Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2025 r. w Lublinie

sprawy L. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla

na skutek apelacji wnioskodawczyni L. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 23 października 2024 r. sygn. akt VIII U 337/24

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od L. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia o kosztach postępowania do dnia zapłaty.

Iwona Jawor-Piszcz

Sygn. akt III AUa 634/24

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 23 października 2024 roku, po rozpoznaniu odwołania L. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z dnia 28 grudnia 2023 roku znak: (...) o prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla oddalił odwołanie.

Sąd pierwszej instancji swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach faktycznych i ocenie prawnej.

L. K. urodziła się w dniu (...). W okresie od dnia 1 września 1980 roku do dnia 31 marca 2000 roku była zatrudniona w przedsiębiorstwie (...) S.A., a w okresie od dnia 1 kwietnia 2000 roku do dnia 26 lipca 2022 roku w (...) (uprzednio (...) Sp. z o.o.), którego jedynym udziałowcem pozostaje jednoosobowa Spółka Skarbu Państwa (...) S.A. W okresie zatrudnienia L. K. wykonywała pracę stażysty, ekspedytora II klasy, adiunkta KP, młodszego inspektora kulturalno wychowawczego, kasjera stacyjnego, kierownika ośrodka wczasów campingowych, kierownika ośrodka wypoczynkowego oraz menadżera ośrodka wypoczynkowego. Na urlopie bezpłatnym przebywała w okresie od dnia 21 listopada 1988 roku do dnia 24 listopada 1988 roku . Pozostając pracownikiem kolejowym otrzymywała tak zwany deputat węglowy w okresie od września 1981 roku do marca 2003 roku . W dniu 27 lipca 2022 roku złożyła wniosek o emeryturę oraz o wypłatę deputatu węglowego. W wyniku rozpoznania powyższego wniosku decyzją z dnia 19 sierpnia 2022 roku organ rentowy przyznał L. K. emeryturę od dnia 1 lipca 2022 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek, zaś decyzją z dnia 22 sierpnia 2022 roku odmówił prawa do deputatu węglowego, bowiem przed przejściem na emeryturę nie pobierała ekwiwalentu za deputat węglowy . W dniu 19 października 2023 roku odwołująca ponownie złożyła wniosek o wypłatę deputatu węglowego . W wyniku rozpoznania tego wniosku organ rentowy w dniu 1 marca 2024 roku wydał zaskarżoną decyzję . Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, których żadna ze stron w toku procesu nie kwestionowała. Również i Sąd nie znalazł podstawy do podważania ich prawdziwości.

Dokonując oceny prawnej Sąd pierwszej instancji przytoczył regulację prawną stanowioną art. 74 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. 2024, poz. 561 tekst jednolity ze zmianami). Zgodnie z powołaną normą prawo do deputatu węglowego w ilości 1 800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego przysługuje byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 roku o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (…) albo przepisów ustawy emerytalnej, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów. Prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty (art. 74 ust. 4 ustawy). Emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty (art. 74 ust. 10 ustawy).

Sąd Okręgowy odkodowując treść normatywną powołanych przepisów wskazał, iż ustawodawca określił krąg podmiotów, którym przysługuje prawo do deputatu węglowego, tj. byłym pracownikom (...) pobierającym rentę lub emeryturę (lub członkom ich rodzin), którzy prawo do renty lub emerytury uzyskali na podstawie jednego z trzech wyżej wymienionych aktów prawnych, a ponadto w okresie zatrudnienia na kolei mieli prawo do deputatu węglowego. Podkreślił, iż niewątpliwe było to, że wnioskodawczyni w okresie od dnia 1 września 1980 roku do dnia 31 marca 2000 roku była zatrudniona w (...) S.A. a od dnia 1 kwietnia 2000 roku do dnia 26 lipca 2022 roku w spółce wchodzącej w skład holdingu grupy (...). Natomiast jak wynika z przedłożonych dokumentów, tj. zaświadczenia z dnia 26 lipca 2022 roku oraz pisma z dnia 18 grudnia 2023 roku ekwiwalent za deputat węglowy pobierała wyłącznie w okresie od września 1981 rok do marca 2003 roku.

Organ rentowy stanął zatem na stanowisku, że przed przejściem na emeryturę wnioskodawczyni nie przysługiwało prawo do deputatu węglowego. Nadto zaś prawo do emerytury powstało z tytułu uzyskania powszechnego wieku emerytalnego, a nie w odniesieniu do wykonywania pracy na kolei.

