Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 861/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:

SSA Jan Surma

Sędziowie:

SSA Tadeusz Nowakowski (spr.)

SSA Walter Komorek

Protokolant:

Teresa Wróbel - Płatek

po rozpoznaniu w dniu 7 września 2012 r. we Wrocławiu na rozprawie

sprawy z powództwa H. P.

przeciwko W. O.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z dnia 20 kwietnia 2012 r. sygn. akt I C 126/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że ustalone tam odsetki liczy od dnia 20 kwietnia 2012 r., nie naruszając dalszych postanowień tego punktu;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 1201 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził od pozwanej W. O. na rzecz powódki H. P. 25.000 zł z ustawowymi odsetkami od 26 maja 2010 r. do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie powództwo oddalił i orzekł o kosztach postępowania.

Sąd ten ustalił, że w skład spadku po J. B. wchodzi udział w ½ w prawie własności samodzielnego lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...) o pow. 53,11 m2 z własnością którego związany jest udział 1,75% we wspólnych częściach budynku i w prawie własności terenu o wartości 300.000 zł.

W rozważaniach Sąd Okręgowy stwierdził, że poza sporem było, że powódka jest uprawniona do wystąpienia z roszczeniem o zachowek po zmarłym mężu. Spór natomiast dotyczył ustalenia czy w skład spadku wchodzi cała nieruchomość lokalowa, czy też udział w niej; możliwości doliczenia do masy spadkowej środków na rachunku bankowym spadkodawcy, a także oceny zasadności żądania zgodnie z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Rozstrzygając sąd pierwszej instancji uznał, że w skład spadku po J. B. wchodzi wyłącznie jego udział w ½ w nieruchomości lokalowej. Wartość tej nieruchomości nie była przedmiotem sporu między stronami, które określiły ją na 300.000 zł. Zatem do spadku wchodzi połowa tej wartości, tj. 150.000 zł, a nie 300.000 zł jak wskazała powódka. Szósta część tej wartości wynosi 25.000 zł i taka kwota podlegała zasądzeniu na rzecz powódki.

Natomiast Sąd Okręgowy nie uwzględnił powoływaną przez pozwaną konieczność zastosowania przepisu art. 5 k.c. uznając, że podniesione przez pozwaną okoliczności nie mogły zaważyć na odmowie przyznania powódce prawa do zachowku.

Sąd ten zasądził odsetki ustawowe od zasądzonej sumy od dnia wniesienia pozwu, na podstawie art. 481 k.c. Uznał, że powódka wezwała pozwaną do zapłaty w dniu 21.04.2010 r., a więc przed jego wytoczeniem, jednakże w wezwaniu nie oznaczyła konkretnej żądanej kwoty.

Wyrok ten zaskarżyła pozwana w części zasądzającej odsetki ustawowe. W apelacji zarzuciła naruszenie art. 481 k.c. przez błędną jego wykładnię, tj. przyjęcie, że odsetki ustawowe należą się od daty wniesienia pozwu, albowiem z tą datą roszczenie powódki stało się wymagalne. Natomiast świadczenie zachowkowe staje się wymagalne z datą orzekania o nim przez sąd.

Wskazując na powyższe wniosła o zmianę wyroku w części zaskarżonej poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od 20.04.2012 r. wraz z kosztami za drugą instancję.

Powódka przez swego pełnomocnika na rozprawie apelacyjnej wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania za drugą instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlega uwzględnieniu.

W orzecznictwie i doktrynie występują dwa stanowiska dotyczące określenia wymagalności świadczenia z tytułu zachowku. Obydwa wskazują na specyfikę tego świadczenia, jednakże w zakresie wymagalności, a co za tym idzie liczenia odsetek za opóźnienie wyciągają odmienne wnioski.

Pierwsze stanowisko wskazuje, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność należy ustalić w oparciu o regułę z art. 455 k.c. Zatem dopóki dłużnik nie zostanie wezwany do spełnienia świadczenia, dopóty obowiązek zapłaty kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie aktualizuje się. Odsetki ustawowe za opóźnienie należą się dopiero od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku (patrz np. wyrok SA w Warszawie z 23.03.2007 r., VI Ca 1285/06, Lex Polonica 1867204).

Tak więc ani chwila otwarcia spadku, w której powstaje roszczenie o zachowek, ani chwila ogłoszenia testamentu, od której uprawniony może dochodzić zachowku, nie są chwilą wymagalności tego roszczenia.

Drugie stanowisko podkreśla, że skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę - tak ustalonej kwoty – stało się wymagalne (patrz np. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 02.03.2012 r., I ACa 110/12, Lex 1129357).

Powyższe stanowisko znajduje oparcie przede wszystkim w uchwale SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNC 1985/10/147 (patrz też wyrok SN z 25.05.2005 r., I CK 765/04, Lex 180835).

W doktrynie ważna jest też uwaga P. K., który na tle uchwały z 26 marca 1985 r. odwołuje się do treści art. 363 § 2 k.c. dotyczącego odpowiedzialności odszkodowawczej: „Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wartość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili”.

Zdaniem tego autora: skoro przepisy prawa spadkowego odnoszące się do ustalenia zachowku milczą na ten temat, należy uznać, że sąd ma raczej większą niż mniejszą kompetencję do ustalania miarodajnej dla określenia wartości spadku chwili. Nie przez przypadek formuła art. 363 § 2 k.c. jest tak elastyczna. Uchwała z 26 marca 1985 r. powinna być uzupełniana o zastrzeżenie analogiczne do znanego z art. 363 § 2 in fine k.c. patrz „Zachowek w polskim prawie spadkowym”, wydanie 1, LexisNexis, Warszawa 2010, str. 243).

Na tle art. 363 § 2 k.c. przyjmuje się, że zasądzenie odszkodowania według cen z daty wyrokowania może uzasadniać przyznanie odsetek dopiero od tej daty (patrz też wyrok SN z 10 lutego 2000 r., II CKN 725/98, OSNC 2000, nr 9, poz. 158).

Przy zasądzaniu zachowku według cen z chwili orzekania wraz z odsetkami za opóźnienie od chwili wcześniejszej, wysokość zachowku może być częściowo zawyżona, bowiem zarówno aktualna cena, jak i odsetki za opóźnienie zawierają w sobie inflację. Aby uniknąć istotnego zawyżenia wielkości roszczenia, czyli nadmiernego uprzywilejowania uprawnionego z pokrzywdzeniem spadkobiercy, zasadą winno być przyznanie odsetek od daty wyrokowania o zachowku.

Nie wyłącza to jednak w konkretnym przypadku i przy szczególnych okolicznościach przyjęcie cen z innej chwili i liczenie odsetek od tak ustalonej wymagalności.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny w tym składzie opowiada się za przedstawionym wyżej drugim stanowiskiem przyjmując, że w tym konkretnym przypadku nie ma podstaw do liczenia odsetek od dnia wniesienia pozwu. Nie ma bowiem szczególnych okoliczności, które by to uzasadniały.

Dlatego też orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku (art. 386 § 1 k.p.c.). Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego znajduje uzasadnienie w przepisie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

MR

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13