Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2025r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 kwietnia 2025r. w Warszawie

sprawy E. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W.

o rekompensatę z tytułu pracy w warunkach szczególnych

na skutek odwołania E. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W.

z dnia 20 lutego 2024r., znak: (...)

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

E. M. w dniu 6 marca 2024 roku złożył do protokołu w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych odwołanie od decyzji, jaką w dniu 20 lutego 2024r. wydał Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., odmawiając przyznania prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Jako uzasadnienie odwołania wskazał argument, że zakład pracy, w którym pracował, już nie istnieje i nie może dostarczyć korekty świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych (protokół z 6 marca 2024r., k. 3 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania, a uzasadniając takie stanowisko wskazał, że do stażu pracy w warunkach szczególnych nie uwzględniono ubezpieczonemu okresu zatrudnienia w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) od 30 września 1980r. do 29 kwietnia 2005r., ponieważ w świadectwie pracy w warunkach szczególnych z 2 stycznia 2008r. wskazane jest stanowisko pracownik nadzoru inżynieryjno – technicznego kierownik budowy. Świadczy ono o tym, że ubezpieczony wykonywał również pracę administracyjno – biurową, a tylko pracę wymienioną w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., poz. 43) i odpowiednim zarządzeniu Ministra Administracji Terenowej i Ochrony (...).

Dodatkowo organ rentowy wskazał, że w świadectwie pracy z 4 maja 2005r. ww. pracodawca wskazał inną datę początkową wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, tj. od 1 lipca 1992r., a nie od 30 września 1980r. (odpowiedź na odwołanie, k. 4 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. M. w okresie od 14 września 1978r. do 30 czerwca 1980r. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) Oddział (...) M. – 1 W. jako betoniarz i technik budowy. Od 14 września 1978r. do 13 grudnia 1978r. pracował jako stażysta – betoniarz, a od 14 grudnia 1978r. do 14 sierpnia 1979r. jako betoniarz, wykonując prace betoniarskie – betonowanie podpór i przyczółków mostów. Z kolei od 15 sierpnia 1979r. do zakończenia pracy wykonywał pracę technika budowy (świadectwo pracy z 1 lipca 1980r., k. 3 akt kapitału początkowego; opinia o pracy z 11 lipca 1980r., k. 8 tom IV akt emerytalnych; zeznania E. M., k. 59 verte a.s.).

Ubezpieczony w dniu 30 września 1980r. zawarł umowę o pracę z Miejskim Przedsiębiorstwem (...) w W. – najpierw na okres próbny, a potem na czas nieokreślony. Został zatrudniony jako technik budowy i podlegał kierownikowi grupy robót. Do jego obowiązków w szczególności należało:

- szczegółowe zapoznanie się z dokumentacją techniczną budowy;

- sporządzanie niezbędnej dla budowy dodatkowej dokumentacji technicznej, jak i dodatkowych kosztorysów wykonawczych, rysunków itp. w myśl wytycznych kierownictwa;

- sporządzanie wykonanych robót, wpisywanie ich do książki obmiarów oraz przedłożenie inspektorowi nadzoru do zatwierdzenia;

- sporządzanie pod nadzorem kierownika dokumentacji rozliczeniowej dla wystawienia w ustalonych terminach rachunków przejściowych i ostatecznych;

- dokonanie obmiaru robót wykonywanych do zaleceń roboczych i wycenianie na podstawie obowiązujących przepisów z pełną odpowiedzialnością za ich prawidłowość merytoryczną, rachunkową i formalną;

- prowadzenie na bieżąco książki obmiarów i dzienników budów;

- ścisła współpraca z majstrami oraz udzielanie im pomocy w sprawach rozwiązań technicznych budowy;

- wystawianie zleceń roboczych;

- przestrzeganie terminowości wykonywania robót oraz pełnego i właściwego odnoszenia kosztów;

- załatwianie wszelkich spraw z nadzorem w odniesieniu do prowadzonej budowy;

- udział w komisjach przy wprowadzaniu i przekazywaniu obiektów;

- kierowanie procesami bezpośredniej produkcji w razie nieobecności majstra;

- wykonywanie innych prac oraz poleceń służbowych przełożonych

(umowa o pracę z 30 września 1980r., k. 2 akt osobowych; umowa o pracę z 14 października 1980r., k. 3 akt osobowych; karta obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika, k. 6 akt osobowych).

