Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8 maja 2024 roku w sprawie z powództwa K. S. przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w punkcie 1. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 5.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia 9 sierpnia 2023 roku do dnia zapłaty; w punkcie 2. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3.102,60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty; w punkcie 3. nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi na rzecz kuratora reprezentującego pozwanego – J. P. tytułem wynagrodzenia liczonego wraz z podatkiem Vat kwotę 885,60 zł, którą to kwotę nakazał wypłacić z zaliczki uiszczonej przez powódkę w tejże wysokości; sygn. akt XII GC 509/24.

(wyrok k. 90, uzasadnienie wyroku k. 94-96v.)

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany działający przez kuratora ustanowionego z uwagi na brak organu uprawnionego do reprezentacji, zaskarżając go w całości.

Skarżący wskazanemu orzeczeniu zarzucił:

1.  naruszenie prawa procesowego, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej i zgodnej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny materiału dowodowego i w rezultacie:

a)  przyjęcie przez Sąd I instancji, iż powódka odstąpiła od łączącej strony umowy o roboty budowlane, w sytuacji gdy takie odstąpienie nigdy nie miało miejsca. Pozwany zobowiązał się do rozpoczęcia prac budowlanych po około 1-2 tygodniach od podpisania umowy, a powódka poprosiła o zwrot kluczy przed przystąpienie pozwanego do rozpoczęcia prac;

b)  przez przyjęcie przez Sąd I instancji, iż „zawartą pomiędzy stronami umowę należy zakwalifikować jako umowę o dzieło, nie dotyczyła ona bowiem wybudowania nowego obiektu, a jedynie polegała na wprowadzeniu zmian do istniejącego już pomieszczenia w lokalu”, w sytuacji gdy wykonanie prac budowlanych oraz instalacyjnych w łazience wiąże się z przeprowadzeniem prac zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej niezbędnymi by wykonać remont lokalu, czy inne roboty remontowe, co jest charakterystyczne dla umowy o roboty budowlane;

c)  przyjęcie, iż powódka wywiązała się zgodnie z umową o roboty budowlane z dnia 22 czerwca 2023 roku z przekazania pozwanemu pełnej dokumentacji wykonawczej potrzebnej do wykonania prac budowalnych i instalacyjnych w łazience w sytuacji gdy nie zostało to wykazane;

2.  naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 6 k.c. poprzez błędne uznanie, że powódka udowodniła zasadność dochodzonego roszczenia, pomimo argumentów wskazanych powyżej.

Podnosząc powyższe zarzuty strona pozwana wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości;

2.  zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty za obie instancje;

3.  zasądzenie na rzecz kuratora wynagrodzenia zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. z 2018 roku, poz. 536 z późn. zm.).

(apelacja k. 99-101)

Powódka w odpowiedzi na apelację pozwanego wniosła o:

1.  oddalenie apelacji jako oczywiście bezzasadnej,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

(odpowiedź na apelację k. 114-115)

Sąd Okręgowy, Sąd Gospodarczy zważył, co następuje:

apelacja pozwanego jest bezzasadna.

Sąd Okręgowy podziela i uznaje za swoje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, ponieważ ustalenia te znajdują oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, które to dowody Sąd ten ocenił w granicach zakreślonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c. Nie ma podstaw do tego by zakwestionować przeprowadzoną przez Sąd I instancji ocenę dowodów, bowiem nie można zarzucić temu Sądowi tego, iż ocena ta jest dowolna i przekracza granicę swobodnej oceny dowodów.

Sąd Rejonowy w prawidłowo przeanalizował zebrany w sprawie materiał dowodowy i dokonał jego trafnej oceny faktycznej i prawnej, czemu dał wyraz w uzasadnieniu, które odnosiło się również w sposób wyczerpujący do argumentacji przedstawionej przez pozwanego. Zarzuty apelacji w istocie stanowiły polemikę z tezami uzasadniania Sądu I instancji dotyczącymi zasadności zwrotu uiszczonej przez powódkę zaliczki w okolicznościach rozpoznawanego przypadku.

W niniejszej sprawie poza sporem pozostawał fakt zawarcia przez strony umowy, przedmiotem której było wykonanie przez pozwanego prac polegających na wykonaniu prac budowlanych i instalacyjnych w pomieszczeniach łazienki na obiekcie zlokalizowanym w Ł. przy ul. (...) (§ 1 umowy). Termin realizacji umowy w zakresie przekazania frontu robót, przekazania pełnej dokumentacji wykonawczej i rozpoczęcia robót ustalony został na 3 lipca 2023 roku, natomiast zakończenia robót – na 24 lipca 2023 roku (§ 2 umowy). Nie budzi także wątpliwości, że zgodnie z § 4 ust. 2 pkt a umowy powódka zapłaciła pozwanemu gotówką umówioną zaliczkę w wysokości 30% wartości wynagrodzenia ryczałtowego określonego w § 3 pkt 1) umowy, tj. 5.500 zł, co zostało potwierdzone adnotacją na umowie z potwierdzeniem wpłaty przez pozwanego.

