust. 1 EKPC.

100.  W tym wyroku podkreślono, jak ważne jest to, aby ponowny przydział spraw sędziom odbywał się z pełnym poszanowaniem prawa, w sposób obiektywny i przejrzysty.

Zasady Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu

101.  W wyroku TSUE z 26 marca 2020 r., R. S./ (...) i HG/Komisja (Szczególna procedura kontroli orzeczeń) (C‑542/18, pkt 73 i przytoczone tam orzecznictwo), wyjaśniono, że „zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ETPCz wprowadzenie w art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze EKPC wyrażenia »ustanowiony ustawą« ma na celu […] zapewnienie […] w szczególności, by zasada państwa prawnego była przestrzegana i dotyczyła nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, lecz również składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością, co obejmuje w szczególności przepisy dotyczące niezawisłości i bezstronności członków danego sądu.”

102.  W wyroku TSUE z 15 lipca 2021 r., Komisja przeciwko Polsce (System odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów), C-791/19, pkt 172, 173, Trybunał orzekł, że „w braku takich kryteriów omawiane uprawnienie mogłoby być wykorzystywane w szczególności w celu przekazania danej sprawy konkretnym sędziom z pominięciem innych sędziów lub też w celu wywarcia nacisków na wyznaczonych w ten sposób sędziów.”

Rażące naruszenie prawa krajowego w zakresie § 63 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych

103.  W zdaniu 1 § 63 ust. 1 regulaminu urzędowania sądów powszechnych ujęto przypadek obligatoryjnego podziału referatu, gdy czas choroby lub planowana nieobecność sędziego referenta przekracza 6 miesięcy, chyba że zaległość w wydziale jest większa. Tego przypadku nie dotyczy analizowana sprawa, z uwagi na to, że nie wskazano ani w zarządzeniu z 13 maja 2024 r., ani w piśmie Wiceprezesa z 25 czerwca 2024 r., że podział referatu sędziego jest związany z jego planowaną nieobecnością ponad 6 miesięcy. W zarządzeniu z 13 maja 2024 r. wyraźnie wskazano, że podział referatu nastąpił z uwagi na czas choroby sędziego referenta do 31 sierpnia 2024 r. W zdaniu 2 § 63 ust. 2 regulaminu urzędowania sądów powszechnych ujęto przypadek fakultatywnego podziału referatu, zgodnie z którym przewodniczący wydziału może zarządzić podział referatu po 2 miesiącach choroby referenta, jeżeli jest to uzasadnione stanem zaległości w wydziale i przewidywanym dalszym czasem choroby. W piśmie Wiceprezesa z 25 czerwca 2024 r. uzasadniając podział referatu sędziego referenta wskazano, że czas planowanej nieobecności sędzi B.W. wynika z jej zwolnienia lekarskiego i w sposób znaczący przekracza dwa miesiące.

104.  Uściślając, sąd krajowy wskazuje, że w dacie wydania zarządzenia o podziele referatu sędzi B.W. upłynął termin zaledwie 21 dni, a powinien 6 miesięcy. Nie było zatem żadnych podstaw prawnych do tego, aby dokonać podziału referatu zgodnie z § 66 ust. 1 zd. 2 regulaminu, gdyż w dacie wydania zarządzenia z 13 maja 2024 r. nie została spełniona żadna z trzech przesłanek, które muszą wystąpić łącznie, aby dokonać podziału referatu, tj. nie upłynęło 2 miesiące choroby sędziego referenta, podział referatu nie był uzasadniony stanem zaległości w wydziale, dalszy czas choroby sędziego referenta nie był przewidywany.

Stan faktyczny

Czynności procesowe sędziego mające na celu przywrócenie stanu zgodnego z prawem

105.  Pismem z 22 maja 2024 r. skarżący złożył do Prezesa Sądu zażalenie na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału z 13 maja 2024 r., zaskarżając je w całości, wnosząc o jego uchylenie (zob. pkt 30).

106.  Pismem z 25 czerwca 2024 r., doręczonym skarżącemu 1 lipca 2024 r., Prezes Sądu stwierdził niedopuszczalność zażalenia z 22 maja 2024 r.

107.  Pismem z 25 czerwca 2024 r. skarżący złożył do Ministra Sprawiedliwości wniosek o objęcie na podstawie art. 37f § 1 u.s.p. sprawy VII AGa 461/19 zewnętrznym nadzorem administracyjnym z uwagi na przydział tej sprawy z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego i podjęcie czynności zmierzających do usunięcia uchybień (zob. pkt 22 i 23).

108.  Pismem z 12 lipca 2024 r. sędzia zażądał wydania polecenia na piśmie przez Prezesa Sądu rozpoznania sprawy VII AGa 461/19 przez sędziego referenta w składzie ukształtowanym na skutek wydania 13 maja 2024 r. zarządzenia przez Przewodniczącego Wydziału i oświadczył, że wstrzymuje się z jej rozpoznaniem do czasu wydania polecenia służbowego na piśmie (zob. pkt 30, 41, 42).

109.  Pismem z 6 sierpnia 2024 r. Prezes Sądu odmówił wydania polecenia na piśmie.

110.  Pismem z 20 września 2024 r. sędzia zawiadomił Prezesa i Wiceprezesa Sądu o odmowie rozpoznania sprawy w składzie ukształtowanym na podstawie zarządzenia z 13 maja 2024 r.

111.  Pismem z 2 października 2024 r. skierowanym do sędziego Minister Sprawiedliwości stwierdził, że podział referatu sędzi B.W. zarządzeniem z 13 maja 2024 r. nastąpił z naruszeniem § 63 ust. 1 i § 66 Regulaminu. Minister Sprawiedliwości, nie zwrócił Presowi Sądu uwagi na piśmie i nie zażądał usunięcia jego skutków w tej sprawie (zob. pkt 37).

112.  W piśmie z 2 października 2024 r. skierowanym do Prezesa Sądu Minister Sprawiedliwości nakazał Prezesowi Sądu „wyeliminowanie wskazanych w treści tego pisma nieprawidłowości w podziale referatów w dalszej praktyce Wydziału.”

113.  23 października 2024 r. odbyła się rozprawa. Sąd podjął czynności z uwagi na decyzje Prezesa Sądu w ramach wewnętrznego nadzoru administracyjnego oraz ograniczył rozpoznanie sprawy do zagadnienia wstępnego nieważności postępowania w sprawie VII AGa 461/19 z powodu składu sprzecznego z przepisami prawa.

114.  Postanowieniem z 23 października 2024 r. sąd odroczył rozprawę z uwagi na konieczność uzupełnienia materiału dowodowego w zakresie badania przydziału sprawy VII AGa 461/19 i zobowiązał Prezesa Sądu do przedstawienia szeregu informacji.

115.  Postanowieniem z 23 października 2024 r. sąd zobowiązał Prezesa Sądu oraz Dyrektora Sądu do powołania w terminie 1 tygodnia zespołu do spraw zbadania prawidłowości przydziału sprawy VII AGa 461/19 sędziemu Przemysławowi Felidze.

116.  Pismem z 19 listopada 2024 r. Prezes Sądu i Dyrektor sądu odmówili powołania takiego zespołu z uwagi na brak podstaw do formułowania tego typu zobowiązań.

