Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 1800/23

Uzasadnienie wyroku z dnia 22 grudnia 2023 r.

W pozwie skierowanym przeciwko pozwanej A. S., powód (...) z siedzibą w T.,E., reprezentowany przez pełnomocnika będącego adwokatem, żądał zasądzenia od pozwanej kwoty 2.645,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 stycznia 2019 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Podstawę dochodzonego roszczenia stanowiła zawarta w dniu 25 listopada 2016 r. pomiędzy (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. a pozwaną A. S. umowa odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania oraz zawarta w dniu 17 stycznia 2019 r. pomiędzy (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. a powodem (...) z siedzibą w T., E., umowa przelewu wierzytelności, na podstawie której powód miał nabyć wierzytelność przysługującą (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. wobec pozwanej A. S., wynikającą ze wspomnianej umowy odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania (pozew – k. 2-8).

W odpowiedzi na pozew pozwana A. S. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwana podniosła zarzut nieważności umowy podkreślając, że umowę odpłatnego udostępnienia pojazdu zastępczego zawarła pod wpływem istotnego błędu wywołanego przez wynajmującego pojazd, zaś błąd ten dotyczył zasad rozliczenia, wysokości stawek i odpowiedzialności za czynsz niepokryty przez ubezpieczyciela. Zarzuciła ponadto, że umowa ta jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego ze względu na jej zawarcie z wykorzystaniem trudnej sytuacji pozwanej, zaistniałej po kolizji drogowej z jej udziałem, niezgodnie z ustnymi ustaleniami stron, towarzyszącymi jej zawarciu, na niekorzyść pozwanej. Pozwana podniosła również zarzut stosowania nieuczciwej praktyki rynkowej, zarzut przedawnienia oraz zarzut nienależytego wykonania umowy (odpowiedź na pozew – k. 124-127).

Pismem z dnia 29 czerwca 2023 r. Miejski Rzecznik Konsumentów w m.st. W., zastępowany przez pełnomocnika będącego radcą prawnym, wstępując do postępowania, wniósł o oddalenie powództwa, wskazując na stosowanie przez (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., wynajmującą pojazdy zastępcze, nieuczciwych praktyk rynkowych. Podkreślił, że konsumenci byli zapewniani, że czynsz najmu zostanie pokryty przez ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej sprawcy, ale nie wskazywano im, że zostaną obciążeni czynszem najmu w takim zakresie, w jakim nie zostanie on pokryty przez tego ubezpieczyciela. Ponadto wskazał, że (...) z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. stosowała zawyżone stawki najmu pojazdów zastępczych i nie przekazywała informacji o możliwości skorzystania z najmu pojazdu zastępczego oferowanego przez ubezpieczyciela. Wniósł o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (pismo – k. 134-143)

Za podstawę wyroku Sąd Rejonowy przyjął następujące ustalenia:

W dniu 25 listopada 2016 r. miała miejsce kolizja drogowa, w wyniku której uszkodzony został należący do A. S. pojazd marki S. (...) o nr rej. (...). Sprawca kolizji był ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej przez ubezpieczyciela (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w S. (oświadczenie posiadacza pojazdu – k. 41).

W dniu 25 listopada 2016 r. A. S. zawarła z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. umowę odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania w związku ze szkodą dotyczącą pojazdu marki S. (...) o nr rej. (...) wynikającą z kolizji drogowej mającej miejsce w tym dniu (umowa odpłatnego udostępnienia pojazdu – k. 9).

W myśl pkt 2. umowy odpłatne udostępnienie pojazdu do krótkotrwałego korzystania nastąpiło na okres uzasadnionej likwidacji szkody, za którego adekwatność odpowiadała A. S. (umowa odpłatnego udostępnienia pojazdu – k. 9).

Stawkę dobową najmu pojazdu określono w myśl pkt 3.2 umowy na kwotę 215,25 zł brutto, przyjmując, że doba stanowi okres od chwili wydania pojazdu do tożsamej godziny dnia następnego. W umowie wskazano, że jest to stawka rynkowa odpowiadająca uszkodzonemu pojazdowi (umowa odpłatnego udostępnienia pojazdu – k. 9).