Z dniem 1 sierpnia 1983r. pracodawca powierzył E. M. obowiązki majstra w (...) nr 4. Do jego zadań na tym stanowisku należało:

- zorganizowanie pracy poprzez stworzenie właściwych stanowisk roboczych i zatrudnienie pracowników zgodnie z ich kwalifikacjami i faktycznymi potrzebami produkcyjnymi;

- kontrola zleceń roboczych przed rozpoczęciem robót oraz ich wykonania po zakończonym dniu pracy;

- stosowanie obowiązujących norm oraz procesów technologicznych, dbałość o wysoką jakość produkcji przez systematyczne szkolenie na stanowiskach pracy oraz kontrola robót wykonanych;

- jakościowy odbiór wykonanych robót, dopilnowanie usunięcia stwierdzonych usterek i wad wykonawstwa;

- zaopatrywanie stanowisk roboczych w niezbędne materiały i sprawne narzędzia, przydzielony sprzęt i środki transportowe oraz kontrola ich celowego użycia, a ponadto dopilnowanie bieżącej konserwacji narzędzi pracy;

- ścisłe przestrzeganie obowiązujących przepisów o gospodarce materiałowej oraz terminowego wystawiania dowodów obrotu materiałowego (RW ZW) oraz dbałość o oszczędne zużywanie materiałów, właściwe ich składowanie i zabezpieczenie, a także ochrona powierzonego mienia;

- prowadzenie instruktażu podległych robotników w zakresie sposobu i metod wykonywania wyznaczonych zadań, udzielanie pomocy i rady, szczególnie pracownikom młodym, nowoprzyjętym oraz praktykantom szkół zawodowych i uczelni;

- dopilnowanie ścisłego przestrzegania przepisów bhp i p.poż, zapewnianie pracownikom niezbędnej odzieży roboczej i sprzętu przeciwpożarowego, szkolenie w tym zakresie na stanowiskach pracy;

- dbałość o właściwe warunki sanitarne i socjalne na budowie, wyposażenie barakowozów i zapewnienie ich estetycznego wyglądu;

- kontrola przestrzegania dyscypliny pracy, kontrola obecności i wykorzystania czasu pracy;

- niedopuszczanie do pracy pracowników znajdujących się w stanie nietrzeźwym lub niezdolnym do pracy;

- udzielanie ustnych upomnień pracownikom w przypadku nieprzestrzegania obowiązujących instrukcji oraz za wszelkie naruszenia prawidłowego toku i dyscypliny pracy;

- zgłaszanie wniosków o zastosowanie kar dyscyplinarnych w stosunku do pracowników winnych naruszenia regulaminu pracy

(pismo z 27 lipca 1983r., k. 9 akt osobowych; karta obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika, k. 10 akt osobowych; zeznania E. M., k. 59 verte – 60 a.s.).

Od dnia 1 marca 1989r. pracodawca powierzył E. M. obowiązki kierownika budowy w (...) nr 4. Ubezpieczony odpowiadał wówczas m.in.:

- za organizację pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

- za zapewnienie przestrzegania przepisów i zasad bhp i p.poż., za wydawanie polecenia usuwania uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania poleceń;

- za realizowanie wykonania zarządzeń i zaleceń wydanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;

- za terminowe przeprowadzenie badań lekarskich wstępnych, okresowych i kontrolnych oraz zalecanych przez właściwe organy;

- za nadzór nad prawidłową eksploatacją wszelkich obiektów i placów (załącznik do zakresu czynności wynikających z przepisów bhp i p.poż., k. 25 akt osobowych; pismo z 20 lutego 1989r., k. 21 akt osobowych).

W dniu 30 czerwca 1992r. E. M. – w związku z likwidacją Miejskiego Przedsiębiorstwa (...) – złożył prośbę o rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron ( pismo z 30 czerwca 1992r., k. 40 akt osobowych). Stosunek pracy zakończył się z dniem 30 czerwca 1992r. Pracodawca w dniu 5 maja 2005r. wystawił ubezpieczonemu świadectwo pracy obejmujące wskazany okres (świadectwo pracy z 5 maja 2005r., k. 9 akt osobowych).