117.  W związku z powyższym pismem z 25 listopada 2024 r. skarżący zażądał od Prezesa Sądu uchylenia czynności administracyjnej – zarządzenia z 13 maja 2024 r. - jako niezgodnej z prawem (zob. pkt 19).

118.  Pismem przygotowawczym z 13 listopada 2024 r. pozwany wskazał, że podziela stanowisko sądu, iż art. 89 § Prawa o ustroju sądów powszechnych, rozumiany jako bezwzględny zakaz wnoszenia środków odwoławczych w przypadku naruszenia przepisów krajowych dotyczących podziału spaw sędziom narusza art. 2 TUE i art. 47 Karty Praw Podstawowych. Wskazano również, że przedstawione przez sąd na rozprawie wątpliwości co do prawidłowości i zgodności z prawem wyznaczenia składu orzekającego wymagają weryfikacji na drodze sądowej i podjęcia decyzji co do składu.

119.  Pismem z 13 stycznia 2025 r. Wiceprezes Sądu poinformował sędziego, że „nie zaistniały podstawy do zmiany przedmiotowego zarządzenia” […] „Uwzględniając okoliczności faktyczne będące podstawą zastosowania § 63 ust. 1 regulaminu urzędowania sądów powszechnych (zob. pkt 36), żadna z wymienionych przesłanek w art. 37 § 3 prawa o ustroju sądów powszechnych (zob. pkt 19), która uprawniałaby podejmowanie działań nadzorczych przez Prezesa Sądu odnośnie do wskazanego zarządzenia Przewodniczącego Wydziału, nie wystąpiła.”

Rażące naruszenie prawa krajowego w zakresie § 66 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych

120.  Sąd krajowy i sędzia stwierdził, że zarządzenie z 13 maja 2024 r. jest oczywiście sprzeczne z § 66 ust. 1 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (zob. pkt 37), wskazanym jako podstawa jego wydania.

121.  Jak wynika z raportu z losowego przydziału sprawy VII AGa 461/19 przy losowaniu sprawy postąpiono sprzecznie ze zdaniem 2 ust. 1 § 66 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, mimo pisemnego zarządzenia w tym przedmiocie. Z losowania w systemie SLPS pominięto bezpodstawnie sędziów nieobecnych, których referaty nie zostały podzielone, tj. sędziego P. I. oraz sędzię M.M. Sędziowie Ci powinni wziąć udział w losowaniu, nawet gdy czas ich nieobecności przekracza 3 dni, ponieważ § 66 ust. 1 Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych.

122.  Minister Sprawiedliwości oraz Prezes Sądu stwierdzili, że doszło do naruszenia § 66 regulaminu, lecz nie ma to znaczenia dla wylosowana sędziego Przemysława Feliga przez losowy generator liczby.

123.  Sąd krajowy nie podziela tego poglądu z dwóch przyczyn. Po pierwsze, u podstaw wylosowania sędziego referenta przez generator liczb losowych legło rażąco wadliwe zarządzenie Przewodniczącego Wydziału. Gdyby takie zarządzenie nie zostało wydane, to nie nastąpiłoby losowanie sędziego w przez generator liczb losowych. Po drugie, przeprowadzona samodzielnie kontrola generatora liczb losowych w zakresie dostępnym sędziemu, wykazała, że przy uwzględnieniu w losowaniu sędziów I.W. i M.M. do grupy losującej, w której został wylosowany sędzia referent w określonym dniu, mógł zostać przydzielony inny sędzia, a prawdopodobieństwo jego wylosowania zamiast sędziego referenta było wysokie. Kwestia ta wymagała jednak zbadania przez zespół, o którego powołanie sąd się zwrócił, a Prezes Sądu i Dyrektor odmówili wykonania orzeczenia w tym przedmiocie.

Podsumowanie

124.  Sąd krajowy stwierdza, że zarządzenie z 13 maja 2024 r. o podziale referatu było dyskrecjonalne, a powołanie § 63 i 66 regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych miało charakter pozorny. Żadna z przesłanek tych bezwzględnie obowiązujących przepisów nie została spełniona. Zamiarem działania organów administracyjnych była celowa zmiana sędziego referenta w sprawie VII AGa 461/19, i poprawa statystyk w sądzie (sprawa VII AGa 461/19 jest jedną z najstarszych spraw) po wyznaczeniu przez Ministra Sprawiedliwości nowej osoby na stanowisko Prezesa Sądu.

125.  Ujawnia to działanie organu administracyjnego, którego ustawowym obowiązkiem jest badanie sprawności w poszczególnych sprawach i badanie prawidłowości przydzielania sędziom spraw oraz równomierne obciążenie pracą (zob. pkt 20, 21), a który nawet mimo oczywistego stanowiska Ministra Sprawiedliwości (a zatem jego przełożonego służbowego) twierdzi, że zarządzenie z 13 maja 2024 r. nie zapadło z naruszeniem § 63 regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, a naruszenie § 66 regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych nie było rażące.

126.  Sąd krajowy zwraca uwagę, że przez działanie, jak w zarządzeniu z 13 maja 2024 r. i postawę Prezesa Sądu, każdy przewodniczący wydziału może dowolnie kształtować skład sądu drugiej instancji w związku z usprawiedliwioną nieobecnością sędziego (także krótkotrwałą), przez wydanie zarządzenia naruszającego bezwzględne i imperatywne przepisy prawa krajowego. Poprzez dowolne wyłączanie niektórych sędziów z losowań przez generator liczb losowych, bez zachowania imperatywnych przepisów prawa krajowego, można swobodnie i dyskrecjonalnie kształtować skład sądu drugiej instancji.

127.  Co jest istotne, strony (powód ani pozwany) nie mają zapewnionych przez ustawę narzędzi informatycznych, które umożliwiłyby jej sprawdzenie procesu losowania przez generator losowy liczb. Sprawdzenie danych, takich jak w sprawie, wymaga bowiem szerszego dostępu do generatora liczb losowych z innego poziomu dostępności niż zapewniony sędziom i urzędnikom sądowym. Biorąc zaś pod uwagę publiczne informacje dotyczące nieumieszczenia systemie informatycznym dla stron pełnych raportów losowań i ich historii, to każdy Przewodniczący Wydziału wespół z Prezesem Sądu mogą swobodnie kształtować składy sądu, bez możliwości kontroli tego przydziału wobec braku skutecznego środka odwoławczego przysługującemu sędziemu od pisemnej decyzji organu administracyjnego do bezstronnego i niezawisłego sądu.

128.  W ocenie sądu krajowego sprzeczna z prawem unijnym jest manipulacja składem orzekającym przez odjęcie sprawy innemu sędziemu i przydział jej innemu w celu poprawy statystyk w sądzie.

129.  Instrumentalne i niezgodne z prawem wykorzystywanie instytucji związanych z podziałem spraw nieobecnego sędziego i wyznaczaniem do orzekania innego sędziego, podyktowane jedynie poprawianiem statystyk sądu godzi w fundamenty, na których zbudowano rolę i zadania sądu apelacyjnego jako sądu ostatniej instancji w strukturze sądownictwa powszechnego.