Zgodnie z postanowieniem pkt 7.3. umowy w przypadku rozliczenia bezgotówkowego A. S. obowiązana była zapłacić kwotę wykraczającą ponad przysługującą jej wierzytelność względem podmiotu odpowiedzialnego za szkodę z tytułu pokrycia kosztów korzystania z pojazdu zastępczego (umowa odpłatnego udostępnienia pojazdu – k. 9).

Według pkt 8.1. umowy w zakresie roszczeń odszkodowawczych A. S. obowiązana była udzielić wynajmującemu oraz inkasentowi nieodwołalnego pełnomocnictwa, upoważniając ich do samodzielnego reprezentowania jej przed podmiotem odpowiedzialnym za szkodę, w tym żądania należnego świadczenia za koszt pojazdu zastępczego na rachunek wynajmującego, żądania udostępnienia wszelkich informacji oraz wszelkich dokumentów akt szkody, a także do reprezentowania jej przed wszelkimi urzędami, sądami oraz organami z prawem udzielania dalszych pełnomocnictw. A. S. zobowiązała się także współdziałać w zakresie dochodzenia wierzytelności odszkodowawczej. Ponadto zastrzeżono, że wszelka korespondencja w zakresie roszczeń związanych z umową, w tym odszkodowawczych miała być kierowana do inkasenta, a zapłata odszkodowania za koszt korzystania z pojazdu miała być dokonana na rzecz wynajmującego, jako pełnomocników A. S. (umowa odpłatnego udostępnienia pojazdu – k. 9).

W dniu 25 listopada 2016 r. o godzinie 12:30 wydano A. S. pojazd zastępczy marki K. (...)’d o nr rej. (...), który został przez nią zwrócony w dniu 16 grudnia 2016 r. o godzinie 18:00. Całkowity okres najmu wyniósł zatem 22 doby. Uwzględniając stawkę dobową najmu pojazdu ustaloną w kwocie 215,25 zł brutto, należne wynagrodzenie za korzystanie z pojazdu wyniosło 4.735,50 zł brutto (protokół wydania pojazdu – k. 9, protokół zwrotu pojazdu – k. 11)

W dniu 25 listopada 2016 r. (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w S. w związku ze szkodą pojazdu marki S. (...) o nr rej. (...) złożyło propozycję najmu pojazdu zastępczego. W wiadomości skierowanej do A. S. pocztą elektroniczną poinformowano ją o możliwości zorganizowania wynajmu pojazdu zastępczego przez podmiot współpracujący z ubezpieczycielem, przedstawiając cennik najmu pojazdów zastępczych stosowany przez podmioty współpracujące (zeznania A. S. k. 165).

A. S. nie skorzystała z oferty najmu pojazdu zastępczego przedstawionej przez ubezpieczyciela sprawcy kolizji drogowej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w S. ze względu na to, że ofertę tę odebrała dopiero wieczorem 25 listopada 2016 r., po tym jak zawarła już z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. umowę odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania (zeznania A. S. k. 165)

W dniu 16 grudnia 2016 r. (...) z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. wystawiła A. S. fakturę nr (...) opiewającą na kwotę 4.735,50 zł tytułem czynszu najmu pojazdu zastępczego z terminem płatności do dnia 30 grudnia 2016 r. (faktura nr (...) – k. 12).

