Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II C 268/23

POSTANOWIENIE

Dnia 17 stycznia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie – II Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sylwia Urbańska

po rozpoznaniu 17 stycznia 2025 roku w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. F. i P. F.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w G.

o zapłatę i ustalenie

postanawia:

I.  na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

1.  (Pytanie 1) Czy zasadę skuteczności – stanowiącą ograniczenie zasady autonomii proceduralnej – oraz art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w zw. z motywem 24 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że normy te są sprzeczne z wykładnią prawa krajowego (w zakresie regulacji takich jak art. 386 § 6 polskiego kodeksu postępowania cywilnego), zgodnie z którą ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiąże sąd pierwszej instancji, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania jak i sąd drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy (w innym przypadku, niż zmiana stanu prawnego lub faktycznego, albo następcze wyrażenie odmiennej oceny prawnej w uchwale przez Sąd Najwyższy), która prowadziłaby do konieczności zastosowania się do wytycznych sądu drugiej instancji po uchyleniu wyroku, które to wytyczne, w ocenie sądu pierwszej instancji, stoją w sprzeczności z wykładnią dyrektywy 93/13 dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w sytuacji gdy przyjęcie oceny prawnej wyrażonej przez sąd drugiej instancji czyniłoby wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii Europejskiej praktycznie niemożliwym?

2.  (Pytanie 2) W razie udzielenia twierdzącej odpowiedzi na Pytanie 1 – czy zasadę skuteczności – stanowiącą ograniczenie zasady autonomii proceduralnej – oraz art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy, związany oceną prawną, która w jego opinii czyni wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii Europejskiej praktycznie niemożliwym, przed podjęciem decyzji o niezastosowaniu się do takiej oceną, jest zobowiązany do podjęcia dodatkowego działania weryfikacyjnego, które usankcjonowałoby niezastosowanie się do krajowych przepisów proceduralnych, poprzez zadanie pytania do Sądu Unii Europejskiej, celem uniknięcia arbitralności w ocenie i nadużycia wynikających z nadrzędności prawa unijnego uprawnień?;

II.  na podstawie artykułu 177 § 1 punkt 3 1 kpc zawiesić postępowanie w sprawie do czasu zakończenia postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Sygnatura akt II C 268/23

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 17 stycznia 2025 r.

1.  Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

2.  Sąd odsyłający

Sąd Okręgowy w Warszawie II Wydział Cywilny

Przewodniczący: sędzia Sylwia Urbańska, adres do korespondencji: Al. (...), (...)-(...) W.,

telefon: (...)

e- mail: (...)

3.  Strony postępowania głównego

4.  Powód: J. F. i P. F.

Pełnomocnik powodów: radca prawny B. G.

Kancelaria (...)

Ul. (...) (...) (...)-(...) W.

e-mail (...)

tel.(...)

5.  Pozwany: Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G.

6.  Pełnomocnik pozwanego: radca prawny T. L.

(...) sp.k.

Plac (...), (...)-(...) W.

e-mail: (...)

tel.(...)

7.  Przedmiot sporu w postępowaniu głównym

8.  Postępowanie w sprawie o zapłatę dotyczy zwrotu nienależnego świadczenia w postaci kwot pieniężnych zapłaconych przez powodów jako kredytobiorców na rzecz pozwanego banku w trakcie wykonywania umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Zdaniem powodów, umowa jest nieważna w całości (ewentualnie bezskuteczna jest część jej postanowień stanowiących niedozwolone klauzule umowne). Ewentualnie powodowie wnoszą o zasądzenie na ich rzecz części zapłaconych kwot pieniężnych oraz ustalenie bezskuteczności części postanowień umowy.

9.  Przedmiot i podstawa prawna odesłania prejudycjalnego

10.  Wykładnia artykułu 6 ustęp 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. UE L 1993.95.29)

11.  Wykładnia zasady skuteczności, będącej ograniczeniem zasady autonomii proceduralnej, wyrażonej w wyroku z 16 grudnia 1976 roku C-33/76 (ECLI:EU:C:1976:188).

12.  Artykuł 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

13.  Przepisy i orzecznictwo Unii Europejskiej

14.  Motyw 24, art.6 ust.1 art.7 ust.1 dyrektywy 93/13 EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Wyroki Trybunału Sprawiedliwości:, z 15 lipca 1964 roku C-6/64 (ECLI:EU:C:1964:66), z 16 stycznia 1974 roku C-166/73 (ECLI:EU:C:1974:3), z 16 grudnia 1976 roku C-33/76 (ECLI:EU:C:1976:188), z 16 grudnia 2008 roku, C-210/06 (ECLI:EU:C:2008:723), z 22 czerwca 2010 roku w połączonych sprawach C-188/10 i C-189/10 (ECLI:EU:C:2010:363), z 5 października 2010 roku, C-173/09 (ECLI:EU:C:2010:581), z 20 października 2011 roku, C-396/09 (ECLI:EU:C:2011:671), z 15 marca 2012 roku, C-453/10 (ECLI:EU:C:2012:144), z 14 czerwca 2012 roku, C-618/10 (ECLI:EU:C:2012:349), z 30 kwietnia 2013 roku, C-26/13 (ECLI:EU:C:2014:282), z 30 maja 2013 roku, C-488/11 (ECLI:EU:C:2013:341), z 30 kwietnia 2014 roku, C-280/13 (ECLI:EU:C:2014:279), z 21 stycznia 2015 roku w połączonych sprawach C‑482/13, C‑484/13, C‑485/13 i C‑487/13 (ECLI:EU:C:2015:21), z 29 kwietnia 2021 roku, C-19/20 (ECLI:EU:C:2021:341), z 2 września 2021 roku, C-932/19 (ECLI:EU:C:2021:673), z 9 września 2021 roku, C-107/19 (ECLI:EU:C:2021:722), z 22 lutego 2022 roku, C-430/21 (ECLI:EU:C:2022:99), z 17 lipca 2023 roku, C-55-23 (ECLI:EU:C:2023:599), z 15 czerwca 2023 r. C-520/21 (ECLI:EU:C:2023:478), z 18 stycznia 2024 r. C-531/22 (ECLI:EU:C:2024:58), z 29 lutego 2024 r. C-724/22 (ECLI:EU:C:2024:182),

15.  Przepisy i orzecznictwo krajowe

16.  Artykuł 176 ust. 1 Konstytucji:

Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

17.  Artykuł 386 § 4 ustawy z 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2023.1550), dalej jako kpc:

Poza wypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

18.  Artykuł 386 § 6 kpc:

Ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiąże zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego lub faktycznego, albo po wydaniu wyroku sądu drugiej instancji Sąd Najwyższy w uchwale rozstrzygającej zagadnienie prawne wyraził odmienną ocenę prawną.

