Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 994/13

POSTANOWIENIE

Dnia 30 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:

SSA Andrzej Struzik

Sędziowie:

SSA Regina Kurek (spr.)

SSO del. Marek Boniecki

Protokolant:

sekr.sądowy Katarzyna Rogowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 października 2013 r. w Krakowie

przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej

sprawy z wniosku J. W.

z udziałem K. S.

o ubezwłasnowolnienie

na skutek apelacji uczestniczki

od postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 11 kwietnia 2013 r. sygn. akt XI Ns 760/11

p o s t a n a w i a:

1. oddalić apelację;

2. stwierdzić, iż uczestnicy ponoszą koszty związane ze swoim udziałem w postępowaniu apelacyjnym.

ACa 994/13

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni J. W. wniosła o całkowite ubezwłasnowolnienie jej matki K. S. z powodu zespołu otępiennego przy chorobie Alzheimera.

W uzasadnieniu podała, iż uczestniczka K. S. od 2010 roku zaczęła mieć widoczne objawy choroby neurologicznej. W kwietniu 2012 roku była hospitalizowana na Oddziale Klinicznym Neurologii Szpitala (...) w K.. Postawiono diagnozę zespołu otępiennego przy chorobie Alzheimera. Obecnie uczestniczka pozostaje pod stałą opieką specjalistyczną poradni przyklinicznej. Pomimo to jej stan ulega systematycznemu pogorszeniu. Nie jest w stanie samodzielnie rozpoznać znaczenia czynów i pokierować swoim postępowaniem. Porozumienie z nią jest znacznie utrudnione. W dniu 16 sierpnia 2011 roku miała miejsce konieczność przyjęcia uczestniczki na szpitalny oddział ratunkowy w związku z podejrzeniem udaru mózgu.

Pełnomocnik uczestniczki wnosił o oddalenie wniosku.

Kurator uczestniczki wnosił o oddalenie wniosku.

Prokurator wnosił o całkowite ubezwłasnowolnienie.

Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2013r Sąd Okręgowy w Krakowie ubezwłasnowolnił całkowicie z powodu zaburzeń psychicznych K. S. zd. K. ur. (...) w N. c. J. i J. zam. N. ul. (...); kosztami postępowania obciążył wnioskodawczynię ; koszty zastępstwa adwokackiego między stronami wzajemnie zniósł.

Rozstrzygniecie takie Sąd Okręgowy wydał po ustaleniu następującego stanu faktycznego:

K. S. urodziła się (...)roku. Jest wdową , mąż uczestniczki S. S. zmarł 24 grudnia 1981 roku. Z małżeństwa uczestniczka ma trzy córki, w tym wnioskodawczynię J. W. i pełnomocnika uczestniczki W. D..

Uczestniczka K. S. jest leczona neurologicznie od września 2010 roku z diagnozą zespołu otępiennego w przebiegu choroby Alzheimera. Jest objęta opieką Poradni (...) Oddziału Klinicznego Kliniki (...) w K..

W sierpniu 2011 roku uczestniczka została przyjęta przez Szpitalny Oddział Ratunkowy Szpitala (...) w K. z podejrzeniem udaru mózgu. Obserwacja nie potwierdziła tego podejrzenia.

Obecnie K. S. jest osobą całkowicie niesamodzielną i wymaga stałej opieki. Przez jakiś czas mieszkała z córką W. D.. Od stycznia 2013 roku mieszka sama w swoim domu w N. przy ul (...). Przez całą dobę sprawuje nad nią opiekę płatna opiekunka zatrudniona przez córki. Uczestniczka nie jest w stanie samodzielnie wykonywać żadnych czynności życia codziennego, czasami zajmuje się w ogrodzie.

Ustalił Sąd Okręgowy, iż pomiędzy córkami uczestniczki istnieje konflikt majątkowy, od kiedy W. D. w 2008 roku udała się z uczestniczką do notariusza, gdzie sporządzona została umowa darowizny nieruchomości na rzecz W. D. z pominięciem jej sióstr.

