Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 marca 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w T. odmówił ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego W. K. ustalonej na dzień 1 stycznia 1999 roku, wskazując brak podstaw do przyznania rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach. Organ rentowy uznał, że ubezpieczony wykazał jedynie 3 lata i 10 miesięcy pracy w takich warunkach. (decyzja k 59 odw. akt kapitałowych załączonych do akt sprawy)

Decyzją z 20 marca 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w T. przyznał W. K. prawo do emerytury od dnia 26 lutego 2024 roku, tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego, przyjmując kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego ustalonego decyzją z 27 lutego 2024 roku, tj. bez uwzględnienia rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. (decyzja k. 14-16 akt emerytalnych ZUS)

W. K. złożył odwołanie od obu powyższych decyzji wnosząc o uwzględnienie do wypłacanej emerytury rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Wskazał, że pracę tę wykonywał także w okresie od 1 września 1984 roku do 30 czerwca 1996 roku w (...) w S., gdzie zajmował stanowisko czadnicowego i formowacza wyrobów szklanych. (odwołanie k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. (odpowiedź na odwołanie k. 12-13)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W. K. urodził się w dniu (...). (bezsporne)

W okresie od 1 września 1984 roku do 30 czerwca 1996 roku był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) w S., gdzie zajmował stanowiska: do 31 stycznia 1988 roku oraz od 1 czerwca 1989 roku do 30 listopada 1989 roku – czadnicowego, od 1 lutego 1988 roku do 31 maja 1989 roku orz od 1 grudnia 1989 roku do 30b czerwca 1996 roku - formowacza wyrobów szklanych. (świadectwo pracy k. 9)

Jako czadnicowy wnioskodawca woził węgiel taczkami na dwa generatory - piętrowe wielkie piece. Wysypywał wraz z innymi osobami węgiel na blachę i do zasobnika. Podczas palenia wytwarzał się czad, który kanałami był pompowany do wanny, na której utrzymywana była bardzo wysoka temperatura. Ekipa przy tej wannie mieszała piasek z sodą. Czad wytwarzany przez te piece topił szkło. Te zsypniki znajdowały się pod wiatą na zewnątrz. Mimo to, ubezpieczony wykonując tę pracę cały czas pracował w dymie i pozostawał osmolony. Miał ubranie robocze, ale bez maski. Węgiel z niedopałków był później zrzucany do wody, rozsuwane były w tym celu ruszta i tak powstawał koks. Palono od 6 do 8 ton wysokokalorycznego węgla w ciągu dnia pracy. Co pół godziny czadnicowi musieli zmieniać kierunek płomienia. Raz dawało się ogień na część wanny topliwej, a raz na część wyrobową. W okresie wykonywania tej pracy w hucie nie było przestoi. (zeznania świadka A. G. e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:24:52-00:29:57 – płyta CD k. 43, zeznania świadka Z. F. e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:29:58-00:37:16 – płyta CD k. 43, zeznania świadka G. W. e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:37:17-00:44:24 – płyta CD k. 43, przesłuchanie wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:45:33 w zw. z 00:06:04-00:17:42 – płyta CD k. 43)

Pracując jako formowacz szkła wnioskodawca miał swoją brygadę. Nabierał ciekłe, gorące szkło z wanny, wydmuchiwał balony 40 l. Temperatura przy wannie nie pozwalała na swobodne widzenie, nie dało się otworzyć oczu. Często zdarzały się poparzenia rąk, zdarzały się także poparzenia twarzy. Pracę tę wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy, po 6 godzin dziennie, ze względu na szkodliwe warunki. (zeznania świadka A. G. e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:24:52-00:29:57 – płyta CD k. 43, zeznania świadka Z. F. e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:29:58-00:37:16 – płyta CD k. 43, zeznania świadka G. W. e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:37:17-00:44:24 – płyta CD k. 43, przesłuchanie wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:45:33 w zw. z 00:06:04-00:17:42 – płyta CD k. 43)

W okresie od 2 lipca 1998 roku do 26 lutego 202 roku W. K. był zatrudniony w (...), gdzie od 1 lutego 2005 roku do 31 grudnia 2008 roku wykonywał pracę listonosza, która została zaliczona jako praca w szczególnych warunkach. (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach k 11)

Opisany okres pracy w (...) (z wyłączeniem okresów pobierania przez wnioskodawcę zasiłków chorobowych) został uznany przez organ rentowy jako praca ubezpieczonego w szczególnych warunkach, łącznie 3 lata i 10 miesięcy. (niesporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności o dokumenty zawarte w aktach niniejszej sprawy,
w załączonych do akt sprawy aktach ZUS, jak również na podstawie osobowych źródeł dowodowych w postaci zeznań świadków orz korespondującego z tymi zeznaniami przesłuchania wnioskodawcy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem postępowania było rozstrzygnięcie czy wnioskodawcy przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Kwestią sporną było przy tym ostatecznie to czy można uznać za pracę
w warunkach szczególnych pracę wykonywaną przez wnioskodawcę w okresie jego zatrudnienia w (...) w S..