W dniu 16 grudnia 2016 r. w drodze wyboru przez A. S. bezgotówkowej formy rozliczenia należności czynszowej wpływami z odszkodowania doszło do zawarcia przez A. S. z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. przy udziale (...) z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. umowy przelewu w celu inkasa wierzytelności względem ubezpieczyciela sprawcy kolizji o zapłatę odszkodowania obejmującego koszty najmu pojazdu zastępczego. W § 3 ust. 1 – 3 ww. umowy wskazano, że wymagalność wierzytelności czynszowej wobec A. S. zostaje odroczona do dnia, w którym (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. uzyska z przelanej do inkasa wierzytelności odszkodowawczej kwotę pozwalającą na pokrycie czynszu. W przypadku, gdyby prawomocnym orzeczeniem sądowym stwierdzony został częściowy lub całkowity brak obowiązku zapłaty przez ubezpieczyciela na rzecz (...), przelanej do inkasa wierzytelności, wierzytelność czynszowa staje się wymagalna z dniem uprawomocnienia się takiego orzeczenia. Dalej zawarte zostało postanowienie, że cedent oświadcza, że jeśli inkaso stanie się niemożliwe lub niecelowe, zobowiązuje się złożyć oświadczenie o zwrotnym przyjęciu przelanej do inkasa wierzytelności ( dowód: umowa przelewu wierzytelności do inkasa – k. 32).

Decyzją z dnia 4 stycznia 2017 r. (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w S. przyznała na rzecz A. S. kwotę 2.090,00 zł tytułem zwrotu kosztów pojazdu zastępczego (okoliczność bezsporna).

Wyrokiem Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy w W. z dnia 7 listopada 2018 r. wydanym w sprawie o sygn. akt XVI GC 4757/17 oddalono powództwo (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. przeciwko (...) z siedzibą w S. jako ubezpieczycielowi sprawy kolizji o odszkodowanie w kwocie 2.646,50 zł należne A. S., obejmujące koszty najmu pojazdu zastępczego, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 14 stycznia 2017 r. do dnia zapłaty (odpis wyroku – k. 44).

W dniu 17 stycznia 2019 r. (...) z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. zawarła z (...) z siedzibą w T., Estonia, umowę przelewu wierzytelności, na podstawie której powód (...) z siedzibą w T., Estonia, nabył wierzytelność przysługującą (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. względem A. S., wynikającą z zawartej w dniu 25 listopada 2016 r. umowy odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania (umowa przelewu wierzytelności – k. 13-14).

W dniu 9 grudnia 2019 r. (...) z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. oświadczyła, że wobec wypowiedzenia umowy przez inkasenta (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., a w związku z tym zmiany istotnych okoliczności dotyczących możliwości uzyskania odszkodowania kwot na pokrycie pozostałego do zapłaty czynszu, jak również ryzyka związanego z przyszłą możliwością uzyskania należności czynszowej i ewentualnych skutków takiego stanu rzeczy, wypowiada w całości umowę przelewu wierzytelności do inkasa z dnia 16 grudnia 2016 r. ze skutkiem natychmiastowym ( wypowiedzenie – k. 28).

Podstawę powyższych ustaleń stanowiły twierdzenia stron o faktach pozostających poza sporem oraz przedstawione dowody z dokumentów, których wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu Rejonowego oraz nie była kwestionowana przez strony postępowania. Podstawę poczynionych ustaleń stanowiły również zeznania pozwanej, które były jasne, logiczne i korespondowały z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, a ponadto nie były kwestionowane przez powoda.

Sąd Rejonowy pominął na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego dowód z opinii biegłego sądowego z uwagi na to, że dowód okazał się nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie podstawę żądania pozwu stanowiła odpowiedzialność pozwanej za zapłatę czynszu najmu pojazdu zastępczego na podstawie zawartej w dniu 25 listopada 2016 r. umowy odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania. Żądany czynsz najmu został pomniejszony o odszkodowanie obejmujące koszty najmu pojazdu zastępczego wypłacone przez ubezpieczyciela sprawcy kolizji drogowej mającej miejsce w dniu 25 listopada 2016 r.

Stosownie do treści art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie zaś z § 3 tego przepisu, jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Zasady współżycia społecznego to powszechnie akceptowane w społeczeństwie wartości moralne, reguły uczciwego, rzetelnego, lojalnego postępowania, zasady słuszności, dobrych obyczajów, etycznego zachowanie wobec drugiego człowieka. Funkcją klauzuli zasad współżycia społecznego jest uelastycznienie systemu prawa w celu zapobiegania rażąco niesprawiedliwym skutkom zastosowania określonej normy prawa w określonym stanie faktycznym i dostosowania ogólnych norm prawa do konkretnego stanu faktycznego przy uwzględnieniu systemu ocen lub zasad postępowania o charakterze pozaprawnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 16/15, LEX nr 1991134, M.Pr.Bank. (...)-39).