Uczestniczka utrzymuje się z renty rodzinnej w wysokości 2.600 złotych, którą dysponuje W. D.. Ponadto K. S. jest nadal właścicielką trzech nieruchomości gruntowych położonych w N. – dwóch działek budowlanych o powierzchni 10 – 15 arów i działki przemysłowej o powierzchni 30 arów.

Wskazał Sąd I instancji, iż w czasie wysłuchania w trybie art. 547§1 i 2 K.p.c. w dniu 29 lutego 2012 roku uczestniczka K. S. była zdezorientowana. Czuła się zaniepokojona sytuacją i twierdziła, że „cała się trzęsie”. Potrafiła podać swoje nazwisko, ale innych podstawowych danych osobowych – już nie. Nie potrafiła podać bieżącej daty, twierdziła że nie jest odpowiednio skupiona.

Podniósł Sąd Okręgowy, iż badanie psychiatryczne uczestniczki, przeprowadziła lek. med. E. K., która sporządziła opinię datowaną na dzień 18 marca 2010 roku. W sporządzonej opinii biegła stwierdziła u uczestniczki zespół otępienny typu Alzheimera w stopniu znacznym wskazując, iż uczestniczka nie jest zdolna do kierowania swoim postępowaniem.

Badanie psychologiczne przeprowadziła mgr T. K., która sporządziła opinię datowaną na dzień 9 marca 2012 roku. W sporządzonej opinii biegła stwierdziła, iż uczestniczka jest przewlekle chora i występują u niej zaburzenia psychiczne pod postacią nasilonego zespołu psychoorganicznego-otępiennego typu alzheimerowskiego. Objawem ww. choroby jest znaczny bezkrytycyzm co do swojego stanu zdrowia i zachowania, dezorientacja, głębokie zaburzenia pamięci oraz niemożliwość samodzielnego zaspakajania swoich potrzeb życiowych. Z powodu długotrwałego przebiegu choroby, której podłożem są zmiany organiczne w CSN rokowanie co do występujących zaburzeń jest niepomyślne, mają one charakter nieodwracalny i mogą ulec nasileniu i powodują trudność w porozumieniu się z uczestniczką. W konsekwencji biegła stwierdziła, iż uczestniczka jest niezdolna do pokierowania swym postępowaniem.

Zaznaczył Sąd I instancji, iż do przedłożonych przez biegłych opinii żadna ze stron postępowania nie wniosła zarzutów. W ocenie Sądu opinie te cechują się rzetelnością, profesjonalizmem i wnikliwością. Wnioski biegłych psychiatry i psychologa wzajemnie się potwierdzają i uzupełniają a zatem Sąd Okręgowy w całości dał wiarę ww. opiniom biegłych.

Poczyniwszy powyższe ustalenia , Sąd w rozważaniach prawnych stwierdził, co następuje :

Zgodnie z art. 13§1 K.c., osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Natomiast osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (art. 16§1 K.c.).

Zaakcentował Sąd Okręgowy, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, o ubezwłasnowolnieniu Sąd może orzec po ustaleniu i rozważeniu istnienia dwóch przesłanek:

1.  czy stwierdzony u uczestnika stan psychiczny wyłącza, czy jedynie ogranicza zdolność kierowania swoim postępowaniem,

2.  czy ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe jest celowe ze względu na osobiste i majątkowe stosunki tej osoby.

Dokonując oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego materiału Sąd Okręgowy doszedł do przekonania ,że zachodzą przesłanki do orzeczenia wobec uczestniczki K. S. całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Argumentował Sąd I instancji, iż K. S. cierpi na zespół otępienny typu alzheimerowskiego i jest osobą całkowicie niesamodzielną. W codziennym życiu polega na usługach płatnej opiekunki zapewnionej przez córki. Nie ma mowy o załatwianiu przez uczestniczkę jakichkolwiek spraw urzędowych, czy tez samodzielnym podejmowaniu decyzji dotyczących leczenia. Dodatkowo córki uczestniczki są ze sobą skonfliktowane na tle majątkowym. Sytuacja taka nie sprzyja uporządkowaniu spraw związanych z opieką nad uczestniczką. Natomiast łatwowierność uczestniczki stanowi zagrożenie dla pozostałego jej jeszcze majątku.