130.  Analogiczne zagadnienie, które legło u podstaw postanowienia SN z 3 kwietnia 2023 r., II CSKP 501/22 (sprawa w TSUE zarejestrowana pod sygn. akt C-455/23, C-459/23, C-486/23. Na uwagę zasługuje stanowisko Ministra Sprawiedliwości na rozprawie przed TSUE w dniu 9 stycznia 2025 r. w wymienionych sprawach, który przyłączył się do oceny dokonanej przez Sąd Najwyższy.

d)  B rak zgody sędziego na zasiadanie w składzie sądu z uwagi na wydanie pisemnej decyzji organu administracyjnego o przydziale sprawy oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego

131.  Według sądu krajowego nie może być sądem ustanowionym ustawą sąd, którego skład został ukształtowany sprzecznie z prawem, bez zgody sędziego referenta na przyjęcie sprawy.

132.  W opinii Rzecznik Generalnej L. M. z 20 czerwca 2024 r., C-197/23, pkt 30, wskazano – z powołaniem się na doktrynę - „po przydzieleniu sprawy sędziemu […] nie można co do zasady przekazać tej sprawy innemu sędziemu lub innemu sądowi […] bez jego zgody, chyba że takie przekazanie jest uzasadnione względami prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości”, to znaczy „przykładowo gdy sędzia lub izba, którym przydzielono sprawy wymagające szybszego niż zwykle rozpoznania (na przykład sprawy rodzinne lub karne), napotykają nieprzewidziane okoliczności, które mogą znacznie wydłużyć czas trwania postępowania ze szkodą dla interesów stron.”

133.  Sędzia złożył odpowiednie oświadczenie o wstrzymaniu się z rozpoznaniem sprawy i niewyrażeniu zgody na orzekanie w składzie ukształtowanym sprzecznie z przepisami i podał przyczyny tego stanu rzeczy.

134.  Mimo tego wobec sędziego podjęte zostały czynności trałowe przez kierownictwo sądu. Nie może budzić wątpliwości, że w takim przypadku nie są zachowane gwarancje niezawisłości i niezależności sądu, gdyż sędzia ma poczucie wewnętrznej i rażącej niesprawiedliwości oraz nie jest wolny od wpływów władz sądu, które podejmują wobec niego czynności mające na celu wywarcie na nim presji w zamiarze przystąpienia przez niego do rozpoznania spawy przydzielonego mu z oczywistym naruszeniem przepisów prawa krajowych. Sędzia podejmuje czynności w celu uniknięcia dalszych czynności trałowych w sytuacji braku skutecznego środka odwoławczego, którym mógłby wzruszyć zarządzenie przewodniczącego wydziału albo ustalić, że jest ono zgodne z prawem.

135.  Zdaniem sądu krajowego, o tym czy skład sądu jest sprzeczny z przepisami decyduje sąd orzekający, a nie organ administracyjny sądu II instancji będący jego Prezesem lub Wiceprezesem, czy też Przewodniczącym Wydziału. Przy takim kształcie systemu prawa krajowego, w którym sędzia pozbawiony jest skutecznego środka odwoławczego od spornej decyzji o przydziale sprawy, jest on skazany na niepowodzenie i musi bezwzględnie podporządkować się organom administracyjnym sądu, co prowadzi do rozpoznania sprawy z udziałem sędziego mającego poczucie braku elementarnej sprawiedliwości, a to niesie skutki w uprzedzeniu rozpoznania samej sprawy, co jest zauważalne dla stron, przy oczywistym braku uprzedzenia do samych stron procesu.

e)  Orzekanie przez sędziego w warunkach nieważności postępowania z powodu sprzeczności składu tego sądu z przepisami niezapewniającymi stronom skutecznej ochrony prawnej

Zasady Sądu Najwyższego Rzeczpospolitej Polskiej

136.  Uchwała SN z 16 lutego 2021 r., III CZP 9/20: „naruszenie zasady niezmienności składu sądu wyznaczonego do rozpoznania apelacji, polegające na bezpodstawnym wyznaczeniu zastępcy sędziego nie będącego referentem, może powodować sprzeczność składu sądu orzekającego z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 k.p.c.).”

137.  Postanowienie SN z 28 lutego 2020 r., III CSK 225/19: „zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie (art. 47b § 1 u.s.p.). Zasadą jest zakończenie przez skład orzekający spraw, które zostały mu przydzielone, także wtedy gdy na skutek zmiany podziału czynności jeden z sędziów został przeniesiony bez swojej zgody do innego wydziału.”

138.  Uchwała SN z 5 grudnia 2019 r., III UZP 10/19: „rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym przez skład trzyosobowy, w którym jednego z członków składu, niebędącego referentem, wyłonionego w drodze losowania (§ 50 ust. 1 w związku z § 54 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz.U. z 2019 r. poz. 1141), a przebywającego na planowanym urlopie wypoczynkowym, zgłoszonym do planu urlopów przed wyznaczeniem rozprawy apelacyjnej, zastępuje wyznaczony przez Przewodniczącego Wydziału zastępca, o którym mowa w § 72 ust. 1 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych, stanowi naruszenie zasady niezmienności składu wynikającej z art. 47b § 1 i 2 ustawy o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 52) i w konsekwencji prowadzi do nieważności postępowania z powodu rozpoznania sprawy przez skład orzekający sprzeczny z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 k.p.c.).”

139.  Postanowienie SN z 26 października 2022 r. II CSKP 556/22: „W postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada nakazująca uwzględnienie nieważności postępowania z urzędu. Nakłada to na każdy sąd obowiązek podejmowania czynności zapobiegających nieważności postępowania. Sędzia tworzący skład sądu nie może orzekać świadomie w warunkach nieważności postępowania, narażając strony tego postępowania na negatywne konsekwencje wydania wadliwego orzeczenia sądowego. Z tego względu przepisy postępowania wykładane w zgodzie z art. 45 ust. 1 Konstytucji, przy uwzględnieniu wyrażonych w Konstytucji zasad, a w szczególności zasady, że Rzeczypospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, nie mogą uzasadniać pominięcia przez sąd orzekający oceny skutków orzeczenia wydanego w warunkach nieważności postępowania […], a istnieje możliwość uniknięcia skutków nieważności postępowania. Jest to konieczne w sytuacji, w której można stwierdzić, że sąd wydał orzeczenie w warunkach nieważności postępowania mając tego świadomość. Dokonywanie czynności jurysdykcyjnych w takich warunkach godzi bowiem w powagę władzy sądowniczej i powoduje kwalifikowaną wadliwość wydanego orzeczenia”

Nieważność postępowania z powodu sprzeczności składu sądu z przepisami

140.  Podstawa nieważności postępowania zawarta jest w art. 379 pkt 4 KPC.

141.  Zastosowaniu tego przepisu w przypadku naruszenia zasady niezmienności składu sądu sprzeciwił się ustawodawca wprowadzając art. 55 § 4 Prawa o ustroju sądów powszechnych (zob. pkt 32) oraz art. 8 ustawy z 20 grudnia 2019 r. (zob. pkt 33).