19.  Artykuł 385 1 kc:

§1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

§2. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

§3. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

§4. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

20.  Artykuł 385 2 kc

Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

21.  Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 lipca 2018 r.
V ACa 747/17): „ Związanie sądu, o jakim mowa w przepisie art. 386 § 6 kpc, oznacza m.in. zakaz formułowania przez sąd pierwszej instancji ocen prawnych sprzecznych z wyrażonymi wcześniej w uzasadnieniu sądu drugiej instancji, a nawet zakaz podejmowania jakichkolwiek prób podważania czy kontestowania wiążącej go oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania. W przywołanym przepisie to ustawodawca zdecydował, kiedy sąd uprawniony jest do odstępstw od zasady związania oceną prawną. Chodzi o zmianę stanu prawnego. Poza tym wypadkiem sąd drugiej instancji nie będzie związany swą poprzednią oceną prawną, jeżeli w tym czasie zajdzie zmiana okoliczności faktycznych, na podstawie, których sąd apelacyjny sformułował poprzednią ocenę prawną. Jest to zrozumiałe i uzasadnione, skoro sąd zawsze ocenia sprawę według jej stanu z daty orzekania (art. 316 kpc)”

22.  Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 maja 2021 r. I ACa 509/20: „Związanie oceną prawną wyrażoną przy uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji, a więc zakaz formułowania ocen prawnych sprzecznych ze stanowiskiem sądu odwoławczego, jest jednym z fundamentów procesu cywilnego, od którego odstępstwa muszą wynikać z ustawy”

23.  Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1999 r. I CKN 175/99: „ Jeżeli związanie sądu wyrażone w art. 386 § 6 kpc implikuje dla stron zakaz opierania apelacji na zarzutach sprzecznych z oceną prawną sformułowaną w orzeczeniu sądu II instancji, to tym bardziej wiąże sąd II instancji zakaz formułowania ocen prawnych sprzecznych ze stanowiskiem wyrażonym przez ten sąd w poprzednim orzeczeniu.

24.  Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 czerwca 2016 r. I ACa 127/16: „Wyrażona w art. 386 § 6 kpc zasada podporządkowania i związania oceną prawną sądu drugiej instancji oraz wskazaniami, co do dalszego postępowania jest jedną z naczelnych ustrojowych zasad procesu cywilnego, zapobiegającą powtarzaniu popełnionych błędów oraz gwarantującą pewność i trwałość raz zajętego w sprawie stanowiska sądu wyższej instancji, co umożliwia stronom podjęcie właściwej obrony ich interesów procesowych i materialnoprawnych. Związanie, o jakim mowa w powołanym przepisie, oznacza zaś m.in. zakaz formułowania przez sąd pierwszej instancji ocen prawnych sprzecznych z wyrażonymi wcześniej w uzasadnieniu sądu drugiej instancji, a nawet zakaz podejmowania jakichkolwiek prób podważania czy kontestowania wiążącej go oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania”

25.  Przedstawienie stanu faktycznego i postępowania

26.  Strony postępowania głównego zawarły 23 listopada 2007 roku umowę kredytu. Powodowie są kredytobiorcami, umowę zawierali będąc konsumentami, a pozwany jest następcą prawnym banku udzielającego kredytu.

27.  Zgodnie z umową bank udzielił powodom kredytu w kwocie określonej w umowie w złotych polskich. Kredyt był indeksowany do waluty obcej CHF (franków szwajcarskich). Spłata kredytu miała następować w 360 równych ratach.

28.  Indeksacja polegała na przeliczeniu kwoty podlegającej wypłacie po kursie kupna waluty wynikającego z Tabeli kursów pozwanego banku i ponownym przeliczeniu przy spłacie, po kursie sprzedaży z Tabeli kursów. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu.

29.  Zgodnie z umową, do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytu stosowane były odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez bank walut zawartych w ofercie banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji (§ 17 ust. 1). Kursy kupna określano jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna (§ 17 ust. 2). Kursy sprzedaży określano jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży (§ 17 ust. 3). Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez bank zastosowanie miały kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marżę kupna sprzedaży banku (§ 17 ust. 4). Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez bank walut zawartych w ofercie banku określane były przez bank po godz. 15:00 poprzedniego dnia roboczego i miały być wywieszone w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej banku (§ 17 ust. 5) .

1.  Powodowie stoją na stanowisku, że osią sporu są klauzule indeksacyjne zawarte w umowie kredytowej przewidujące indeksację kwoty głównej (§ 1 ust. 1, § 7 ust. 2 zd. 4 umowy kredytu w zw. z § 17 umowy kredytu) do kursu waluty CHF, powodujące wyliczenie rat od kwoty będącej równowartością w CHF kwoty kredytu w PLN (tj. indeksowanej do CHF) oraz klauzule powodujące ich przeliczenie z waluty CHF na PLN po kursie sprzedaży (§ 10 ust. 6 umowy kredytowej). Powodowie zakwestionowali w całości mechanizm indeksacji, twierdząc że umowa jest nieważna i wnosząc o zasądzenie zwrotu nienależnego świadczenia – wszystkich kwot wpłaconych na rzecz banku w wykonaniu nieważnej umowy. W tym zakresie odwoływali się do art. 385 1 kc, wskazując na abuzywność postanowienia zawartego w § 17 umowy kredytu.

30.  Pozwany stoi na stanowisku, że umowa jest ważna. Pozwany w szczególności podnosił, że badane pod kątem zarzucanej abuzywności mogą być jedynie te postanowienia, które dotyczą marży banku doliczanej do kursu średniego NBP, gdyż kursy NBP są powszechnie dostępne i mają charakter obiektywny.