Nie ulega wątpliwości, zdaniem Sądu Okręgowego, że konieczne jest podejmowanie za uczestniczkę decyzji dotyczących tak stanu zdrowia, jak też decyzji majątkowych. Sąd I instancji stanął na stanowisku, iż obecnie zabezpieczone są dla uczestniczki podstawowe sprawy życia codziennego, jednak opieka nad uczestniczką polega przede wszystkim na zatrudnieniu dla niej opiekunki. Brak jest osoby, która ponosiłaby odpowiedzialność za zasadnicze kwestie dotyczące życia uczestniczki.

Stwierdził Sąd Okręgowy, iż postulat celowości orzeczenia ubezwłasnowolnienia ma w niniejszym wypadku rozstrzygające znaczenie dla orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Tylko bowiem ubezwłasnowolnienie całkowite prowadzi do ustanowienia opiekuna prawnego, który może składać oświadczenia woli za swojego podopiecznego. Taka argumentacja skłoniła Sąd Okręgowy do orzeczenia o całkowitym ubezwłasnowolnieniu uczestniczki

O kosztach postępowania Sąd orzekł na zasadzie art. 520 § 1K.p.c.

Apelację od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 11 kwietnia 2013r złożyła uczestniczka K. S. , zaskarżając powyższe postanowienie w całości.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciła :

1/ naruszenie prawa materialnego w postaci art. 13 § 1 k.c poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na niesłusznym przyjęciu, iż w stanie faktycznym sprawy orzeczenie ubezwłasnowolnienia uczestniczki:

- jest zgodne z dobrem tak jej samej , jak i jej majątku

- nie służy dobru wnioskodawczyni

2/ naruszenie prawa procesowego w postaci :

a/ art. 328 § 2 k.p.c w zw. z art. 13 § 2 k.p.c poprzez zaniechanie zamieszczenia w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia oceny osobowych źródeł dowodu a w szczególności zeznań wnioskodawczyni

b/ art. 233 § 1 k.p.c w zw. z art. 13 § 2 k.p.c poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego skutkującego brakiem ustalenia, iż celem złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie był zamiar zakwestionowania na drodze postępowania sądowego , umowy darowizny nieruchomości dokonanej przez uczestniczkę na rzecz jej córki W. D.

W oparciu o powyższe zarzuty wniosła o:

- zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku i zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki kosztów postępowania adwokackiego w I instancji

- o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki kosztów postępowania apelacyjnego .

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje;

Apelacja uczestniczki nie może odnieść zamierzonego skutku.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia , które poparł rzetelną analizą zebranych dowodów , a ocena ta dokonana przez sąd I instancji odpowiada zasadom logiki i obejmuje wszelkie istotne dla wyrokowania okoliczności sprawy.

W sporządzonym zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c uzasadnieniu wyroku, Sąd Okręgowy dokładnie określił dowody , na których się oparł , wyjaśnił podstawę prawną wyroku i przytoczył w tym zakresie przepisy prawa. Tym samym Sąd Apelacyjny ustalenia te podziela i przyjmuje za własne , czyniąc integralną częścią swojego stanowiska i uznając za zbędne ich ponowne przytaczanie w tym miejscu .

Sąd Odwoławczy ocenił, że zarzuty sformułowane w apelacji są pozbawione uzasadnionych podstaw . W istocie stanowią polemikę ze stanowiskiem sądu i instancji , niekorzystnym dla uczestniczki.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić , że przepis art. 233 § 1 k.,p.c przy uwzględnieniu treści art. 328 § 2 k.p.c nakłada na Sąd orzekający obowiązek :

- po pierwsze: wszechstronnego rozważania zebranego w sprawie materiału

- po drugie : uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu

- po trzecie : skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów , mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności

- po czwarte: wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej wyższej instancji i skarżącemu , na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za wiarygodny bądź też jego zdyskwalifikowanie