142.  W wyroku z 5 czerwca 2023 r., Komisja/Polska (Niezawisłość i życie prywatne sędziów) (C‑204/21, pkt 226 i 227), TSUE orzekł, że przepis prawa krajowego, który w sposób ogólny uniemożliwia kontrolę przydziału spraw sędziom, a mianowicie art. 55 § 4 Prawa o ustroju sądów powszechnych, jest sprzeczny z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty.

143.  W wyroku z 14 listopada 2024 r., C-197/23, TSUE orzekł, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 2 TUE i art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który uniemożliwia we wszelkich okolicznościach sądowi odwoławczemu skontrolowanie, czy ponowny przydział sprawy składowi sądu, który orzekał w tej sprawie w pierwszej instancji, nie nastąpił z naruszeniem przepisów krajowych dotyczących ponownego przydziału spraw w sądach.

144.  Oznacza to, że w sprawie VII AGa 461/19, w której od orzeczenia kończącego postępowania w sprawie przysługuje skarga kasacyjna, Sąd Najwyższy, niezależnie od zarzutów podniesionych przez strony, w granicach zaskarżenia może stwierdzić nieważność postępowania przed sądem II instancji z powodu sprzeczności składu z przepisami (zob. pkt 14, 15). W prawie krajowym zasada ta ma charakter obiektywny, a jej skutek jest niezależny od stanowiska stron w procesie i sądu (sędziego).

145.  Sąd krajowy stwierdza, że na obecnym etapie postępowania – uwzględniając czynności trałowe, którym sędzia kategorycznie stawia opór –mógłby wydać jedynie wyrok, w którym uzasadni sprzeczność składu orzekającego sądu z przepisami (art. 379 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego). Wyrok taki z pewności podlegałby kontroli Sądu Najwyższego na skutek złożenia skargi kasacyjnej.

146.  Sąd Najwyższy, gdyby nie podzielił poglądu sądu krajowego, mógłby w takim przypadku stwierdzić oczywistą obrazę przepisów i wytknąć uchybienie właściwemu sądowi, co skutkowałoby zwróceniem się do rozpoznania sprawy dyscyplinarnej do sądu dyscyplinarnego (zob. pkt 97).

147.  Sąd krajowy zwraca uwagę na dodatkową kwestię niedostrzeżoną w ogóle przez organy nadzoru administracyjnego. W sprawie Przewodniczący Wydziału zarządził losowanie przez generator liczb losowych wyłącznie jednego sędziego (zob. pkt 34). Obowiązkiem Przewodniczącego jest wyznaczenie rozprawy w składzie zgodnym z przepisami (zob. pkt 40). Tymczasem, sprawa podlega rozpoznaniu w składzie trzech sędziów zawodowych ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia (zob. pkt 12). Tym niemniej, uchybienie to może zostać naprawione przez sędziego, jako przewodniczącego rozprawy, przez wydanie na podstawie § 84 ust. 1 pkt regulaminu urzędowania sądów powszechnych (zob. pkt 40), zarządzenia zmierzającego do przygotowania rozprawy i wyznaczenia pozostałych dwóch członków składu orzekającego. Jednakże takie zarządzenie może zostać podjęte przez sędziego wchodzącego w skład orzekającego sądu, który został ukształtowany zgodnie z przepisami.

f)  Brak skutecznego środka odwoławczego w prawie krajowym przysługującego sędziemu od pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu dotyczącej przydziału sprawy oraz wyznaczeniu i składzie sądu

Uwagi ogólne

148.  Sąd krajowy stwierdza, że w prawie krajowym brak jest skutecznego środka odwoławczego od pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu dotyczącej przydziału sprawy oraz wyznaczeniu i składzie sądu.

149.  Sąd krajowy i sędzia podjął bezskuteczną próbę wykorzystania wszystkich krajowych środków odwoławczych, które potencjalnie mogły wpłynąć na uchylenie decyzji administracyjnych Przewodniczącego Wydziału.

150.  Sytuacja ta ma charakter systemowy na każdej z płaszczyzn niżej powołanych.

Brak drogi sądowej zapewniającej sędziemu możliwość odwołania się od takiej pisemnej decyzji do bezstronnego i niezawisłego sądu w postępowaniu spełniającym wymagania wynikające z art. 47 i art. 48 Karty Praw Podstawowych

151.  Z orzecznictwa TSUE wynika, że jeżeli państwo ustanowiło przepisy prawne dotyczące składu sądu orzekającego w każdej sprawie i ponownego przydziału spraw, art. 19 ust. 2 TUE w związku z art. 2 TUE i art. 47 Karty wymaga, by przestrzeganie tych norm mogło podlegać kontroli sądowej (tak wyrok TSUE z 14 listopada 2024 r., C-197/23, pkt 67).

152.  Przepisom dotyczącym składu sądu oraz sposobu ustalenia tego składu przyświeca nadrzędny cel, jakim jest zapewnienie ich roli strażnika niezawisłości sędziowskiej, a tym samym unikanie wywierania wpływu przez organy ustawodawcze i wykonawcze na wyznaczenie konkretnego sędziego dla rozpoznania sprawy oraz ustaleń między samymi sędziami danego sądu, który z nich będzie rozpoznawać konkretną sprawę. Wprawdzie państwa członkowskie mają swobodę decydowania, w jakim sposób będzie konstruowany skład sądu według przepisów krajowych, lecz jeżeli takiego przepisy zostały uchwalone, to niezależność sądu musi być zagwarantowana w wystarczającym stopniu (zob. opinia Rzecznika Generalnego T. z 27 czerwca 2019 r., C-585/18, C-624/18 i C-625/18, pkt 129). Gwarancje te obejmują nie tylko władzę ustawodawczą i wykonawczą, lecz również władzę sądowniczą obejmującą: Prezesa Sądu, Wiceprezesa Sądu, Przewodniczącego Wydziału oraz wizytatora.

153.  W prawie krajowym nie przewidziano wprost żadnego środka odwoławczego do niezawisłego i bezstronnego sądu od pisemnych decyzji administracyjnych dotyczących przydziału sprawy sędziemu, w tym od zarządzenia przewodniczącego wydziału rażąco niezgodnego z prawem, wskutek którego doszło do wyznaczenia sędziego do składu orzekającego przez generator losowy liczb sądu sprzecznie z przepisami prawa, w sytuacji gdy o składzie sądu powinien ostatecznie decydować niezależny i niezawisły sąd, a nie organy administracyjne sądu.

154.  Wymóg zagwarantowania stronom niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy stosownie do art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, interpretowany w świetle zasady państwa prawnego wyrażonej w art. 2 TUE, oznacza, że w przypadku gdy państwo członkowskie ustanowiło przepisy dotyczące (ponownego) przydziału spraw sędziom, przepisy te muszą być skuteczne i należy je stosować w sposób obiektywny i przejrzysty. Ze względu na rolę powierzoną sądom krajowym w ramach porządku prawnego Unii, a w szczególności w zakresie zapewnienia państwa prawnego, sądy te na każdym szczeblu powinny być zawsze postrzegane jako niezawisłe i bezstronne oraz podejmować wszelkie czynności mające na celu zapewnienie stronom tych gwarancji. Z uwagi na to, że sąd apelacyjny, jako sąd drugiej instancji, jest najważniejszym sądem w strukturze sądownictwa powszechnego, zastosowanie reguł przydziału spraw powinno być bezwzględnie przestrzegane. Sędzia zaś powinien mieć możliwość zaskarżenia czynności administracyjnej oczywiście niezgodnej z prawem w zakresie przydziału do niezawisłego i bezstronnego sądu.