Sąd Rejonowy w oparciu o zebrany materiał dowodowy, a przede wszystkim zeznania powódki (k. 84v.-85) ustalił, że pozwany opóźniał się z rozpoczęciem zleconych prac tak dalece, że nie było szans by wykonał prace w terminie określonym w umowie, w konsekwencji czego powódka ustnie odstąpiła od umowy prosząc o zwrot kluczy i zaliczki.

Pozwany natomiast w apelacji kwestionował aby do skutecznego odstąpienia od umowy, w jego ocenie umowy o roboty budowlane, a nie jak zakwalifikował Sąd Rejonowy umowy o dzieło, w ogóle doszło, gdyż powódka poprosiła o zwrot kluczy jeszcze przed przystąpieniem do rozpoczęcia prac (zarzut 1.a), 1.b) apelacji).

Wskazać należy, że w przypadku umowy o roboty budowlane podstawą prawną dla odstąpienia są zarówno przepisy ogólne o wykonywaniu zobowiązań umownych (art. 491 k.c., art. 493 k.c., art. 495 § 2 k.c.), jak i odpowiednie przepisy dotyczące umowy o dzieło (art. 635 k.c., art. 636 k.c., art. 637 k.c., art. 644 k.c.), które znajdą zastosowanie na mocy odesłania z art. 656 § 1 k.c. Uprawnienie do wyprzedzającego odstąpienia od umowy jest instrumentem, za pomocą którego inwestor/zamawiający może kontrolować terminowość wykonywania czy to robót budowlanych, czy umowy o dzieło i odpowiednio na podstawie art. 635 k.c., może odstąpić od umowy w sytuacji, gdy wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem bądź ukończeniem robót tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w umówionym czasie. Przepis ten upoważnia inwestora/zamawiającego do odstąpienia od umowy jeszcze przed upływem terminu do wykonania obiektu (art. 635 k.c. in fine). Z tego względu inwestor/zamawiający, chcąc skutecznie odstąpić od umowy nie ma obowiązku wyznaczać wykonawcy dodatkowego terminu na wykonanie robót.

Powyższe daje podstawę do stwierdzenia bezzasadności zarzutu apelacyjnego, w którym pozwany wskazuje na nieskuteczność odstąpienia od umowy przez powódkę w związku z tym, że poprosiła o zwrot kluczy przed przystąpieniem do rozpoczęcia prac oraz że powinna wyznaczyć mu dodatkowy termin na wykonanie umowy i dopiero później odstąpić od umowy. Posługując się tą logiką przyjąć by należało, że warunkiem skuteczności odstąpienia od umowy byłoby jego dokonanie dopiero po rozpoczęciu prac przez pozwanego, co przeczy wyprzedzającemu charakterowi tej instytucji, aczkolwiek zaznaczyć należy, że uprawnienie z art. 635 k.c. może być zrealizowane przez inwestora/zamawiającego także po upływie umówionego terminu pod warunkiem, że umówione roboty/dzieło nie zostały wykonane.

Skuteczne odstąpienie od umowy na podstawie art. 635 k.c. jest dopuszczalne przy kumulatywnym spełnieniu dwóch przesłanek: po pierwsze - po stronie wykonawcy musi istnieć opóźnienie z rozpoczęciem bądź wykończeniem obiektu i opóźnienie to nie może być spowodowane okolicznościami leżącymi po stronie inwestora; po drugie - opóźnienie musi uzasadniać prawdopodobieństwo niewykonania umowy w terminie.

Powódka w zeznaniach wskazała, że pozwany: „Pojawił się, obejrzał wszystko, dostał klucze, podobno tam był. Rozmawialiśmy telefonicznie i powiedział, że wchodzi na robotę z tydzień, dwa po spotkaniu, ale nie wszedł. Nic nie zrobił z tego co ja mu zleciłam. Kontaktowałam się z nim. Nie było szans, by wykonał to w terminie określonym w umowie. Robota wymagała 2 tygodni. Po 7 czy 8 dniach stwierdziłam, że skoro tam jeszcze nie wszedł, to nie wykona tego w terminie (…)”.

Wbrew zarzutowi zawartemu w punkcie 2 apelacji, zeznania powyższe, niekwestionowane przez stronę przeciwną, dawały zatem podstawę Sądowi Rejonowemu do uznania, że pozwany opóźnił się z rozpoczęciem prac tak dalece, że nie było prawdopodobnym, iż zdoła je wykonać w umówionym terminie do 24 lipca 2023 roku. Nadto pozwany nie wykazał, wbrew zarzutowi 1.c) apelacji, że jego opóźnienie z rozpoczęciem prac było spowodowane tym, że powódka nie przekazała mu dokumentacji wykonawczej, skoro sama powódka miała wątpliwości, czy pozwany, pomimo przekazanych mu kluczy do obiektu, w ogóle tam był.