- po piąte : przytoczenie w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dowodów , na których sąd się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności. Jak trafnie przyjmuje się w orzecznictwie sądowym , jeśli z określonego materiału dowodowego , sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym , to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów ( art. 233 § 1 k.p.c) i musi się ostać, choćby w równym stopniu , na podstawie tego materiału dowodowego , dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku , gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy, wbrew zasadom doświadczenia życiowego , nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych , to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może zostać skutecznie podważona ( tak m.inn. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 września 2002 II CKN 817/00 Lex 56906)

Skuteczne zatem postawienie zarzutu naruszenia przez Sąd przepisu art. 233 § 1 k.p.c wymaga zatem wykazania , że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego , to bowiem może być jedynie przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów . Nie jest natomiast wystarczające przekonanie o innej- niż przyjął Sąd- wadze ( doniosłości ) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie przez skarżącą , a do tego w istocie sprowadzały się zarzuty apelującej.

Nie znajduje uzasadnienia zarzut naruszenia art. 233 k.p.c i art. 328 § 2 k poprzez brak ustalenia, iż celem złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie byt zamiar zakwestionowania na drodze postępowania sądowego , umowy darowizny dokonanej przez uczestniczkę na rzecz jej córki W. D..

Cel złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie uczestniczki jest okolicznością irrelewantną z punktu widzenia istoty sprawy. . Jakikolwiek byłby bowiem ten cel – to nie miał on żadnego wpływu na rozstrzygniecie, skoro Sąd rozstrzygając sprawę w przedmiocie ubezwłasnowolnienia nie kieruje się celem składającego wniosek , ale wyłącznie interesem osoby chorej. Po wtóre- i bez orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, osoba mająca interes prawny może wystąpić do sądu z pozwem o ustalenie nieważności umowy , z powodu wady oświadczenia woli ( art. 83 k.c) Sąd rozstrzygający taką sprawę samodzielnie ustala , czy w dacie określonej czynności prawnej dana osoba znajdowała się ( czy też nie ) w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Do przyjęcia, że oświadczenie woli zostało złożone przez osobę znajdującą się w stanie , o jakim mowa w art. 82 k.c. , nie jest konieczne, ażeby osoba ta była ubezwłasnowolniona.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 328 §2 k.p.c w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Z natury rzeczy sposób sporządzenia uzasadnienia orzeczenia nie ma wpływu na wynik sprawy , ponieważ uzasadnienie wyraża jedynie motywy wcześniej podjętego rozstrzygnięcia. Z tego względu zarzut naruszenia art. 328 par. 2 k.p.c może znaleźć zastosowanie w tych wyjątkowych sytuacjach , w których treść uzasadnienia sądu I instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu , który doprowadził do wydania orzeczenia (przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z 2 lipca 2009 III CSK 10/09 Lex 551869; z 24 września 2009 II PK 58/09 Lex 558303; z 23 lipca 2009 II PK 25/09 Lex 533082; z 4 listopada 2009 I UK 142/09 Lex 564770; z 16 października 2009 I UK 129/09 Lex 558286; z 9 czerwca 2009 II UK 403/08 Lex 523551; z 5 czerwca 2009 I UK 21/09 Lex 515699 )

Taka sytuacja nie występuje w niniejszej sprawie. Orzeczenie nie wymyka się spod kontroli instancyjnej , a Sąd w uzasadnieniu określił podstawę faktyczną rozstrzygnięcia poprzez ustalenie faktów i wskazanie dowodów na których się oparł. Podał też podstawę prawną rozstrzygnięcia.

Przechodząc do podstawy naruszenia prawa materialnego a to art. 13 § 1 k.c. stwierdzić należy, iż powyższy zarzut jest niecelny.