155.  Problem braku skutecznego środka odwoławczego od decyzji pisemnej organu administracyjnego sądu o wyznaczeniu sędziego i przydziale sprawy został aktualnie podniesiony także w pytaniach prejudycjalnych Sądu Najwyższego zarejestrowanych w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości pod sygnaturami akt: C-422/23, C-455/23, C-459/23, C-486/23, C-493/23, które nie mają jednak odpowiedniego przełożenia na sądy powszechne, w tym sąd apelacyjny, z uwagi na wyodrębnienie Sądu Najwyższego z sądownictwa powszechnego i szczególny rodzaj tego sądu. Jedynie na marginesie należy wskazać, że 9 stycznia 2025 r. Minister Sprawiedliwości przedstawił pogląd, według którego zarządzenia Prezes Izby Cywilnej Sądu Najwyższego [przypis własny: dotyczące przydzielenia spraw sędziemu innej kategorii] nie podlegają kontroli sądowej (z uwagi na brak organu, który uprawniony byłby do ich uchylenia lub zmiany albo do pozbawienia ich skuteczności w inny sposób, ani żadnej procedury, w ramach której taka kontrola mogłaby zostać przeprowadzona) i nie przysługuje skuteczna ochrona sądowa z zakresu prawa pracy. Nie istnieją żadne przepisy krajowe, które przewidywałyby takie uprawnienia, ani żadna procedura, w ramach której mogłyby one zostać zrealizowane. Minister Sprawiedliwości poparł stanowisko Sądu Najwyższego o braku skutecznego środka odwoławczego sędziego od takiego zarządzenia.

Brak skutecznego środka odwoławczego w zakresie zewnętrznego nadzoru administracyjnego Ministra Sprawiedliwości

Nieskuteczność środka odwoławczego z art. 89 § 1 i 3 Prawo o ustroju sądów powszechnych

156.  Pismem z 26 czerwca 2024 r. skarżący złożył do Ministra Sprawiedliwości wniosek o objęcie na podstawie art. 37f § 1 u.s.p. sprawy VII AGa 461/19 zewnętrznym nadzorem administracyjnym Ministra Sprawiedliwości z uwagi na przydział przedmiotowej sprawy sędziemu niezgodnie z prawem.

157.  Mimo że Minister Sprawiedliwości w piśmie z 2 października 2024 r., stwierdził, że przydział sprawy sędziemu nastąpił z naruszeniem § 63 i 66 regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, nie podjął żadnych czynności z zakresu nadzoru administracyjnego, które miałyby przywrócić stan zgodny z prawem. W piśmie z 2 października 2024 r. skierowanym do Prezesa Sądu zwrócono się „o podjęcie działań w celu wyeliminowania w przyszłości sytuacji, w których dochodzi do przedwczesnego podziału referatu nieobecnego sędziego oraz niezasadnego wyłączenia przydziału sprawy z dzielonego referatu sędziów nieobecnych, których referaty nie są dzielone.”

158.  Sąd krajowy wskazuje, że działania Ministra Sprawiedliwości są sprzeczne z stanowiskiem Rządu Polskiego, który na rozprawie 7 marca 2024 r. w sprawie: C-197/23, stwierdził, że „wymóg niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy stoi na przeszkodzie rozpoznaniu sprawy przez nowego sędziego, który został wyznaczony jako referent z rażącym naruszeniem przepisów krajowych dotyczących przydziału spraw; oraz że prawo Unii wymaga, aby sąd drugiej instancji odstąpił od stosowania przepisów krajowych, które uniemożliwiają mu zbadanie, czy powyższy wymóg został spełniony w pierwszej instancji” (zob. pkt 27 przypis 8 opinii Rzecznik Generalnej L. M. z 20 czerwca 2024 r., C-197/23, pkt 30).

Nieskuteczność środka odwoławczego w zakresie wewnętrznego nadzoru administracyjnego Prezesa sądu

Nieskuteczność środka odwoławczego z art. 89 § 1 Prawo o ustroju sądów powszechnych

159.  Pismem z 22 maja 2024 r. sędzia na podstawie art. 89 § 1 zd. 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych (zob. pkt 30) złożył do Prezesa Sądu zażalenie na zarządzenie Przewodniczącego Wydziału z 13 maja 2024 r., zaskarżając je w całości i wniósł o jego uchylenie.

160.  Pismem z 25 czerwca 2024 r. Prezes Sądu stwierdził niedopuszczalność zażalenia z 22 maja 2024 r.

Nieskuteczność środka odwoławczego z art. 79 in fine w zw. z art. 89 § 1 Prawo o ustroju sądów powszechnych zw. z art. 100 § 1 w zw. z art. 300 Kodeks pracy

161.  Pismem z 12 lipca 2024 r. sędzia na podstawie wyżej wymienionych przepisów zażądał wydania polecenia na piśmie przez Prezesa Sądu rozpoznania sprawy VII AGa 461/19 przez sędziego referenta w składzie ukształtowanym na skutek wydania 13 maja 2024 r. zarządzenia przez Przewodniczącego Wydziału i oświadczył, że wstrzymuje się z rozpoznaniem sprawy VII AGa 461/19 do czasu wydania przez Prezesa Sądu polecenia służbowego na piśmie, o którym mowa w punkcie pierwszym pisma.

162.  Wniesienie tego środka odwoławczego wynikało z tego, że w przypadku wydania polecenia służbowego na piśmie, skarżący zgodnie z przepisami prawa pracy mógłby odmówić wprost wykonania polecenia służbowego niezgodne z prawem i wystąpić do sądu pracy (zob. pkt 41, 42).

163.  Pismem z 6 sierpnia 2024 r. Prezes Sądu odmówił wydania polecenia służbowego. Bez wydania polecenia służbowego skarżący nie ma substratu zaskarżenia.

Nieskuteczność środka odwoławczego z art. 37b § 1 pkt 3 w zw. z art. 37 § 1 oraz art. 31a § 1 pkt 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych

164.  Postanowieniem z 23 października 2024 r. sąd zobowiązał Prezesa Sądu oraz Dyrektora Sądu do powołania w terminie 1 tygodni zespołu do spraw zbadania prawidłowości przydziału sprawy VII AGa 461/19 sędziemu Przemysławowi Felidze.

165.  Pismem z 19 listopada 2024 r. Prezes Sądu i Dyrektor sądu odmówili powołania zespołu z uwagi na brak podstaw do formułowania tego typu zobowiązań.

166.  Przedmiotowa odpowiedź władz sądu jest wprost sprzeczna z wykładnią zaprezentowaną w wyroku TSUE z 14 listopada 2024 r., C-197/23, zwłaszcza że Prezes Sądu wydawał już tego rodzaju zarządzenia w sądzie apelacyjnym.