31.  Kredytobiorcy w dalszym ciągu spłacają kredyt. Stwierdzenie nieważności umowy oznacza obowiązek zwrotu na rzecz banku kwoty wykorzystanego kredytu. Kredytobiorcy nie są przy tym zobowiązani do zapłaty odsetek ani innych kosztów wynikających z zawartej umowy. Bankowi natomiast przysługuje prawo do niezwłocznego żądania zwrotu pozostałej części wykorzystanego kredytu.

32.  Celem tych operacji było zastosowanie oprocentowania kredytu ustalonego w oparciu o wskaźniki odnoszące się do waluty obcej, a nie do złotych polskich. Ustalone w ten sposób oprocentowanie było niższe niż oprocentowanie umów w złotych polskich. Bezpośrednim skutkiem była niższa wysokość rat kredytu. Z kolei ustalenie niższych rat kredytu wpływało na inną ocenę zdolności kredytowej kredytobiorców – przede wszystkim z tego względu, że inaczej kształtowała się relacja obciążeń z tytułu umowy kredytu do wysokości dochodów kredytobiorcy.

33.  Wyrokiem z dnia 1 grudnia 2021 roku Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił, że umowa kredytu zawarta z bankiem przez powodów jest w całości nieważna. Analizując przesłanki z art. 385 1 kc sąd uznał, że kwestionowane postanowienia umowne dotyczą głównych świadczeń stron, które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, rażąco naruszają interesy konsumentów, którzy nie zostali prawidłowo poinformowani o ryzyku kursowym. W konsekwencji, wobec oświadczenia konsumentów, że są świadomi skutków ustalenia nieważności umowy sąd ustalił, że umowa zawarta przez strony jest nieważna i zasądził na rzecz powodów kwotę stanowiącą sumę wpłat dokonanych przez kredytobiorców w wykonaniu nieważnej umowy kredytu.

34.  W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy w Warszawie, analizując przesłanki uznania postanowień za niedozwolone z art. 385 1 kc, w kontekście wykładni dyrektywy 93/13 przywołał orzecznictwo TSUE, w szczególności wyrok w sprawie C-19/20, przedmiotowo bardzo zbliżonej do tej, której dotyczy niniejsze pytanie prejudycjalne. W ocenianej przez Trybunał sprawie, kurs kupna określano jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna, kurs sprzedaży zaś jako średni kurs złotego do danych walut ogłoszonych w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży. Oceniane w sprawie C-19/20 postanowienia umowy były tożsame z zawartymi w § 17 ust. 2 i 3 umowy zawartej z powodami.

35.  Sąd odsyłający dążył m.in. do ustalenia, czy możliwe jest wyłączenie stosowania samych postanowień umownych dotyczących marży banku przy utrzymaniu ważności klauzuli indeksacyjnej oraz umowy, podczas gdy interwencja sądowa w tym zakresie skutkowałaby zmianą znaczenia tego warunku. W wyroku podkreślono (powołując i akceptując stanowisko wyrażone przez Trybunał w sprawie C-19/20), że przepisy dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, żeby uznany za nieuczciwy warunek został częściowo utrzymany w mocy poprzez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze, w przypadku gdyby to usunięcie sprowadzało się do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany ich treści. Sąd pierwszej instancji uznał, że warunki, na które zwraca uwagę Trybunał w wyroku C-19/20, a umożliwiające jedynie częściową eliminację spornego zapisu, nie zostały w sprawie spełnione, bowiem zapis dotyczący marży nie stanowił odrębnego zobowiązania umownego, który mógłby być przedmiotem zindywidualizowanego badania.

36.  Wyrokiem z dnia 2 lutego 2023 r. Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 1 grudnia 2021 r. i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania.

37.  W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny w całości pominął argumentację Sądu Okręgowego w Warszawie, odwołującego się do orzeczenia w sprawie C-19/20. Sąd Apelacyjny stwierdził m.in., iż Sąd Okręgowy w Warszawie w sposób wadliwy uznał, że zawarta w umowie kredytu klauzula indeksacyjna rażąco naruszała interesy powodów jako konsumentów w stopniu uzasadniającym uznanie, że całą umowę należało uznać za nieważną. Sąd Apelacyjny – odmiennie niż Sąd pierwszej instancji – nie analizował w ogóle przesłanek oceny klauzuli według kryteriów powołanych w wyroku C-19/20.

38.  W ocenie Sądu Apelacyjnego, umowa zawarta przez strony spełniała częściowo wymaganie wynikające z orzecznictwa TSUE, dotyczącego wykładni przepisów Dyrektywy 93/13. Zdaniem Sądu drugiej instancji, a sprzecznie z wnioskami płynącymi z wyroku w sprawie C-19/20, po usunięciu części klauzuli indeksacyjnej w zakresie, w jakim różnicuje ona średni kurs NBP o ustalane w sposób arbitralny marżę kupna i marżę sprzedaży, można utrzymać pozostałe postanowienia umowne w mocy. Sąd drugiej instancji nakazał sądowi odsyłającemu przy ponownym rozpoznaniu sprawy uznanie, że umowa jest ważna („przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy przede wszystkim i w pierwszej kolejności obowiązany będzie przyjąć, że sporna umowa jest ważna i że podlega wykonaniu po jej okrojeniu o bezskuteczne zapisy z § 17 ust. 2 i 3 w takim ich zakresie, w jakim średni kurs NBP miał być pomniejszany na potrzeby przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w złotych na CHF o „marżę kupna” oraz w jakim ten sam kurs miał być powiększany o „marżę sprzedaży” w celu ustalenia w złotych rat kredytowych, określonych w harmonogramie spłaty kredytu w CHF”).