Za utrwalony w judykaturze uchodzi pogląd, że do orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu nie wystarczą przesłanki określone w komentowanym przepisie , ponadto ubezwłasnowolnienie powinno być celowe tzn. ma służyć niesieniu pomocy osobie , która ma być ubezwłasnowolniona w załatwianiu jej spraw osobistych lub majątkowych ( tak Sąd Najwyższy w orz. Z 16.08.1962 I CR 320/62 OSN 1963 nr 9 poz. 206, orz. SN z 16.01.1964 I CR 32/63 OSN 1965 nr 2 poz. 28, a zwłaszcza post. SN z 8.01.1966 II CR 412/65 OSN 1966 nr 10 poz. 170)

Przesłanek materialnych skutkujących orzeczeniem o ubezwłasnowolnieniu całkowitym uczestniczki, skarżący nie kwestionuje. Nie kwestionuje zatem faktu choroby uczestniczki ani faktu, iż ustalona choroba powoduje niemożność pokierowania przez uczestniczkę swoim postępowaniem. Kwestionuje natomiast przyjęty przez Sąd Okręgowy postulat celowości orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu..

Z powyższym stanowiskiem skarżącego nie sposób się jednak zgodzić.

W stanie faktycznym sprawy , nie ulega wątpliwości , iż istnieje wyraźna potrzeba udzielenia uczestniczce ochrony a ubezwłasnowolnienie nastąpiło w interesie i dla dobra osoby chorej. Subiektywne zaś pojmowanie przez skarżącą tego interesu , ma drugorzędne znaczenie.

Należy powtórzyć w ślad za Sądem Okręgowym , iż wprawdzie w życiu codziennym pomaga uczestniczce opiekunka, jednakże nie ma mowy o załatwianiu przez samą uczestniczkę jakichkolwiek spraw , czy to urzędowych czy też podejmowaniu decyzji dotyczących. leczenia. Wprawdzie na dzień dzisiejszy nie zachodzi konieczność załatwienia przez uczestniczkę konkretnej sprawy urzędowej, tym niemniej zważyć należy, iż ubezwłasnowolnienia nie dokonuje się dla doraźnych celów ( czynności) w celu załatwienia spraw doraźnych , wywołanych potrzebą chwili. Stanowisko uczestniczki sprowadzające się do twierdzenia, iż wtedy ewentualnie zaistnieje konieczność ubezwłasnowolnienia, kiedy zajdzie konieczność podjęcia jakiejkolwiek sprawy urzędowej czy podjęcia decyzji w sprawie leczenia - nie może się ostać.

Zważywszy na wiek uczestniczki, fakt objęcia jej obecnie leczeniem neurologicznym, nie wyklucza konieczności podejmowania decyzji, co leczenia niezbędnego dla jej zdrowia, a odmienne twierdzenia skarżącej w tej materii, nie wytrzymują krytyki.

Poza sporem pozostaje, iż uczestniczka posiada majątek w postaci nieruchomości; istnieje zatem także konieczność ochrony uczestniczki , przed niefortunnymi decyzjami dotyczącymi tego majątku. Córki uczestniczki są skonfliktowane na tle majątkowym. Skoro tak – to konstatacja Sąd Okręgowego, iż taka sytuacja nie sprzyja uporządkowaniu spraw związanych z opieką nad uczestniczką, jest jak najbardziej trafne.

Brak jest osoby, która ponosiłaby odpowiedzialność za zasadnicze kwestie dotyczące życia uczestniczki.

Zatem wskazanie przez Sąd I instancji, iż w tym konkretnym przypadku potrzebne jest przyniesienie pomocy uczestniczce w załatwieniu jej spraw osobistych i majątkowych , należy w pełni zaaprobować.

Stanowisko polskiej judykatury prowadzi do wniosku, że ustawowy zwrot ‘’ osoba może być ubezwłasnowolniona’’ w praktyce jest ujmowany jako stwierdzenie , że sąd ‘’powinien’’ wydać odpowiednie postanowienie , jeżeli poza wystąpieniem przesłanek ustawowych , pozbawienie konkretnej osoby zdolności do czynności prawnych w drodze orzeczenia sądowego , jest w szeroko ujmowanym interesie tego podmiotu.

Nie znajdując zatem podstaw do kwestionowania zaskarżonego wyroku , Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c oddalił apelację . O oddalenie apelacji wnosił także obecny na rozprawie apelacyjnej Prokurator Prokuratury Apelacyjnej.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c .