Odnosząc się do powyższego Sąd pierwszej instancji zauwazył, że tego rodzaju wymóg nie wynika z przepisu art. 74 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...). Gdyby wolą ustawodawcy było ograniczenie przedmiotowego prawa jedynie do kategorii osób zatrudnionych w (...) bezpośrednio przed przejściem na świadczenie emerytalno-rentowe, to niewątpliwie dałby temu wyraz umieszczając stosowny zapis w art. 74 ustawy. Konstrukcja przepisu prowadzi do wniosku, że ustawodawca położył akcent na silny związek tego świadczenia ze stosunkiem pracy, gdyż nie użył określenia „emerytowi” lub „renciście”, tylko „byłemu pracownikowi kolejowemu”.

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż ekwiwalent za deputat węglowy jest świadczeniem wywodzącym się ze stosunku pracy w (...) i ten aspekt oraz literalne brzmienie przepisu należy mieć na względzie w procesie wykładni i subsumcji. Art. 74 ust. 1 i ust. 4 ustawy o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) należy odczytywać łącznie w ten sposób, że prawo do deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym zatrudnionym w (...), którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia uzyskali emeryturę lub rentę. Istotne jest zatem zbadanie, czy emerytura przyznawana na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustalona została na podstawie zatrudnienia kolejowego i wówczas prawo do deputatu przysługuje, czy też na podstawie zatrudnienia poza koleją, co wyklucza przyznanie prawa do deputatu. Innymi słowy, przepis art. 74 ustawy nie odnosi się jedynie do byłych pracowników ostatnio zatrudnionych w (...), ale do wszystkich byłych pracowników (...), którzy jako emeryci lub renciści uzyskali to uprawnienie w oparciu o zatrudnienie na kolei, a nie o inne zatrudnienie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 lutego 2015 r., III AUa 661/14, LEX nr 1680024 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 7 marca 2012 roku, III AUa 1699/11, LEX nr 1238743). Jeśli były pracownik kolejowy nabył prawo do emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a podstawa wymiaru świadczenia emerytalnego ustalona została wyłącznie z okresów zatrudnienia w (...) i w czasie których ubezpieczony pobierał deputat węglowy, to jest on byłym pracownikiem kolejowym uprawnionym do ekwiwalentu pieniężnego za ten deputat w rozumieniu art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 roku.

Sąd Okręgowy rozpatrując niniejszą sprawę dostrzegł uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2022 r., sygn. akt III UZP 7/22, w której to Sąd wskazał, iż: „Pobieranie emerytury z art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyłącza możliwość nabycia przez byłego pracownika kolejowego prawa do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art. 74 ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), gdyż emerytura z art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie jest emeryturą powstałą z tytułu jakiegokolwiek zatrudnienia (w tym dającego prawa do deputatu węglowego), ale przysługującą w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego”. Zdaniem Sądu Najwyższego podkreślenia wymaga fakt, że jeżeli pracownik kolejowy, tak jak skarżąca, nabył prawo do emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a warunki przyznania tego prawa zostały spełnione nie dzięki zatrudnieniu na kolei, a w związku z osiągnięciem przez ubezpieczonego wieku emerytalnego, to prawo do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy nie przysługuje.

Rozpatrujący niniejszą sprawę Sąd Okręgowy w pełni podzielił stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyżej cytowanej uchwale, dlatego też zasadnym stało się uznanie, iż wnioskodawczyni jako były pracownik (...) nie jest uprawniona do spornego ekwiwalentu w okresie pobierania „powszechnego” świadczenia emerytalnego i z tego powodu na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie L. K..

Z wyrokiem nie zgodziła się wnioskodawczyni. Zaskarżyła wyrok w całości, podnosząc zarzuty:

I.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, w szczególności poprzez brak zbadania wszystkich przesłanek wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy i całkowite pominięcie kwestii, że wnioskodawczyni przez cały okres zatrudnienia na kolei, tj. od września 1981 r. do dnia przejścia na emeryturę, tj. do (...) pobierała deputat węglowy, a nadto przyznane jej świadczenie w postaci emerytury zostało ustalone z tytułu zatrudnienia na kolei, co skutkowało błędnym ustaleniem przez Sąd pierwszej instancji, że nie przysługuje jej prawo do tego ekwiwalentu,

II.  naruszenie art. 74 ust. 1 oraz ust. 4 ustawy o komercjalizacji poprzez błędne przyjęcie, że przyznana emerytura nie została ustalona z tytułu zatrudnienia na kolei, podczas gdy podstawą uzyskania tego prawa było zatrudnienie wnioskodawczyni wyłącznie na kolei przez ponad 42 lata, a nadto wskutek pominięcia okoliczności, że przysługiwało jej prawo do deputatu węglowego przez cały okres zatrudnienia na kolei,