Od dnia 1 lipca 1992r. ubezpieczony został zatrudniony w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) S.A. jako kierownik budowy, w pełnym wymiarze czasu pracy. Do jego zadań na tym stanowisku należało:

- prowadzenie robót zgodnie z dokumentacją, wiedzą techniczną, przepisami budowalnymi oraz zarządzeniami władzy nadrzędnej i budowlanej ;

- odebranie od inwestora placu budowy i zagospodarowanie go zgodnie z wymogami;

- założenie dla wszelkich budów ksiąg obmiarów i dzienników budów oraz kontrola nad bieżącym i prawidłowym ich wypełnianiem;

- sporządzanie w uzgodnieniu z Kierownikiem Grupy (...) planu organizacji budowy;

- dokładane zapoznanie się z projektem budowy, dokumentacją i warunkami umownymi i przekazanie ewentualnych niezgodności Kierownikowi Grupy (...);

- opracowanie harmonogramu postępu robót pod kątem możliwości fakturowania robót w ustalonych terminach, planu zatrudnienia i harmonogramu dostaw materiałowych;

- sporządzanie okresowego i końcowego rozliczenia materiałowego;

- opracowywanie zadań produkcyjnych dla majstrów i techników budowy, przydzielając ich obiekty;

- sprawowanie nadzoru nad wystawianiem i rozliczaniem w wyznaczonych terminach zleceń roboczych;

- organizacja pracy w zakresie terminowego przygotowania dokumentacji rozliczeniowej dla wystawienia rachunków przyjęciowych i ostatecznych;

- przeprowadzenie co najmniej na 5 dni przed terminem oddania obiektu komisyjnego badania gotowości tego obiektu do oddania;

- terminowe usuwanie stwierdzonych usterek;

- prawidłowa i należyta likwidacja placów budów zakończonych;

- należyte prowadzenie gospodarki materiałowej, sporządzanie właściwych zapotrzebowań materiałowych, terminowe rozliczanie się ze zużytych materiałów, czuwanie nad terminowym wystawianiem dowodów materiałowych przez majstrów;

- organizacja i przygotowanie placu budowy do okresu zimowego;

- organizacja narad roboczych celem omówienia na nich stwierdzonych usterek i błędów;

- odpowiedzialność za stan bhp i p.poż.;

- przestrzeganie, aby stan faktyczny ilości wykonanych robót w naturze był zgodny z zapisami w książce obmiarów;

- dopilnowanie, aby stan faktyczny ujęty w książce obmiarów był potwierdzony odpowiednim wpisem inspektora nadzoru lub zapisem własnym o przedłożeniu książki obmiaru do potwierdzenia inspektorowi nadzoru;

- sprawdzanie ilości wykonanych robót, podanych w kosztorysie wykonawczym z uprzednio potwierdzoną przez inspektora nadzoru książką obmiarów i protokołem stanu robót;

- przestrzeganie, aby protokół stanu robót był zgodny ze stanem faktycznym w naturze oraz zapisami w książce obmiarów;

- sprawdzanie, czy w kosztorysie zostały umieszczone ewentualne materiały zleceniodawcy;

- kontrola zgodności protokołu odzysku materiałów zleceniodawcy ze stanem faktycznym;

- kontrola prawidłowości opisu robót przez majstra oraz rozliczeń godzin pracy i stawek zaszeregowań pracowników wykonujących zlecenie;

- kontrola rozliczenia zarobków

(karta obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika, k. 43 akt osobowych; zeznania E. M., k. 59 verte – 60 a.s.).

W dniu 10 lutego 2000r. ubezpieczony podpisał zakres obowiązków na stanowisku kierownik budowy, gdzie wśród zadań przypisanych do tego stanowiska przewidziano między innymi:

- prowadzenie dziennika budowy wg obowiązujących przepisów;

- koordynowanie dostaw materiałów i sprzętu na budowę;

- dbałość o wyposażenie i sprzęt (środki trwałe i nietrwałe) użytkowane w miejscu pracy;

- utrzymywanie kontaktów z nadzorem inwestorskim i uzgadnianie spraw spornych;

- przygotowywanie operatów kolaudacyjnych i przekazywanie ich do inwestora przed komisyjnym odbiorem robót;

- przygotowywanie odbioru i udział w odbiorze robót, udział w naradach koordynacyjnych organizowanych przez inwestorów;

- fakturacja robót i sporządzanie protokołów inwentaryzacyjnych;

- sprawowanie nadzoru nad obmiarami robót dokonywanymi przez podległych pracowników;

- nadzór nad przechowywaniem materiałów znajdujących się w dyspozycji budowy;

- sporządzanie wszelkich harmonogramów (karta obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika, k. 53 akt osobowych).