39.  Zdaniem sądu odsyłającego, ocena prawna Sądu Apelacyjnego, którą Sąd Okręgowy w Warszawie, zgodnie z art. 386 § 6 kpc, jest związany na skutek ponownego przekazania mu sprawy do rozpatrzenia, jest niezgodna z wykładnią Dyrektywy 93/13 dokonaną przez TSUE, w szczególności z tezami zawartymi w wyroku w sprawie C-19/20. Ponadto, zdaniem sądu odsyłającego, Sąd Apelacyjny nie uwzględnił także kolejnej istotnej wskazówki wynikającej z orzecznictwa Trybunału, a mianowicie uwzględnienia odstraszającego skutku dyrektywy 93/13. Taka analiza nie znalazła wyrazu w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Apelacyjnego. Tymczasem Trybunał wielokrotnie wskazywał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy zamierza przypisać skutek odstraszający stwierdzeniu nieuczciwego charakteru warunków zawartych w umowach zawieranych przez przedsiębiorcę z konsumentami (przykładowo Trybunał w wyroku C-520/21 (ECLI:EU:C:2023:478). Zdaniem sądu odsyłającego, zastosowanie wytycznych sądu drugiej instancji i pozostawienie umowy w mocy, przy eliminacji jedynie części klauzuli, przy wyraźnym stanowisku konsumentów o akceptacji skutku nieważności całej umowy, wyeliminuje zakładany przez dyrektywę odstraszający skutek.

40.  Na konieczność uwzględnienia odstraszającego skutku dyrektywy 93/13 zwracał też uwagę Trybunał w wyroku C-19/20, wskazując że wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy odstraszający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Z drugiej strony przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu.

41.  Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu wyroku z 1 grudnia 2021 r. także, odwołując się do orzecznictwa Trybunału, wskazał na zastosowanie kryterium odstraszającego skutku dyrektywy 93/13. Uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji nie odnosi się w ogóle do kwestii skutku odstraszającego, nakazując sądowi pierwszej instancji przyjęcie, że umowa jest ważna, wobec wyeliminowania jedynie części klauzuli, przewidującej zastosowanie przez bank ustalonej przez siebie marży.

42.  Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, związanie sądu, o jakim mowa w przepisie art. 386 § 6 kpc, oznacza m.in. zakaz formułowania przez sąd pierwszej instancji ocen prawnych sprzecznych z wyrażonymi wcześniej w uzasadnieniu sądu drugiej instancji, a nawet zakaz podejmowania jakichkolwiek prób podważania czy kontestowania wiążącej go oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania. W przywołanym przepisie to ustawodawca zdecydował, kiedy sąd uprawniony jest do odstępstw od zasady związania oceną prawną. Chodzi o zmianę stanu prawnego. Poza tym wypadkiem sąd drugiej instancji nie będzie związany swą poprzednią oceną prawną, jeżeli w tym czasie zajdzie zmiana okoliczności faktycznych, na podstawie, których sąd apelacyjny sformułował poprzednią ocenę prawną (Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 12 lipca 2018 r. V ACa 747/17, Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 9 czerwca 2016 r. I ACa 127/16). Związanie oceną prawną wyrażoną przy uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji, a więc zakaz formułowania ocen prawnych sprzecznych ze stanowiskiem sądu odwoławczego, jest jednym z fundamentów procesu cywilnego, od którego odstępstwa muszą wynikać z ustawy (Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 20 maja 2021 r. I ACa 509/20, Sąd Najwyższy w wyroku z 13 grudnia 1999 r., I CKN 175/99)

43.  Argumenty stron postępowania

44.  Stanowisko powodów opiera się między innymi na twierdzeniu, że postanowienia zawarte w §10 i §17 umowy kredytu pozwalają bankowi na dowolność i swobodę w ustalaniu kursów walut. W konsekwencji bank jednostronnie określa wysokość wyrażonego w walucie obcej salda kredytu, stanowiącego podstawę naliczenia odsetek i ustalenia wysokości rat. Następnie bank swobodnie określa wynik przeliczenia wyrażonej w walucie obcej raty kredytu na kwotę w złotych polskich, którą kredytobiorcy zobowiązani są spłacić. Postanowienia pozwalające na jednostronne ustalanie kursów używanych do przeliczenia walut stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Jako takie nie wiążą powodów.

45.  Ponadto, zdaniem powodów, samo usunięcie marży kupna/sprzedaży w spornej umowie nie doprowadzi do transparentności §17, ale do niewykonalności umowy. Indeksacja stanowi bowiem główny przedmiot umowy.

46.  W opinii powodów umowa jest sprzeczna z naturą instytucji kredytu, ponieważ przenosi na bank uprawnienie do określenia kwoty wykorzystanego kredytu, a także z ustawą, ponieważ uniemożliwia kredytobiorcy powzięcie wiedzy na temat kursu, po jakim dokonują się indeksacja oraz spłata rat. Umowa jest, ich zdaniem, także sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, ponieważ nierównomiernie rozkłada ryzyko walutowe.

47.  Zdaniem powodów, umowa jest nieważna. Alternatywnie wskazują, że możliwe jest przyjęcie odmiennego stanowiska – przy założeniu, że nie jest możliwe zastosowanie mechanizmu indeksowania ustalonej w umowie kwoty kredytu, umowę można wykonać w oparciu o kwotę kredytu określoną w złotych polskich ze stawką LIBOR.

48.  Zdaniem pozwanego banku, kwestionowana przez powodów umowa jest ważna, nie zawiera klauzul o charakterze abuzywnym, brak jest podstaw do uznania umowy za sprzeczną z naturą stosunku prawnego czy zasadami współżycia społecznego, ze względu na to, że powodowie zostali należycie poinformowani o ryzyku kursowym.

49.  Pozwany w szczególności podnosił, że badane pod kątem zarzucanej abuzywności mogą być jedynie te postanowienia, które dotyczą marży banku doliczanej do kursu średniego NBP, gdyż kursy NBP są powszechnie dostępne i mają charakter obiektywny.

50.  Pozwany zwracał uwagę, że §17 umowy kredytu zawiera dwa odrębne i autonomiczne postanowienia, które mogą być przedmiotem odrębnej kontroli i w przypadku usunięcia postanowienia dotyczącego marży, pozostała część klauzul może samodzielnie dalej obowiązywać.