III.  naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i dokonanie ustaleń faktycznych niezgodnie z zebranym w sprawie materiałem dowodowym przez uznanie, że:

a)  emerytura uzyskana na podstawie 42 lat zatrudnienia na kolei nie stanowi podstawy do uznania, że prawo do emerytury powstało z tytułu zatrudnienia na kolei,

b)  pominięcie materiału dowodowego, wskazanego przez Sąd jako okoliczność bezsporna, a mianowicie zeznań i twierdzeń wnioskodawczyni, że w trakcie całego zatrudnienia na kolei (z ktÓrego powstało prawo do emerytury) posiadała ona prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy

Powołując się na powyższe zarzuty wniosła o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie odwołania wnioskodawczyni od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 28 grudnia 2023 r. znak (...) i przyznanie prawa do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy,

ewentualnie o:

2. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji,

3. zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelacje wniósł o:

1.  oddalenie apelacji w całości,

2.  zasądzenie od skarżącej na rzecz organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja wnioskodawczyni jest niezasadna. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Ponowna analiza materiału dowodowego, a także analiza zastosowanych w sprawie przepisów prawa i ich subsumcja, doprowadziła do wniosku, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ustalenia i rozważania zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, ponieważ rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji nie naruszył ani norm prawa materialnego, ani zasad postępowania. Sąd Okręgowy dokonał oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i szczegółowo wskazał z jakich powodów określonym dowodom dał wiarę i dlaczego odmówił wiarygodności pozostałym. Ocena Sądu została poprzedzona rozważaniami odnoszonymi do zakresu przeprowadzonego postępowania dowodowego. Sąd Okręgowy przedstawił jednoznaczne ustalenia sprawy i odwołał się do dowodów stanowiących podstawę ustaleń. Nadto Sąd precyzyjnie wskazał na przepisy prawa materialnego, znajdujące zastosowanie w sprawie, przedstawił wypracowaną w orzecznictwie interpretację i dokonał prawidłowej subsumcji, dając temu wyraz w pisemnych motywach.

Przed przystąpieniem do merytorycznej oceny zarzutów zwrócić należy uwagę, że apelujący formułując alternatywny wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji nie wskazuje żadnych przesłanek, które można analizować w kontekście art. 386 § 4 k.p.c. Jest to konieczne nawet wtedy, gdy wniosek ma charakter alternatywny, chyba że profesjonalny autor apelacji nie dostrzega przesłanek do uchylenia wyroku i jedynie w wyniku źle rozumianej ostrożności procesowej podnosi z góry bezzasadne żądanie. Zgodnie ze wskazanym przepisem sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W judykaturze wskazuje się, że o nierozpoznaniu istoty sprawy można mówić, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy; gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów pozwanego; ewentualnie gdy uzasadnienie sądu ma tego rodzaju braki, że nie zawiera elementów pozwalających na weryfikację stanowiska sądu - gdy braki uzasadnienia w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych, oceny dowodów i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 7 lipca 2020 r., I ACa 366/19 LEX nr 3044488, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r. IV CZ 156/12 LEX nr 1231340). Nie ulega wątpliwości, że w sprawie takich uchybień nie ma, jak i nie jest wymagane przeprowadzenie postępowania dowodowego, także w zakresie postulowanym przez apelanta. Zawarty w apelacji wniosek dowodowy należało pominąć bowiem fakty mające być przedmiotem dowodzenia nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia (o czym szczegółowo poniżej). Postępowanie dowodowe winno być prowadzone w zakresie niezbędnym dla oceny zasadności żądania strony, zatem dowody wykraczające poza ten zakres jako zbędne w procesie nie mogą być przeprowadzane.