Z dniem 7 kwietnia 2003r. ubezpieczonemu zostało powierzone stanowisko kierownika robót na czas trwania budowy Autostrady (...) (pismo, k. 56 akt osobowych).

Stosunek pracy E. M. w (...) S.A. zakończył się w dniu 29 kwietnia 2005r. W dniu 4 maja 2005r. zostało wystawione świadectwo pracy potwierdzające okres zatrudnienia od 1 lipca 1992r. do 29 kwietnia 2005r., w którym pracodawca potwierdził, że w ww. okresie E. M. wykonywał pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, jako pracownik nadzoru inżynieryjno – technicznego. Dodatkowo w załączniku do świadectwa pracy pracodawca wskazał okresy nieskładkowe E. M., które łącznie wyniosły 189 dni ( świadectwo pracy z 4 maja 2005r. z załącznikiem, k. 10 akt osobowych).

W dniu 2 stycznia 2008r. Miejskie Przedsiębiorstwo (...) S.A. w upadłości wystawiło E. M. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym wskazano, że ubezpieczony od 30 września 1980r. do 29 kwietnia 2005r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace na stanowisku pracownik nadzoru inżynieryjno – technicznego kierownik budowy, wymienione w wykazie A dziale XIV poz. 24 punkt 1 zawartym w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 9 ministra Administracji Terenowej i Ochrony (...) z 1 lipca 1983r. w sprawie stanowisk pracy w zakładach pracy Resortu Administracji i Ochrony (...), na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 2 stycznia 2008r., akta osobowe).

E. M. od 20 grudnia 2017r. pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy (decyzja z 9 kwietnia 2018r., k. 31 tom III akt emerytalnych). W dniu 13 grudnia 2013r. została wydana decyzja przyznająca mu z urzędu prawo do emerytury od daty nabycia uprawnień, tj. od 12 grudnia 2023r. (decyzja z 13 grudnia 2023r., k. 63 tom III akt emerytalnych). W dniu 1 lutego 2024r. ubezpieczony wniósł o przyznanie rekompensaty (protokół zgłoszenia wniosku z 1 lutego 2024r., k. 65 tom III akt emerytalnych). Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. w dniu 20 lutego 2024r. wydał decyzje odmowną (decyzja z 20 lutego 2024r., k. 67 tom III akt emerytalnych).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o wskazane dokumenty z akt organu rentowego oraz z akt osobowych E. M., których strony nie kwestionowały. Ponadto, z racji tego, że te z dokumentów, które zachowały się w aktach osobowych, były tworzone na bieżąco przez pracodawcę ubezpieczonego bądź przez niego samego i zawierają podpisy, to zostały ocenione jako mające istotną wartość dowodową i wiarygodne.

Zeznaniom E. M. Sąd dał wiarę, ale tylko w zakresie, w jakim jego zeznania pokrywają się z dokumentami, jakie zachowały się w aktach osobowych. W części zaś, w której ubezpieczony w inny sposób niż dokumenty prezentował zadania, jakie wykonywał, Sąd ocenił zeznania jako niewiarygodne. Przyczyny takiej oceny szczegółowo zostaną omówione w dalszej części.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie E. M., jako niezasadne, podlegało oddaleniu.

Regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, o którą ubiega się ubezpieczony została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 164). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób obliczenia określają art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III (...). Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia . Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017r., III AUa 529/16).