Nieskuteczność środka odwoławczego z art. 89 § 1 w zw. z art. 37 § 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych

167.  W następstwie pisma Ministra Sprawiedliwości z 2 października 2024 r. Prezes Sądu nie podjął żadnych czynności mających na celu usunięcie stanu niezgodności z prawem.

168.  W związku z powyższym pismem z 25 listopada 2024 r. skarżący zażądał od Prezesa Sądu o uchylenia czynności administracyjnej – zarządzenia z 13 maja 2024 r. - jako niezgodnej z prawem (pkt 19).

169.  Pismem z 13 stycznia 2025 r. Wiceprezes poinformował sędziego, że brak jest podstaw faktycznych do zmiany do zarządzenia Przewodniczącego Wydziału. Taki pogląd Wiceprezes zaprezentował, mimo że sędzia B.W. od 1 grudnia 2024 r. pełni obowiązki służbowe (nie ma przeszkód ponownego przydzielenia jej sprawy) oraz z pewnością znajomości stanowiska Rządu Polskiego w sprawie C-197/23 wyżej opisanego.

VII.  Czynności trałowe podejmowane przez Prezesa i Wiceprezesa Sądu mające na celu wywołanie efektu mrożącego w zamiarze przystąpienia sędziego wylosowanego do rozpoznania sprawy przez generator liczb losowych do rozpoznania sprawy w składzie sprzecznym z przepisami prawa w warunkach nieważności postępowania

Uwagi ogólne

170.  Osobą pełniącą funkcję Prezesa Sądu Apelacyjnego jest sędzia D.M.

171.  Wiceprezesem Sądu Apelacyjnego w nadzorującym pion gospodarczy jest sędzia A. M.

172.  Wiceprezesem Sądu Apelacyjnego nadzorującym pion cywilny i wydział wizytacyjny jest sędzia P.A.

173.  Wizytatorem nadzorującym pion gospodarczy jest sędzia U.W.

174.  Osoby wymienione w pkt 168-170 zostały powołane do pełnienia funkcji przez Ministra Sprawiedliwości, natomiast w pkt 171 przez Prezesa Sądu po zasięgnięciu opinii Ministra Sprawiedliwości.

175.  Przewodniczącym Wydziału jest sędzia T.W., powołany do pełnienia tej funkcji przez Prezesa Sądu.

176.  Osoby wymienione w pkt168- (...) otrzymały od sędzi B.W. stanowiska funkcyjne w czasie, gdy była Prezesem Sądu. Sędzia D.W. była Przewodniczącą I Wydziału Cywilnego, sędzia A.M. była Zastępcą III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, sędzia U.W. otrzymała nominację na wizytatora z wniosku Prezesa Sądu, sędzia T.W. był Zastępcą Przewodniczącego, a następnie Przewodniczącym Wydziału.

177.  Po zgłoszeniu przez skarżącego nieprawidłowości związanych ukształtowaniem składu sądu apelacyjnego w sprawie VII AGa 461/19, organy administracyjne sądu apelacyjnego podjęły liczne czynności trałowe zmierzające do wywarcia efektu mrożącego na sędzim w zamiarze przystąpienia przez nigo do rozpoznania sprawy i zaniechania podejmowania czynności w sprawie badania składu sądu.

Zastosowanie środków z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego mających charakter czynności naruszających zasadę niezawisłości i niezależności sądu

178.  Postanowieniem z 23 października 2024 r. sąd zobowiązał Prezesa do przedstawienia informacji m.in. w zakresie przyczyn, dla których sprawa VII AGa 461/19 nie została wyznaczona przez Przewodniczącego przez okres ponad 4 lat, przyczyn, dla których wizytator nie podejmował czynności nadzorczych w zakresie niewyznaczenia przez Przewodniczącego sprawy przez okres ponad 4 lat, a jeżeli podejmowano takie czynności to o przedstawienie dokumentów z tym związanych, informacji w zakresie stosowania środków nadzoru administracyjnego wobec sędzi B.W, Przewodniczącego Wydziału, wizytatora odpowiedzialnego za nadzór pionu gospodarczego w związku z uchybieniami w zakresie sprawności postępowania, a jeżeli podejmowano takie, to o przedstawienie dokumentów z tym związanych.”

179.  W piśmie z 8 listopada 2024 r., co do wyżej wskazanego orzeczenia, Wiceprezes Sądu oświadczył: „Odnośnie do pozostałych kwestii będących przedmiotem zobowiązania Prezesa powyższym postanowieniem, to w mojej ocenie pozostają one poza zakresem badania prawidłowości ukształtowania składu orzekającego. Ponadto stosownie do treści zapisu § 46 Zarządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej z dnia 19 czerwca 2019 r. do akt sprawy nie dołącza się pism dotyczących czynności nadzorczych” (zob. art. 9b Prawa o ustroju sądów powszechnych, pkt 18).

180.  Sędzia ani sąd krajowy nie mają środków umożliwiających wymuszenie wykonania zobowiązania.

181.  Ponadto, należy wskazać, że o składzie sądu, tj. liczbie sędziów i przydzielenia ich do rozpoznania sprawy zgodnie z prawem, rozstrzyga sąd orzekający, a nie organ administracyjny sądu. To sędzia wchodzący w skład sądu orzekającego ponosi wszelkie konsekwencje rozpoznania spraw w składzie niezgodnym z przepisami prawa.

Zastosowanie wobec sędziego referenta nieznanych prawu środków z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego

182.  Pismem z 27 września 2024 r. Wiceprezes Sądu zastosował wobec sędziego referenta nieznane prawu środki administracyjne w sprawie VII AGa 461/19.

183.  Pismem z 23 października 2024 r. (nieściśle wskazano miesiąc „sierpień”) sędzia referent zwrócił się do Wiceprezesa Sądu z prośbą o wyjaśnienie, czy przedmiotowe pismo stanowi zwrócenie uwagi na piśmie z żądaniem skutków usunięcia tego uchybienia, o którym stanowi art. 37 § 4 zd. 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych (zob. pkt 19), wystosowane na podstawie art. 37b § 1 pkt 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych (zob. pkt 21). Wobec niejasności przedmiotu tego pisma skarżący złożył na podstawie art. 37 § 4 zd. 2 Prawa o ustroju sądów powszechnych zastrzeżenia co do decyzji Wiceprezesa z 27 września 2024 r. (zob. pkt 19).

184.  Sędzia referent wyjaśnił, że odwołanie rozprawy 9 sierpnia 2024 r. nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych, tj. jego chorobą przez okres ponad 6 tygodni, o czym Wiceprezes miał wiedzę oraz zaprzeczył, aby nie podejmował „czynności zmierzających do merytorycznego zakończenia sprawy VII AGa 461/19.” Wskazano, że skarżący nie wie, o jakich niepodjętych czynnościach stanowi pismo, gdyż nie wskazano, jakie czynności nie zostały podjęte przez sędziego.

185.  W okresie od 13 lipca 2024 r. do 28 lipca 2024 r, od 7 do 19 sierpnia, od 20 sierpnia do 2 września, od 3 września do 13 września, oraz od 28 września do 13 października 2024 r. nieobecność sędziego w pracy była usprawiedliwiona.