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 1696), ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, 1429 i 1672 oraz z 2024 r. poz. 834, 858 i 1243).

Zgodnie z art. 2 pkt 5 tej ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009 roku ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszący co najmniej 15 lat.

Zgodnie z art. 21 ust. 2 powoływanej ustawy, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach
z FUS.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. (tak: M. Z. - Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX, tak też: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z 31 marca 2016 roku, III AUa 1899/15, LEX: 2044406)

Przepis art. 23 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Prawo do rekompensaty, zgodnie z powyższą ustawą, mają więc osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, które przed 1 stycznia 2009 roku wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Należy zauważyć, że art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty:

1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej,

2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lubo szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat.

Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS.

Bezspornym jest w rozpoznawanej sprawie jest, że wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury pomostowej ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie zaś do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z FUS, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej z 1998 r., stanowi, że wiek emerytalny,
o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.).

Z brzmienia § 1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

Przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W świetle § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r., II UKN 39/00 Prok. i Prawo (...))

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Brak takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy nie wyklucza jednak dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego.

Okresy pracy w warunkach szczególnych wskazane w powołanym wyżej rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach mogą być wykazywane przez zainteresowanego, przed Sądem wszelkimi środkami dowodowymi, a przewidzianymi przez kodeks postępowania cywilnego, a w szczególności dokumentami z osobowych akt pracowniczych, zeznaniami świadków,
a także przesłuchaniem stron. (tak: uchwała Sądu Najwyższego z 27 maja 1985 r., III UZP 5/85, LEX nr 14635, uchwała Sądu Najwyższego z 21 września 1984 r., III UZP 48/84, LEX nr 14630, uchwała Sądu Najwyższego z 10 marca 1984 r., III UZP 6/84, LEX nr 14625)

Reasumując - przyjąć należało, że w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia, co do środków dowodowych, którymi związany jest ZUS we własnym postępowaniu. Tym samym pomimo nie przedstawienia stosownych dokumentów lub też stosownych zaświadczeń, bądź zaświadczeń wskazujących dowodzone fakty w sposób niedostatecznie precyzyjny, Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego może uznać, że w określonym czasie wnioskodawca wykonywał pracę w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy, w szczególności zeznania świadków korespondujące z przesłuchaniem wnioskodawcy i dokumentacją zgromadzoną w aktach sprawy oraz aktach rentowych, w istocie potwierdził, że okres zatrudnienia ubezpieczonego we wskazanej Hucie na stanowiskach czadnicowego i formowacza szkła bezwzględnie uznać należy jako pracę szczególnych warunkach.

We wskazanym okresie wnioskodawca pracował bowiem jako czadnicowy – wykonując swe obowiązki w czadzie, a zatem w narażeniu bezpośrednim na układ oddechowy, zaś jako formowacz szkła – przy ekstremalnie wysokich temperaturach wytopu szkła (nawet do 1350˚ C).

Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden
z rodzajów pracy wymienionych w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10, LEX nr 950426)

Prace wykonywane przez wnioskodawcę, można zatem zaliczyć do prac wymienionych w załączniku A do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) - w pkt 3 działu XIII (formowanie wyrobów szklanych) oraz w pkt 1 działu XIV (prace niezautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego).

Prace te zostały także wymienione w dziele XIII poz.3 pkt 5 oraz w dziale XIV poz.1 pkt 14 – załącznika do zarządzenia Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z 7 lipca 1987 r. (Dz. Urz. MPChiL Nr 4)

Wobec powyższego, należy uznać, iż prace wykonywane przez wnioskodawcę
w spornym okresie, również należy uznać za prace w szczególnych warunkach.

Podsumowując - stwierdzić należy, że wnioskodawca spełnia wymóg posiadania co najmniej 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, gdyż doliczając do uznanych ostatecznie przez ZUS okresów pracy w szczególnych warunkach (3 lata i 10 miesięcy) legitymuje się on łącznym stażem pracy w warunkach szczególnych wynoszącym 16 lat i 8 miesięcy – a więc wynoszącym co najmniej 15 lat.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżone decyzje i nakazał przeliczenie wartości kapitału początkowego W. K. i w konsekwencji wysokości jego emerytury, z uwzględnieniem należnego mu prawa do rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach.

SSO Paulina Kuźma