W rozpatrywanej sprawie nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania ubezpieczonemu prawa do rekompensaty. Ubezpieczony nie miał przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na prace wykonywane w warunkach szczególnych. Wprawdzie o takie świadczenie ubiegał się, ale w 2018r. została wydana decyzja odmowna. Wobec tego Sąd dokonał analizy, czy spełnione zostały przesłanki pozytywne, o których była mowa. Analizę rozpocząć należy od przypomnienia, że zgodnie z cytowanymi przepisami ustawy o emeryturach pomostowych prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948r., które przed 1 stycznia 2009r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty, będą uwzględnione tylko te okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego , do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazuje bowiem w § 2 ust. 1, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy te stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Brak takich dokumentów nie oznacza jednak braku możliwości wykazania faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych przy użyciu innych środków dowodowych. W orzecznictwie wielokrotnie wyrażano ugruntowany już pogląd, zgodnie z którym okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach może być dowodzona wszelkimi środkami dowodowymi, przy czym sąd nie jest związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu przed sądem odwoławczym dopuszczalne jest więc przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w sytuacji, gdy wnioskodawca nie jest w stanie wykazać tej okoliczności jedynie w oparciu o dokumenty (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984r., III UZP 6/84; z dnia 21 września 1984r., III UZP 48/84; a także wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999r., II UKN 619 i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 2004r., III AUa 2474/03). Jednocześnie, potwierdzenie przez pracodawcę w świadectwie pracy faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych, z uwagi na to, że takie świadectwo jest dokumentem prywatnym, nie stanowi bezwzględnej przesłanki do przyznania wcześniejszej emerytury czy rekompensaty. Organ rentowy, a także sąd, mają prawo i zarazem obowiązek zweryfikować prawdziwość oświadczenia pracodawcy wynikającego z takiego dokumentu i ostatecznie nie uwzględnić go.

E. M. na rozprawie w dniu 6 listopada 2024r. (k. 59) wniósł o uwzględnienie okresów pracy w warunkach szczególnych, przypadających na czas zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w W. oraz w Miejskim Przedsiębiorstwie (...). Jeśli chodzi o pierwszy z nich, to wówczas od 14 września 1978r. do 14 sierpnia 1979r. (przez 11 miesięcy) wykonywał pracę jako stażysta – betoniarz i betoniarz, zajmując się betonowaniem, a tego rodzaju prace ustawodawca zaliczył do grupy prac wykonywanych w warunkach szczególnych, wymienionych w wykazie A, Dziale V, punkcie 4 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, gdzie wskazano na prace zbrojarskie i betoniarskie. Z kolei w okresie od 15 sierpnia 1979r. do 30 czerwca 1980r. ubezpieczony był technikiem budowy i zeznając wskazał, że zajmował się nadzorem na budowie nad pracą brygad betoniarskich czy zbrojarskich, a prac administracyjnych i w biurze nie wykonywał. Zeznania ubezpieczonego, wskazujące taki właśnie rodzaj prac przypisanych do ww. stanowiska, nie zostały jednak potwierdzone w toczącym się postępowaniu. Sąd, z uwagi na brak wiedzy ubezpieczonego o miejscu przechowywania akt osobowych z Przedsiębiorstwa (...), takich dokumentów nie pozyskał. Ubezpieczony nie zgłosił również żadnych świadków. Wobec tego Sąd, ustalając zakres prac na stanowisku technika budowy, musiałby bazować na tym tylko, co wskazują zeznania ubezpieczonego. Wątpliwości co do ich wiarygodności wynikają z tego, że E. M., zajmując stanowisko technika budowy także u kolejnego pracodawcy, wbrew temu, co zeznał, zajmował się w głównej mierze dokumentacją na budowie. Karta obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności, którą podpisał, nie wskazuje na czynności nadzorcze i na organizację robót podległych brygad. W związku z tym – choć u różnych pracodawców zakres zadań nawet na tym samym stanowisku może się różnić – Sąd, analizując zadania technika budowy wykonywane w (...) oraz brak dowodów potwierdzających zeznania ubezpieczonego, wskazujące na nadzór wykonywany nad brygadami na budowie w okresie pracy w (...) nr 15, nie dał wiary temu, że ubezpieczony takim nadzorem się zajmował. Ważne było też to, że pracodawca nie potwierdził, by w okresie zatrudnienia w (...) nr 15 E. M. wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Poza tym praca technika budowy nie jest wymieniona w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego jako praca w warunkach szczególnych. Rozporządzenie wymienia kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, ale okoliczności, o których była mowa nie pozwalają z całą pewnością ustalić, że E. M., jako technik budowy, takie właśnie prace wykonywał.