186.  Skarżący ponowił żądanie wydania polecenia służbowego zgodnie z treścią pism z 12 lipca 2024 r. i 20 września 2024 r.

187.  Pismem z 25 października 2024 r. Wiceprezes Sądu oświadczył, że nie zastosowano środków nadzoru administracyjnego, o którym stanowi art. 37 § 4 zd. 1 Prawo o ustroju sądów powszechnych, lecz środki nadzoru z art. 37 § 1 Prawo o ustroju sądów powszechnych (pkt 19).

188.  Art. 37 § 1 u.s.p. nie ustanawia żadnych środków nadzoru administracyjnego.

189.  Pismem z 5 listopada 2024 r. sędzia na podstawie art. 89 § 1 Prawo o ustroju sądów powszechnych zwrócił się do Prezesa Sądu o uchylenie na podstawie art. 37 ust. 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych czynności administracyjnej Wiceprezesa Sądu Apelacyjnego z 27 września 2024 r. (pkt 19, pkt 30).

190.  Pismem z 18 listopada 2024 r. Prezes Sądu odmówił uchylenia czynności administracyjnej. W pełni podtrzymał stanowisko Wiceprezesa Sądu. Wskazał, że wystarczającą podstawą do podejmowania czynności procesowych przez sędziego referenta jest wynik losowania w systemie SLPS.

191.  Pismem z 25 listopada 2024 r. sędzia zażądał od Prezesa Sądu uchylenia na podstawie art. 37 § 3 u.s.p. czynności administracyjnej – zarządzenia z 13 maja 2024 r. - jako niezgodnej z prawem w związku z pismami Ministra Sprawiedliwości z 2 października 2024 r., który stwierdzić naruszenie przepisów prawa krajowego.

192.  Pismem z 13 stycznia 2025 r. Wiceprezes Sądu poinformował sędziego, że nie zaistniały podstawy faktyczne do zmiany przedmiotowego zarządzenia.

Zastosowanie wobec sędziego referenta znanych prawu środków z zakresu nadzoru administracyjnego

193.  Pismem z 3 października 2024 r. Wiceprezes Sądu przedstawił Przewodniczącemu Wydziału pismo Ministra Sprawiedliwości z 2 października 2024 r. i oświadczył: „informuję, że obejmuję nadzorem administracyjnym sprawę o sygn. akt VII AGa 461/19 i proszę o przesyłanie informacji o czynnościach podejmowanych w sprawie co dwa miesiące, poczynając od 25 października 2024 r.” Treść tego pisma podyktowana jest treścią pisma Ministra Sprawiedliwości z 2 października 2024 r., w którym stwierdzono: „z uwagi na długi czas postępowania w sprawie VII AGa 461/19, który w Sądzie Apelacyjnym […] przekracza już 5 lat, zwracam się o rozważanie objęcie sprawy przez Panią Prezes wewnętrznym nadzorem administracyjnym.”

194.  Środki z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego zastosowano w sprawie wobec sędziego nieponoszącego żadnej odpowiedzialności za zwłokę w postępowaniu, a nie z przyczyn wskazanych przez sędziego w piśmie do Ministra Sprawiedliwości.

Dyskryminowanie sędziego referenta w zatrudnieniu

195.  Sędzia referent oświadcza, że jest sędzią przez 20 lat i nigdy nie były stosowane wobec niego środki nadzoru administracyjnego z uwagi na wzorową służbę sędziowską.

196.  Wobec niego podjęto środki nadzoru administracyjnego z uwagi na rzekome niepodejmowanie czynności w okresie od 17 do 27 września 2024 r.

197.  Postanowieniem z 23 października 2024 r. sąd zwrócił się do Prezesa Sądu, czy wobec sędzi B.W., która nie rozpoznawała sprawy VII AGa 461/19 przez cztery lata, wobec Przewodniczącego i wizytatora były stosowane środki nadzoru administracyjnego z uwagi na brak nadzoru nad tą sprawą.

198.  Pismem z 8 listopada 2024 r. Wiceprezes Sądu odmówił udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie. Ostatecznie stwierdził, że nie posiada dokumentów o tym przedmiocie.

199.  Sąd krajowy stwierdza, że nie jest znany przypadek w sądzie apelacyjnym, aby Prezes Sądu albo Wiceprezes Sądu podejmowali wobec sędziego czynności z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego, a w szczególności przez tak krótki okres czasu.

200.  W czasie usprawiedliwionej nieobecności sędziego zmieniono jego miejsce służbowe pracy. Pełny opis sytuacji został przedstawiony w piśmie z 23 sierpnia 2024 r.

201.  Żaden z sędziów I, V, VI i VII Wydziału nie miał miejsca służbowego pracy w takich warunkach pracy, jak stworzone dla sędziego przez organy administracyjne sądu.

202.  Ostatecznie w połowie września 2024 r. ze względu na złożone przez sędziów skargi zmieniono jego warunki pracy.

203.  Sąd krajowy stwierdza, że w sprawie zachodzi wysokie prawdopodobieństwo złożenia przez Prezesa Sądu wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego z powodu przewinienia służbowego w postaci odmowy wykonywania przez niego wymiaru sprawiedliwości (zob. pkt 31).

204.  Sąd krajowy oświadcza, że sędzia wchodzący w skład tego sądu kategorycznie odmawia rozpoznania sprawy VII AGa 461/19 w składzie ukształtowanym na podstawie zarządzenia z 13 maja 2024 r. jako oczywiście i rażąco naruszającego przepisy prawa krajowego.

„Test progowy”

205.  Mając na uwadze powyższe okoliczności sąd krajowy stwierdza, że test progowy uwzględniający wagę nieprawidłowości organów administracyjnych sądu w związku z wydaniem pisemnej decyzji z rażącym naruszeniem prawa krajowego, stanowiącej podstawę do wylosowania sędziego referenta przez generator liczb losowych, jest takiego rodzaju, że doszło do naruszenia prawa stron do „sądu ustanowionego ustawą.”

206.  Sytuacja, w której sprawa została (ponownie) przydzielona sędziemu referentowi w drugiej instancji, jest takiego rodzaju i takiej wagi, że stwarza rzeczywiste ryzyko, że organy administracyjne sądu (Prezes Sądu, Wiceprezes Sądu, Przewodniczący Wydziału, wizytator) skorzystały z nienależnych im uprawnień dyskrecjonalnych, zagrażając prawidłowości skutku, do którego prowadzi (ponowny) przydział spraw sędziom

207.  Ponadto, wynik takiego (ponownego) przydziału podważył obiektywizm sądu krajowego, przy brak wszelkiego „interesu sędziego w rozstrzygnięciu sporu”, i wzbudził tym samym w przekonaniu stron uzasadnione wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności odnośnego sędziego referenta, o których sędzia poinformował stron na rozprawach 23 października 2024 r. i 10 grudnia 2024 r.