51.  Podstawy wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym

52.  Na wstępie konieczne jest podkreślenie, że u podstaw wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym leży przyjęcie następujących założeń:

a)  wskazane przez powodów postanowienia łączącej strony umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne i jako takie nie wiążą kredytobiorców,

b)  zgodnie z orzecznictwem TSUE, w szczególności z przeprowadzoną przez Trybunał wykładnią w sprawie C-19/20, w przypadku wystąpienia niedozwolonych postanowień umownych nie ma możliwości ingerowania w ich treść poprzez eliminację tylko ich elementu (usunięcie odesłania do „marży” banku i pozostawienie kursu średniego NBP),

c)  sąd nie może być związany wykładnią prawa, która byłaby sprzeczna z prawem Unii Europejskiej,

d)  sąd niższej instancji nie może w sposób arbitralny, bez przeprowadzenia dodatkowej weryfikacji stwierdzić, że wykładnia sądu wyższej instancji, którą jest związany, jest niezgodna z prawem unijnym i w tym celu musi zwrócić się do organów sądowych Unii Europejskiej.

53.  Pytanie pierwsze (1)

54.  Zdaniem sądu odsyłającego, zastosowanie wytycznych sądu drugiej instancji uczyni wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii Europejskiej praktycznie niemożliwym. Z orzecznictwa Trybunału, co potwierdzają tezy wyroku w sprawie C-19/20, wynika jednoznacznie, że w świetle Dyrektywy 93/13 za niedopuszczalne należy uznać usunięcie jedynie elementu nieuczciwego warunku umownego.

55.  Ocena prawna sądu drugiej instancji, wiążąca sąd odsyłający na podstawie art. 386 § 6 kpc, pominęła wyżej wspomniany dorobek orzeczniczy Trybunału w istotnym zakresie. Sąd drugiej instancji wprost przyznał w uzasadnieniu swojego orzeczenia, że stanowisko swoje wyłożył „z pominięciem ewolucji, jakie przeszło szeroko znane orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, kształtowanej w dużym stopniu orzeczeniami TSUE, które dotyczyły wykładni przepisów Dyrektywy 93/13. Omawianie tego orzecznictwa mijałoby się z celem, którym jest przede wszystkim przedstawienie przez Sąd Apelacyjny własnego poglądu na tle utrwalającej się linii orzecznictwa”.

56.  Zastosowanie się przez sąd pierwszej instancji, po uchyleniu wyroku, do literalnej dyspozycji art. 386 § 6 kpc i przyjęcie oceny prawnej, niedającej się pogodzić z prawem Unii Europejskiej, stanowić będzie naruszenie zasady pierwszeństwa prawa unijnego.

57.  W wyroku z dnia 15 lipca 1964 roku sprawie C-6/64 Trybunał orzekł: „Ważność aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty może być oceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. Nad prawem wynikającym z Traktatu, jako niezależnemu źródłu prawa, nie mogą, ze względu na jego szczególną naturę, przeważać jakiekolwiek wewnętrzne regulacje prawne, gdyż oznaczałoby to zakwestionowanie podstaw prawnych samej Wspólnoty. Dlatego też, powołanie się na naruszenie ujętych w konstytucji danego Państwa Członkowskiego praw podstawowych lub zasad krajowej struktury konstytucyjnej nie może mieć wpływu na ważność aktu prawnego Wspólnoty lub jego skutków na terytorium tego państwa.”

58.  W wyroku z dnia 5 października 2010 roku w sprawie C-173/09 Trybunał orzekł: „sąd krajowy, który wykonuje uprawnienie przyznane mu w art. 267 akapit drugi TFUE, jest przy rozstrzyganiu zawisłego przed nim sporu związany dokonaną przez Trybunał wykładnią spornych przepisów i w danym przypadku nie powinien uwzględniać oceny sądu wyższej instancji, jeśli mając na uwadze tę wykładnię, uzna, że ocena ta nie jest zgodna z prawem Unii”.

59.  Pomimo, że pytanie przedłożone Trybunałowi wydaje się nie wykluczać przypadku, w którym sąd krajowy zamierza orzec bez przedłożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nie uwzględniając przy tym oceny prawnej dokonanej w tej samej sprawie przez sąd krajowy wyższej instancji, którą to ocenę uznał za niezgodną z prawem Unii, należy stwierdzić, że przypadek ten nie wystąpił w niniejszej sprawie, ponieważ sąd krajowy przedłożył Trybunałowi pytania prejudycjalne zmierzające do wyjaśnienia wątpliwości dotyczących prawidłowej wykładni prawa Unii.

60.  Zgodnie z orzecznictwem Trybunału sąd, który nie orzeka w ostatniej instancji, powinien mieć swobodę wystąpienia do Trybunału z nurtującymi go zagadnieniami, jeśli uzna, że ocena prawa dokonana przez wyższą instancję mogłaby doprowadzić go do wydania orzeczenia sprzecznego z prawem Unii (zob. podobnie ww. wyroki: w sprawie R.-D., pkt 4 i 5; w sprawie C., pkt 94; wyrok z dnia 9 marca 2010 r. w sprawie C-378/08 E.., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 32; ww. wyrok w sprawie M., pkt 42).

61.  Ponadto należy podkreślić, że przyznane sądowi krajowemu w art. 267 akapit drugi TFUE uprawnienie do domagania się – przed odstąpieniem, w danym przypadku, od stosowania wskazówek sądu wyższej instancji sprzecznych z prawem Unii – wykładni Trybunału dokonywanej w trybie prejudycjalnym, nie może przekształcić się w obowiązek (zob., podobnie, wyrok z dnia 19 stycznia 2010 r. w sprawie C-555/07 K., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 54 i 55).

62.  Dopuszczalność zadania pytania przez sąd, któremu sprawa została skierowana do ponownego rozpoznania stwierdził Trybunał w wyroku z dnia 20 października 2011 roku w sprawie C-369/09 (I.): „istnienie krajowego przepisu proceduralnego nie może prowadzić do podważenia uprawnienia do przedkładania Trybunałowi wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym przez sądy krajowe nieorzekające w ostatniej instancji, gdy mają one wątpliwości dotyczące wykładni prawa Unii, jak ma to miejsce w sprawie przed sądem krajowym”.