Analizując zatrudnienie ubezpieczonego w Miejskim Przedsiębiorstwie (...), a potem w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) S.A., Sąd opierał się nie tylko na tym, co zeznał ubezpieczony, ale przede wszystkim na dokumentach, których walory dowodowe są niepodważalne. Dokumenty te bowiem zostały stworzone w okresie trwającego stosunku pracy, zostały podpisane przez obie strony bądź tylko jedną z nich, ale nie ma śladu, by były kwestionowane, dlatego były tak istotne. Wynika z nich, w jakich dokładnie okresach i jakie stanowiska zajmował ubezpieczony oraz jakie zadania na każdym z tych stanowisk pracodawca mu przydzielił. W początkowym okresie pracy E. M. był technikiem budowy i choć zeznał, że w (...) tak jak w (...) nr 15 - sprawował nadzór nad pracą brygad, to Sąd jego zeznaniom nie dał wiary. Takich zeznań nikt i nic nie potwierdza, a dokument, o którym wcześniej była już mowa, a więc karta obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika na stanowisku technika budowy, wskazuje że E. M., zajmując ww. stanowisko głównie zajmował się dokumentację techniczną budowy, tworzył ją, jeśli była potrzeba, podobnie jak kosztorysy i dokumentację rozliczeniową. Poza tym dokonywał wpisów w książce obmiarów, wystawiał zlecenia robocze, współpracował z majstrami w sprawach technicznych, a także prowadził na bieżąco książkę obmiarów i dziennik budowy. Z karty obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika nie wynika, by zajmował się organizowaniem robót oraz nadzorem nad pracą brygad. W związku z tym pracy w (...) na stanowisku technika budowy Sąd nie uwzględnił, jako wykonywanej w warunkach szczególnych. Innej oceny Sąd dokonał natomiast w odniesieniu do okresu pracy na stanowisku majstra od 1 sierpnia 1983r. do końca lutego 1989r. (5 lat i 7 miesięcy). Zakres zadań na tym stanowisku, opisany przez E. M., spójny jest z tym, na co wskazuje karta obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika zatrudnionego jako majster. Wynika z niej – podobnie jak z zeznań ubezpieczonego – że zadaniem majstra było zorganizowanie pracy pracownikom, ich nadzorowanie we wszystkich aspektach, rozliczanie z pracy pod względem jakościowym i ilościowym oraz dyscyplinowanie, a to nie mogło odbywać się bez pracy na terenie budowy na stanowiskach podległych pracowników bądź w bliskości takich stanowisk. Majster bowiem, aby wypełnić zadania, o których była mowa, musiał wykonywać pracę w tym samym miejscu, w którym podległy mu zespół, w narażeniu na warunki szkodliwe. Co także ważne wykonywanie prace podlegającej na nadzorze odbywało się na budowach prowadzonych przez (...), gdzie z racji tego, że wykonywano budowy dróg i mostów, w większości odbywało się wykonywanie pracy w warunkach szczególnych, na różnych stanowiskach – operatorów sprzętu ciężkiego, betoniarzy, zbrojarzy i innych. Ubezpieczony, będąc majstrem, wykonywał pracę tam, gdzie nadzorowane przez niego brygady, a zatem – jak wskazuje wykaz A, Dział XIV, pkt 24 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, zajmował się dozorem inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Analizując okres pracy od 1 marca 1989r. do 29 kwietnia 2005r., Sąd uwzględnił nie tylko to, co zeznał E. M., ale także, a może przede wszystkim dokumenty, jakie zachowały się w aktach osobowych. Jest wśród nich karta obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika, która wymienia zadania kierownika budowy czy też kierownika robót, nazwa stanowiska nie jest bowiem do końca jasna. W dokumentach raz używano jednej z nich, innym razem drugiej. Dla Sądu kluczowe było więc nie nazewnictwo, a to jakie zadania przydzielono ubezpieczonemu od 1 marca 1989r. Zostały one ustalone w oparciu o wspomniany dokument i nie obejmują tylko dozoru inżynieryjno – technicznego. Przed szczegółową ich analizą najpierw jednak należy przyjrzeć się bliżej pojęciu takiego dozoru. W załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., stanowiącym wykaz A, w dziale XIV pod poz. 24 - jako prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego - wskazano kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Specyfika tej pozycji wyraża się pominięciem stanowisk, które otwierają uprawnienia do emerytury w obniżonym wieku, na rzecz odwołania się do czynności ogólnie pojętego nadzoru w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych. Definicję ustawową "pracy w szczególnych warunkach" zawiera art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej. Mianowicie, zgodnie z tym przepisem, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, i definicja ta winna stanowić punkt wyjścia do rozważań dotyczących argumentów sformułowanych w skardze kasacyjnej. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykłady takiej pracy można wymienić: pracę w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych warunkach atmosferycznych. Pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku (§ 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.), aby nabyć prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Motyw przyświecający ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy emerytalnej opiera się zatem na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Dokładnie ilustruje to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2014r., I UK 122/14, LEX nr 1552139. W przywołanym orzeczeniu wyjaśniono, że dozór inżynieryjno-techniczny powinien być wykonywany bezpośrednio w określonym, skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym występują warunki narażające na szybszą utratę zdolności do zarobkowania. W judykaturze rozstrzygnięto także, co oznacza stałe wykonywanie dozoru w pełnym wymiarze czasu pracy. Jest to okres wykonywania tej pracy, niezależnie od tego, ile czasu pracownik poświęca na dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Nie ma bowiem żadnych podstaw do wyłączania takiego rodzaju czynności administracyjno-biurowych z czynności polegających na sprawowaniu dozoru i traktowania ich odrębnie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 62/07, LEX nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 5 maja 2009r., I UK 4/09, LEX nr 509022; z dnia 30 stycznia 2008r., I UK 195/07, OSNP 2009 nr 7-8, poz. 105; z dnia 11 marca 2009r., II UK 243/08, LEX nr 550990). Należy także podkreślić, że Dział XIV rozporządzenia, wykazu A, dotyczy prac różnych. W ten sposób ustawodawca kwestię dozoru (pkt 24) uregulował w sposób uniwersalny i nie przypisał jej z istoty rzeczy charakteru branżowo - stanowiskowego. Nie oznacza to jednak, że ów dozór w każdym przypadku kwalifikowany powinien być jako praca w szczególnych warunkach, niejako automatycznie z założenia w sposób uprzywilejowany dla pracownika. W każdym wypadku decydującego znaczenia należy upatrywać, przez pryzmat art. 32 ust. 2 i 4 ustawy emerytalnej, w sile ujemnego oddziaływania na organizm pracownika. Konglomerat powyższych zależności stanowi matrycę oceny pracy osoby pełniącej dozór inżynieryjno - techniczny. Nie można jednak pominąć określonej branży, w której wykonywany jest dany rodzaj pracy. W przedmiotowej sprawie chodzi o pracę w budownictwie. Nie ulega wątpliwości, że ten rodzaj pracy jest kwalifikowany do grupy prac charakteryzujących się szczególną uciążliwością. Jednak nie wszystkie rodzaje prac wykonywane w budownictwie umożliwiają uzyskanie emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Taka przesłankę stanowią jedynie rodzaje prac, które zostały wymienione w wykazie A, w dziale V załącznika do rozporządzenia, obejmującego zamknięty katalog, składający się z 21 pozycji. Analiza jego struktury pozwala na konstatację, że w budownictwie mamy do czynienia z szeregiem zadań podstawowych, które w zależności od rodzaju wykonywanej pracy, zaliczane są bądź do prac uciążliwych (prace zbrojarzy i betoniarzy, prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych) bądź też nie mieszczą się w tym kręgu (np. prace murarzy, prace tynkarzy).