Ze względu na związane z klauzulą zasad współżycia społecznego ograniczenie autonomii woli osoby dokonującej czynności prawnej, postulat proporcjonalności sprawia, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć wartości o charakterze podstawowym.

W ocenie Sądu Rejonowego zasadne było uznanie postanowienia pkt 7.3 w zw. z pkt 2 i pkt 3.2 umowy odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania zawartej w dniu 25 listopada 2016 r. za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, jednakże nie przez pryzmat ich treści, ale ze względu na okoliczności towarzyszące zawarciu i wykonywaniu tej umowy. Należy bowiem podkreślić, że w związku z zawarciem tej umowy pozwana nie została powiadomiona o tym jakie rzeczywiście stawki najmu pojazdów zastępczych stosuje ubezpieczyciel, wobec którego roszczenie o naprawienie szkody zostało scedowane przez pozwaną przy udziale powoda, z którym jednocześnie zawarła pozwana umowę odpłatnego udostępnienia pojazdu, a cesja ta pełniła funkcję zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego. W treści umowy wskazano, że stawka czynszu najmu jest rynkowa (pkt 3.1. umowy), natomiast z treści zgromadzonych w sprawie dokumentów oraz z zeznań pozwanej wynikało, że pozwana w związku z zawarciem tej umowy nie została powiadomiona o tym, że stawka czynszu najmu wynosząca 215,25 zł to stawka, która nie podlega zwrotowi przez ubezpieczyciela sprawcy kolizji drogowej. Już na etapie zawierania tej umowy zachodziło zatem ryzyko, że szkoda polegająca na poniesieniu kosztów najmu pojazdu zastępczego nie zostanie pokryta przez ubezpieczyciela w całości. O ryzyku tym pozwana powinna była zostać jednoznacznie pouczona, skoro dotyczyło ono niezmiernie istotnego, podstawowego elementu zawarcia tej umowy, określającego wysokość czynszu najmu. Obowiązek taki wynikał właśnie z nakazu przestrzegania dobrych obyczajów ze względu na reguły uczciwego obrotu opartego na prawdziwych okolicznościach towarzyszących zawieranej umowie. Obowiązek ten okazał się szczególnie istotny w sytuacji, gdy przelew odszkodowania przysługującego pozwanej względem ubezpieczyciela sprawcy kolizji drogowej miał na celu spełnienie świadczenia na rzecz powoda z tytułu czynszu najmu pojazdu zastępczego. Skoro pozwana w wykonaniu pkt 8.1. umowy zawartej w dniu 25 listopada 2016 r. udzieliła wynajmującemu oraz inkasentowi nieodwołalnego pełnomocnictwa w zakresie roszczeń odszkodowawczych, upoważniając ich do samodzielnego reprezentowania jej przed podmiotem odpowiedzialnym za szkodę, w tym żądania należnego świadczenia za koszt pojazdu zastępczego na rachunek wynajmującego, żądania udostępnienia wszelkich informacji oraz wszelkich dokumentów akt szkody, a także do reprezentowania jej przed wszelkimi urzędami, sądami oraz organami z prawem udzielania dalszych pełnomocnictw, miała prawo oczekiwać lojalnego traktowania ze strony swych pełnomocników i spodziewać się, iż powiadomią ją o istotnych okolicznościach związanych z likwidacją szkody przez ubezpieczyciela sprawcy kolizji drogowej. Przeciwne zachowanie naruszało natomiast zasadę lojalnego kontraktowania oraz obowiązek uczciwego zachowania wobec kontrahenta.