63.  Pierwszeństwo wykładni Trybunału zostało potwierdzone w tym samym wyroku: „prawo Unii sprzeciwia się temu, by sąd krajowy, który orzeka po przekazaniu mu sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd wyższej instancji w wyniku odwołania, był związany, zgodnie z krajowym prawem procesowym, oceną prawną dokonaną przez sąd wyższej instancji, jeżeli uzna, uwzględniając wykładnię, o której dokonanie zwrócił się do Trybunału, że wskazana ocena nie jest zgodna z prawem Unii.”

64.  Powołany wyrok dotyczy zwolnienia sądów niższej instancji ze związania wykładnią prawa unijnego dokonaną przez sąd wyższej instancji, w sytuacji gdy Trybunał w wyroku wydanym na skutek pytania prejudycjalnego dokonał odmiennej wykładni przepisu prawa UE.

65.  Swoboda państw członkowskich w kształtowaniu procedur jest ograniczona z jednej strony przez zasadę skuteczności, zgodnie z którą przepisy krajowe nie mogą ani nadmiernie utrudniać, ani uniemożliwiać dochodzenia roszczeń opartych na prawie Unii Europejskiej.

66.  W cytowanej sprawie C-369/09 miała miejsce sytuacja, w której początkowo sąd orzekający skierował pytanie do włoskiego Corte suprema di cassatione, który udzielił odpowiedzi, a następnie ten sam sąd orzekający, tę samą kwestię uczynił przedmiotem pytania do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i odpowiedź Trybunału była odmienna. Zagadnienie dotyczyło zatem sytuacji gdy kwestia dotycząca prawa wspólnotowego była w danej sprawie przedmiotem badania sądu krajowego ( Corte suprema di cassatione ), którego rozstrzygnięcie jest wiążące dla sądu orzekającego oraz Trybunału. W tej sytuacji Trybunał wskazał, że sąd orzekający (sąd pytający) nie jest związany wykładnią prawa unijnego dokonaną przez sad krajowy.

67.  Zgodnie z tym orzeczeniem: „prawo Unii sprzeciwia się temu, by sąd krajowy był związany krajowym przepisem proceduralnym, zgodnie z którym ocena sądu krajowego wyższej instancji jest dla niego wiążąca, gdy ocena owego sądu wyższej instancji jest niezgodna z prawem Unii w świetle wykładni Trybunału”.

68.  W niniejszej sprawie sytuacja jest odmienna. Sąd orzekający w pierwszej instancji nie kierował pytania prejudycjalnego do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, uznając że kwestia istotna dla rozstrzygnięcia jest już wystarczająco wyjaśniona w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału, które powołano w uzasadnieniu sądu pierwszej instancji. Natomiast sąd drugiej instancji, nie odwołując się do tego orzecznictwa i nie kierując także z własnej inicjatywy zapytania prejudycjalnego do Trybunału, uchylił wyrok sądu pierwszej instancji.

69.  W tej sytuacji powstaje zagadnienie, jakie są granice pierwszeństwa zasady skuteczności prawa wspólnotowego przed zasadą autonomii proceduralnej. W szczególności, czy wiążące są wytyczne sądu wyższej instancji, pomijające wykładnię Trybunału zastosowaną przez sąd pierwszej instancji. Pierwsze pytanie postawione w niniejszej sprawie dotyczy więc sytuacji, w której nie doszło do zadania przez sąd niższej instancji pytania prejudycjalnego w konkretnej sprawie, a dotyczy ona niemal identycznego zagadnienia, będącego już przedmiotem rozważań Trybunału, zatem nie wymagałaby zadania takiego pytania.

70.  Swoboda państw członkowskich w kształtowaniu procedur jest ograniczona przez zasadę skuteczności, zgodnie z którą przepisy krajowe nie mogą ani nadmiernie utrudniać, ani uniemożliwiać dochodzenia roszczeń opartych na prawie Unii Europejskiej. Stosując wprost zasadę skuteczności należałoby uznać, że sąd pierwszej instancji nie jest związany wytycznymi sądu drugiej instancji.

71.  Powyższe zostało potwierdzone także w wyroku z dnia 9 września 2021 roku w sprawie C-107/19: „W tym względzie sąd krajowy, który wykonuje uprawnienie przyznane mu w art. 267 akapit drugi TFUE, jest przy rozstrzyganiu zawisłego przed nim sporu związany dokonaną przez Trybunał wykładnią spornych przepisów i w danym przypadku nie powinien uwzględniać oceny sądu wyższej instancji, jeśli mając na uwadze tę wykładnię, uzna, że ocena ta nie jest zgodna z prawem Unii”.

72.  W niniejszej sprawie sąd krajowy nie zadał pytania prejudycjalnego, wobec faktu, że przedmiotowe zagadnienie prawne było już wielokrotnie poruszane przez Trybunał w wyrokach, które sąd krajowy powołał w treści swojego uzasadnienia. Niezadanie przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego nie powinno jednak przesądzać o wyższości tez sądu wyższej instancji. Stawiałoby to w nierównej sytuacji te podmioty, których zagadnienia prawne zostały już przez Trybunał rozstrzygnięte, a zadanie pytania prejudycjalnego nie jest konieczne.

73.  Należy przypomnieć, że zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa Unii w razie braku możliwości dokonania wykładni uregulowania krajowego w sposób zgodny z wymogami określonymi w prawie Unii sąd krajowy, do którego należy w ramach jego kompetencji stosowanie przepisów prawa Unii, jest zobowiązany zapewnić pełną ich skuteczność, w razie konieczności z własnej inicjatywy, nie stosując wszelkich sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, także późniejszych, bez konieczności żądania lub oczekiwania na uprzednie uchylenie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym (wyrok z dnia 24 czerwca 2019 r., P., C-573/17, EU:C:2019:530, pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo).

74.  W tych okolicznościach wymóg zapewnienia pełnej skuteczności prawa Unii obejmuje w danym wypadku obowiązek zmiany przez sądy krajowe utrwalonego orzecznictwa, jeżeli opiera się ono na interpretacji prawa krajowego niezgodnej z prawem Unii (wyrok z dnia 5 lipca 2016 r., O., C 614/14, EU:C:2016:514, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).