W przypadku ubezpieczonego, który do lutego 1989r. wykonywał prace majstra, objęcie stanowiska kierownika budowy czy też kierownika robót wiązało się z jakościową modyfikacją wypełnianych obowiązków pracowniczych. Przede wszystkim dozorowi ubezpieczonego podlegali wszyscy pracownicy zatrudnieni na danej budowie, a nie tylko pracownicy wykonujący pracę w szczególnych warunkach. Innymi słowy, w analizowanej sprawie, kierownik budowy/robót pełnił dozór nie tylko nad pracownikami wykonującymi ten rodzaj prac, który kwalifikowany jest jako praca w szczególnych warunkach, ale również nad pracownikami wykonującymi inne rodzaje prac, nieobjęte wykazem A, działu V załącznika do rozporządzenia. Wynika to wprost z zajmowanego przez niego stanowiska, które swym zakresem obejmuje dozór całej budowy (budów), a nie tylko wybranej grupy zatrudnionych. W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z 11 stycznia 2017r. ( (...)), że budownictwo jest branżą szczególnego rodzaju, gdzie nie można rozróżniać prac podstawowych i ubocznych w płaszczyźnie dozoru inżynieryjno-technicznego z perspektywy zadań kierownika budowy. Wynika to wszak z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, które podkreślają jego rolę i znaczenie w procesie inwestycyjnym.