Wobec powyższego należało stwierdzić, że postanowienia pkt 7.3 w zw. z pkt 2 i pkt 3.2 umowy odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania zawartej w dniu 25 listopada 2016 r. w obliczu okoliczności towarzyszących jej zawarciu i wykonywaniu godziło w zasadę lojalnego kontraktowania oraz obowiązek uczciwego zachowania wobec kontrahenta, opartego na prawdziwych okolicznościach towarzyszących zawieranej umowie, istotnych z punktu widzenia jej treści.

Za zastosowaniem przepisu art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego w powyższych okolicznościach przemawiała konieczność zapewnienia ochrony pozwanej przed niekorzystnymi dla niej skutkami wynikającymi ze sprzecznego z dobrymi obyczajami postępowania podmiotów upoważnionych przez nią do dochodzenia naprawienia szkody wynikłej wskutek kolizji drogowej, która miała miejsce w dniu 25 listopada 2016 r.

Zgodnie z art. 58 § 3 Kodeksu cywilnego, co do zasady nieważność jednego bądź kilku postanowień umownych nie skutkuje nieważnością pozostałych, co do których nie zachodzą okoliczności, które wiązałyby się z uznaniem ich na nieważne. Jednakże gdy z okoliczności sprawy wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana, nieważność obejmuje całą czynność prawną.

W okolicznościach sprawy niniejszej zachodziła wystarczająca podstawa do stwierdzenia nieważności całości umowy odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania zawartej w dniu 25 listopada 2016 r. Postanowienia pkt 7.3 w zw. z pkt 2 i pkt 3.2 tej umowy stanowiły bowiem podstawowy element tej umowy, określający zobowiązanie do zapłaty czynszu najmu, co przemawiało za przyjęciem, iż bez zastrzeżenia tych postanowień, nie doszłoby do zawarcia przez strony tej umowy.

Wobec powyższego należy uznać, że umowa odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania zawarta w dniu 25 listopada 2016 r. dotknięta była sankcją nieważności, co oznaczało, że nie wywołała ona zamierzonych skutków prawnych.

Wobec nieważności tej umowy nieskuteczny okazał przelew wywodzonych z niej wierzytelności na podstawie umowy cesji zawartej w dniu 17 stycznia 2019 r. przez powoda z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W..

Wobec ustalenia, że umowa odpłatnego udostępnienia pojazdu do krótkotrwałego korzystania zawarta w dniu 25 listopada 2016 r. dotknięta była sankcją nieważności, pozostałe zarzuty podniesione przez pozwaną okazały się nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Niemniej trafny okazał się podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia. Sporne roszczenie objęte zostało pozwem wniesionym w elektronicznym postępowaniu upominawczym wniesionym w dniu 24 grudnia 2019 r. Postępowanie wszczęte tym pozwem zostało jednak zakończone postanowieniem o umorzeniu postępowania ze względu na cofnięcie pozwu (sygn. XVI C 858/21). Pozew ten nie spowodował zatem przerwania biegu przedawnienia. W myśl bowiem art. 203 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa. Kolejny pozew obejmujący sporne roszczenie, tym razem w sprawie niniejszej, wniesiony został w dniu 3 listopada 2020 r., a więc po upływie trzyletniego terminu przedawnienia, określonego w art. 118 Kodeksu cywilnego, liczonego od dnia 30 grudnia 2016 r., będącego dniem płatności czynszu (k. 12) - termin przedawnienia upłynął z dniem 31 grudnia 2019 r.

Podstawę orzeczenia o kosztach procesu stanowiły art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym przegrywający sprawę powinien zwrócić przeciwnikowi koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, w tym wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym.

Zachodziła zatem podstawa do zasądzenia od powoda na rzecz Miejskiego Rzecznika Konsumentów w m. st. W. tytułem kosztów procesu kwoty 900,00 zł obejmującej wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Podstawę zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od kosztów procesu od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty stanowił natomiast art. 98 § 1 ¹ Kodeksu postępowania cywilnego.

Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji.

Sędzia Robert Bełczącki

Zarządzenie: Odpis wyroku wraz uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikowi powoda oraz pełnomocnikowi Miejskiego Rzecznika Konsumentów w m. st. W. (bez pouczenia).

Sędzia Robert Bełczącki