Spór w sprawie również na etapie postępowania apelacyjnego ogniskuje wobec zagadnienia natury prawnej tz. wykładni treści normatywnej art. 74 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...). Rozważania treści powołanego przepisu w zakresie ustawowych przesłanek prawa do ekwiwalentu za deputat węglowy jakie przedstawił Sąd pierwszej instancji oparte na stanowisku Sądu Najwyższego jest prawidłowe. Z uwagi na treść argumentacji apelanta, która w istocie swej sprowadza się właśnie do zakresu podmiotowego normy art. 74 ustawy należy przypomnieć, iż w myśl art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 roku byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 roku o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy emerytalnej, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Zgodnie z art. 74 ust. 4 powołanej ustawy prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty. Łączne odczytanie obu cytowanych przepisów musi prowadzić do wniosku, że pierwszy z nich określa pozytywne przesłanki nabycia prawa do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego, którymi są bycie byłym pracownikiem kolejowym i równoczesne pobieranie emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanych na podstawie wymienionych tam przepisów (a nadto bycie członkiem rodziny takiego byłego pracownika uprawnionym do renty rodzinnej), drugi zaś przesłankę negatywną, wykluczającą prawo do wymienionego świadczenia, którą jest nieprzysługiwanie prawa do deputatu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty. I właśnie to drugie zagadnienie ma zdecydowanie żywotne znaczenie w stanie faktycznym sprawy, determinujące zakres postępowania dowodowego. Kwestia czy w okresie zatrudniania przed przejściem na świadczenie emerytalne przysługiwał ekwiwalent czy nie schodzi wobec powyższego na plan drugi. Sąd pierwszej instancji przytoczył obszernie argumentację jaką przedstawił Sąd Najwyższe w uchwalę z dnia 6 grudnia 2022 roku, sygn. akt III UZP 7/22 (LEX nr 3438211), która spotkała się z powszechną akceptacją w judykaturze (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2024 r., I PUNP 2/23, LEX nr 3716900; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2023 r. III UZP 1/23 OSNP 2024/2/18, LEX nr 3581847; wyroki Sądu Apelacyjnego: w Szczecinie z dnia 16 marca 2023 r. III AUa 318/22 LEX nr 3606222, Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18 października 2023 r. III AUa 1488/22 OSAŁ 2023/3/22). Zastosowanie reguł wykładni systemowej, funkcjonalnej oraz historycznej potwierdza zatem, że zwrot "w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty" należy rozumieć w ten sposób, że chodzi w nim o emerytów i rencistów kolejowych, to jest takich, którym prawo do świadczeń emerytalno-rentowych przyznano po spełnieniu przez nich warunku legitymowania się odpowiednim okresem zatrudnienia na kolei wraz z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresu zatrudnienia na kolei. Prawo do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego przysługuje więc emerytowi lub renciście tylko wówczas, gdy jego prawo do emerytury powstało z tytułu zatrudnienia, w ramach, którego przysługiwało mu prawo do takiego deputatu, to jest zatrudnienia na kolei. Systemowym potwierdzeniem przyjętego kierunku wykładni jest również umiejscowienie art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. w rozdziale przepisy przejściowe i końcowe, które podkreśla czasowy charakter tej regulacji powiązany z również ograniczoną czasowo możliwością ubiegania się o emeryturę kolejową, o czym była już mowa. Problem ten jest związany z procesem stopniowego wygaszania dotychczasowych uprawnień emerytalnych (oraz dodatkowych przywilejów przysługujących niektórym grupom zawodowym) na rzecz jednolitego, powszechnego systemu. Proces ten jest zaś w pełni akceptowany zarówno o orzecznictwie, jak i w doktrynie prawa ubezpieczeń społecznych (szerzej na ten temat wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 22 czerwca 1999 r., K. 5/99, OTK ZU 1999 Nr 5, poz. 100, z dnia 4 stycznia 2000 r., K. 18/99, OTK 2000 / 1/ 1 oraz K. 1/00, OTK 2000 / 6/ 185 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 czerwca 2011 r., III UK 217/10, LEX nr 950438 i z dnia 26 kwietnia 2016 r., I UK 151/15, LEX nr 2050671). W ramach wykładni systemowej należy podkreślić i to, że art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 roku jako osoby uprawnione do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego wymienia jedynie byłych pracowników kolejowych pobierających emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów "starej" ustawy wypadkowej (obowiązującej jeszcze w czasie uchwalania ustawy). Wymienia też wprawdzie osoby pobierające emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy emerytalnej, jednakże przy wzięciu pod uwagę zastrzeżenia wynikającego z art. 74 ust. 4 dotyczącego "zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty", a nadto z art. 74 ust. 3, odwołanie do przepisów ustawy emerytalnej należy ograniczyć wyłącznie do tych, które