75.  Powyższe potwierdza także postanowienie z dnia 17 lipca 2023 roku w sprawie C-55/23, w którym Trybunał stwierdził: „Prawo Unii, a w szczególności art. 267 TFUE, należy interpretować w ten sposób, że stoi ono na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy orzekający w następstwie uchylenia wydanego przez niego orzeczenia przez sąd wyższej instancji był związany, zgodnie z krajowym prawem procesowym, oceną prawną dokonaną przez ten sąd wyższej instancji, jeżeli ocena ta nie jest zgodna z prawem Unii w wykładni nadanej mu przez Trybunał.”

76.  Wskazać należy, że wykładnię prawa Unii, o którą zwrócił się sąd odsyłający, można wywieść w sposób jednoznaczny z wyroku z dnia 5 października 2010 r., E. (C-173/09,EU:C:2010:581).

77.  Z zasady pierwszeństwa prawa Unii wynika, że w razie niemożności dokonania wykładni uregulowania krajowego w sposób zgodny z wymogami określonymi w prawie Unii sąd krajowy, do którego należy w ramach jego kompetencji stosowanie przepisów prawa Unii, jest zobowiązany zapewnić pełną ich skuteczność, w razie konieczności odstępując od stosowania, z własnej inicjatywy, wszelkich sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, bez konieczności żądania uprzedniego uchylenia tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym lub oczekiwania na takie uchylenie (zob. podobnie wyroki: z dnia5 października 2010 r., E.,C-173/09,EU:C:2010:581, pkt31i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 9 września 2021 r., D.,C-107/19,EU:C:2021:722, pkt45i przytoczone tam orzecznictwo).

78.  Co więcej, Trybunał uznał za niedopuszczalne postępowanie dyscyplinarne względem sędziego, który stosując się do prawa unijnego, pominął, wiążącą go na podstawie przepisu prawa krajowego, opinię prawną sądu wyższej instancji w wyroku z dnia 22 lutego 2022 roku w sprawie C-430/21: „Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 2, art. 4 ust. 2 i 3 TUE, z art. 267 TFUE oraz z zasadą pierwszeństwa prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu lub praktyce krajowej, które dopuszczają możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego krajowego ze względu na zastosowanie przez niego prawa Unii, zgodnie z wykładnią dokonaną przez Trybunał, poprzez pominięcie orzecznictwa sądu konstytucyjnego danego państwa członkowskiego niezgodnego z zasadą pierwszeństwa prawa Unii.”

79.  Za koniecznością badania przez sąd pierwszej instancji, po uchyleniu wyroku tego sądu, czy wytyczne sądu drugiej instancji pozostają w zgodzie z orzecznictwem Trybunału przemawiać może stanowisko wyrażone w wyroku C-724/22 (a także C-531/22), w którym Trybunał uznał za dopuszczalne badanie przez sąd prowadzący postępowanie egzekucyjne na zarządzenie z urzędu środków dowodowych w celu ustalenia okoliczności faktycznych i prawnych niezbędnych do kontroli ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków znajdujących się w umowie kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli kontrola przeprowadzona przez właściwy sąd na etapie postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty nie spełnia wymogów zasady skuteczności w odniesieniu do tej dyrektywy 93/13. Jeżeli bowiem kontrola taka może zostać przeprowadzona w postępowaniu egzekucyjnym, to tym bardziej sąd rozpoznający sprawę merytorycznie jako sąd pierwszej instancji po uchyleniu wyroku, powinien mieć możliwość zbadania czy wytyczne sądu drugiej instancji pozostają w zgodzie z orzecznictwem Trybunału. Ocena dokonana przez sąd pierwszej instancji nadal podlegać może bowiem kontroli sądu drugiej instancji.

80.  Pytanie drugie (2)

81.  Drugie pytanie sądu odsyłającego zmierzało w szczególności do ustalenia, czy prawo unijne, a zwłaszcza zasada skuteczności – stanowiąca ograniczenie zasady autonomii proceduralnej – oraz art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w zw. z motywem 24 dyrektywy 93/13, stoi na przeszkodzie uznaniu, że sąd krajowy ma prawo do własnej oceny, czy dana opinia prawna sądu wyższej instancji, jest sprzeczna z prawem unijnym i czy na tej podstawie może uznać, że taka opinia nie jest dla niego wiążąca.

82.  Przyjęcie, że odpowiedź na pytanie pierwsze będzie pozytywna, prowadzi do istotnego pytania o sposób zachowania spójności z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego opartego na dwuinstancyjności postępowania oraz poszanowania zasady autonomii proceduralnej. Prawo unijne nie może być dla sądu niższej instancji „wytrychem” do stosowania się do tych zasad w sposób dowolny.

83.  Skoro zgodnie z przywołanym do tej pory orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a także zasadą pierwszeństwa prawa unijnego, sąd krajowy nie może być związany oceną prawną sprzeczną z wykładnią Trybunału lub innym źródłem prawa unijnego, sąd odsyłający dążył w szczególności do uzyskania wyjaśnienia, w jaki sposób sąd krajowy powinien doprowadzić do rozstrzygnięcia zawisłej przed nim sprawy tak, by nie wystąpiły wątpliwości w zakresie nadużycia prawa.

84.  Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczą w szczególności tego, czy sąd krajowy może w oparciu wyłącznie o własną ocenę zgodności z prawem Unii Europejskiej nie zastosować się do oceny prawnej sądu wyższej instancji, czy też musi spełnić określone kryteria, stawiane mu przez prawo unijne.

85.  Sąd odsyłający ma świadomość tego, że taka kompetencja sądu krajowego mogłaby doprowadzić do dużej arbitralności w ocenie. Sąd krajowy mógłby bowiem w sposób dowolny decydować o tym, do której dyspozycji sądu drugiej instancji się zastosować, a do której nie. W przypadku, gdy z daną oceną prawną się nie zgadza, stwierdzić niezgodność z prawem wspólnotowym i dokonać rozstrzygnięcia według własnego uznania. Mogłoby to istotnie naruszyć zasadę hierarchii sądów powszechnych.