Ubezpieczony w przedmiotowej sprawie nie wykonywał dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, gdzie jako podstawowe wykonywane były prace wymienione w wykazie A stale i w pełnym wymiarze, gdyż zakres jego zadań, szczegółowo wskazany w karcie obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika, obligował do organizowania całości robót i ich koordynowania, w tym również prac, które nie zostały wymienione w wykazie A, działu V załącznika do rozporządzenia. W ten sposób nadzór obejmował wszelkie prace, jakie miały miejsce w toku budowy danego obiektu, w tym także zadania administracyjne (np. udział w naradach, w komisjach odbioru końcowych robót, realizowanie zaleceń organów nadzoru w zakresie warunków pracy, nadzór nad eksploatacją wszelkich obiektów i placów, odpowiedzialność za terminowe przeprowadzenie badań lekarskich – wstępnych, okresowych i kontrolnych, likwidacja placów budów; odebranie od inwestora placu budowy i zagospodarowanie go zgodnie z wymogami). Od 10 lutego 2000r. w zakresie zadań ubezpieczonego pojawiły się dodatkowo inne jeszcze prace takie jak utrzymywanie kontaktów z nadzorem inwestorskim i uzgadnianie spraw spornych, przygotowywanie operatów kolaudacyjnych i przekazywanie do inwestora, przygotowywanie odbioru i udział w odbiorze robót, udział w naradach koordynacyjnych organizowanych przez inwestorów, fakturacja robót i sporządzanie protokołów inwentaryzacyjnych, sporządzanie wszelkich harmonogramów (k. 53 akt osobowych). Z całą pewnością miały one charakter administracyjny i związane były z prowadzoną budową jako całością. Wśród tych zadań były też zadania nadzorcze, ale nie związane z jakością pracy tych, którzy realizowali pracę w warunkach szczególnych, lecz z procesem organizacji budowy jako dużego przedsięwzięcia.

Poza tym, biorąc pod uwagę szeroki zakres robót, wykonywanych na takich budowach, jakie prowadzono w (...) (budowa autostrad oraz różnych innych obiektów drogowych) istnieją podstawy do stwierdzenia, że sprawowany dozór w przypadku E. M. obejmował również te rodzaje prac, które w świetle rozporządzenia nie są uznawane za wykonywane w szczególnych warunkach.

Powołanie się ubezpieczonego na świadectwo pracy w szczególnych warunkach, w którym były pracodawca zaświadczył, że ubezpieczony, będąc kierownikiem budowy, zajmował się dozorem inżynieryjno - technicznym, nie przesądza o uznaniu jego pracy za pracę w szczególnych warunkach, bowiem ten dokument nie jest wiążącym dowodem w postępowaniu o ustalenie prawa do emerytury. Nawet przy założeniu, że stanowisko pracy wymienione w tym świadectwie odpowiadało któremukolwiek ze stanowisk wymienionych w wykazach resortowych, w których jako podstawowe są wykonywane prace wymienione w wykazie w rozumieniu zarządzenia Nr 16 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 10 grudnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładzie pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, uprawniające do wzrostu emerytury; Dz. Urz.MB z 1984 r. Nr 1, poz. 1), to i tak trzeba zauważyć, że wykazy resortowe mają charakter jedynie informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, wobec czego umieszczenie stanowiska kierownika budowy w wykazie stanowisk, na których wykonywana praca jest pracą w szczególnych warunkach, samo w sobie nie przesądza o charakterze pracy na tym stanowisku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 62/07, LEX nr 375653). Wykaz resortowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach, zwłaszcza, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym ("prace"). Nie zmienia to jednak tego, że zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2011r., I UK 351/10, LEX nr 863944 oraz z dnia 26 maja 2011r., II UK 356/10, LEX nr 901608).

Podsumowując, ubezpieczony nie wykazał, by od 1 marca 1989r. do końca zatrudnienia w (...) S.A. wykonywał prace w warunkach szczególnych. Dowody, które Sąd zgromadził w odniesieniu do tego okresu, ale nie tylko, nie potwierdzają tego na co wskazuje świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

W związku z powyższym, biorąc pod uwagę, że okres pracy w warunkach szczególnych wynosi tylko 6 lat i 6 miesięcy, odwołanie podlegało oddaleniu.