regulują prawo do emerytury kolejowej. Warto także zwrócić uwagę na funkcjonalny aspekt deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art. 74 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 8 września 2000 r. Zgodnie z art. 74 ust. 5 tej ustawy świadczenie to nie ma bowiem charakteru ubezpieczeniowego i w związku z tym nie stanowi elementu emerytury lub renty, gdyż jest wprawdzie wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury lub renty: w marcu - za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu - za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku, ale pochodzi z dotacji celowej z budżetu państwa. Ustawodawca zdecydował zatem, w ramach komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), o przejęciu w stosunku do byłych pracowników kolejowych pobierających emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy obowiązku wypłaty tego świadczenia, skoro nie zostało ono przewidziane (tak jak we wcześniejszych ustawach zaopatrzeniowych) w przepisach ustawy emerytalnej regulujących uprawnienia do emerytury kolejowej. W tym miejscu należy przypomnieć, iż ustawa emerytalna reguluje prawo do emerytury powszechnej, w systemie składki zdefiniowanej, o której mowa w art. 24 (i następnych) ustawy emerytalnej. Zgodnie ze wskazaną regulacją prawną art. 24 ustawy emerytalnej, na mocy której -co nie jest sporne- ubezpieczona nabyła prawo do emerytury powszechnej (w odróżnieniu od emerytury kolejowej na przykład przyznanej na podstawie art. 40 ustawy emerytalnej) nie "powstaje" z tytułu zatrudnienia, w tym zatrudnienia na kolei, lecz po spełnieniu przez ubezpieczonego warunku osiągnięcia wieku emerytalnego, wynoszącego obecnie co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (z zastrzeżeniem art. 46, art. 47, art. 50, art. 50a, art. 50e i art. 184 ustawy emerytalnej). Wprawdzie ustalenie jej wysokości następuje przez uwzględnienie składek na ubezpieczenia społeczne, także tych, które zostały opłacone w okresie zatrudnienia, również zatrudnienia na kolei, oraz kapitału początkowego, w ramach którego może być wzięte pod uwagę zatrudnienie na kolei, jednakże nie oznacza to, że prawo do tego świadczenia nabywa się "z tytułu zatrudnienia " (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2023 r., III UZP 1/23, OSNP 2024, nr 2, poz. 18). Natomiast emerytura z art. 24 ustawy emerytalnej (do której co niewątpliwe uprawniona jest wnioskodawczyni) może być bowiem przyznana również ubezpieczonemu, który nie legitymuje się jakimkolwiek okresem zatrudnienia, gdy wykaże opłacenie składek ubezpieczeniowych z innego tytułu. Treścią ryzyka emerytalnego realizowanego na podstawie tego przepisu jest zaprzestanie pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego, inaczej ziszczenie się ryzyka określanego w systemie zabezpieczenia społecznego ”starością”. Osiągnięty przed nabyciem prawa do tej emerytury staż ubezpieczeniowy ma jedynie wpływ na wysokość świadczenia. O emeryturze, do której prawo powstaje "z tytułu zatrudnienia" można natomiast mówić jedynie w odniesieniu do świadczenia zabezpieczającego ryzyko "długotrwałego zatrudnienia pozwalającego na zejście z rynku pracy", a świadczenie emerytalne jest w takiej sytuacji świadczeniem "wypracowanym odpowiednio długim stażem pracy (por. D. E. Lach, Adekwatność systemu emerytalnego a ryzyko emerytalne - przyczynek do dyskusji, Ubezpieczenia społeczne. Teoria i praktyka nr 1/2018). Taką emeryturą jest na przykład emerytura kolejowa, ale także emerytura górnicza oraz emerytura w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, lecz z całą pewnością nie emerytura z art. 24 ustawy emerytalnej (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2023 r., III UZP 1/23, OSNP 2024, nr 2, poz. 18, z dnia 6 grudnia 2022 r., III UZP 7/22 LEX nr 3438211).

Akceptując w pełni przedstawioną argumentację Sądu Najwyższego w powołanych judykatach należy jednoznacznie wskazać, iż ubezpieczonej pobierającej emeryturę z art. 24 ustawy emerytalnej nie przysługuje prawo do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 roku.

Mając na uwadze powyższe w konsekwencji przedstawionej oceny prawnej, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację (pkt I wyroku).

Natomiast zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, która została określona w art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Jak stanowi art. 98 § 1 ¹ zd. 1 k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Stosownie do art. 99 k.p.c. w zw. art. 98 § 3 k.p.c. do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez radcę prawnego zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach. W niniejszej sprawie stroną ją przegrywającą jest wnioskodawczyni. Zatem zobowiązany jest do zwrotu kosztów procesu, których wysokość ustalona została w oparciu o § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2023 poz. 1935 tekst jednolity ze zm.), zgodnie z treścią obowiązującą od dnia 31 grudnia 2024 roku § 1 pkt 5 lit. b rozporządzenia z dnia 23 grudnia 2024 roku (Dz.U.2024 poz. 1947) .

Iwona Jawor-Piszcz