Związek pierwszego pytania prejudycjalnego z rozstrzygnięciem sprawy

208.  Odpowiedź na pierwsze pytanie prejudycjalne przez TSUE ma kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

209.  Jeżeli TSUE oceni, że w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w zw. z art. 47 Karty sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną jest sąd powszechny ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), w którego składzie zasiada jednoosobowo sędzia tego sądu wyznaczony do rozpoznania sprawy, na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu w warunkach opisanych w sentencji postanowienia sądu odsyłającego, to sąd apelacyjny w składzie sędziego referenta wylosowanego przez generator liczb losowych na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu z 13 maja 2024 r. przystąpi do rozpoznania sprawy. W takiej sytuacji nie będą zachodzić podstawa do stwierdzenia, że skład sądu II instancji ukształtowany na podstawie tej decyzji, jest sprzeczny z przepisami prawa, a zatem że zachodzi nieważność postępowania.

210.  Jeżeli TSUE przyjmie, że w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w zw. z art. 47 Karty sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną nie jest sąd powszechny ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), w którego składzie zasiada jednoosobowo sędzia tego sądu wyznaczony do rozpoznania sprawy, na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu w warunkach opisanych w sentencji postanowienia sądu odsyłającego, wówczas sąd apelacyjny w składzie sędziego referenta wylosowanego przez generator liczb losowych na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu nie przystąpi do rozpoznania sprawy. Sąd krajowy pominie przepisy prawa krajowego sprzeczne z prawem Unii Europejskiej w związku, z którymi doszło do ukształtowania składu sądu sprzecznie z przepisami prawa. Wskutek tego sąd krajowy uchyli pisemną decyzją organu administracyjnego sądu i przekaże sprawę do referatu sędzi B.W. celem jej rozpoznania albo – w przypadku braku możliwości rozpoznania sprawy przez tę sędzię – zarządzi ponowne losowanie sędziego przez generator liczb losowych zgodnie z przepisami prawa krajowego z uwzględnieniem wyroku TSUE zapadłego w niniejszej sprawie.

W przedmiocie drugiego pytania prejudycjalnego

211.  Odpowiedź na drugie pytanie prejudycjalne aktualizuje się w przypadku udzieleni odpowiedzi TSUE na pierwsze pytanie prejudycjalne.

212.  Jeżeli TSUE oceni, że w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu w zw. z art. 47 Karty sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną nie jest sąd powszechny ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), w którego składzie zasiada jednoosobowo sędzia tego sądu wyznaczony do rozpoznania sprawy, na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu, wówczas skład sądu będzie sprzeczny z przepisami prawa krajowego (art. 379 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego).

213.  W prawie krajowym nieważność postępowania z powodu sprzeczności składu sądu z przepisami prawa jest kategorią obiektywną. Jest ona niezależna od woli stron i sądu. Sąd wyższej instancji bierze nieważność postępowania z urzędu.

214.  Nie ma w prawie krajowym instytucji pozwalającej na uzgodnienie ze stronami liczbowego składu sądu i sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy.

215.  Nie ma również możliwości w prawie krajowym wyrażenia przez strony na orzekanie w ich sprawie sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu zapadłej z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego lub orzekania takiego sędziego w braku sprzeciwu stron.

216.  Sędzia, który został wylosowany przez generator liczb losowych, na podstawie pisemnej decyzji organu administracji sądu wydanej z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego, nie może również następczo konwalidować składu sprzecznego z przepisami prawa przez wyraźne oświadczenie, że przydziela sobie konkretną sprawę, tak jak ma to miejsce w prawie krajowym w przypadku rozpoznania sprawy przez zastępcę zgodnie z planem zastępstw.

217.  Jak można wnioskować a contrario z opinii Rzecznik Generalnej L. M. z 20 czerwca 2024 r., C-197/23, pkt 30, powołanej w punkcie 132 uzasadnienia, po przydzieleniu sprawy sędziemu można w drodze wyjątku przekazać sprawę innemu sędziemu lub innemu sądowi za jego zgodą, jeżeli jest to uzasadnione względami prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości.

218.  Sąd krajowy rozważa zatem, czy w świetle art. 2 w zw. z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE i art. 47 Karty sędzia referent kierując się zasadą praworządności, mając na względzie długość postępowania sądowego przed sądem II instancji i brak prawidłowego nadzoru nad przebiegiem sprawy organów administracyjnych sądu, może złożyć wyraźną zgodę na przydzielenie sobie sprawy, do której rozpoznania został wylosowany przez generator liczb losowych na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu wydanej z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego za zgodą stroną lub w braku ich sprzeciwu.

219.  Jest to istotne, gdyż takie działanie sędziego referenta i stron uwzględnia element subiektywny w kształtowaniu składu sądu, który jest sprzeczny z przepisami prawa krajowego.

220.  Innymi słowy, powstaje problem prawny, czy w świetle prawa unijnego tak ukształtowany sąd będzie sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną jest sąd ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), którego skład orzekający został uzgodniony ze stronami (lub w braku ich sprzeciwu), a sędzia referent następczo wyraził zgodę na przydzielenie mu sprawy, a zatem czy jego skład będzie zgodny z przepisami prawa i nie będzie prowadzić do nieważności postępowania.

Związek drugiego pytania prejudycjalnego z rozstrzygnięciem sprawy

221.  Jeżeli w ocenie TSUE w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w zw. z art. 47 Karty sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną nie jest sąd ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), w składzie którego jednoosobowo zasiada sędzia tego sądu wyznaczony do rozpoznania sprawy, na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu w warunkach określonych w punktach 1-6, który następczo udzielił wyraźnej zgody na zasiadanie w składzie sądu przy braku sprzeciwu obu stron procesu lub za ich zgodą, wówczas sąd krajowy uchyli pisemną decyzją organu administracyjnego sądu i przekaże sprawę do referatu sędzi B.W. celem jej rozpoznania albo – w przypadku braku możliwości rozpoznania sprawy przez tę sędzię – zarządzi ponowne losowanie sędziego przez generator liczb losowych zgodnie z przepisami prawa krajowego z uwzględnieniem wyroku TSUE zapadłego w niniejszej sprawie.

222.  Jeżeli w ocenie TSUE w świetle art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w zw. z art. 47 Karty sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy oraz zapewniającym skuteczną ochronę prawną jest sąd ostatniej instancji państwa członkowskiego (sąd apelacyjny), w składzie którego jednoosobowo zasiada sędzia tego sądu wyznaczony do rozpoznania sprawy, na podstawie pisemnej decyzji organu administracyjnego sądu w warunkach określonych w punktach 1-6, który następczo udzielił wyraźnej zgody na zasiadanie w składzie sądu przy braku sprzeciwu obu stron procesu lub za ich zgodą, wówczas sąd krajowy wyznaczy rozprawę, wysłucha strony, w tym pod kątem ich zgody lub braku sprzeciwu na orzekanie sędziego referenta, i biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, kierując się zasadą praworządności rozważy złożenie wyraźnego oświadczenia o przydzieleniu sobie sprawy, do której rozpoznania został wylosowany przez generator liczb losowych na podstawie pisemnej decyzji organu administracji sądu wydanej z rażącym naruszeniem przepisów prawa krajowego. W przypadku zgody stron lub w braku ich sprzeciwu i złożenia przez sędziego referenta przedmiotowego oświadczenia, skład sądu będzie zgodny z przepisami prawa i nie będzie zachodzić nieważność postępowania.

Przemysław Feliga

Sędzia

Sądu Apelacyjnego w Warszawie