86.  Sam fakt rozstrzygnięcia podobnego czy nawet tego samego zagadnienia prawnego przez Trybunał nie może być, zdaniem sądu odsyłającego, wystarczającym uzasadnieniem dla samodzielnego odejścia od krajowych przepisów, rozwijających de iure Konstytucyjną normę dotyczącą dwuinstancyjności postępowania i zasady autonomii proceduralnej.

87.  Celem utrzymania podstawowych zasad krajowego porządku prawnego, a także poszanowania zasady autonomii proceduralnej, należy przeprowadzić dodatkową weryfikację. W ocenie sądu odsyłającego, za trafne należałoby uznać zwrócenie się z pytaniem o zasadność własnego rozstrzygnięcia, pomijającego sprzeczne z prawem unijnym wytyczne sądu wyższej instancji, do organów sądowych UE, co też sąd odsyłający uczynił w niniejszej sprawie.

88.  Co więcej, w opinii sądu odsyłającego kierowanie pytania prejudycjalnego w sytuacji jak w niniejszej sprawie należałoby uznać za obowiązek w każdej sytuacji, gdy pojawi się uzasadniona wątpliwość sądu co do zgodności przedstawionej przez sąd wyższej instancji oceny prawnej z prawem unijnym.

89.  Rozwiązanie takie może jednak być problematyczne w praktyce. Zadawanie pytań prejudycjalnych w odniesieniu do ocen prawnych sprzecznych z prawem unijnym, sprowadza się także do zadawania pytań o kwestie, które były już przez Trybunał rozstrzygnięte. Powoduje to wątpliwość co do możliwości występowania z pytaniami podobnymi, w świetle zasad ekonomiki procesowej.

90.  Z drugiej strony istnieje już zasygnalizowane wyżej ryzyko, co do dowolnego powoływania się przez sądy na prawo unijne za każdym razem, gdy nie zgadzają się z narzuconym na siebie przez sąd wyższej instancji rozstrzygnięciem. W opinii sądu odsyłającego, konieczna jest odpowiednia procedura, która byłaby w stanie takim sytuacjom zapobiec. W prawie unijnym funkcję taką pełni w istocie instytucja pytania prejudycjalnego.

91.  Wobec powyższego, a zarazem w przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie drugie, sąd odsyłający dąży także do uzyskania wyjaśnienia, czy wymagania pytania prejudycjalnego pozostają niezmienne w przypadku próby zweryfikowania przez sąd krajowy, że ocena prawna sądu wyższej instancji jest rzeczywiście sprzeczna z prawem Unii Europejskiej, gdy odpowiedzi na to pytanie, na podstawie dotychczasowego orzecznictwa, udzielić może Sąd UE.

92.  Artykuł 234 WE upoważnia, a w niektórych przypadkach zobowiązuje, sądy krajowe do wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym, gdy sąd stwierdzi bądź to z urzędu, bądź to na wniosek stron, że do meritum sprawy zalicza się kwestia wchodząca w zakres akapitu pierwszego tego postanowienia. Wynika z tego, że sądy krajowe mają jak najszersze możliwości, jeśli chodzi o wystąpienie do Trybunału, jeśli uznają, że w zawisłej przed nimi sprawie pojawiły się pytania związane z wykładnią lub oceną przepisów prawa wspólnotowego wymagające rozstrzygnięcia z ich strony (wyrok z dnia 16 stycznia 1974 r. w sprawie 166/73 R.-D., R.. s. 33, pkt 3).

93.  Ponadto należy przypomnieć, że Trybunał orzekł już, że w sytuacji, gdy sprawa po raz drugi trafia przed sąd niższej instancji po tym, jak wydany przez niego wyrok został uchylony przez sąd orzekający w ostatniej instancji, tenże sąd niższej instancji może nadal zwrócić się do Trybunału na mocy art. 234 WE, pomimo istnienia w prawie krajowym zasady, że ocena co do prawa wydana przez sąd wyższej instancji jest dla sądu wiążąca (ww. wyrok z dnia 12 lutego 1974 r. w sprawie R.-D.).

94.  z tych względów Sąd odsyłający uznał za zasadne na postawie art. 276 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócenie się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:

(Pytanie 1) Czy zasadę skuteczności – stanowiącą ograniczenie zasady autonomii proceduralnej – oraz art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w zw. z motywem 24 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że normy te są sprzeczne z wykładnią prawa krajowego (w zakresie regulacji takich jak art. 386 § 6 polskiego kodeksu postępowania cywilnego), zgodnie z którą ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiąże sąd pierwszej instancji, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania jak i sąd drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy (w innym przypadku, niż zmiana stanu prawnego lub faktycznego, albo następcze wyrażenie odmiennej oceny prawnej w uchwale przez Sąd Najwyższy), która prowadziłaby do konieczności zastosowania się do wytycznych sądu drugiej instancji po uchyleniu wyroku, które to wytyczne, w ocenie sądu pierwszej instancji, stoją w sprzeczności z wykładnią dyrektywy 93/13 dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w sytuacji gdy przyjęcie oceny prawnej wyrażonej przez sąd drugiej instancji czyniłoby wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii Europejskiej praktycznie niemożliwym?

(Pytanie 2) W razie udzielenia twierdzącej odpowiedzi na Pytanie 1 – czy zasadę skuteczności – stanowiącą ograniczenie zasady autonomii proceduralnej – oraz art. 267 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy, związany oceną prawną, która w jego opinii czyni wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii Europejskiej praktycznie niemożliwym, przed podjęciem decyzji o niezastosowaniu się do takiej oceną, jest zobowiązany do podjęcia dodatkowego działania weryfikacyjnego, które usankcjonowałoby niezastosowanie się do krajowych przepisów proceduralnych, poprzez zadanie pytania do Sądu Unii Europejskiej, celem uniknięcia arbitralności w ocenie i nadużycia wynikających z nadrzędności prawa unijnego uprawnień?

95.  Zawieszenie postępowania

96.  Wobec skierowania pytania prejudycjalnego postępowanie podlegało zawieszeniu na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 1 kpc

Sędzia Sylwia Urbańska