Nie budzi wątpliwości Sądu odwoławczego, że do ustalenia znaczenia oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy jako oświadczeniem jednostronnego, ma zastosowanie art. 65 § 1 k.c., a więc należy je tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. W świetle zaś ustalonych okoliczności sprawy nie budzi wątpliwości, że skierowane przez powódkę do pozwanego żądanie wydania kluczy od obiektu i zwrotu zaliczki miało na celu odstąpienie od umowy oraz że pozwany oświadczenie to zaakceptował, skoro oddał powódce klucze od lokalu i zapowiedział, że zwróci wpłaconą zaliczkę.

W realiach rozpoznawanej sprawy prawidłowo zatem Sąd Rejonowy w oparciu o art. 494 § 1 k.c. uznał, że powódka zasadnie dochodzi od pozwanego zwrotu wypłaconej mu na poczet wynagrodzenia za wykonanie zleconych robót zaliczki, skoro tych robót nawet nie rozpoczął.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy w punkcie 1. wyroku na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego, jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy wyrażoną w art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., wobec czego zasądził od pozwanego, jako strony przegrywającej na rzecz powódki kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, ustaloną z uwzględnieniem wartości przedmiotu zaskarżenia w wysokości 5.500 zł i zgodnie z § 2 pkt 4 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz. U. z 2023 r., poz. 1935) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z kolei o kosztach wynagrodzenia w postępowaniu apelacyjnym dla kuratora ustanowionego z uwagi na brak organu uprawnionego do reprezentacji pozwanej spółki będącego adwokatem, Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 3. sentencji, zgodnie z żądaniem kuratora będącego adwokatem i po określeniu tych kosztów na kwotę 442,80 zł (w tym podatek od towarów i usług) na podstawie § 1 i § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 9 marca 2018 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz. 536) oraz § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (tj. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964).

Sąd Okręgowy wskazuje jednocześnie, że wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2025 roku sygn. SK 89/22, który zapadł po wydaniu wyroku będącego przedmiotem niniejszego uzasadnienia, Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności § 1 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz.U. poz. 536) jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Pomimo poważnych wątpliwości, odnośnie zgodności składu, w jakim orzekał Trybunał Konstytucyjny z Konstytucją RP (wyrok TK z dnia 3 grudnia 2015 r. sygn. akt K 34/15), Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę kieruje się zasadą, że o zgodności regulacji prawnych z Konstytucją RP może również orzekać Sąd powszechny, w ramach rozproszonej kontroli aktów rangi podustawowej z ustawą zasadniczą. Sąd podziela również stanowisko jakie wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 stycznia 2009 r. sygn. akt I CSK 482/08 zgodnie z którym: „norma konstytucyjna może stanowić podstawę prawną jeżeli jest skonkretyzowana w stopniu pozwalającym na samoistne jej zastosowanie”.

Wyrok TK dotyczył wynagrodzenia radcy prawnego, za czynności kuratora, zaś w niniejszej sprawie obowiązki te pełnił adwokat. Niemniej, wzorzec kontroli zawarty w art. 64 ust. 2 Konstytucji RP jest tożsamy dla obu samorządów prawniczych. Czynienie rozróżnienia na obowiązki, a co za tym idzie nakład pracy adwokata lub radcy prawnego w związku z wykonywaniem zastępstwa procesowego – na czynności obrończe z urzędu i czynności kuratorskie – narusza zasadę równego traktowania podmiotów w tej samej sytuacji faktycznej. Nie ma żadnego faktycznego uzasadnienia dla obniżania obowiązków procesowych w przypadku kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu. Nie ma zatem podstawy do różnicowania wynagrodzenia. Częstokroć po stronie adwokata lub radcy prawnego występującego w roli kuratora zachodzi dodatkowa trudność, związana z przewidzeniem możliwych kierunków obrony w sytuacji braku kontaktu z zastępowanym podmiotem. Obrońca z urzędu wprawdzie styka się z tym samym problemem – relacji z zastępowanym podmiotem, ale przynajmniej ma możliwość nawiązania kontaktu i uzyskania informacji o sprawie od zastępowanej strony. Kurator często nie ma żadnych informacji i musi poszukiwać ich na własną rękę i własnym nakładem czasu, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w wynagrodzeniu za czynności kuratorskie. Kierunek wykładni zawarty w wyroku z dnia 23 kwietnia 2025 roku sygn. SK 89/22 – niezależnie od krytycznej oceny doboru składu - jest zatem silnym bodźcem dla ustawodawcy do zmiany niekonstytucyjnego rozróżnienia stawek. Dokonując zaś prokonstytucyjnej wykładni rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 9 marca 2018 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz. 536) oraz § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (tj. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964) - w razie wniesienia środka zaskarżenia od przyznanego kuratorowi wynagrodzenia, Sąd ma możliwość dokonania ponownej oceny przyznanego wynagrodzenia w trybie art. 395 § 2 k.p.c.

Sędzia Piotr Chańko

Z/ odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć kuratorowi pozwanego przez operatora pocztowego.

Sędzia Piotr Chańko